Ιστορικά στοιχεία για το Δημοτικό σχολείο Προσβόρου
Από Ζωή Μ. Λόλα
Επιμέλεια Π. Λόλας
Κατά την τακτοποίηση του αρχείου του σχολείου βρέθηκε και ένας φάκελος με τίτλο «Ιστορικά στοιχεία Σχολείου Προσβόρου και Στατιστικά». Στο φάκελο αυτό προφανώς δάσκαλοι, συγκέντρωσαν προφορικά στοιχεία και προσπάθησαν να καταγράψουν την ιστορία του σχολείου. Ακόμη, στο φάκελο αυτό υπάρχουν και στοιχεία για το πρόγραμμα δράσης του σχολείου, στοιχεία για τους μαθητές και για τα εποπτικά μέσα και τις επισκευές.
Συγκεκριμένα για την ιστορία του σχολείου:
1. Υπάρχει ένα μονοσέλιδο για την ιστορία του σχολείου με ημερομηνία 13.2.1953 και χαρακτηριστικά πλάγια γράμματα. Στο κάτω μέρος υπάρχει και η υπογραφή του δασκάλου: Βοϊδόπουλος.
2. Υπάρχει κόλλα αναφοράς χωρίς ημερομηνία και όνομα όπου ο δάσκαλος έγραψε τις πληροφορίες μια φορά πρόχειρα και μετά ο ίδιος ξεκίνησε να τα καθαρογράφει, χωρίς όμως να ολοκληρώσει αυτό το «καθαρογράψιμο». Εδώ υπάρχουν και οι περισσότερες πληροφορίες για το σχολείο (βλέπε 2 παρακάτω).
3. Επίσης μέσα στον παραπάνω φάκελο για την ιστορία του σχολείου βρέθηκε άλλη μια χειρόγραφη κόλλα αναφοράς όπου στην αρχή γράφει ο δάσκαλος Λεωνίδας Αγγελής (μάλλον πρόχειρα στην κόλλα αναφοράς γιατί υπάρχει και το Δελτίο του 1960 που συμπληρώνει επίσημα) τις διαστάσεις του σχολείου και των χώρων και συνεχίζει με άλλες πληροφορίες.
Παρακάτω ακολουθούν αντίστοιχα οι πληροφορίες από τα τρία παραπάνω χειρόγραφα (ακριβής αντιγραφή)
1. Το σχολείον ιδρύθη από την αδελφότητα χωρίου Προσβόρου που έδρα της είχε την Αμερικήν κατόπιν σχετικού εράνου ως μονοτάξιον το 1924 και ελειτούργησε με δημόσιον εκπαιδευτικόν λειτουργόν. Έπαυσε να λειτουργεί κατά τους χρόνους της κατοχής οπότε και εχρησιμοποιήθη υπό των ανταρών ως στρατόπεδον συγκεντρώσεων. Κατεστράφη κατά τον ανταρτοπόλεμον το 1948 και ανεκαινίσθη σχεδόν εκ νέου το 1952 με έξοδα του κράτους. Σήμερον λειτουργεί ως μονοτάξιον έχων 28 μαθητάς και σχεδόν εν καλή καταστάσει έχων θρανία, θέρμανσιν, πίνακαν.
Το 1928 ιδρύθη δια πρώτην φοράν σχολικός κήπος του οποίου το μεγαλύτερον μέρος το κατείχε ο δενδρόκηπος περιέχων κυρίως αμυγδαλιές. Εκαταστράφη δε το 1948. Έκτοτε ιδρύθη το 1951-52 μικρός λαχανόκηπος ο οποίος σήμερον δεν υπάρχει. Τοιουτοτρόπως λοιπόν στερείται το σχολείον σχολικόν κήπον.
Βιβλιοθήκη ως και εποπτικά μέσα εστερείτο πάντοτε το σχολείον.
Το αρχείον του εκαταστράφη κατά τους χρόνους των ανωμαλιών. Το νέον ήρχισε εκ του σχ. Έτους 1950-51.
Εν Προσβόρω τη 13.2.53
Ο Συντάξας
Υπογραφή
Διδάσκ. Δη. Σχολείου»
2. Εδώ αντιγράφονται (αφού πρώτα περάστηκαν από το σκάνερ) οι δύο καθαρογραμμένες σελίδες και στη συνέχεια δακτυλογραφείται και το περιεχόμενο των υπόλοιπων προχειρογραμμένων σελίδων
Μέρος Αον
από χειρόγραφο δασκάλου του Σχολείου χωρίς ημερομηνία (βλέπε φωτοτυπία πρωτοτύπου στο τέλος)
Ιστορικά στοιχεία Δημοτικού Σχολείου Προσβόρου (πρώην Δέλνο)
Εκπαιδευτική Περιφέρεια Γρεβενών
Γενικά
Από τα πολύ παλιά χρόνια της τουρκοκρατίας κάθε ελληνικό χωριό είχε την εκκλησίαν του και το Σχολείον συνδεδεμένον με την εκκλησίαν ή χωριστά Ως πρώτος διδάσκαλος εχρηματίσεν ο ιερεύς διδάσκοντας τα κοινά λεγόμενα γράμματα (Ωκτόηχος, ψαλτήρι, ικανή αριθμητική, κατήχηση, ιερά ιστορία, κ.τ.λ.) Μετά παρέλευσιν ετών κατά το 1854 περίπου ήρχισαν να διδάσκονται Γραμματική, Χρηστομάθεια (Αρχαία Ελληνικά) Φυσική Ιστορία, κ.τ.λ.
Οι διδάσκαλοι ούτοι ήσαν απόφοιτοι ελληνικών σχολείων της Ηπείρου (Ιωάννινα-Ζαγόρια). Από το 1871 και εφ εξής διδάσκαλοι ανωτέρων ελληνικών σχολείων (Καστοριάς, Σιατίστης, Κοζάνης και Τσοτυλίου, λεγόμενοι ελληνικοί διδάσκαλοι ήρχισαν να διδάσκουν τα Ελληνικά λεγόμενα, καταργηθέντων των κοινών Σχολείων.
Με την ίδρυσιν του χωρίου Δέλνον εις την σημερινήν τοποθεσίαν και του Ναϊδρίου αυτού κατά το έτος 1600 εκτίσθη υπό της Κοινότητος Δελνου παραπλεύρως του Ναϊσκου και μικρό οίκημα με δύο πατώματα. Το ως άνω οίκημα ήτο το πρώτον ιδρυθέν Σχολείον του χωρίου. Το οίκημα τούτο αποτελείτο εκ δύο πατωμάτων εκ των οποίων το εν ισόγειον όπου διανυκτέρευον οι διάφοροι διερχόμενοι ξένοι τεχνίτες (μπαλωματήδες, γανοτζηδες, ζητιάνοι, κ.τ.λ.). Το άλλο πάτωμα εχρησίμευε ως αίθουσα διδασκαλίας των τότε μαθητών. Ευρίσκετο δε εις αθλίαν κατάστασιν καθ όσον τόσον οι τότε μαθηταί όσον και οι διδάσκαλοι εκάθηντο κατά γης κατά την ώραν της διδασκαλίας επάνω εις το κατασκευασμένο με χώμα δάπεδον. Εποπτικά μέσα, θέρμανσις δεν υπήρχον, υπήρχε όσον αφορά την θέρμανσιν ένα μικρό τζάκι εις το οποίον έβαζαν τα ξύλα τα οποία οι ίδιοι μαθηταί έφεραν.Το τζάκι δε αυτό εχρησίμευε και ως ωρολόγιον δια την απογευματινήν παύσην του μαθήματος καθότι όταν έπερνε να βραδιάζη με τη φωτιά του τζακιού εφωτίζοντο οι γρινδιές της σκεπής και ο διδάσκαλος τότε καταλάβαινε ότι βράδιασε και τελείωνε τα μαθήματα.
Διδάσκαλοι οίτινες υπηρέτησαν εις το ως άνω Σχολείον αναφέρονται οι κάτωθι
1) Οικονόμου Νικόλαος εκ Σμίξης Γρεβενών, χειροτονηθείς κατόπιν ιερεύς και εφημέριος Σμίξης.
2) Παπαδημητρίου Χαράλαμπος εκ Φιλιππαίων Γρεβενών
3) Ευθυμιάδης Ιωάννης εξ Ελάτου Γρεβενών
Συνέχεια χειρογράφου:
«ΜΕΡΟΣ Βον
Κατά το 1904 επειδή το ως ανω σχολείον ήτο ακατάλληλο η κοινότητα παρεχώρησενεν οικόπεδον παραπλεύρως του παλαιού σχολείου εις την σημερινήν πλατεία του χωρίου, και εκί εκτίσθη έτερον σχολείον δαπάναις της κοινότητας και δια προσωπικήν εργασίας των κατοίκων. Το δεύτερον τώρα σχολείον ήταν καλλίτερον του πρώτου. Διδάσκαλοι του Σχολείου τούτου αναφέρονται οι κάτωθι:
1) Διονύσιος Τζήμας εκ Αλατόπετρας
2) Βραχίδης Δημήτριος
ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟΝ
Συν τω χρόνω επιδή επλήθυναν αι οικογένειες του χωριού και εκ τούτου και οι μαθηταί, και επειδή το σχολείον δεν επαρκούσε δια την στέγασιν των μαθητών, απεφάσισαν οι κάτοικοι να κτίσουν έτερον σχολείον, ευάρεον και με ευρείαν ................ Τότε η εκκλησία παρεχώρησεν το σημερινόν οικόπεδον του σχολείου παραπλεύρως και εκτίσθη τρίτον σχολείο (το σημερινόν) με γραφείον, υπόγειον και κατοικίαν διδασκάλου, κατά το έτος 1924 δια δωρεάς του εν Αμερικής Συλλόγου Δελνιωτών. Ο πρωταγωνιστής της ιδρύσεως του σχολείου τούτου ήταν ο διδάσκαλος Βραχίδης Δημήτρης όστις δια πολλάς κόπους και προσπάθειας και δι΄ επιστολάς προς τα μέλη του Συλλόγου της Αμερικής κατόρθωσε να αποσπάση τα χρήματα για την ύδρυσιν του σχολέιου.
Διδάσκαλοι του σχολείου τούτου αναφέρονται οι κάτωθι:
1) Κοσματόπουλος Χρήστος εκ Καλλονής\
2) Ακριτίδης Κων/νος εκ Μερσίνης
3) Βραγιώτης Δημήτρης εκ Καλλονής
4) Παπαστεργίου .....
5) Σ.......
6) Βοϊδόπουλος Γεώργιος εκ Αθηνών, όστις υπηρετούσε ως στρατιώτης εν Γρεβενά και απεσπάσθη ως διδάσκαλος εν Προσβόρω.
7) Λιτόπουλος Αγαθάγγελος εκ Καλλονής
8) ... εκ Ανθρακιάς
9) Θωμα
10) Νέστωρας Δημήτρης εκ Έλατον
11) Νέστωρας Παναγιώτης εκ Έλατον
12) Σιούμας (;) Νικόλαος εκ Μαυρονόρον
13) Μιγδάνης Παναγιώτης εκ Φιλιππαίων
14) Σαμαράς Θωμάς εκ Κρυμινιον (στο Τσοτύλι)
15) Φράγκος Μιχαήλ εκ Μ. Ασίας
16) Στεργιούλας Αναστάσιος εκ Πρόσβορον
Σήμερον το σχολείον ευρίσκεται εις καλή κατάσταση με απάσας τα ανέσεις (θρανία κτλ), περιφραγμένω τω οικοπέδω, καθώς και μετά σχολικού κήπου.
3. «Το σχολείο ανεγέρθη το 1924, δια δωρεά του έν Αμερική συλλόγω Δελνιωτών και τη φροντίδη του δημοδιάσκαλου Βραχίδη Δημητρίου.
Το σχολείο έχει την κάτωθι ακίνητον περιουσίαν:
1) Αγρόν εν θέσιν Καρυά εκτάσεως 2500τ.μ στρεμμάτων και ετησίαν απόδοσιν 200 δρχ
2) Αγρόν εν θέσιν Παρασπόρι εκτάσεως 5000 στρεμμάτων και ετησίαν απόδοσιν 150 δρχ
3) Αγρόν εν θέσιν Κούτσουρα (Σουρβιά) εκτάσεως 1,5 στρεμμάτων και ετησίαν απόδοσιν 200 δρχ. δωρεά; Εκκλησίας 1920
Η κατάστασις των αγρών είναι καλή. Οι αγροί ούτοι ενοικιάζονται από τους κατοίκους της κοινότητας δια την καλλιέργειαν δημητριακών καθ΄ ότι είναι ψυχρόν το κλίμα και δεν επιτρέπη ποικιλία σποράς συμπληρώνει στο επίσημο Δελτίο. Ακόμη στο επίσημο Δελτίο γράφει ότι όλη η ανώτερη περιουσία του σχολείου «εδωρίσθη υπό της εκκλησίαςτο 1920» καθώς και «οι αγροί ούτοι είναι ξηρικοί». Διαφορά υπάρχει και στην ετήσια απόδοση των παραπάνω αγρών. Στο επίσημο Δελτίο αναφέρει ότι είναι 470 δρχ.
4) Το σχολείον έχει και ένα οίκημα εις την πλατείαν του χωριού το οποίο είναι το παλαιόν διδακτήριον και σήμερον ενοικιάζεται με ετήσια απόδοσιν 660 δρχ. Είναι δε δωρεά της κοινότητας Προσβόρου.»
• Απόσπασμα από την Wikipedia, λήμμα «Αετιά»: Από τα ιερά βιβλία της εκκλησίας της Αετιάς (Τσούργιακα), τα οποία χρησιμοποιούνταν τα παλιά χρόνια στην εκπαίδευση, υπάρχουν αρκετές χειρόγραφες σημειώσεις από τους δασκάλους, οι οποίες δίνουν πολύτιμες πληροφορίες. Έτσι μαθαίνουμε ότι στην Αετιά λειτουργούσε σχολείο στις 22 Ιουλίου 1892 με δάσκαλο ιερομόναχο από το Άγιο Όρος, αμειβόμενο από τους κατοίκους της. Στις 17 Μαΐου 1906 λειτουργούσε με δάσκαλο τον παπά Ανδρέα Χρήστου από το Πρόσβορο με 12 μαθητές. Στις 20 Ιουλίου 1908 είχε δάσκαλο τον Κωνσταντίνο Αναστασίου και το 1914 τον Γεώργιο Αναστασίου από το Πρόσβορο που λειτούργησε όλο το χρόνο με 1 έως 7 μαθητές.
• Επίσης, τακτοποιώντας τους φακέλους της Σχολικής Εφορείας βρέθηκε και η πρώτη αίτηση που έγινε για επαναλειτουργία του σχολείου. Είναι του 1950 και εκεί αναφέρεται ότι η λειτουργία του σχολείου είχε διακοπεί για δέκα χρόνια. Βέβαια στο φάκελο για την ιστορία του σχολείου υπάρχει ένα μονοσέλιδο από κόλλα αναφοράς όπου χειρόγραφα σημειώνονται χρονιές από το 1950 ως το 1942 με τάξεις και Α (=άρρενες;) και Θ (=Θήλεα) και δίπλα αριθμούς (=αριθμοί μαθητών;).
• Προφορικές πληροφορίες αναφέρουν ότι χρησιμοποιήθηκε το σχολείο από τους αντάρτες στην περίοδο του εμφυλίου. Σύμφωνα με το αρχείο η πρώτη μεταπολεμική σχολική χρονιά ήταν η χρονιά 1950-51. Η κ. Θεοδώρα (Λούλα) Κόττα θυμάται ότι αρχικά έκαναν μάθημα στη μικρή αίθουσα αριστερά, έχοντας ως καθίσματα και θρανία μεγάλα δοκάρια, τις λεγόμενες «γριντιές». Αργότερα μεταφέρθηκαν στη μεγάλη αίθουσα συνεχίζοντας όμως να κάθονται και να γράφουν σε «γριντιές».Αν κανείς μελετήσει το αρχείο του σχολείου θα αντλήσει πληροφορίες για τη σταδιακή ανοικοδόμησή του καθώς και για τις περαιτέρω εργασίες.
Στο φάκελο υπάρχουν και στατιστικά έντυπα με τίτλο «Ετήσιον Δελτίον Στατιστικής της Στοιχειώδους Εκπαιδεύσεως». Στο δελτίο της χρονιά 1954-55 ο διευθυντής του σχολείου Α. Λιτόπουλος σημειώνει χειρόγραφα ότι το πρώτο έτος λειτουργίας του σχολείου είναι το 1875 και δίπλα: «Ελειτούργει κ΄ επί Τουρκοκρατίας». Επίσης στο ίδιο δελτίο, λανθασμένα σημειώνει ως έτος ιδρύσεως του σχολείου το 1914, αφού είναι το 1924
Εντύπωση προκαλεί η κατακόρυφη αύξηση του αριθμού των μαθητών το 1955, χρονιά που ήρθαν οι οικογένειες από τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες. Είχαν μεταφερθεί εκεί (κυρίως Τσεχοσλοβακία, Ρουμανία, Ρωσία) στη διάρκεια του εμφυλίου.
Σελίδες 1 και 2 χειρογράφου
Σχολείο
Το Δημοτικό Σχολείο από τα γραπτά που υπάρχουν φαίνεται ότι αναγέρθηκε με δαπάνες των κατοίκων και λειτούργησε το 1890 αφού κατά την έρευνα του «Ηπειρωτικού Συλλόγου» το 1873-1874 δεν αναφέρεται λειτουργία σχολείου στο χωριό (Γούση, 2005, ΜΔΕ Α.Π.Θ.). Την ίδια εποχή δεν υπάρχουν σχολεία και σε άλλα μεγάλα Κουπατσιαροχώρια από έλλειψη πόρων για τη λειτουργία των σχολείων.Όμως κατά τον δάσκαλο Αγαθάγγελο Λιτόπουλο το 1954-1955 "το πρώτο έτος λειτουργίας του σχολείου είναι το 1875 και Ελειτούργει κ΄ επί Τουρκοκρατίας (βλέπε παρακάτω Ιστορικό και τέλος ιστορικού). Οι χάρτες των σχολείων στις αρχές του 1900 αναφέρουν λειτουργία σχολείου στο χωριό με λιγότερους από 50 μαθητές. Σύμφωνα με την Έκθεση του Προξενείου Ελασσόνας το 1901-1902 στο χωριό λειτουργούσε Γραμματοδιδασκαλείο με 25 μαθητές και δίδασκε ένας γραμματοδιδάσκαλος (δίδασκε τις στοιχειώδεις γνώσεις ανάγνωσης, γραφής και αριθμητικής- βλ. Μπαμπινιώτη). Έγγραφο του προξένου Ελασσόνας το 1903 αναφέρει επίδομα 3 λιρών για την κάλυψη των εκπαιδευτικών αναγκών του σχολείου (Αδάμου, 1994 από Γούση, 2005). Σε βιβλία της εκκλησίας στην Αετιά, τα οποία χρησιμοποιούνταν τα παλιά χρόνια στην εκπαίδευση, υπάρχουν αρκετές χειρόγραφες σημειώσεις από τους δασκάλους, οι οποίες αναφέρουν ότι στην Αετιά στις 17 Μαΐου 1906 λειτουργούσε σχολείο (12 μαθητές) με δάσκαλο τον παπα- Ανδρέα Χρήστου από το Πρόσβαρο όπως και στις 20 Ιουλίου 1908 με δάσκαλο τον Κωνσταντίνο Αναστασίου και το 1914 τον Γεώργιο Αναστασίου από το Πρόσβαρο που λειτούργησε όλο το χρόνο με 1 έως 7 μαθητές. Επειδή η Αετιά τότε ήταν ένα μικρό χωριό και είχε σχολείο φαίνεται ότι θα πρέπει και το Πρόσβαρο ως πολύ μεγαλύτερο χωριό (350 κάτοικοι) να είχε σχολείο αλλά για κάποιο λόγο να μην έχει καταγραφεί. Κατά την Απογραφή το 1912-1913 δεν αναφέρεται λειτουργία σχολείου στο χωριό. Πριν την κατασκευή το 1924 του σημερινού κτιρίου το οποίο είναι το τρίτο στη σειρά, το Σχολείο πρώτα λειτούργησε σε πετρόκτιστο κτίριο της Κοινότητας στην Πλατεία. Το δεύτερο πετρόκτιστο σχολείο κατακευάστηκε από τους χωριανούς το 1904 σε οικόπεδο της Κοινότητας δίπλα στο πρώτο. Για πολλά χρόνια λέγεται ότι τα παιδιά (οι μαθητές) κάθονταν σε ξύλινα κούτσουρα αφού δεν υπήρχαν θρανία και έγραφαν σε πλάκες με το λεγόμενο πλακοκόντυλο. Θρανία για πρώτη φορά χρησιμοποίηθηκαν με την κατασκευή του σημερινού κτιρίου
Το σημερινό κτίριο του σχολείου (τρίτο στη σειρά) κατασκευάστηκε το 1924 με πελεκητή πέτρα σε οικόπεδο που παραχώρησε η Εκκλησία . Εντοιχισμένη πέτρα στην πρόσοψη ανάμεσα στα παράθυρα λέει
Από Ζωή Μ. Λόλα
Επιμέλεια Π. Λόλας
Κατά την τακτοποίηση του αρχείου του σχολείου βρέθηκε και ένας φάκελος με τίτλο «Ιστορικά στοιχεία Σχολείου Προσβόρου και Στατιστικά». Στο φάκελο αυτό προφανώς δάσκαλοι, συγκέντρωσαν προφορικά στοιχεία και προσπάθησαν να καταγράψουν την ιστορία του σχολείου. Ακόμη, στο φάκελο αυτό υπάρχουν και στοιχεία για το πρόγραμμα δράσης του σχολείου, στοιχεία για τους μαθητές και για τα εποπτικά μέσα και τις επισκευές.
Συγκεκριμένα για την ιστορία του σχολείου:
1. Υπάρχει ένα μονοσέλιδο για την ιστορία του σχολείου με ημερομηνία 13.2.1953 και χαρακτηριστικά πλάγια γράμματα. Στο κάτω μέρος υπάρχει και η υπογραφή του δασκάλου: Βοϊδόπουλος.
2. Υπάρχει κόλλα αναφοράς χωρίς ημερομηνία και όνομα όπου ο δάσκαλος έγραψε τις πληροφορίες μια φορά πρόχειρα και μετά ο ίδιος ξεκίνησε να τα καθαρογράφει, χωρίς όμως να ολοκληρώσει αυτό το «καθαρογράψιμο». Εδώ υπάρχουν και οι περισσότερες πληροφορίες για το σχολείο (βλέπε 2 παρακάτω).
3. Επίσης μέσα στον παραπάνω φάκελο για την ιστορία του σχολείου βρέθηκε άλλη μια χειρόγραφη κόλλα αναφοράς όπου στην αρχή γράφει ο δάσκαλος Λεωνίδας Αγγελής (μάλλον πρόχειρα στην κόλλα αναφοράς γιατί υπάρχει και το Δελτίο του 1960 που συμπληρώνει επίσημα) τις διαστάσεις του σχολείου και των χώρων και συνεχίζει με άλλες πληροφορίες.
Παρακάτω ακολουθούν αντίστοιχα οι πληροφορίες από τα τρία παραπάνω χειρόγραφα (ακριβής αντιγραφή)
1. Το σχολείον ιδρύθη από την αδελφότητα χωρίου Προσβόρου που έδρα της είχε την Αμερικήν κατόπιν σχετικού εράνου ως μονοτάξιον το 1924 και ελειτούργησε με δημόσιον εκπαιδευτικόν λειτουργόν. Έπαυσε να λειτουργεί κατά τους χρόνους της κατοχής οπότε και εχρησιμοποιήθη υπό των ανταρών ως στρατόπεδον συγκεντρώσεων. Κατεστράφη κατά τον ανταρτοπόλεμον το 1948 και ανεκαινίσθη σχεδόν εκ νέου το 1952 με έξοδα του κράτους. Σήμερον λειτουργεί ως μονοτάξιον έχων 28 μαθητάς και σχεδόν εν καλή καταστάσει έχων θρανία, θέρμανσιν, πίνακαν.
Το 1928 ιδρύθη δια πρώτην φοράν σχολικός κήπος του οποίου το μεγαλύτερον μέρος το κατείχε ο δενδρόκηπος περιέχων κυρίως αμυγδαλιές. Εκαταστράφη δε το 1948. Έκτοτε ιδρύθη το 1951-52 μικρός λαχανόκηπος ο οποίος σήμερον δεν υπάρχει. Τοιουτοτρόπως λοιπόν στερείται το σχολείον σχολικόν κήπον.
Βιβλιοθήκη ως και εποπτικά μέσα εστερείτο πάντοτε το σχολείον.
Το αρχείον του εκαταστράφη κατά τους χρόνους των ανωμαλιών. Το νέον ήρχισε εκ του σχ. Έτους 1950-51.
Εν Προσβόρω τη 13.2.53
Ο Συντάξας
Υπογραφή
Διδάσκ. Δη. Σχολείου»
2. Εδώ αντιγράφονται (αφού πρώτα περάστηκαν από το σκάνερ) οι δύο καθαρογραμμένες σελίδες και στη συνέχεια δακτυλογραφείται και το περιεχόμενο των υπόλοιπων προχειρογραμμένων σελίδων
Μέρος Αον
από χειρόγραφο δασκάλου του Σχολείου χωρίς ημερομηνία (βλέπε φωτοτυπία πρωτοτύπου στο τέλος)
Ιστορικά στοιχεία Δημοτικού Σχολείου Προσβόρου (πρώην Δέλνο)
Εκπαιδευτική Περιφέρεια Γρεβενών
Γενικά
Από τα πολύ παλιά χρόνια της τουρκοκρατίας κάθε ελληνικό χωριό είχε την εκκλησίαν του και το Σχολείον συνδεδεμένον με την εκκλησίαν ή χωριστά Ως πρώτος διδάσκαλος εχρηματίσεν ο ιερεύς διδάσκοντας τα κοινά λεγόμενα γράμματα (Ωκτόηχος, ψαλτήρι, ικανή αριθμητική, κατήχηση, ιερά ιστορία, κ.τ.λ.) Μετά παρέλευσιν ετών κατά το 1854 περίπου ήρχισαν να διδάσκονται Γραμματική, Χρηστομάθεια (Αρχαία Ελληνικά) Φυσική Ιστορία, κ.τ.λ.
Οι διδάσκαλοι ούτοι ήσαν απόφοιτοι ελληνικών σχολείων της Ηπείρου (Ιωάννινα-Ζαγόρια). Από το 1871 και εφ εξής διδάσκαλοι ανωτέρων ελληνικών σχολείων (Καστοριάς, Σιατίστης, Κοζάνης και Τσοτυλίου, λεγόμενοι ελληνικοί διδάσκαλοι ήρχισαν να διδάσκουν τα Ελληνικά λεγόμενα, καταργηθέντων των κοινών Σχολείων.
Με την ίδρυσιν του χωρίου Δέλνον εις την σημερινήν τοποθεσίαν και του Ναϊδρίου αυτού κατά το έτος 1600 εκτίσθη υπό της Κοινότητος Δελνου παραπλεύρως του Ναϊσκου και μικρό οίκημα με δύο πατώματα. Το ως άνω οίκημα ήτο το πρώτον ιδρυθέν Σχολείον του χωρίου. Το οίκημα τούτο αποτελείτο εκ δύο πατωμάτων εκ των οποίων το εν ισόγειον όπου διανυκτέρευον οι διάφοροι διερχόμενοι ξένοι τεχνίτες (μπαλωματήδες, γανοτζηδες, ζητιάνοι, κ.τ.λ.). Το άλλο πάτωμα εχρησίμευε ως αίθουσα διδασκαλίας των τότε μαθητών. Ευρίσκετο δε εις αθλίαν κατάστασιν καθ όσον τόσον οι τότε μαθηταί όσον και οι διδάσκαλοι εκάθηντο κατά γης κατά την ώραν της διδασκαλίας επάνω εις το κατασκευασμένο με χώμα δάπεδον. Εποπτικά μέσα, θέρμανσις δεν υπήρχον, υπήρχε όσον αφορά την θέρμανσιν ένα μικρό τζάκι εις το οποίον έβαζαν τα ξύλα τα οποία οι ίδιοι μαθηταί έφεραν.Το τζάκι δε αυτό εχρησίμευε και ως ωρολόγιον δια την απογευματινήν παύσην του μαθήματος καθότι όταν έπερνε να βραδιάζη με τη φωτιά του τζακιού εφωτίζοντο οι γρινδιές της σκεπής και ο διδάσκαλος τότε καταλάβαινε ότι βράδιασε και τελείωνε τα μαθήματα.
Διδάσκαλοι οίτινες υπηρέτησαν εις το ως άνω Σχολείον αναφέρονται οι κάτωθι
1) Οικονόμου Νικόλαος εκ Σμίξης Γρεβενών, χειροτονηθείς κατόπιν ιερεύς και εφημέριος Σμίξης.
2) Παπαδημητρίου Χαράλαμπος εκ Φιλιππαίων Γρεβενών
3) Ευθυμιάδης Ιωάννης εξ Ελάτου Γρεβενών
Συνέχεια χειρογράφου:
«ΜΕΡΟΣ Βον
Κατά το 1904 επειδή το ως ανω σχολείον ήτο ακατάλληλο η κοινότητα παρεχώρησενεν οικόπεδον παραπλεύρως του παλαιού σχολείου εις την σημερινήν πλατεία του χωρίου, και εκί εκτίσθη έτερον σχολείον δαπάναις της κοινότητας και δια προσωπικήν εργασίας των κατοίκων. Το δεύτερον τώρα σχολείον ήταν καλλίτερον του πρώτου. Διδάσκαλοι του Σχολείου τούτου αναφέρονται οι κάτωθι:
1) Διονύσιος Τζήμας εκ Αλατόπετρας
2) Βραχίδης Δημήτριος
ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟΝ
Συν τω χρόνω επιδή επλήθυναν αι οικογένειες του χωριού και εκ τούτου και οι μαθηταί, και επειδή το σχολείον δεν επαρκούσε δια την στέγασιν των μαθητών, απεφάσισαν οι κάτοικοι να κτίσουν έτερον σχολείον, ευάρεον και με ευρείαν ................ Τότε η εκκλησία παρεχώρησεν το σημερινόν οικόπεδον του σχολείου παραπλεύρως και εκτίσθη τρίτον σχολείο (το σημερινόν) με γραφείον, υπόγειον και κατοικίαν διδασκάλου, κατά το έτος 1924 δια δωρεάς του εν Αμερικής Συλλόγου Δελνιωτών. Ο πρωταγωνιστής της ιδρύσεως του σχολείου τούτου ήταν ο διδάσκαλος Βραχίδης Δημήτρης όστις δια πολλάς κόπους και προσπάθειας και δι΄ επιστολάς προς τα μέλη του Συλλόγου της Αμερικής κατόρθωσε να αποσπάση τα χρήματα για την ύδρυσιν του σχολέιου.
Διδάσκαλοι του σχολείου τούτου αναφέρονται οι κάτωθι:
1) Κοσματόπουλος Χρήστος εκ Καλλονής\
2) Ακριτίδης Κων/νος εκ Μερσίνης
3) Βραγιώτης Δημήτρης εκ Καλλονής
4) Παπαστεργίου .....
5) Σ.......
6) Βοϊδόπουλος Γεώργιος εκ Αθηνών, όστις υπηρετούσε ως στρατιώτης εν Γρεβενά και απεσπάσθη ως διδάσκαλος εν Προσβόρω.
7) Λιτόπουλος Αγαθάγγελος εκ Καλλονής
8) ... εκ Ανθρακιάς
9) Θωμα
10) Νέστωρας Δημήτρης εκ Έλατον
11) Νέστωρας Παναγιώτης εκ Έλατον
12) Σιούμας (;) Νικόλαος εκ Μαυρονόρον
13) Μιγδάνης Παναγιώτης εκ Φιλιππαίων
14) Σαμαράς Θωμάς εκ Κρυμινιον (στο Τσοτύλι)
15) Φράγκος Μιχαήλ εκ Μ. Ασίας
16) Στεργιούλας Αναστάσιος εκ Πρόσβορον
Σήμερον το σχολείον ευρίσκεται εις καλή κατάσταση με απάσας τα ανέσεις (θρανία κτλ), περιφραγμένω τω οικοπέδω, καθώς και μετά σχολικού κήπου.
3. «Το σχολείο ανεγέρθη το 1924, δια δωρεά του έν Αμερική συλλόγω Δελνιωτών και τη φροντίδη του δημοδιάσκαλου Βραχίδη Δημητρίου.
Το σχολείο έχει την κάτωθι ακίνητον περιουσίαν:
1) Αγρόν εν θέσιν Καρυά εκτάσεως 2500τ.μ στρεμμάτων και ετησίαν απόδοσιν 200 δρχ
2) Αγρόν εν θέσιν Παρασπόρι εκτάσεως 5000 στρεμμάτων και ετησίαν απόδοσιν 150 δρχ
3) Αγρόν εν θέσιν Κούτσουρα (Σουρβιά) εκτάσεως 1,5 στρεμμάτων και ετησίαν απόδοσιν 200 δρχ. δωρεά; Εκκλησίας 1920
Η κατάστασις των αγρών είναι καλή. Οι αγροί ούτοι ενοικιάζονται από τους κατοίκους της κοινότητας δια την καλλιέργειαν δημητριακών καθ΄ ότι είναι ψυχρόν το κλίμα και δεν επιτρέπη ποικιλία σποράς συμπληρώνει στο επίσημο Δελτίο. Ακόμη στο επίσημο Δελτίο γράφει ότι όλη η ανώτερη περιουσία του σχολείου «εδωρίσθη υπό της εκκλησίαςτο 1920» καθώς και «οι αγροί ούτοι είναι ξηρικοί». Διαφορά υπάρχει και στην ετήσια απόδοση των παραπάνω αγρών. Στο επίσημο Δελτίο αναφέρει ότι είναι 470 δρχ.
4) Το σχολείον έχει και ένα οίκημα εις την πλατείαν του χωριού το οποίο είναι το παλαιόν διδακτήριον και σήμερον ενοικιάζεται με ετήσια απόδοσιν 660 δρχ. Είναι δε δωρεά της κοινότητας Προσβόρου.»
• Απόσπασμα από την Wikipedia, λήμμα «Αετιά»: Από τα ιερά βιβλία της εκκλησίας της Αετιάς (Τσούργιακα), τα οποία χρησιμοποιούνταν τα παλιά χρόνια στην εκπαίδευση, υπάρχουν αρκετές χειρόγραφες σημειώσεις από τους δασκάλους, οι οποίες δίνουν πολύτιμες πληροφορίες. Έτσι μαθαίνουμε ότι στην Αετιά λειτουργούσε σχολείο στις 22 Ιουλίου 1892 με δάσκαλο ιερομόναχο από το Άγιο Όρος, αμειβόμενο από τους κατοίκους της. Στις 17 Μαΐου 1906 λειτουργούσε με δάσκαλο τον παπά Ανδρέα Χρήστου από το Πρόσβορο με 12 μαθητές. Στις 20 Ιουλίου 1908 είχε δάσκαλο τον Κωνσταντίνο Αναστασίου και το 1914 τον Γεώργιο Αναστασίου από το Πρόσβορο που λειτούργησε όλο το χρόνο με 1 έως 7 μαθητές.
• Επίσης, τακτοποιώντας τους φακέλους της Σχολικής Εφορείας βρέθηκε και η πρώτη αίτηση που έγινε για επαναλειτουργία του σχολείου. Είναι του 1950 και εκεί αναφέρεται ότι η λειτουργία του σχολείου είχε διακοπεί για δέκα χρόνια. Βέβαια στο φάκελο για την ιστορία του σχολείου υπάρχει ένα μονοσέλιδο από κόλλα αναφοράς όπου χειρόγραφα σημειώνονται χρονιές από το 1950 ως το 1942 με τάξεις και Α (=άρρενες;) και Θ (=Θήλεα) και δίπλα αριθμούς (=αριθμοί μαθητών;).
• Προφορικές πληροφορίες αναφέρουν ότι χρησιμοποιήθηκε το σχολείο από τους αντάρτες στην περίοδο του εμφυλίου. Σύμφωνα με το αρχείο η πρώτη μεταπολεμική σχολική χρονιά ήταν η χρονιά 1950-51. Η κ. Θεοδώρα (Λούλα) Κόττα θυμάται ότι αρχικά έκαναν μάθημα στη μικρή αίθουσα αριστερά, έχοντας ως καθίσματα και θρανία μεγάλα δοκάρια, τις λεγόμενες «γριντιές». Αργότερα μεταφέρθηκαν στη μεγάλη αίθουσα συνεχίζοντας όμως να κάθονται και να γράφουν σε «γριντιές».Αν κανείς μελετήσει το αρχείο του σχολείου θα αντλήσει πληροφορίες για τη σταδιακή ανοικοδόμησή του καθώς και για τις περαιτέρω εργασίες.
Στο φάκελο υπάρχουν και στατιστικά έντυπα με τίτλο «Ετήσιον Δελτίον Στατιστικής της Στοιχειώδους Εκπαιδεύσεως». Στο δελτίο της χρονιά 1954-55 ο διευθυντής του σχολείου Α. Λιτόπουλος σημειώνει χειρόγραφα ότι το πρώτο έτος λειτουργίας του σχολείου είναι το 1875 και δίπλα: «Ελειτούργει κ΄ επί Τουρκοκρατίας». Επίσης στο ίδιο δελτίο, λανθασμένα σημειώνει ως έτος ιδρύσεως του σχολείου το 1914, αφού είναι το 1924
Εντύπωση προκαλεί η κατακόρυφη αύξηση του αριθμού των μαθητών το 1955, χρονιά που ήρθαν οι οικογένειες από τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες. Είχαν μεταφερθεί εκεί (κυρίως Τσεχοσλοβακία, Ρουμανία, Ρωσία) στη διάρκεια του εμφυλίου.
Σελίδες 1 και 2 χειρογράφου
Σχολείο
Το Δημοτικό Σχολείο από τα γραπτά που υπάρχουν φαίνεται ότι αναγέρθηκε με δαπάνες των κατοίκων και λειτούργησε το 1890 αφού κατά την έρευνα του «Ηπειρωτικού Συλλόγου» το 1873-1874 δεν αναφέρεται λειτουργία σχολείου στο χωριό (Γούση, 2005, ΜΔΕ Α.Π.Θ.). Την ίδια εποχή δεν υπάρχουν σχολεία και σε άλλα μεγάλα Κουπατσιαροχώρια από έλλειψη πόρων για τη λειτουργία των σχολείων.Όμως κατά τον δάσκαλο Αγαθάγγελο Λιτόπουλο το 1954-1955 "το πρώτο έτος λειτουργίας του σχολείου είναι το 1875 και Ελειτούργει κ΄ επί Τουρκοκρατίας (βλέπε παρακάτω Ιστορικό και τέλος ιστορικού). Οι χάρτες των σχολείων στις αρχές του 1900 αναφέρουν λειτουργία σχολείου στο χωριό με λιγότερους από 50 μαθητές. Σύμφωνα με την Έκθεση του Προξενείου Ελασσόνας το 1901-1902 στο χωριό λειτουργούσε Γραμματοδιδασκαλείο με 25 μαθητές και δίδασκε ένας γραμματοδιδάσκαλος (δίδασκε τις στοιχειώδεις γνώσεις ανάγνωσης, γραφής και αριθμητικής- βλ. Μπαμπινιώτη). Έγγραφο του προξένου Ελασσόνας το 1903 αναφέρει επίδομα 3 λιρών για την κάλυψη των εκπαιδευτικών αναγκών του σχολείου (Αδάμου, 1994 από Γούση, 2005). Σε βιβλία της εκκλησίας στην Αετιά, τα οποία χρησιμοποιούνταν τα παλιά χρόνια στην εκπαίδευση, υπάρχουν αρκετές χειρόγραφες σημειώσεις από τους δασκάλους, οι οποίες αναφέρουν ότι στην Αετιά στις 17 Μαΐου 1906 λειτουργούσε σχολείο (12 μαθητές) με δάσκαλο τον παπα- Ανδρέα Χρήστου από το Πρόσβαρο όπως και στις 20 Ιουλίου 1908 με δάσκαλο τον Κωνσταντίνο Αναστασίου και το 1914 τον Γεώργιο Αναστασίου από το Πρόσβαρο που λειτούργησε όλο το χρόνο με 1 έως 7 μαθητές. Επειδή η Αετιά τότε ήταν ένα μικρό χωριό και είχε σχολείο φαίνεται ότι θα πρέπει και το Πρόσβαρο ως πολύ μεγαλύτερο χωριό (350 κάτοικοι) να είχε σχολείο αλλά για κάποιο λόγο να μην έχει καταγραφεί. Κατά την Απογραφή το 1912-1913 δεν αναφέρεται λειτουργία σχολείου στο χωριό. Πριν την κατασκευή το 1924 του σημερινού κτιρίου το οποίο είναι το τρίτο στη σειρά, το Σχολείο πρώτα λειτούργησε σε πετρόκτιστο κτίριο της Κοινότητας στην Πλατεία. Το δεύτερο πετρόκτιστο σχολείο κατακευάστηκε από τους χωριανούς το 1904 σε οικόπεδο της Κοινότητας δίπλα στο πρώτο. Για πολλά χρόνια λέγεται ότι τα παιδιά (οι μαθητές) κάθονταν σε ξύλινα κούτσουρα αφού δεν υπήρχαν θρανία και έγραφαν σε πλάκες με το λεγόμενο πλακοκόντυλο. Θρανία για πρώτη φορά χρησιμοποίηθηκαν με την κατασκευή του σημερινού κτιρίου
Το σημερινό κτίριο του σχολείου (τρίτο στη σειρά) κατασκευάστηκε το 1924 με πελεκητή πέτρα σε οικόπεδο που παραχώρησε η Εκκλησία . Εντοιχισμένη πέτρα στην πρόσοψη ανάμεσα στα παράθυρα λέει
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου