Α.Ο ΣΕΒΑΣΤΟΣ ΜΑΣ ΔΑΣΚΑΛΟΣ
Διαμαρτυρίες: Η νεολαία σήμερα δε σέβεται τίποτα και κανένα. Η δημοκρατία παρερμηνεύεται. Η ενημέρωση περί παντός επιστητού από τη βρεφική ακόμη ηλικία. Η εικόνα του σημερινού δασκάλου σε σχέση με κείνον των παλιότερων εποχών. Οι φωτισμένοι παιδαγωγοί υπό διωγμόν.
Ισως, τολμηρά, θα αναφερθούμε σε δύο τρεις στίχους, από ένα ποίημα με τίτλο "Αμαρτωλό" της Γαλάτειας Καζαντζάκη.
"Μ' από την κόλασή μου σου φωνάζω:/ εικόνα σου είμαι κοινωνία και σου μοιάζω".
Ως "είσοδο" στο θέμα για την έλλειψη σεβασμού προς το δάσκαλο, προς το γονιό, προς τον μεγαλύτερο γενικά, να ρίξουμε μια ματιά στις παλιότερες εποχές και στις εντελώς διαφορετικές κοινωνικές δομές. Εκεί που αναπτύχθηκαν οι γενιές των γεννητόρων μας. Σε μια Ελλάδα που ύστερα, από την πάλη για τη λευτεριά της και διατήρηση της ταυτότητάς της, έδινε την καθημερινή της μάχη για να κρατήσει το πνεύμα ζωντανό, ανεξάρτητο, δημιουργικό. Γιατί από κει θα ξεκινούσε η λευτεριά. Τα... κολυβογράμματα, έστω, ήταν οι σπίθες που θ' άναβαν τη φωτιά. Τα κρυφά σχολειά.
Οπου "σκυφτός ο παπάς ο δάσκαλος εκεί θεριεύει την αποστάμενη ελπίδα". Κι αναζητάει η ψυχή τί έχασε και τί της πρέπει. Κι αυτή η ψυχή είναι η ελπίδα του γένους. Τα παιδιά, τα νιάτα.
Ολοι, οι ασχολούμενοι με το θέμα παιδεία, δείχνουν τις καλύτερες διαθέσεις για το θέμα αυτό. Αλλά, πόσο οι "διαθέσεις" τους ανταποκρίνονται στα αιτήματα των εποχών και στην ανιδιοτελή "παιδεία" είναι το ερωτηματικό. Ποιές επιδράσεις κυρίως πολιτικές, δέχονται και πόσο είναι ικανοί να κατανοήσουν το παιδί και την παιδεία του, είναι μια ογκώδης ανάγνωση και γραφή, αυτού του νέου στελέχους μιας κοινωνίας, που προχωρεί ως βηματισμός νηπίου, να κατακτήσει το δρόμο της δημιουργίας, με το σταθερό βηματισμό πλέον της ανόδου.
Στο σχολείο της αρχαίας Ελλάδας, διαβάζουμε, πως η "παίδευση" ήταν πραγματικά παιδεμός. Ο δάσκαλος με την ράβδον παρών. Και το παιδί περνούσε την ημέρα του από Ανατολής ηλίου έως τη Δύση στο σχολειό, με διάλειμμα μόνο για το μεσημεριανό φαγητό. Τρόμος και φόβος η τιμωρία. Κλείσιμο σε υπόγεια, εξευτελισμοί, πινακίδες κρεμασμένες στο λαιμό με το "αδίκημα" γραμμένο, για να υφίσταται το παιδάκι την καταφρόνια των συμμαθητών, που... έτρεμαν να μην βρεθούν στη θέση του.
Το "Οπου δεν πίπτει λόγος πίπτει ράβδος" εφαρμόζονταν και στην κλασική Αθήνα. Οπως και τα πολύωρα κοπιαστικά μαθήματα που είχαν μια κλίμακα πολύ υψηλή, για να μπορούν να την ανέβουν τα παιδιά δίχως αγκομαχητά. Διότι η μόρφωση ήταν ένας διαρκής αγώνας δρόμου, όπως συμβαίνει και σήμερα. Που τα νιάτα όλη μέρα τρέχουν για τις ξένες γλώσσες, τη μουσική, τον αθλητισμό, τα φροντιστήρια. Δεν είναι λοιπόν φαινόμενο σημερινό, αυτή η διάσπαση σώματος και ψυχής του παιδιού. Βασανιστήρια στην κυριολεξία, που η κοινωνία τ' ανέχονταν, γιατί έτσι ήταν η δομή της. Κι αναρωτιόμαστε, ακόμη και σήμερα, που τα παιδιά απολαμβάνουν τόσες ελευθερίες πώς βγήκαν όλοι εκείνοι οι διαπρεπείς άνδρες, με τον εξευτελισμό και τη σωματική τιμωρία; Δεν είχε, ίσως, τότε, ανακαλυφθεί το... ψυχικό τραύμα! Πάντως, ο Αριστοτέλης ξεσηκώθηκε κι έβγαζε πύρινους λόγους εναντίον της βασανιστικής παιδείας. Τα ίδια συνέβαιναν και στην βυζαντινή εποχή. Η τιμωρία ήταν ο δρόμος προς την παιδεία. Αλλωστε, όλοι μας θυμόμαστε πως αυτά τα κατάλοιπα, ευδοκίμησαν και στα νεότερα χρόνια. Οι παλιότεροι συγγραφείς μας έχουν καταθέσει μαρτυρίες για βασανισμούς παιδιών, στα διηγήματά τους. Ο ίδιος ο Καζαντζάκης, στον Καπετάν Μιχάλη, αναφέρει πως όταν ο πατέρας του τον πήγε στο σχολειό, είπε στο δάσκαλο.
"Δάσκαλε, το κρέας δικό σου τα κόκκαλα δικά μου", σάπισέ τον δηλαδή στο ξύλο για να μάθει γράμματα. Φυσικό γεγονός εθεωρείτο έως ότου επέμβουν τα φωτεινά μυαλά, για να σταματήσει ο βασανισμός, αναζητώντας τη χρυσή τομή ανάμεσα στη σχέση δασκάου και μαθητή.
ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΙ ΔΑΣΚΑΛΟΙ
ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
"Πάντες οι της ημετέρας παιδεύσεως μέτοχοι Ελληνες εισί". Κατά Ισοκράτην. Ελληνες εισί. Κι εδώ, στη σκλαβωμένη Μακεδονία, άνοιξαν το δρόμο στην ελευθερία αυτοί οι πρωτοπόροι δάσκαλοι, που αντικατέστησαν το κερί των κρυφών σχολειών με το λύχνο της ελπίδας, με το φως της προόδου αργότερα.
Ο Πασάς κατακτητής, όταν ζητήθηκε άδεια για να λειτουργήσει ελληνικό σχολειό, εδώ στη Μακεδονία, είπε:
"Αν δώσουμε άδεια στους γκιαούρηδες ν' ανοίξουν σχολειό, τη χάσαμε τη Μακεδονία". Απ' όλα όσα έχουν γραφεί για τα πρώτα σχολειά εδώ στο βορειοελλαδικό χώρο, ακόμη και από ζωντανές μαρτυρίες ανδρών και γυναικών που πλησιάζουν τον αιώνα, μαθαίνουμε πως η σχέση ανάμεσα σε δάσκαλο και μαθητή, ήταν σε αρμονία, όσο το επέτρεπε η εποχή.
Η ράβδος ήταν επί της έδρας, αλλά οχι ο βασανισμός, που αναφέρουν κάποια κείμενα παλιότερα, όπως ήδη είπαμε. Αλλωστε ο δάσκαλος εκείνης της εποχής ήταν το σύμβολο της ελευθερίας. Ηταν ο γνώστης. Ηταν η εξουσία. Αυτή η εξουσία που διατηρήθηκε για πολλά ακόμη χρόνια, έως ότου αυτό το σεβαστό πρόσωπο, που αντιπροσώπευε το ιδανικό, το λαλούμενο διά στόματός του, ήταν υψηλά στην έδρα του. Ηταν η ελπίδα του Γένους. Ακόμη και στην αμφίεσή του. Πράγμα που το βλέπουμε και στις παραστάσεις των αγγείων της κλασικής Αθήνας. Πόση σημασία έδιναν στην εμφάνιση και τη στάση ακόμη, πρώτα διδασκάλου και σα συνέπεια του μαθητή.
Ηταν μέσα στο πνεύμα της εποχής. Πριν κρίνουμε και ζητάμε απαντήσεις επί του φαινομένου της βασανιστικής μεταχείρισης των μαθητών, να ζητήσουμε αποδεικτικά και δικαιολογητικά της αντίληψης περί παιδείας. Ο αρχαιολόγος Κ.Α. Ρωμαίος στο βιβλίο του "Μικρά Μελετήματα" έχει και το κεφάλαιο "Εικών αρχαίου σχολείου". Οι εικόνες αυτές, οι μαρτυρίες, είναι παρμένες από παραστάσεις αγγείων. Πολλές πληροφορίες έχουμε από τους κύλικες που βρέθηκαν κατά τις διάφορες ανασκαφές.
Οπως στην περίφημη Λύκηθο, που φιλοτέχνησε ο Δούρις και βρέθηκε στην Ιταλία και η οποία παριστάνει διάφορες σχολικές σκηνές, που όπως γράφει ο Κ.Α. Ρωμαιος "... ώστε και επιτυχείς συνθέσεις να αποτελώνται και περί του όλου σχεδόν εκπαιδευτικού συστήματος των παλαιών, ο θεατής πολλά να διδάσκηται. Εισί δε αι της εικόνος αρεταί έτι μάλλον πολύτιμοι δι ημάς, καθ' όσον αυτή ανήκει εις τους χρόνους των Μαραθωνομάχων και αναπαριστά σχολείον όμοιον εκείνου εις ό εφοίτησεν ο Σοφοκλής". Σε άλλα αγγεία βλέπουμε τον τρόπο ενδύσεως μαθητών και δασκάλων, ακόμη και της στάσης τους, ο ένας απέναντι του άλλου "το ίσχειν τω ποδ' εναλλάξ απηγορεύετο εις τους καλώς παιδευομένους".
Το θέμα ανατροφής, όπως λέμε σήμερα. Είναι όντως εντυπωσιακές οι σκηνές από τ' αρχαία σχολεία. Την ράβδον κρατούσε ο παιδαγωγός, συνήθως, δούλος. Που κουβαλούσε και τα μουσικά όργανα. Η μουσική παιδεία ήταν ένα από τα πιο ουσιαστικά μαθήματα, μαζί με τον αθλητισμό, τα λουτρά, τη γυμναστική. Χαρακτηριστικός ο λόγος του Πρωταγόρα στο διάλογό του με τον Πλάτωνα, που λέει "... μετά δε ταύτα εις διδασκάλων πέμποντες πολύ μάλλον εντέλλονται επιμελείσθαι ευκοσμίας των παίδων ή γραμμάτων και κιθαρίσεως".
Το σημερινό "ξεφωνητό" των μεγάλων εναντίον της... ανάγωγης νεολαίας, είχε χαρακτηρισθεί τότε από τους προγόνους μας, ως το πιο ουσιαστικό από τα γράμματα και τη μουσική. Εδιναν μέγιστη σημασία επίσης στη διδασκαλία της ποίησης και φυσικά της μουσικής "οικειούσθαι ταις ψυχαίς των παίδων, ίνα ημερώτεροι τε ώσι και ευρυθμότεροι και ευαρμοστότεροι, γιγνόμενοι, χρήσιμοι ώσιν εις το λέγειν τε και πράττειν".
Σε άλλη παράγραφο αυτό το σημαντικό, που είναι η καρδιά του θέματός μας, για το δάσκαλο, την καλλιέργειά του, την ψυχική του αρετή, "... ίνα ο παις ζηλών μιμείται και ορέγηται τοιούτος γενέσθαι". Από χωρίον του Πλάτωνος τ' ανωτέρω, σε παράσταση κύλικος με ανοικτό βιβλίο του δασκάλου προ του ορθίου μαθητή.
Ισως κάναμε κατάχρηση και μεταπηδήσαμε του θέματος, για τα πρώτα χρόνια της παιδείας στην μη ελεύθερη ακόμη Μακεδονία, αλλά έχουμε ένα συνδετικό κρίκο για... άλλοθί μας. Εκείνα τα σχολειά των παραστάσεων σε αγγεία και τ' άλλα τα πρώτα, εδώ στη Μακεδονία. Ενας δεσμός, μια κληρονομιά, στη σχέση δασκάλου και μαθητή, που όπως ήδηα αναφέραμε, περιελάμβανε την ευπρέπεια, την κοσμιότητα, το σεβασμό και την παιδεία στην ποίηση και τη μουσική. Ο δάσκαλος μπαμπούλας, κάπου θα υπήρχε βέβαια, αλλά ήταν υπό την έδραν.
ΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ
ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΙ
Από τις αρχές του 18ου αιώνα υπήρχε στη Θεσσαλονίκη ελληνικό σχολείο. Ονομάστηκε ελληνομουσείον, άγνωστη η θέση του, το 1760.
Στις αρχές του 19ου αιώνα λειτουργούσε η ελληνική σχολή ή ελληνικό σχολείο σε ένα σπίτι στην οδό Στεφάνου Τάττη. Το 1870 εμφανίζεται το "γυμνάσιο" στην περιοχή Αγίου Αθανασίου. Κι άρχισαν να ιδρύονται τα γνωστά μας πλέον σχολεία. Α γυμνάσιο, σχολές ιδιωτικές, που έγραψαν ιστορία στην πόλη μας. Του Στέφανου Νούκα - Αγλαϊας Σχοινά ή η σχολή Κωνσταντινίδη, τα γυμνάσια, κατά αλφαβητική σειρά, της Βαλαγιάννη, το πειραματικό, της Δέλλιου.
Ιδιαίτερα μνημονεύουμε το Αρσάκειο, το διδασκαλείο και το πρώτο παρθεναγωγείο του 1845, για το οποίο δεν γνωρίζουμε πολλά πράγματα. Χαρακτηριστικό πάντως όλων αυτών των σχολείων ήταν η ευπρέπεια και ο αλληλοσεβαμός. Αυτόν τον σεβασμό αναζητάμε σήμερα, ως τις αλησμόνητες "πατρίδες" και όχι τις ξεχασμένες.
Δίδαξαν μεγάλοι παιδαγωγοί, που ενέπνεαν αυτό το σεβασμό, παρά το γεγονός πως δεν αγνοούμε τη συντηρητική εποχή και την επιβολή της "αρχής" όποια κι αν ήταν αυτή. Δάσκαλος, γονιός, μεγαλύτερος στα χρόνια. Το τι άλλαξε και ακούμε τις διαμαρτυρίες των μεγάλων, δεν είναι δα και κανένα άλυτο πρόβλημα. Ας σκύψουν οι "μεγάλοι" εις εαυτούς, για να αιτιολογηθεί η θέση και το "χάος" ανάμεσα σε δασκάλους, γονιούς, κοινωνία γενικά. Αλλωστε το χαρακτηρίσαμε... "Εικόνα σου είμαι κοινωνία και σου μοιάζω".
Στην ιστορία της εκπαίδευσης έχει μείνει το διδασκαλείο της πόλης μας και ο προοδευτικός του διευθυντής Μίλτος Κουντουράς. Δεκαετία του '20. Αναφερόμαστε πιο διεξοδικά σ' αυτό το διδασκαλείο για τα πρωτοποριακά του προγράμματα και κατά το πνεύμα της εποχής θεωρήθηκε ως ένας επαναστάτης της παιδείας.
Ανήκε στην περίφημη ομάδα του εκπαιδευτικού ομίλου, μαζί με τον Μ. Τριανταφυλλίδη, τον Δελμούζο, τον Γληνό, τους διανοούμενους της εποχής, που μάχονταν να εκδημοτικοποιήσουν το εκπαιδευτικό σύστημα. Είναι πολλά τα πάθια αυτού του αναμορφωτικού εκπαιδευτικού συστήματος και πολλές οι συνέπειες, που ο αντίκτυπός τους φτάνει ως σήμερα, στη σχέση δασκάλου - μαθητή. Κι αυτό το λέμε γιατί αυτά τ' ανεβοκατεβάσματα των βαθμίδων της παιδείας και των διαφόρων εναλλοσσόμενων προγραμμάτων, έδωσαν, άφησαν βαθιά την εντύπωση στα ενημερωμένα πλέον νιάτα της σήμερον, πως... δεν ξέρουν τι τους γίνεται.
Ετσι σκληρά θα το θέσουμε, των "μεγάλων" αφού δεν ακολουθούν μία εξελιχτική γραμμή. Δεν ακολουθούν το πνεύμα των εποχών, ως μελετητές και γνώστες των θεμάτων που καλούνται να δώσουν ως προγράμματα στα σχολεία. Στην τριετία 1927-1930, την ιερή τριετία, όπως την κρατούν στη μνήμη οι δάσκαλοι κι οι δασκάλες του διδασκαλείου, ήταν το πρωτοποριακό σχολείο στη Θεσσαλονίκη, που εκπαιδεύονταν οι δάσκαλοί του στα πρότυπα σχολεία. Ομως ήταν εμπόδια, οι προοδευτικές ιδέες και η κάποια "τάξη πραγμάτων" έβαλε σκοπό της να σβήσει το φως και να επανέλθει το σκότος.
Στο φύλλο της "Μακεδονίας" του 1928 διαβάζουμε την απάντηση που έδωσε ο Ε. Βενιζέλος σε επιτροπή κυριών... καθώς πρέπει, που παρουσιάστηκαν να ζητήσουν το κλείσιμο του διδασκαλείου. Διότι διδάσκει την ανηθικότητα, την αντιθρησκευτικότητα, τον αντιπατριωτισμόν.
"Λυπάμαι, κυρίες μου", είπε ο Βενιζέλος, "κατάκαρδα και καταπλήσσομαι δια την παράλογον αξίωσίν σας. Εντρέπομαι δια λογαριασμόν σας κυρίαι μου, διότι, εγίνατε όργανα ανθρώπων επιδιωκώντων ανηθίκους σκοπούς και ήλθατε εδώ δια να αξιώσετε τι; Την απομάκρυνσιν του κ. Κουντουρά, ο οποίος περιποιεί μεγίστην τιμήν δια την Θεσσαλονίκην. Πηγαίνετε...".
Στις 17 Μαϊου του 1930 ο Γ. Παπανδρέου, υπουργός παιδείας τότε, επισκέφθηκε τη Θεσσαλονίκη και η εφημερίδα "Μακεδονία" γράφει, ύστερα από επίσκεψη και στο εν λόγω διδασκαλείο.
"Εδώ δημιουργείται η ωραία και νέα Ελλάς. Η ψυχή μου γεμίζει ενθουσιασμόν, όταν αντικρύζω την ζωντανή αυτήν νεότητα, ελευθέρως σκεπτομένην, πρωτοβούλως δρώσαν, νεότητα με όλα τα γνωρίσματα ανεξαρτήτου ανθρώπου. Τα συγχαρητήριά μου εις τον εμπνευστήν παιδαγωγόν, που διευθύνει το διδασκαλείον αυτό".
Βεβαίως η ελευθέρως σκεπτόμενη νεολαία και η "πρωτοβούλως δρώσα" ήταν το αγκάθι εις άλλα σχέδια επίβουλα του ελληνικού πνεύματος.
ΤΟ ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙ
ΜΕ ΤΟΝ ΗΛΙΟ
Ολες οι προσπάθειες των φωτισμένων παιδαγωγών, για να δώσουν τη δημοτική γλώσσα, την ελεύθερη έκφραση, το ανθρώπινο πλησίασμα μαθητή και δασκάλου, σκόνταφτε πάντα στις αντιδραστικές δυνάμεις, όπως λέμε σήμερα.
Σήμερα που εξακολουθεί να πληρώνει η νεολαία τα παλιά αμαρτήματα, με το να αμφισβητεί και να μη σέβεται, γιατί κλονίστηκε η εμπιστοσύνη της. Δεν τη θεώρησαν ως μέτοχο στην ελευθερία της σκέψης, αλλά ως μεταφορέα σκέψεων και αντιλήψεων, που δεν συμβιβάζονταν με την εποχή τους. Και... επαναστάτησαν. Τα γνωρίζουμε καλά όλοι μας αυτά.
Να συνδεθούμε λοιπόν μ' εκείνη την εποχή του εκπαιδευτικού ομίλου, και να ρίξουμε μία ματιά στην περιβόητη δίκη του Ναυπλίου, όπου η παιδεία ήταν ο κατηγορούμενος, στις αρχές του αιώνα μας. Μέγας φταίχτης ο πρωτοπόρος δάσκαλος και αγωνιστής Αλ. Δελμούζος. Κατηγορητήριο: εφάρμοζε και δίδασκε την ανηθικότητα και την αθεϊα.
Εισήγαγε καινά δαιμόνια... Αχ, καημένε Σωκράτη, τι μας κληρονόμησες. Να θέλεις, κύριε Δελμούζο, να ξυπνήσεις τη δημιουργικότητα του παιδιού, την ατομικότητά του. Να θέλεις το "ωόν" να λέγεται "αυγό" όπως το λέει η μάνα σου, παιδί μου. Και την "φθείρα" ψείρα, όπως τη λέει ο λαός παιδί μου. Να επιτρέπεις να διδάσκονται τα κορίτσια πρώτες βοήθειες, στο παρθεναγωγείο του Βόλου, την τεχνιτή αναπνοή.
Να ξαπλώνουν τα κορίτσια και να τα ζουλάνε... να κάνουν γυμναστική και αναρρίχηση και κάτω οι άρρενες να βλέπουν... οι ηδονοβλεψίες. Θου... Κύριε. Ο δεσπότης του Βόλου, οι επίτροποι, οι κυρίες της σεμνότητας και των μακριών σταυρών, ξεσηκώθηκαν. Το πανελλήνιο χωρίστηκε σε Δελμουζικούς και... δεσποτικούς. Κι όταν ο δάσκαλος αθωώθηκε, εκεί στο Ναύπλιο, τα χειροκροτήματα ακούστηκαν ως την Ακροναυπλία και το Μπούρζι, ίσως να τ' άκουσε και ο φυλακισμένος Κολοκοτρώνης...
Το παρθεναγωγείο του Βόλου άνοιξε το 1908 κι έκλεισε το 1911 παρά την αθώωση του Δελμούζου. Ως μάρτυρες στη δίκη "Τ' αθεϊστικα του Βόλου" ήταν ο Ν. Πολίτης, ο Χρήστος Τσούντας, ο Τριανταφυλλόπουλος, ο ίδιος ο Βενιζέλος, ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου και πολλοί άλλοι πνευματικοί άνθρωποι της εποχής. Εχω ακούσει από γέροντα Βολιώτη μαρτυρία, που παιδί την άκουσε κι αυτός από τη μητέρα του.
"... πήγε κι ο γείτονάς μας μάρτυρας στο Ναύπλιο, τον κάλεσε ο δεσπότης να πει για τον πιθηκισμό που διδάσκανε τις κοπέλες. Οταν τον ρώτησαν τι είναι ο πιθηκισμός, τάχασε και είπε... ξέρω γώ, να ο πίθηκος. Ντροπή".
Αντε τώρα ν' αξιώνεις σεβασμό από τα νιάτα μπρος σε παρόμοια παρατράγουδα, που σήμερα τα δείχνει κατά κόρον και η τηλεόραση.
Η μεγάλη μάχη στην παιδεία ήταν η δημοτική γλώσσα. Το "Ωόν" και η "φθείρα". Μαζεύτηκαν οι διανοούμενοι, οι συγγραφείς, οι εκπαιδευτικοί να συντάξουν το βασικό ανάγνωσμα για το δημοτικό, έτσι ώστε το παιδί ν' αγαπήσει την ανάγνωση. Η πρώτη απόπειρα ήταν το ρωμαϊκό αλφαβητάρι του Νουμά, που δεν στέριωσε. Την ίδια τύχη είχε και η δεύτερη απόπειρα για ένα αλφαβητάρι του δημοτικού, που ήταν μάλιστα όργανο κρατικό και δεν διέφερε πολύ από τα καθιερωμένα καθαρευουσιάνικα.
Δημιουργείται ο εκπαιδευτικός όμιλος με τον Α. Δελμούζο, τον Α. Διομήδη, τον Μ. Τσιριμώκο, τον Φ. Φωτιάδη, τον Μ. Τριανταφυλλίδη και πολλούς συνεργάτες από τους πνευματικούς ανθρώπους της εποχής. Εποχή 1911-1912. Μπήκαν πάλι στη μέση οι σκοταδιστές. Ομως έγινε "ακουστό" το θέμα. Κάτι νέο ξεκινούσε. Προκηρύσσεται διαγωνισμός. Κανένα βιβλίο από όσα υποβλήθηκαν δεν εγκρίθηκε. Το 1914 εκδίδεται το δεύτερο κρατικό αλφαβητάρι. Κάτι αλλάζει.
Με το νόμο 1917-18 η δημοτική γλώσσα, επιτέλους, εισάγεται επίσημα στα σχολεία. Ηρθε η ώρα για το βιβλίο που θα μιλήσει στην καρδιά του παιδιού. Για την πρώτη επαφή με τα γράμματα και το δάσκαλο μπαμπούλα. Κυκλοφόρησε το αλφαβητάρι με τον ήλιο. Που καλημερίζει. Που έρχεται στο χωριό μας, σ' εμάς και τα ζώα μας, που κάνει να λάμπουν πηγάδια, ρυάκια, το πρόσωπο του πατέρα, της μητέρας, της γιαγιάς και του παππού. Συντακτική επιτροπή ήταν: Ο Δελμούζος, ο Ζ. Παπαντωνίου, Π. Νιρβάνας, Δ. Ανδρεάδης, Μ. Τριανταφυλλίδης και τις ζωγραφιές φιλοτέχνησε ο Κ. Μαλέας.
Επισημαίνουμε το κλίμα της εποχής. Ο Βενιζέλος με την επαναστατική του κυβέρνηση στη Θεσσαλονίκη, είχε δείξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την παιδεία. Ο Γληνός είχε εισηγηθεί το θέμα αλλαγής του σχολικού βιβλίου και υπογράφεται το διάταγμα 2585 για τα διδακτικά βιβλία κι αργότερα καθιερώνεται με το νόμο 1332.
Γενικός γραμματέας στο υπουργείο παιδείας ο Γληνός και στις δύο καινούργιες θέσεις που δημιουργούνται για εκπαιδευτικούς επόπτες, για τα δημοτικά σχολεία, διορίζονται ο Δελμούζος και ο Τριανταφυλλίδης. Και προχωρούμε εις τα γνωστά. Οι πολιτικοί επεμβαίνουν. "Να εκβληθώσι πάραυτα" αυτά τα... λαϊκά αναγνώσματα.
Ερχόμαστε στις εκλογές του '20 που χάνει ο Βενιζέλος. Ξαναγυρίζουμε στα παλιά καθεστώτα. Για το αλφαβητάρι έγινε ειδική επιτροπή που αποφάνθηκε: "Να εκβληθώσι πάραυτα εκ των σχολείων και να καώσι...". Ολα, τα προοδευτικά έντυπα της δημοτικής ν' ακολουθήσουν.
Αυτό το αλφαβητάρι, που κατά μαρτυρίαν του καθηγητή κ. Ι. Ξυροτήρη, "... το αλφαβητάρι ήταν χυμένο από την ψυχή του Δελμούζου. Ηταν η στιγμή που σήμαινε για την Ελλάδα μας η ώρα να πέσει ένας ψεύτικος κόσμος, γεμάτος υποκρισία, πάντα ξένος από την πραγματικότητα του τόπου".
Θυμίζουμε πως ο Δελμούζος πέρασε κι άλλες περιπέτειες και τελικά, αφού προς στιγμήν φάνηκε να τα παρατάει όλα, τον κάλεσαν στη Θεσσαλονίκη να υπηρετήσει στο καινούργιο πανεπιστήμιο. Ιδρύει, τότε, το πειραματικό σχολείο και στη δικτατορία του Μεταξά, ξανά κυνηγημένος, για το εκπαιδευτικό μεταρρυθμιστικό του πρόγραμμα. Και ν' αφήσουμε τον Παλαμά, να μας ξαναπεί, πόσες φορές αλήθεια, εκείνους τους στίχους του για το δάσκαλο: "Σμίλεψε πάλι δάσκαλε ψυχές / κι ότι απόμεινε ακόμα στη ζωή σου / Μην τ' αρνηθείς. Θυσίασέ το ως τη στερνή / πνοή σου...".