ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ:
ΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟΥ ΚΑI ΟΔΥΝΗΣ
Φ. Κ. Βώρος Αφιερώνεται σε όσους διώχτηκαν για την ιδεολογία τους
Μέρος 1ο
Προοίμιο Ανεξάρτητα από τα πορίσματα της Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης που είναι σχετικά πρόσφατα1, η Νεοελληνική Κοινωνία από πολύ νωρίς αναγνώρισε πολύ σημαντικό ρόλο στην Εκπαίδευση ως θεσμό που διακινεί ιδέες, διαμορφώνει συνειδήσεις, συμβάλλει στην κοινωνική κινητικότητα, παράγει ιδεολογία. Και η Πολιτεία ενδιαφέρθηκε νωρίς για τον ιδεολογικό έλεγχο της Εκπαίδευσης, με τρόπο χαρακτηριστικά «τιμητικό», αφού η σχετική νομοθεσία κάνει λόγο ειδικό για τους εκπαιδευτικούς και τους απειλεί με άμεση απόλυση2 σε περίπτωση μη συμμόρφωσης (1929).
Η γενική απειλή του νόμου παίρνει πιο συγκεκριμένη μορφή με τα λόγια του υπουργού Παιδείας Γ. Παπανδρέου δυο χρόνια αργότερα: ο υπουργός προεδρεύει σε μια συνεδρίαση του Ανώτατου Εκπαιδευτικού Συμβουλίου, εκθέτει την εκπαιδευτική ιδεολογία της Κυβέρνησης και καταλήγει: «Εκπαιδευτικοί οι οποίοι τυχόν δεν συμφωνούν δικαιούνται βεβαίως να διατηρoύν τας πεποιθήσεις των αλλά όχι και τας θέσεις των.3
Την ίδια χρονιά ο ίδιος υπουργός σε δηλώσεις του που δημοσιεύτηκαν στην εφημ. «Πατρίς» και αναδημοσιεύτηκαν στο «Διδασκαλικό Βήμα» (αριθ. φύλλου 337 /2.8.1931)4 διευκρίνιζε: «Ημείς προκειμένου περί διδασκάλων χωρούμεν πέραν και του «Ιδιωνύμου». Διότι το Ιδιώνυμον, προς τιμωρίαν, ζητεί προπαγάνδαν των κομμουνιστικών ιδεών, ενώ το Υπουργείον, δια την απόλυσιν των διδασκάλων, αρκείται εις την ύπαρξιν και οπωσδήποτε διαπίστωσιν του κομμουνιστικού φρονήματος».
Ο δρόμος είναι νομικά και ιδεολογικά έτοιμος για συστηματική δίωξη και βιασμό των συνειδήσεων των εκπαιδευτικών. Και είναι αξιοθαύμαστο το πλήθος των εκπαιδευτικών που αποδείχτηκαν πιο δυνατοί από τους μηχανισμούς ελέγχου και βίας και αντιμετώπισαν με αξιοπρέπεια τη «νομοθεσία των βαρβάρων»5.
Το μεγαλειώδες αυτό κεφάλαιο της Ιστορίας της Νεοελληνικής Εκπαίδευσης (από το 1931 ως το 1974) μπορεί να διαιρεθεί στα παρακάτω υποκεφάλαια:
1. Φάση προπαρασκευαστική των διώξεων με βάση το «Ιδιώνυμο» (ως το 1936)6.
1. Η δίωξη γίνεται απροκάλυπτος θεσμός (1936-1941)7.
2. Η ώρα των ελπίδων των προοδευτικών εκπαιδευτικών στα πλαίσια της Εθνικής Αντίστασης και της ΠΕΕΑ (1941-1944)8.
3. Η μεγάλη τραγωδία των εκπαιδευτικών: διώξεις, εκτοπίσεις, φυλακίσεις, διαθεσιμότητες, απολύσεις, πολιτική προσφυγιά, 1945-19529 και αργότερα Ι0.
4. Οι δάσκαλοι στα σχολεία της πολιτικής προσφυγιάς (1948-1976)11.
5. Συνέχεια διώξεων ως το 1974.
Ετούτη την ώρα ο στόχος μας είναι να επιχειρήσουμε μια διερεύνηση
-προκαταρκτική- του υποθέματος 412 και να περιοριστούμε σε ενδεικτική βιβλιογραφική ενημέρωση ως προς τα άλλα υποθέματα.
Η μεγάλη τραγωδία των εκπαιδευτικών
(από το 1945 και ύστερα)
Για την προσφορά των εκπαιδευτικών στην Εθνική Αντίσταση σημειώσαμε μόνο κάποια βιβλιογραφίαl3. Θα προσθέσουμε μία διευκρίνιση και μία κρίση: λόγω της παιδείας τους και της επικοινωνίας τους με τα λαϊκά στρώματα οι εκπαιδευτικοί αναδείχτηκαν σε στελέχη της καθοδήγησης μέσα στο εαμικό κυρίως κίνημα· λόγω της εκπαιδευτικής-παιδαγωγικής ευαισθησίας τους οι πιο πολλοί εκπαιδευτικοί που μπήκαν στην Αντίσταση ήταν αγνοί ιδεολόγοι, που οραματίζονταν ένα κόσμο καλύτερο και γι’ αυτόν πάλαιψανl4. Η μεγάλη τους διάψευση ήρθε μαζί με την «Απελευθέρωση» (φθινόπωρο του 1944), που ουσιαστικά ήταν απερίφραστη και κυνική Επέμβαση της αγγλικής πολιτικής για την κατάπνιξη του προοδευτικού κινήματος στην Ελλάδα. Αμέσως λοιπόν μετά τα «Δεκεμβριανά» και τη «Συμφωνία της Βάρκιζας» (Φλεβάρης 1945)15 αρχίζουν οι διώξεις ενάντια στο εαμικό κίνημα και ειδικά ενάντια στους εκπαιδευτικούς, ανελέητα.
Χρονικά όρια των διώξεων και κατηγορίες διωκομένων:
α. Μία κατηγορία διωκομένων ήταν εκείνοι που είχαν πάρει μέρος στην Αντίσταση και αμέσως μετά τη Βάρκιζα ένιωθαν τόση ανασφάλεια στα πλαίσια της λευκής τρoμoκρατίας, που ασκούσαν το κρατικά και παρακρατικά όργανα σε βάρος τους, ώστε γίνονταν «φυγόδικοι» και φυσικά δεν εμφανίστηκαν στα σχολεία τους. Πολλοί αναγκάστηκαν να βγουν στο β΄ Αντάρτικο (1946-1949).
Αιτιολογικό μερικών Απολύσεων
ΦΕΚ 329/17.12.1946
απολύονται:
Ο δημοδιδάσκαλος του δημοτικού σχολείου Κάτω Σουρμένων Κιλκίς Ιω. Φούρκας, διότι εγκατέλειψε την θέσιν του και επεκηρύχθη εις ληστήν.
Ο δημοδιδάσκαλος του δημοτικού σχολείου Άνω Κερδυλλίων Βισαλτίας Αθανάσιος Γκένιος, διότι εγκατέλειψε την θέσιν του από 1ης Σεπτεμβρίου 1941 και φυγοδικών ευρίσκεται εις τα όρη αρχηγός ενόπλου συμμορίας.
β. Άλλοι είχαν επιστρέψει στα σχολεία τους αλλά κατηγορούνταν ως αριστεροί και διώκονταν, φυλακίζονταν, απολύονταν από την εκπαιδευτική υπηρεσία, εξορίζονταν, με παντοίους τρόπους εμποδίζονταν να ενταχθούν στην ειρηνική και δημιουργική ζωή. (Θα δούμε παρακάτω επώνυμα παραδείγματα).
Περίπτωση Ελευθερίου Κολοβού, μαθηματικού
α. Το «Εκπαιδευτικόν Συμβούλιον» Μέσης Εκπαιδεύσεως της ΙΒ ' Περιφερείας (Ιωαννίνων), ακούσαν... μελετήσαν... ιδόν την διάταξιν του άρθρου 68 του νόμου Α.Ν .1942/ 1939 αποφασίζει ομοφώνως... την ποινήν της οριστικής απολύσεως του Ελευθερίου Κολοβού δι’ αυτόβουλον εγκατάλειψιν της θέσεώς του πλέον των 10 ημερών.. και δι’ ασύγγνωστον αμέλειαν ...και δι’ επίδειξιν ασυμβιβάστου διαγωγής..., εφ’ όσον ασχολείται με έργα περιστρεφόμενα περί πολιτικάς διαμάχας.
Ο Πρόεδρος Τα μέλη
Ρ. Αναγνωστάκης Εμμ. Καπαρός
Εν Ιωαννίνοις τη 10 lουλίου 1945 Ν. Ζαχαριάδης
Γ .Παπανικολάου
β. Επιτροπή, που συγκροτήθηκε σύμφωνα με το νόμο 2180/1940, με την πράξη της αριθ. 9/1945
«απεφάσισε
την διαγραφήν της αιτήσεως διορισμού σας εκ του βιβλίου διοριστέων λειτουργών Μέσης Εκπαιδεύσεως, δι’ έλλειψιν ηθικής ικανότητος, της πρεπούσης χρηστότητος και κοινωνικής και υπηρεσιακής συμπεριφοράς...»...
Εν Αθήναις τη 1 Νοεμβρίου 1945
Εντολή Υπουργού
Ο Δ/ντής Μ.Ε.
Ι. Αναστασόπουλος
ΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟΥ ΚΑI ΟΔΥΝΗΣ
Φ. Κ. Βώρος Αφιερώνεται σε όσους διώχτηκαν για την ιδεολογία τους
Μέρος 1ο
Προοίμιο Ανεξάρτητα από τα πορίσματα της Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης που είναι σχετικά πρόσφατα1, η Νεοελληνική Κοινωνία από πολύ νωρίς αναγνώρισε πολύ σημαντικό ρόλο στην Εκπαίδευση ως θεσμό που διακινεί ιδέες, διαμορφώνει συνειδήσεις, συμβάλλει στην κοινωνική κινητικότητα, παράγει ιδεολογία. Και η Πολιτεία ενδιαφέρθηκε νωρίς για τον ιδεολογικό έλεγχο της Εκπαίδευσης, με τρόπο χαρακτηριστικά «τιμητικό», αφού η σχετική νομοθεσία κάνει λόγο ειδικό για τους εκπαιδευτικούς και τους απειλεί με άμεση απόλυση2 σε περίπτωση μη συμμόρφωσης (1929).
Η γενική απειλή του νόμου παίρνει πιο συγκεκριμένη μορφή με τα λόγια του υπουργού Παιδείας Γ. Παπανδρέου δυο χρόνια αργότερα: ο υπουργός προεδρεύει σε μια συνεδρίαση του Ανώτατου Εκπαιδευτικού Συμβουλίου, εκθέτει την εκπαιδευτική ιδεολογία της Κυβέρνησης και καταλήγει: «Εκπαιδευτικοί οι οποίοι τυχόν δεν συμφωνούν δικαιούνται βεβαίως να διατηρoύν τας πεποιθήσεις των αλλά όχι και τας θέσεις των.3
Την ίδια χρονιά ο ίδιος υπουργός σε δηλώσεις του που δημοσιεύτηκαν στην εφημ. «Πατρίς» και αναδημοσιεύτηκαν στο «Διδασκαλικό Βήμα» (αριθ. φύλλου 337 /2.8.1931)4 διευκρίνιζε: «Ημείς προκειμένου περί διδασκάλων χωρούμεν πέραν και του «Ιδιωνύμου». Διότι το Ιδιώνυμον, προς τιμωρίαν, ζητεί προπαγάνδαν των κομμουνιστικών ιδεών, ενώ το Υπουργείον, δια την απόλυσιν των διδασκάλων, αρκείται εις την ύπαρξιν και οπωσδήποτε διαπίστωσιν του κομμουνιστικού φρονήματος».
Ο δρόμος είναι νομικά και ιδεολογικά έτοιμος για συστηματική δίωξη και βιασμό των συνειδήσεων των εκπαιδευτικών. Και είναι αξιοθαύμαστο το πλήθος των εκπαιδευτικών που αποδείχτηκαν πιο δυνατοί από τους μηχανισμούς ελέγχου και βίας και αντιμετώπισαν με αξιοπρέπεια τη «νομοθεσία των βαρβάρων»5.
Το μεγαλειώδες αυτό κεφάλαιο της Ιστορίας της Νεοελληνικής Εκπαίδευσης (από το 1931 ως το 1974) μπορεί να διαιρεθεί στα παρακάτω υποκεφάλαια:
1. Φάση προπαρασκευαστική των διώξεων με βάση το «Ιδιώνυμο» (ως το 1936)6.
1. Η δίωξη γίνεται απροκάλυπτος θεσμός (1936-1941)7.
2. Η ώρα των ελπίδων των προοδευτικών εκπαιδευτικών στα πλαίσια της Εθνικής Αντίστασης και της ΠΕΕΑ (1941-1944)8.
3. Η μεγάλη τραγωδία των εκπαιδευτικών: διώξεις, εκτοπίσεις, φυλακίσεις, διαθεσιμότητες, απολύσεις, πολιτική προσφυγιά, 1945-19529 και αργότερα Ι0.
4. Οι δάσκαλοι στα σχολεία της πολιτικής προσφυγιάς (1948-1976)11.
5. Συνέχεια διώξεων ως το 1974.
Ετούτη την ώρα ο στόχος μας είναι να επιχειρήσουμε μια διερεύνηση
-προκαταρκτική- του υποθέματος 412 και να περιοριστούμε σε ενδεικτική βιβλιογραφική ενημέρωση ως προς τα άλλα υποθέματα.
Η μεγάλη τραγωδία των εκπαιδευτικών
(από το 1945 και ύστερα)
Για την προσφορά των εκπαιδευτικών στην Εθνική Αντίσταση σημειώσαμε μόνο κάποια βιβλιογραφίαl3. Θα προσθέσουμε μία διευκρίνιση και μία κρίση: λόγω της παιδείας τους και της επικοινωνίας τους με τα λαϊκά στρώματα οι εκπαιδευτικοί αναδείχτηκαν σε στελέχη της καθοδήγησης μέσα στο εαμικό κυρίως κίνημα· λόγω της εκπαιδευτικής-παιδαγωγικής ευαισθησίας τους οι πιο πολλοί εκπαιδευτικοί που μπήκαν στην Αντίσταση ήταν αγνοί ιδεολόγοι, που οραματίζονταν ένα κόσμο καλύτερο και γι’ αυτόν πάλαιψανl4. Η μεγάλη τους διάψευση ήρθε μαζί με την «Απελευθέρωση» (φθινόπωρο του 1944), που ουσιαστικά ήταν απερίφραστη και κυνική Επέμβαση της αγγλικής πολιτικής για την κατάπνιξη του προοδευτικού κινήματος στην Ελλάδα. Αμέσως λοιπόν μετά τα «Δεκεμβριανά» και τη «Συμφωνία της Βάρκιζας» (Φλεβάρης 1945)15 αρχίζουν οι διώξεις ενάντια στο εαμικό κίνημα και ειδικά ενάντια στους εκπαιδευτικούς, ανελέητα.
Χρονικά όρια των διώξεων και κατηγορίες διωκομένων:
α. Μία κατηγορία διωκομένων ήταν εκείνοι που είχαν πάρει μέρος στην Αντίσταση και αμέσως μετά τη Βάρκιζα ένιωθαν τόση ανασφάλεια στα πλαίσια της λευκής τρoμoκρατίας, που ασκούσαν το κρατικά και παρακρατικά όργανα σε βάρος τους, ώστε γίνονταν «φυγόδικοι» και φυσικά δεν εμφανίστηκαν στα σχολεία τους. Πολλοί αναγκάστηκαν να βγουν στο β΄ Αντάρτικο (1946-1949).
Αιτιολογικό μερικών Απολύσεων
ΦΕΚ 329/17.12.1946
απολύονται:
Ο δημοδιδάσκαλος του δημοτικού σχολείου Κάτω Σουρμένων Κιλκίς Ιω. Φούρκας, διότι εγκατέλειψε την θέσιν του και επεκηρύχθη εις ληστήν.
Ο δημοδιδάσκαλος του δημοτικού σχολείου Άνω Κερδυλλίων Βισαλτίας Αθανάσιος Γκένιος, διότι εγκατέλειψε την θέσιν του από 1ης Σεπτεμβρίου 1941 και φυγοδικών ευρίσκεται εις τα όρη αρχηγός ενόπλου συμμορίας.
β. Άλλοι είχαν επιστρέψει στα σχολεία τους αλλά κατηγορούνταν ως αριστεροί και διώκονταν, φυλακίζονταν, απολύονταν από την εκπαιδευτική υπηρεσία, εξορίζονταν, με παντοίους τρόπους εμποδίζονταν να ενταχθούν στην ειρηνική και δημιουργική ζωή. (Θα δούμε παρακάτω επώνυμα παραδείγματα).
Περίπτωση Ελευθερίου Κολοβού, μαθηματικού
α. Το «Εκπαιδευτικόν Συμβούλιον» Μέσης Εκπαιδεύσεως της ΙΒ ' Περιφερείας (Ιωαννίνων), ακούσαν... μελετήσαν... ιδόν την διάταξιν του άρθρου 68 του νόμου Α.Ν .1942/ 1939 αποφασίζει ομοφώνως... την ποινήν της οριστικής απολύσεως του Ελευθερίου Κολοβού δι’ αυτόβουλον εγκατάλειψιν της θέσεώς του πλέον των 10 ημερών.. και δι’ ασύγγνωστον αμέλειαν ...και δι’ επίδειξιν ασυμβιβάστου διαγωγής..., εφ’ όσον ασχολείται με έργα περιστρεφόμενα περί πολιτικάς διαμάχας.
Ο Πρόεδρος Τα μέλη
Ρ. Αναγνωστάκης Εμμ. Καπαρός
Εν Ιωαννίνοις τη 10 lουλίου 1945 Ν. Ζαχαριάδης
Γ .Παπανικολάου
β. Επιτροπή, που συγκροτήθηκε σύμφωνα με το νόμο 2180/1940, με την πράξη της αριθ. 9/1945
«απεφάσισε
την διαγραφήν της αιτήσεως διορισμού σας εκ του βιβλίου διοριστέων λειτουργών Μέσης Εκπαιδεύσεως, δι’ έλλειψιν ηθικής ικανότητος, της πρεπούσης χρηστότητος και κοινωνικής και υπηρεσιακής συμπεριφοράς...»...
Εν Αθήναις τη 1 Νοεμβρίου 1945
Εντολή Υπουργού
Ο Δ/ντής Μ.Ε.
Ι. Αναστασόπουλος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου