Τα σχολεία της Σμύρνης - Νικολάου Παπαχρυσού
Μέρος 4ο
Το Ομήρειον Παρθεναγωγείον
Από τα μέσα του περασμένου αιώνα Γάλλοι και Γερμανοί ίδρυσαν στη Σμύρνη άρτια οργανωμένα Παρθεναγωγεία που προσείλκυαν πολλές Ελληνίδες μαθήτριες. Αιτία της προτιμήσεως αυτής ήταν η ελλιπής διδασκαλία των ξένων γλωσσών και των τεχνικών μαθημάτων στο Κεντρικό Παρθεναγωγείο και η έλλειψη οικοτροφείου, που εμπόδιζε τη φοίτηση των Ελληνίδων του Εσωτερικού της Σμύρνης. Αυτές ακριβώς τις ελλείψεις και τα μειονεκτήματα των ελληνικών Παρθεναγωγείων επωφελήθηκαν στη Σμύρνη τα ξένα που εκτός των ξένων γλωσσών, δίδασκαν μουσική, ζωγραφική και χορό – εφόδια απαραίτητα μιας συγχρονισμένης κοσμοπολίτικης ζωής. Η συρροή των Ελληνίδων στα ξένα σχολεία ήταν τόση, ώστε κατά τα έτη 1875-1880 να φτάσει τα 80% του συνόλου των μαθητριών, με καταβολή 8.000 χρυσών λιρών ετησίως για τα δίδακτρα.
Ο σκοπός όμως των ξένων παρθεναγωγείων ήταν κυρίως προσηλυτιστικός. Τα ξένα εκπαιδευτήρια είχαν μετατραπεί σε κέντρα θρησκευτικής και πολιτικής προπαγάνδας και εργάζονταν προς όφελος της Γαλλίας ή της Γερμανίας, με απώτερο σκοπό την πνευματική και ψυχική κατάκτηση των αλλογενών και ετερόδοξων κατοίκων της Σμύρνης. Τα κυριότερα μαθήματα, που ιδιαίτερα διδάσκονταν σ’ αυτά, ήταν η ιστορία και η γεωγραφία. Με έξαρση τονιζόταν το μεγαλείο της Γαλλίας ή της Γερμανίας καθώς και το «αληθές και αλάθητον» του θρησκευτικού δόγματος των Καθολικών ή Διαμαρτυρομένων. Αντίθετα με πολλή περιφρόνηση γινόταν λόγος για την Ορθοδοξία και την Ελλάδα, κι επαναλαμβανόταν μέχρι κόρου η γνωστή θεωρία του Φαλλμεράϋερ πως η φυλή των αρχαίων Ελλήνων εντελώς χάθηκε και πως ούτε σταγόνα γνησίου και αμιγούς ελληνικού αίματος δεν ρέει στις φλέβες των σύγχρονων Ελλήνων.
Πολλοί Σμυρναίοι Ορθόδοξοι που αντιλήφθηκαν τους προπαγανδιστικούς σκοπούς των ξένων παρθεναγωγείων, άρχισαν να αντιδρούν. Ο ελληνικός τύπος της Σμύρνης άρχισε δριμύτατη σταυροφορία εναντίον των «επιβουλευόμενων την ιεράν ημών πίστιν και τα πάτρια» και επισήμανε τους κινδύνους που διέτρεχε ο Ελληνισμός της Ιωνίας. Προσπάθειες έγιναν τότε από τους Έλληνες της Σμύρνης να ιδρυθούν ελληνικά παρθεναγωγεία εφάμιλλα στην εμφάνιση και τη λειτουργία των ξένων εκπαιδευτηρίων. Όλες όμως οι προσπάθειες ναυαγούσαν για την έλλειψη οικονομικών πόρων και τη δυσκολία στην απόκτηση άδειας για τη λειτουργία από το Τουρκικό Υπουργείο Παιδείας, κατόπιν αντιδραστικών εισηγήσεων από τις γαλλικές και γερμανικές προξενικές αρχές της Σμύρνης. Στα 1879 καταβάλλεται άλλη προσπάθεια: να συγχρονιστεί το Κεντρικό Παρθεναγωγείο και να αποκτήσει οικοτροφείο. Αλλά και η προσπάθεια αυτή αποτυγχάνει και η προπαγάνδα των ξένων εκπαιδευτηρίων συνεχίζεται και εντείνεται.
Παράλληλα συστήθηκε με την πρωτοβουλία του Παύλου Αθηνογένη «Φιλεκπαιδευτική Εταιρία», με σκοπό την σύσταση ελληνικού παρθεναγωγείου με οικοτροφείο. Η Φιλεκπαιδευτική Εταιρία αναγνωρίζεται από το Υπουργείο εξωτερικών της Ελλάδας και επιτυγχάνει την έκδοση φιρμανιού λειτουργίας του νέου ελληνικού παρθεναγωγείου. Για την πραγμάτωση αυτού του σκοπού η «Φιλεκπαιδευτική Εταιρία» εκδίδει μετοχές και σ’ ελάχιστο χρόνο συγκεντρώνεται το ποσό των 20.000 χρυσών λυρών. Αγοράζει τότε πέντε οικήματα στην οδό Μανίφικου στις Χουρμαδιές. Τα οικήματα αυτά διασκευάζονται και εξοπλίζονται με τον πλέον σύγχρονο σχολικό υλικό. Τα εγκαίνια του νέου «Παρθεναγωγείου μετ’ Οικοτροφείου» έγιναν τον Σεπτέμβριο του 1881. Κατά τον κανονισμό του παρθεναγωγείου η Σχολή απέβλεπε «εις την ψυχικήν διάπλασιν και την προς το αγαθόν αγωγήν των μαθητριών». Το Παρθεναγωγείο είχε τρία τμήματα: α) νηπιαγωγείο, β) σχολείο, γ) γυμνάσιο. Γινόταν σ’ αυτό δεκτές «πλην των ορθοδόξων, και μαθήτριαι ανήκουσαι εις παν έτερον ανεγνωρισμένον θρήσκευμα, μη ούσαι αι τελευταίαι υπόχρεοι να ακολουθώσι τα εις τας ορθοδόξους διδασκόμενα μαθήματα». Η Εφορεία του Παρθεναγωγείου μετακάλεσε διακεκριμένους καθηγητές και διδασκάλους από την Αγγλία, Γαλλία και Γερμανία για να διδάξουν τις ξένες γλώσσες και να εφαρμόσουν σύγχρονες εκπαιδευτικές μεθόδους. Τέσσερα έτη από την ίδρυση του, το «Ελληνικό Παρθεναγωγείο μετ’ Οικοτροφείου» αναγνωρίζεται από το Υπουργείο Δημόσιας Εκπαίδευσης της Ελλάδας ισότιμο και ισόβαθμο με το Αρσάκειο Αθηνών. Το παρθεναγωγείο περιλάμβανε δημοτική και γυμνασιακή εκπαίδευση καθώς και διδασκαλείο, που οι απόφοιτες του διοριζόταν δασκάλες σε σχολεία του Εσωτερικού της Σμύρνης. Τον Οκτώβριο του 1886, ύστερα από εισήγηση του Παύλου Αθηνογένη προς την εφορεία του Παρθεναγωγείου, μετονομάζεται σε «Ομήρειον», προς τιμή του «αθάνατου Σμυρναίου ραψωδού».
Το Νοέμβριο του 1886 πυρκαγιά εξαφάνισε ολόκληρο το Ομήρειο. Ευθύς αμέσως στο γήπεδό του και σε παραπλεύρως αγορασμένο γήπεδο συνολικής εκτάσεως 5.100 τ.π., αναγείρεται νέο σχολικό κτίριο σε σχέδιο που φιλοτέχνησε ο Σμυρναίος αρχιτέκτων Ξενοφών Λάτρης. Το νέο Ομήρειο αποτελεί την «τελευταία λέξη» της αρχιτεκτονικής της εποχής εκείνης. Είναι καλλιμάρμαρο με ευρύχωρες και ηλιόλουστες αίθουσες παραδόσεων, με μεγάλη αίθουσα τελετών, όπου υπάρχουν οι προτομές του Ομήρου, Σωκράτη, Πλάτωνα και Ρήγα Φεραίου. Στην αίθουσα συνεδριάσεων είναι αναρτημένες οι προσωπογραφίες των ιδρυτών του και οι προτομές των Παύλου Αθηνογένους και Διονυσίου Μαρκόπουλου. Έχει επίσης μεγάλους και υγιεινούς κοιτώνες οικοτροφείου, πλούσια βιβλιοθήκη με 10.000 περίπου τόμους, υπόστεγο για γυμναστική και ανθόκηπο με μαρμαρόγλυφο πίδακα. Μετά την εγκατάσταση του Ομηρείου στη νέα του οικοδομή καμία σχεδόν Ελληνίδα μαθήτρια της Σμύρνης δεν φοιτά στα ξένα εκπαιδευτήρια. Αντίθετα πολλές Αρμενίδες και Ισραηλίτιδες σπεύδουν να εγγραφούν και να μορφωθούν στο Ομήρειο, με τη βεβαιότητα πως δεν θα γίνουν θύματα προσηλυτισμού, όπως συνέβαινε στα ξένα της Σμύρνης εκπαιδευτήρια. Το Ομήρειον σε έμψυχο και σε άψυχο υλικό είναι εφάμιλλο προς τα καλύτερα και τελειότερα Παρθεναγωγεία της Ευρώπης. Περιλαμβάνει τώρα πεντατάξιο γυμνάσιο και διδασκαλείο. Επίσης δεχόταν δωρεάν μαθήτριες που ξεχώριζαν για την επιμέλειά τους, και από άλλα παρθεναγωγεία. Στο Ομήρειο γίνονται δεκτές οικότροφες, ημιοικότροφες κ αι εξωτερικές μαθήτριες που πλήρωναν δίδακτρα. Το Ομήρειον ήταν ίδρυμα εθνικό και όχι ιδιωτικό. Το διοικούσε δεκαμελές ισόβιο συμβούλιο, που αρχικά είχε αποτελεστεί από τους ιδρυτές του και αργότερα από τους διαδόχους που οι ίδιοι υποδείκνυαν. Το συμβούλιο λογοδοτούσε κάθε χρόνο στο μητροπολίτη Σμύρνης και στο γενικό πρόξενο της Ελλάδος. Διευθύντρια του Ομηρείου διετέλεσε, από τη σύστασή του έως τη Μικρασιατική Καταστροφή, η Ελένη Λουΐζου. Επί σαράντα και πλέον έτι υπήρξε πραγματική ιέρεια της παιδείας στο «εργαστήριο αυτό της μορφώσεως». Πέθανε στην Αθήνα στα 1941.
Ο ετήσιος προϋπολογισμός του ανερχόταν σε 10.000 χρυσές λίρες και καλυπτόταν από τα δίδακτρα και τα τροφεία. Κατά την Μικρασιατική Καταστροφή η αξία του ακινήτου του και των εγκαταστάσεών του περνούσε τις 50.000 χρυσές λίρες. Με την απελευθέρωση της Σμύρνης από τον ελληνικό στρατό επιτάχθει το κτίριο του Ομηρείου και εγκαταστάθηκαν για μικρό χρονικό διάστημα Έλληνες στρατιώτες. Το Ομήρειον το «εγκαλλώπισμα του οφθαλμού της Μικρασίας», μαζί με την ελληνική Σμύρνη μεταβλήθηκε τον Αύγουστο του 1922 σε στάχτη. Το Ομήρειον και το Κεντρικό Παρθεναγωγείο υπήρξαν τα δύο περίλαμπρα σμυρναίικα εκπαιδευτήρια, οι δύο ακτινοβόλοι αστέρες , που οδηγούσαν προς την πνευματική φάτνη τις κόρες της Ιωνίας. Αν όμως το Ομήρειο της Σμύρνης καταστράφηκε κι’ αυτό από τις φλόγες του Αυγούστου του 1922, η ψυχή του ζει κάτω από τον Ιερό Βράχο. Οι απόφοιτές του σύστησαν στα 1950 «σύλλογο αποφοίτων Ομηρειάδων», που εργάζεται μέχρι σήμερα πατριωτικά, πνευματικά και αγαθόεργα.
Μέρος 4ο
Το Ομήρειον Παρθεναγωγείον
Από τα μέσα του περασμένου αιώνα Γάλλοι και Γερμανοί ίδρυσαν στη Σμύρνη άρτια οργανωμένα Παρθεναγωγεία που προσείλκυαν πολλές Ελληνίδες μαθήτριες. Αιτία της προτιμήσεως αυτής ήταν η ελλιπής διδασκαλία των ξένων γλωσσών και των τεχνικών μαθημάτων στο Κεντρικό Παρθεναγωγείο και η έλλειψη οικοτροφείου, που εμπόδιζε τη φοίτηση των Ελληνίδων του Εσωτερικού της Σμύρνης. Αυτές ακριβώς τις ελλείψεις και τα μειονεκτήματα των ελληνικών Παρθεναγωγείων επωφελήθηκαν στη Σμύρνη τα ξένα που εκτός των ξένων γλωσσών, δίδασκαν μουσική, ζωγραφική και χορό – εφόδια απαραίτητα μιας συγχρονισμένης κοσμοπολίτικης ζωής. Η συρροή των Ελληνίδων στα ξένα σχολεία ήταν τόση, ώστε κατά τα έτη 1875-1880 να φτάσει τα 80% του συνόλου των μαθητριών, με καταβολή 8.000 χρυσών λιρών ετησίως για τα δίδακτρα.
Ο σκοπός όμως των ξένων παρθεναγωγείων ήταν κυρίως προσηλυτιστικός. Τα ξένα εκπαιδευτήρια είχαν μετατραπεί σε κέντρα θρησκευτικής και πολιτικής προπαγάνδας και εργάζονταν προς όφελος της Γαλλίας ή της Γερμανίας, με απώτερο σκοπό την πνευματική και ψυχική κατάκτηση των αλλογενών και ετερόδοξων κατοίκων της Σμύρνης. Τα κυριότερα μαθήματα, που ιδιαίτερα διδάσκονταν σ’ αυτά, ήταν η ιστορία και η γεωγραφία. Με έξαρση τονιζόταν το μεγαλείο της Γαλλίας ή της Γερμανίας καθώς και το «αληθές και αλάθητον» του θρησκευτικού δόγματος των Καθολικών ή Διαμαρτυρομένων. Αντίθετα με πολλή περιφρόνηση γινόταν λόγος για την Ορθοδοξία και την Ελλάδα, κι επαναλαμβανόταν μέχρι κόρου η γνωστή θεωρία του Φαλλμεράϋερ πως η φυλή των αρχαίων Ελλήνων εντελώς χάθηκε και πως ούτε σταγόνα γνησίου και αμιγούς ελληνικού αίματος δεν ρέει στις φλέβες των σύγχρονων Ελλήνων.
Πολλοί Σμυρναίοι Ορθόδοξοι που αντιλήφθηκαν τους προπαγανδιστικούς σκοπούς των ξένων παρθεναγωγείων, άρχισαν να αντιδρούν. Ο ελληνικός τύπος της Σμύρνης άρχισε δριμύτατη σταυροφορία εναντίον των «επιβουλευόμενων την ιεράν ημών πίστιν και τα πάτρια» και επισήμανε τους κινδύνους που διέτρεχε ο Ελληνισμός της Ιωνίας. Προσπάθειες έγιναν τότε από τους Έλληνες της Σμύρνης να ιδρυθούν ελληνικά παρθεναγωγεία εφάμιλλα στην εμφάνιση και τη λειτουργία των ξένων εκπαιδευτηρίων. Όλες όμως οι προσπάθειες ναυαγούσαν για την έλλειψη οικονομικών πόρων και τη δυσκολία στην απόκτηση άδειας για τη λειτουργία από το Τουρκικό Υπουργείο Παιδείας, κατόπιν αντιδραστικών εισηγήσεων από τις γαλλικές και γερμανικές προξενικές αρχές της Σμύρνης. Στα 1879 καταβάλλεται άλλη προσπάθεια: να συγχρονιστεί το Κεντρικό Παρθεναγωγείο και να αποκτήσει οικοτροφείο. Αλλά και η προσπάθεια αυτή αποτυγχάνει και η προπαγάνδα των ξένων εκπαιδευτηρίων συνεχίζεται και εντείνεται.
Παράλληλα συστήθηκε με την πρωτοβουλία του Παύλου Αθηνογένη «Φιλεκπαιδευτική Εταιρία», με σκοπό την σύσταση ελληνικού παρθεναγωγείου με οικοτροφείο. Η Φιλεκπαιδευτική Εταιρία αναγνωρίζεται από το Υπουργείο εξωτερικών της Ελλάδας και επιτυγχάνει την έκδοση φιρμανιού λειτουργίας του νέου ελληνικού παρθεναγωγείου. Για την πραγμάτωση αυτού του σκοπού η «Φιλεκπαιδευτική Εταιρία» εκδίδει μετοχές και σ’ ελάχιστο χρόνο συγκεντρώνεται το ποσό των 20.000 χρυσών λυρών. Αγοράζει τότε πέντε οικήματα στην οδό Μανίφικου στις Χουρμαδιές. Τα οικήματα αυτά διασκευάζονται και εξοπλίζονται με τον πλέον σύγχρονο σχολικό υλικό. Τα εγκαίνια του νέου «Παρθεναγωγείου μετ’ Οικοτροφείου» έγιναν τον Σεπτέμβριο του 1881. Κατά τον κανονισμό του παρθεναγωγείου η Σχολή απέβλεπε «εις την ψυχικήν διάπλασιν και την προς το αγαθόν αγωγήν των μαθητριών». Το Παρθεναγωγείο είχε τρία τμήματα: α) νηπιαγωγείο, β) σχολείο, γ) γυμνάσιο. Γινόταν σ’ αυτό δεκτές «πλην των ορθοδόξων, και μαθήτριαι ανήκουσαι εις παν έτερον ανεγνωρισμένον θρήσκευμα, μη ούσαι αι τελευταίαι υπόχρεοι να ακολουθώσι τα εις τας ορθοδόξους διδασκόμενα μαθήματα». Η Εφορεία του Παρθεναγωγείου μετακάλεσε διακεκριμένους καθηγητές και διδασκάλους από την Αγγλία, Γαλλία και Γερμανία για να διδάξουν τις ξένες γλώσσες και να εφαρμόσουν σύγχρονες εκπαιδευτικές μεθόδους. Τέσσερα έτη από την ίδρυση του, το «Ελληνικό Παρθεναγωγείο μετ’ Οικοτροφείου» αναγνωρίζεται από το Υπουργείο Δημόσιας Εκπαίδευσης της Ελλάδας ισότιμο και ισόβαθμο με το Αρσάκειο Αθηνών. Το παρθεναγωγείο περιλάμβανε δημοτική και γυμνασιακή εκπαίδευση καθώς και διδασκαλείο, που οι απόφοιτες του διοριζόταν δασκάλες σε σχολεία του Εσωτερικού της Σμύρνης. Τον Οκτώβριο του 1886, ύστερα από εισήγηση του Παύλου Αθηνογένη προς την εφορεία του Παρθεναγωγείου, μετονομάζεται σε «Ομήρειον», προς τιμή του «αθάνατου Σμυρναίου ραψωδού».
Το Νοέμβριο του 1886 πυρκαγιά εξαφάνισε ολόκληρο το Ομήρειο. Ευθύς αμέσως στο γήπεδό του και σε παραπλεύρως αγορασμένο γήπεδο συνολικής εκτάσεως 5.100 τ.π., αναγείρεται νέο σχολικό κτίριο σε σχέδιο που φιλοτέχνησε ο Σμυρναίος αρχιτέκτων Ξενοφών Λάτρης. Το νέο Ομήρειο αποτελεί την «τελευταία λέξη» της αρχιτεκτονικής της εποχής εκείνης. Είναι καλλιμάρμαρο με ευρύχωρες και ηλιόλουστες αίθουσες παραδόσεων, με μεγάλη αίθουσα τελετών, όπου υπάρχουν οι προτομές του Ομήρου, Σωκράτη, Πλάτωνα και Ρήγα Φεραίου. Στην αίθουσα συνεδριάσεων είναι αναρτημένες οι προσωπογραφίες των ιδρυτών του και οι προτομές των Παύλου Αθηνογένους και Διονυσίου Μαρκόπουλου. Έχει επίσης μεγάλους και υγιεινούς κοιτώνες οικοτροφείου, πλούσια βιβλιοθήκη με 10.000 περίπου τόμους, υπόστεγο για γυμναστική και ανθόκηπο με μαρμαρόγλυφο πίδακα. Μετά την εγκατάσταση του Ομηρείου στη νέα του οικοδομή καμία σχεδόν Ελληνίδα μαθήτρια της Σμύρνης δεν φοιτά στα ξένα εκπαιδευτήρια. Αντίθετα πολλές Αρμενίδες και Ισραηλίτιδες σπεύδουν να εγγραφούν και να μορφωθούν στο Ομήρειο, με τη βεβαιότητα πως δεν θα γίνουν θύματα προσηλυτισμού, όπως συνέβαινε στα ξένα της Σμύρνης εκπαιδευτήρια. Το Ομήρειον σε έμψυχο και σε άψυχο υλικό είναι εφάμιλλο προς τα καλύτερα και τελειότερα Παρθεναγωγεία της Ευρώπης. Περιλαμβάνει τώρα πεντατάξιο γυμνάσιο και διδασκαλείο. Επίσης δεχόταν δωρεάν μαθήτριες που ξεχώριζαν για την επιμέλειά τους, και από άλλα παρθεναγωγεία. Στο Ομήρειο γίνονται δεκτές οικότροφες, ημιοικότροφες κ αι εξωτερικές μαθήτριες που πλήρωναν δίδακτρα. Το Ομήρειον ήταν ίδρυμα εθνικό και όχι ιδιωτικό. Το διοικούσε δεκαμελές ισόβιο συμβούλιο, που αρχικά είχε αποτελεστεί από τους ιδρυτές του και αργότερα από τους διαδόχους που οι ίδιοι υποδείκνυαν. Το συμβούλιο λογοδοτούσε κάθε χρόνο στο μητροπολίτη Σμύρνης και στο γενικό πρόξενο της Ελλάδος. Διευθύντρια του Ομηρείου διετέλεσε, από τη σύστασή του έως τη Μικρασιατική Καταστροφή, η Ελένη Λουΐζου. Επί σαράντα και πλέον έτι υπήρξε πραγματική ιέρεια της παιδείας στο «εργαστήριο αυτό της μορφώσεως». Πέθανε στην Αθήνα στα 1941.
Ο ετήσιος προϋπολογισμός του ανερχόταν σε 10.000 χρυσές λίρες και καλυπτόταν από τα δίδακτρα και τα τροφεία. Κατά την Μικρασιατική Καταστροφή η αξία του ακινήτου του και των εγκαταστάσεών του περνούσε τις 50.000 χρυσές λίρες. Με την απελευθέρωση της Σμύρνης από τον ελληνικό στρατό επιτάχθει το κτίριο του Ομηρείου και εγκαταστάθηκαν για μικρό χρονικό διάστημα Έλληνες στρατιώτες. Το Ομήρειον το «εγκαλλώπισμα του οφθαλμού της Μικρασίας», μαζί με την ελληνική Σμύρνη μεταβλήθηκε τον Αύγουστο του 1922 σε στάχτη. Το Ομήρειον και το Κεντρικό Παρθεναγωγείο υπήρξαν τα δύο περίλαμπρα σμυρναίικα εκπαιδευτήρια, οι δύο ακτινοβόλοι αστέρες , που οδηγούσαν προς την πνευματική φάτνη τις κόρες της Ιωνίας. Αν όμως το Ομήρειο της Σμύρνης καταστράφηκε κι’ αυτό από τις φλόγες του Αυγούστου του 1922, η ψυχή του ζει κάτω από τον Ιερό Βράχο. Οι απόφοιτές του σύστησαν στα 1950 «σύλλογο αποφοίτων Ομηρειάδων», που εργάζεται μέχρι σήμερα πατριωτικά, πνευματικά και αγαθόεργα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου