Τα σχολεία της Σμύρνης - Νικολάου Παπαχρυσού
Μέρος 1ο
Εν τη Ιωνία παρήχθη το αξιοθαυμαστότερον των πνευματικών προϊόντων πάντων των αιώνων, το έπος, όπερ ευθύς εξ’ αρχής ήνθησεν εν όλω αυτού τω ποιητικώ αρώματι, κτίσμα εσαεί σύμπαντος του πεπολιτισμένου κόσμου και ούτινος το απαράμιλλον μεγαλείον, εις τους μετέπειτα αιώνας, μέχρι σήμερον, παραμένει αμείωτον.
Τα είδη των Μικρασιάτικων σχολείων
Η εκπαίδευση των Μικρασιατών ξεκίνησε από τους νάρθηκες των εκκλησιών και των μοναστηριών, γαλουχήθηκε στα χέρια απλοϊκών αλλά ακαταπόνητων ιερωμένων κι αυτοδίδακτων λαϊκών, ανδρώθηκε στους περιβόλους των ενοριακών ναών, όπου στεγαζόταν τα σχολεία, κι έγινε θεσμός, που αναζωπύρωσε το φρόνημα και τόνωσε την εθνική συνείδηση των σκλάβων με τη δραστηριότητα των κατά τόπους μητροπολιτών, του Οικουμενικού Πατριαρχείου, των κοινοτικών αρχών και της ιδιωτικής πρωτοβουλίας.
Βάση της εκπαίδευσης ήταν το κοινοτικό σχολείο, που αποτελούσε εξέλιξη των πρώτων σχολείων, των γνωστών παιδαγωγείων ή γραμματοδιδασκαλείων, όπου δίδασκάν αυτοσχέδιοι συνήθως δάσκαλοι, οι γραμματιστές. Τα γραμματοδιδασκαλεία διατηρήθηκαν σ’ απομονωμένες περιοχές μέχρι το 1922! Παράλληλα με το κοινοτικό υπάρχει και το ιδιωτικό που γνώρισε ιδιαίτερη άνθηση στη Σμύρνη. Τα κοινοτικά σχολεία διακρίνονται στα απλά κοινοτικά σχολεία και τις Κεντρικές σχολές. Η Κεντρική όμως σχολή είναι συνήθως σχολείο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης
Το κοινοτικό σχολείο της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης παρουσιάζει τις μορφές: Αρρεναγωγείο, Παρθεναγωγείο, Νηπιαγωγείο. Στη Μ. Ασία, μόνον όταν η κοινότητα ήταν πολύ μικρή ή τα οικονομικά της περιορισμένα, υπήρχαν μικτά δημοτικά σχολεία. Προϋπήρξαν βέβαια τα αρρεναγωγεία, που ήταν εξέλιξη των γραμματοδιδασκαλείων, κι ακολούθησαν τα παρθεναγωγεία αργά αλλά σταθερά, για να γενικευτούν σ’ όλες τις κοινότητες της Μ. Ασίας.
Σχεδόν παράλληλα με την καθιέρωση του παρθεναγωγείου δημιουργείται και ο θεσμός του νηπιαγωγείου. Τα έτη φοίτησης στα σχολεία αυτά δεν ήταν προκαθορισμένα, αλλά ποίκιλαν ανάλογα με τα οικονομικά της κοινότητας και την πολιτιστική στάθμη των κατοίκων. Αρχικά στα κοινά δημοτικά σχολεία εισάγεται η αλληλοδιδακτική μέθοδος από τον Φιλιππουπολίτη Γεώργιο Κλεόβουτο το 1819, που γενικεύεται βαθμηδόν σ’ όλη τη Μ. Ασία για περισσότερο από 50 χρόνια. Τα αλληλοδιδακτικά σχολεία επιβλήθηκαν για λόγους οικονομικούς, αφού στις δύο πρώτες τάξεις δίδασκαν οι μεγαλύτεροι μαθητές, αλλά και γιατί ανταποκρινόταν στις παιδαγωγικές αντιλήψεις της εποχής.
Παράλληλα με την αλληλοδιδακτική μέθοδο χρησιμοποιήθηκε κι η συνδιδακτική μέθοδος, που αποσκοπούσε στη δημιουργία μικτών σχολείων, αλλά απ’ ότι γνωρίζουμε η μέθοδος αυτή χρησιμοποιήθηκε κυρίως στα σχολεία της Σμύρνης.
Οι απόφοιτοι των αλληλοδιδακτικών σχολείων μπορούσαν να συνεχίσουν τη φοίτησή τους στα ελληνικά σχολεία, που αντιστοιχούσαν με τα παλαιότερα δικά μας σχολαρχεία. Κάθε ελληνική κοινότητα ανάλογα με τα οικονομικά της και τον αριθμό των μαθητών της είχε κοντά στο δημοτικό της σχολείο (αλληλοδιδακτικό ή όχι) ολόκληρο ελληνικό σχολείο (τριετές) ή μία ή δύο τάξεις του προσαρτημένες στο δημοτικό. Ωστόσο οι δάσκαλοι των ελληνικών σχολείων είχαν ανώτερη μόρφωση από τους αλληλοδιδάκτες, που συνήθως μόλις είχαν τελειώσει τη σειρά των ελληνικών μαθημάτων.
Τα αλληλοδιδακτικά σχολεία καταργούμενα σιγά – σιγά αντικαθίσταντο από τις αστικές σχολές, που συνήθως ήταν επτατάξιες. Τα επτατάξια αυτά δημοτικά σχολεία αντιστοιχούσαν με τα εξατάξια της ελεύθερης Ελλάδας κι έλαβαν την αρχή τους από το παράδειγμα της Κωνσταντινούπολης, όπου για πρώτη φορά εφαρμόστηκαν, σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα.
Οι αστικές σχολές της Μ. Ασίας δεν είναι αυτό, που ονομάζουμε εμείς δημοτικό σχολείο, αλλά ένας αυτοτελής παιδευτικός κύκλος μαθημάτων, που αποσκοπεί στην παροχή ωφέλιμων γνώσεων, την κατάρτιση γραμματισμένων ανθρώπων των κοινοτήτων για τη διοίκησή τους (δημογερόντων, εφόρων, επιτρόπων, γραμματέων Μητροπόλεων) και τη δημιουργία ικανών προσώπων για το μικρεμπόριο, για την καλύτερη καλλιέργεια των κτημάτων και την αποδοτικότερη εξάσκηση των λοιπών πρακτικών επαγγελμάτων.
Οι αστικές σχολές ήταν κυρίως αρρεναγωγεία και μόνο, όταν δεν υπήρχε στην κοινότητα παρθεναγωγείο φοιτούσαν και κορίτσια σ’ αυτές. Κανόνας στην Μικρασιατική εκπαίδευση ήταν ο χωρισμός της εκπαίδευσης των αγοριών από τα κορίτσια. Έτσι παράλληλα με τα δημοτικά σχολεία ή αλληλοδιδακτικά ή αστικές σχολές ή αρρεναγωγεία υπήρχαν και τα παρθεναγωγεία, που σαν θεσμός εμφανίζεται μετά την ίδρυση των αρρεναγωγείων, στεγάζονται σε δευτερότερα κτίρια, η φοίτηση σ’ αυτά είναι μικρότερη κατά 1-3 χρόνια και σε οικονομική κρίση της κοινότητας συγχωνεύονται με τα αρρεναγωγεία ή συνυπάρχουν με άλλο τύπο σχολείων της Μ. Ασίας, τα νηπιαγωγεία, σαν νηπιοπαρθεναγωγεία.
Σκοπός των παρθεναγωγείων ήταν η εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας από τα κορίτσια για την πληρέστερη ένταξή τους στην εθνική κοινότητα του μικρασιατικού ελληνισμού, η ανάγκη της γνωριμίας ενός γλωσσικού οργάνου για την αλληλογραφία με τους μακριά από την πατρίδα ξενιτεμένους συνήθως συζύγους τους, η δυνατότητα να παρακολουθήσουν και να βοηθούν τη μόρφωση και την αγωγή των παιδιών τους αργότερα, η μετάδοση γνώσεων υγιεινής, καθαριότητας, μαγειρικής, ραπτικής, κοπτικής, κεντημάτων κλπ. Ήδη πριν από το 1856 ο θεσμός των παρθεναγωγείων ήταν γνωστός σ’ όλη τη Μ. Ασία.
Μαζί με τα αρρεναγωγεία και τα παρθεναγωγεία γενικευμένος ήταν στο μικρασιατικό χώρο ο θεσμός των νηπιαγωγείων. Τα νηπιαγωγεία στη Μ. Ασία είχαν ιδιαίτερο σκοπό, διάφορο από των δικών μας νηπιαγωγείων. Τα νήπια συμπληρώνοντας το τέταρτο έτος τους μέχρι το έκτο ή από το πέμπτο, όπου αυτά ήταν πολλά και η νηπιαγωγός μία, φοιτούσαν στο νηπιαγωγείο, για να ακούσουν και να μαθαίνουν τα ελληνικά, που είχαν χάσει οι τουρκόφωνοι γονείς τους.
Πριν να φύγουμε από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση πρέπει να αναφέρουμε και την ύπαρξη πρότυπων δημοτικών σχολείων
Μέρος 1ο
Εν τη Ιωνία παρήχθη το αξιοθαυμαστότερον των πνευματικών προϊόντων πάντων των αιώνων, το έπος, όπερ ευθύς εξ’ αρχής ήνθησεν εν όλω αυτού τω ποιητικώ αρώματι, κτίσμα εσαεί σύμπαντος του πεπολιτισμένου κόσμου και ούτινος το απαράμιλλον μεγαλείον, εις τους μετέπειτα αιώνας, μέχρι σήμερον, παραμένει αμείωτον.
Τα είδη των Μικρασιάτικων σχολείων
Η εκπαίδευση των Μικρασιατών ξεκίνησε από τους νάρθηκες των εκκλησιών και των μοναστηριών, γαλουχήθηκε στα χέρια απλοϊκών αλλά ακαταπόνητων ιερωμένων κι αυτοδίδακτων λαϊκών, ανδρώθηκε στους περιβόλους των ενοριακών ναών, όπου στεγαζόταν τα σχολεία, κι έγινε θεσμός, που αναζωπύρωσε το φρόνημα και τόνωσε την εθνική συνείδηση των σκλάβων με τη δραστηριότητα των κατά τόπους μητροπολιτών, του Οικουμενικού Πατριαρχείου, των κοινοτικών αρχών και της ιδιωτικής πρωτοβουλίας.
Βάση της εκπαίδευσης ήταν το κοινοτικό σχολείο, που αποτελούσε εξέλιξη των πρώτων σχολείων, των γνωστών παιδαγωγείων ή γραμματοδιδασκαλείων, όπου δίδασκάν αυτοσχέδιοι συνήθως δάσκαλοι, οι γραμματιστές. Τα γραμματοδιδασκαλεία διατηρήθηκαν σ’ απομονωμένες περιοχές μέχρι το 1922! Παράλληλα με το κοινοτικό υπάρχει και το ιδιωτικό που γνώρισε ιδιαίτερη άνθηση στη Σμύρνη. Τα κοινοτικά σχολεία διακρίνονται στα απλά κοινοτικά σχολεία και τις Κεντρικές σχολές. Η Κεντρική όμως σχολή είναι συνήθως σχολείο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης
Το κοινοτικό σχολείο της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης παρουσιάζει τις μορφές: Αρρεναγωγείο, Παρθεναγωγείο, Νηπιαγωγείο. Στη Μ. Ασία, μόνον όταν η κοινότητα ήταν πολύ μικρή ή τα οικονομικά της περιορισμένα, υπήρχαν μικτά δημοτικά σχολεία. Προϋπήρξαν βέβαια τα αρρεναγωγεία, που ήταν εξέλιξη των γραμματοδιδασκαλείων, κι ακολούθησαν τα παρθεναγωγεία αργά αλλά σταθερά, για να γενικευτούν σ’ όλες τις κοινότητες της Μ. Ασίας.
Σχεδόν παράλληλα με την καθιέρωση του παρθεναγωγείου δημιουργείται και ο θεσμός του νηπιαγωγείου. Τα έτη φοίτησης στα σχολεία αυτά δεν ήταν προκαθορισμένα, αλλά ποίκιλαν ανάλογα με τα οικονομικά της κοινότητας και την πολιτιστική στάθμη των κατοίκων. Αρχικά στα κοινά δημοτικά σχολεία εισάγεται η αλληλοδιδακτική μέθοδος από τον Φιλιππουπολίτη Γεώργιο Κλεόβουτο το 1819, που γενικεύεται βαθμηδόν σ’ όλη τη Μ. Ασία για περισσότερο από 50 χρόνια. Τα αλληλοδιδακτικά σχολεία επιβλήθηκαν για λόγους οικονομικούς, αφού στις δύο πρώτες τάξεις δίδασκαν οι μεγαλύτεροι μαθητές, αλλά και γιατί ανταποκρινόταν στις παιδαγωγικές αντιλήψεις της εποχής.
Παράλληλα με την αλληλοδιδακτική μέθοδο χρησιμοποιήθηκε κι η συνδιδακτική μέθοδος, που αποσκοπούσε στη δημιουργία μικτών σχολείων, αλλά απ’ ότι γνωρίζουμε η μέθοδος αυτή χρησιμοποιήθηκε κυρίως στα σχολεία της Σμύρνης.
Οι απόφοιτοι των αλληλοδιδακτικών σχολείων μπορούσαν να συνεχίσουν τη φοίτησή τους στα ελληνικά σχολεία, που αντιστοιχούσαν με τα παλαιότερα δικά μας σχολαρχεία. Κάθε ελληνική κοινότητα ανάλογα με τα οικονομικά της και τον αριθμό των μαθητών της είχε κοντά στο δημοτικό της σχολείο (αλληλοδιδακτικό ή όχι) ολόκληρο ελληνικό σχολείο (τριετές) ή μία ή δύο τάξεις του προσαρτημένες στο δημοτικό. Ωστόσο οι δάσκαλοι των ελληνικών σχολείων είχαν ανώτερη μόρφωση από τους αλληλοδιδάκτες, που συνήθως μόλις είχαν τελειώσει τη σειρά των ελληνικών μαθημάτων.
Τα αλληλοδιδακτικά σχολεία καταργούμενα σιγά – σιγά αντικαθίσταντο από τις αστικές σχολές, που συνήθως ήταν επτατάξιες. Τα επτατάξια αυτά δημοτικά σχολεία αντιστοιχούσαν με τα εξατάξια της ελεύθερης Ελλάδας κι έλαβαν την αρχή τους από το παράδειγμα της Κωνσταντινούπολης, όπου για πρώτη φορά εφαρμόστηκαν, σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα.
Οι αστικές σχολές της Μ. Ασίας δεν είναι αυτό, που ονομάζουμε εμείς δημοτικό σχολείο, αλλά ένας αυτοτελής παιδευτικός κύκλος μαθημάτων, που αποσκοπεί στην παροχή ωφέλιμων γνώσεων, την κατάρτιση γραμματισμένων ανθρώπων των κοινοτήτων για τη διοίκησή τους (δημογερόντων, εφόρων, επιτρόπων, γραμματέων Μητροπόλεων) και τη δημιουργία ικανών προσώπων για το μικρεμπόριο, για την καλύτερη καλλιέργεια των κτημάτων και την αποδοτικότερη εξάσκηση των λοιπών πρακτικών επαγγελμάτων.
Οι αστικές σχολές ήταν κυρίως αρρεναγωγεία και μόνο, όταν δεν υπήρχε στην κοινότητα παρθεναγωγείο φοιτούσαν και κορίτσια σ’ αυτές. Κανόνας στην Μικρασιατική εκπαίδευση ήταν ο χωρισμός της εκπαίδευσης των αγοριών από τα κορίτσια. Έτσι παράλληλα με τα δημοτικά σχολεία ή αλληλοδιδακτικά ή αστικές σχολές ή αρρεναγωγεία υπήρχαν και τα παρθεναγωγεία, που σαν θεσμός εμφανίζεται μετά την ίδρυση των αρρεναγωγείων, στεγάζονται σε δευτερότερα κτίρια, η φοίτηση σ’ αυτά είναι μικρότερη κατά 1-3 χρόνια και σε οικονομική κρίση της κοινότητας συγχωνεύονται με τα αρρεναγωγεία ή συνυπάρχουν με άλλο τύπο σχολείων της Μ. Ασίας, τα νηπιαγωγεία, σαν νηπιοπαρθεναγωγεία.
Σκοπός των παρθεναγωγείων ήταν η εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας από τα κορίτσια για την πληρέστερη ένταξή τους στην εθνική κοινότητα του μικρασιατικού ελληνισμού, η ανάγκη της γνωριμίας ενός γλωσσικού οργάνου για την αλληλογραφία με τους μακριά από την πατρίδα ξενιτεμένους συνήθως συζύγους τους, η δυνατότητα να παρακολουθήσουν και να βοηθούν τη μόρφωση και την αγωγή των παιδιών τους αργότερα, η μετάδοση γνώσεων υγιεινής, καθαριότητας, μαγειρικής, ραπτικής, κοπτικής, κεντημάτων κλπ. Ήδη πριν από το 1856 ο θεσμός των παρθεναγωγείων ήταν γνωστός σ’ όλη τη Μ. Ασία.
Μαζί με τα αρρεναγωγεία και τα παρθεναγωγεία γενικευμένος ήταν στο μικρασιατικό χώρο ο θεσμός των νηπιαγωγείων. Τα νηπιαγωγεία στη Μ. Ασία είχαν ιδιαίτερο σκοπό, διάφορο από των δικών μας νηπιαγωγείων. Τα νήπια συμπληρώνοντας το τέταρτο έτος τους μέχρι το έκτο ή από το πέμπτο, όπου αυτά ήταν πολλά και η νηπιαγωγός μία, φοιτούσαν στο νηπιαγωγείο, για να ακούσουν και να μαθαίνουν τα ελληνικά, που είχαν χάσει οι τουρκόφωνοι γονείς τους.
Πριν να φύγουμε από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση πρέπει να αναφέρουμε και την ύπαρξη πρότυπων δημοτικών σχολείων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου