Απόσπασμα από άρθρο ιστορικής έρευνας του καθηγητή βιολογίας
Γιάννη Δ. Λύρα
“Μπορεί το σχολείο να γίνει ελκυστικό και ενδιαφέρον; Μπορεί η μάθηση να αποκτήσει γεύση και η διδασκαλία ουσία; Μπορεί ο δάσκαλος να γίνει συνοδοιπόρος του μαθητή στο ταξίδι της γνώσης;”
Μας έχουν συνηθίσει επί σειρά ετών οι εκάστοτε κυβερνώντες μετά την αλλαγή κυβέρνησης να αλλάζουν και τα δεδομένα στην εκπαίδευση. Γενικώς έχουν χορτάσει τα αυτιά μας να ακούν περί εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων στο χώρο της παιδείας.
Όμως είναι πλέον ξεκάθαρο, ότι η υποβάθμιση της δημόσιας εκπαίδευσης σε όλους τους τομείς (χρηματοδότηση, οργάνωση, στελέχωση, περιεχόμενο, λειτουργία, υποδομές) έχει φτάσει σε οριακό σημείο. Η παιδεία είναι δημόσιο αγαθό και η πολιτεία έχει υποχρέωση να την παρέχει δωρεάν σ’ όλους όσους το θελήσουν. Η παιδεία στη χώρα μας πάντα αποτελεί προτεραιότητα προεκλογικά. Μετά η προτεραιότητα ξεχνιέται. Η παιδεία πάντα μεταρρυθμίζεται και πάντα αρρύθμιστη παραμένει κάνοντας πειραματισμούς στα εκπαιδευτικά συστήματα. Η παιδεία είναι δωρεάν αλλά ο κάθε γονιός διαθέτει σημαντικό μέρος από το εισόδημά του για «παραπαιδεία».
Άρα πέφτει στο κενό η εκάστοτε συνθηματολογία που ακούει στο «δωρεάν παιδεία». Θεωρώ ότι στο εκπαιδευτικό σύστημα κάτι δεν πάει καλά. Υπάρχει ένα κενό ανάμεσα σ’ αυτό που διδάσκεται στα σχολεία και σ’ αυτό που ζητείται να εξετασθεί ο μαθητής στις πανελλήνιες εξετάσεις. Έτσι ο υποψήφιος για να φθάσει σε ικανοποιητικό επίπεδο προετοιμασίας χρειάζεται συμπληρωματική γνώση. Έτσι το σύστημα αφήνει ανοιχτή την πόρτα στην παραπαιδεία και δεν δημιουργεί προϋποθέσεις κατάργησής της.
Το εκπαιδευτικό μοντέλο είναι βασισμένο στην αποστήθιση κι όχι στην ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης. Το λύκειο εξαντλεί τη λειτουργία του στην προετοιμασία του μαθητή για τις πανελλήνιες εξετάσεις. Το σχολείο πρέπει να παρακολουθεί από κοντά τις επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις, αλλά παράλληλα να στηρίζεται στα ιδεώδη των ανθρώπινων δικαιωμάτων, του αλληλοσεβασμού, της ειρήνης και της δημοκρατίας. Eκείνο που έχει αξία είναι να δημιουργηθεί ένα σχολείο που να αναδεικνύει τις δεξιότητες του μαθητή, ένα σχολείο που να μην εξαντλεί οικονομικά την οικογένεια να δημιουργηθεί ένα σχολικό περιβάλλον να μην εξαντλεί τον μαθητή και να είναι ευχάριστο γι’ αυτόν.
` Τα δίκτυα των Η/Υ και η τηλεόραση, δρουν ανταγωνιστικά προς το παραδοσιακό σχολείο. Οι μαθητές συνηθίζουν σε ένα περιβάλλον ταχείας εναλλαγής παραστάσεων και πλούτου ερεθισμάτων που αναπόφευκτα κάνουν ανιαρό τον σχολικό μαθησιακό χώρο. Επίσης η κυριαρχία της εικόνας ελαττώνει τη χρήση του γραπτού λόγου. Παγκοσμίως έχει παρατηρηθεί η ελάττωση του γραπτού κειμένου.
Στη συνέχεια θα αναφερθώ στα περί των γνώσεων και του ρόλου του εκπαιδευτικού στις όποιες αλλαγές, ξεκινώντας από το πώς μπορεί, λοιπόν, να κάνει μάθημα ο εκπαιδευτικός αν δεν γνωρίζει στοιχειώδεις αρχές και γνώσεις παιδαγωγικής, διδακτικής, ψυχολογίας, κοινωνιολογίας, ιστορίας της εκπαίδευσης, διαμόρφωσης εκπαιδευτικής πολιτικής, πολυπολιτισμικότητας, διαπολιτισμικότητας και νέων τεχνολογιών. Ένας εκπαιδευτικός του λυκείου – για παράδειγμα – δεν γνωρίζει ποια περίπου είναι η συνολική «μορφωτική αποσκευή» του παιδιού στην μέχρι τότε εκπαιδευτική του πορεία. Εδώ προκύπτει ένα ερώτημα: Είναι δυνατόν να διαβάζει όλα τα βιβλία (δημοτικού και γυμνασίου) ένας εκπαιδευτικός του λυκείου, προκειμένου να κάνει σωστά την εργασία του; Δεν θα τολμούσα να το ισχυριστώ. Αλλά θεωρώ ότι πρέπει να έχουμε ξεφυλλίσει τουλάχιστον αυτά τα βιβλία ή να έχουμε ρίξει μια ματιά ή να τα έχουμε «διαβάσει διαγώνια». Για να έχουμε μια γενική εικόνα.
Η επιμόρφωση και αξιολόγηση των εκπαιδευτικών καθώς και η δημιουργία σχολής διοικητικών στελεχών εκπαίδευσης κρίνονται εξόχως απαραίτητα.
Η ηγεσία του Υπουργείου παιδείας πρέπει να αντιληφθεί ότι «για να αλλάξεις την εκπαίδευση, πρέπει να αλλάξεις τον εκπαιδευτικό», αυτή η χιλιοειπωμένη διατύπωση απεικονίζει, σε σημαντικό βαθμό, την ιεράρχηση των στόχων μιας εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Στη χώρα μας, επιχειρείται κάθε φορά να αλλάξει η εκπαίδευση αλλάζοντας συνήθως το σύστημα πρόσβασης των μαθητών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση ή το πολύ – πολύ αλλάζοντας βιβλία και αναλυτικά προγράμματα. Δεν χρειάζεται πολλή σοφία για να καταδειχθεί ο καταλυτικός ρόλος του εκπαιδευτικού Άλλωστε όλα τα στοιχεία της εκπαίδευσης (βιβλία, αναλυτικά προγράμματα, διδακτική μεθοδολογία, εργαστήρια, νομοθεσία κλπ) δοκιμάζονται και κρίνονται στα χέρια, στον τρόπο εργασίας του εκπαιδευτικού.
Η μεγαλύτερη επιτυχία για έναν δάσκαλο είναι να μπορεί να πει «τα παιδιά τώρα εργάζονται σαν να μην υπήρχα»
Μ. Μοντεσσόρι