Σχολεία  και Διδάσκαλοι του

                  Μεγάλου Ρεύματος

Δεν υπάρχουν ιστορικές μαρτυρίες για να γνωρίζουμε θετικά ποια ήταν η εκπαίδευση ιδιαιτέρως στην χώρα του Μιχαηλίου (Μ. Ρεύμα). H άγνοια αυτή αφορά και την προ της Αλώσεως και την μετά από αυτήν περίοδο μέχρι το 1752, οπότε εμφανίζονται οι πληροφορίες του μεγάλου κώδικα του Μ. Ρ.

Οι ονομασίες των εκπαιδευτηρίων δεν διαφέρουν πολύ από τις ονομασίες που συναντάμε κατά τον δέκατο όγδοο αιώνα είτε σε πατριαρχικά γράμματα είτε στους κώδικες του Μ. Ρ. , “Σχολή των κοινών γραμμάτων” είτε “Σχολή κοινή”, “Σχολή της χώρας του Αρναούτκιοϊ”, “Σχολή των Ελληνικών γραμμάτων”, κ.α. Το Μέγα Ρεύμα, ως προς την εκπαίδευση, ακολούθησε την γενική γραμμή της εξέλιξης και της προόδου των Βυζαντινών. Μετά την άλωση, για αρκετό καιρό δεν θα υπήρχε σχολείο στο Μ. Ρ. Ούτε ο Γύλλιος ούτε ο Γερλάχιος αναφέρουν για σχολείο Μ. Ρεύματος. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι “ο ιεροδιδάσκαλος”, του χωριού με μικρή μόρφωση δεν παρέδιδε στοιχειώδη μαθήματα στα παιδιά του χωριού, ή μέσα στο νάρθηκα της εκκλησίας ή σε κανένα κελί που βρίσκονταν στον αυλόγυρο του ναού.

Οι δασκάλες μας κ.Ολγίτσα, κ. Ολγα, κ. Ροξάνη με την διευθύντρια κ. Χατζοπούλου.

Η αρχαιότερη μαρτυρία του κώδικα περί σχολής ανάγεται στο 1752. Ένα πενιχρό οίκημα μονόπατο χτισμένο μέσα στον αυλόγυρο της εκκλησίας μάλλον ένας ΟΝΤΑΣ (oda=δωμάτιο) ήταν το σχολείο της χώρας των Ασωμάτων. Ήταν η σχολή του 1752, όπου από το 1769 ως το 1771 δίδασκε o ευλαβής και από όλους αγαπητός μοναχός Αμβρόσιος. Ο μεγάλος κώδικας ομιλεί για το “κοινό” σχολείο. Από έγγραφο του 1760, φαίνεται ότι δεν υπήρχε ιδιαίτερο κτίριο κτισμένο για σχολείο. Ενοικιάζετο ένα σπίτι οπουδήποτε για να χρησιμοποιηθεί ως εκπαιδευτικό κτίριο για τα παιδιά. Και δεν επρόκειτο μόνο για τα παιδιά του Μ.Ρ. αλλά και του Βεβεκίου και ίσως και του Κουρούτσεσμε.

Το Mπεμπέκι (Bebek)

Το πρόβλημα ίσως να λύθηκε το l797, χρονολογία της ιδρύσεως του σχολικού κτιρίου, που το έλεγαν “Σχολίο του Βουνού”, κτισμένο προς την ανηφόρα που οδηγεί στο αγίασμα του Προφήτη Ηλία. Κτίσθηκε από τον αρχιτέκτονα Ιωσήφ (Yusuf kalfa). Πολλοί το έλεγαν και “Επάνω σχολείο ”.Ο κώδικας αναφέρει την σχετική συμφωνία που έγινε μεταξύ του αρχιτέκτονα και των εφόρων Μαργέλου και Διαμαντάκη. Και μάλιστα αναφέρεται ότι επειδή ο κάλφας δεν τήρησε τους όρους της συμφωνίας του περιέκοψαν 341 γρόσια. Το 1817 το οίκημα αυτό γκρεμίσθηκε όταν στην επιτροπή ήταν πρόεδρος ο Κων. Παπαρρηγόπουλος, και έφορος της σχολής ο γιατρός άρχοντας Φωτεινός.

Ο κ. Φ. Κουκουλές ισχυρίζεται ότι “δι' Ελληνικόν και κοινόν ομού σχολείον εχτίσθη ιδιαίτερον οικοδόμημα κατά το 1797 έξω από το χωριό και δεξιά προς το εξωκκλήσι του Προφ. Ηλία” . Αυτό δεν φαίνεται να ευσταθεί πάντως. Ρητά λέγεται ότι το 1760 δεν υπήρχε κοινοτικό σχολικό κτίριο. Από το 1811 φαίνεται ότι το σχολείο των “κοινών γραμμάτων” ήταν κοντά στην εκκλησία. Στο μεγάλο κώδικα καθορίζεται ο τόπος του τότε σχολείου να βρίσκεται απέναντι της εκκλησίας και πλάγια, στο κιόσκι του μακαρίτη αυθέντου Σούτσου. (απέναντι του παλαιού οικήματος των τουλούμπατζίδων της Κοινότητας). Άρα λοιπόν  στο χρονικό διαστημα αυτό στο βουνό θα υπήρχε μόνο η “κατωτέρα σχολή”.

Μετά το γκρέμισμα του “σχολείου του βουνού” ενοικιάζετο σπίτι. Αργότερα κτίσθηκε το σχολείο των “κοινών γραμμάτων” μέσα στον περίβολο της Εκκλησίας. Εκεί κτίσθηκε το 1850 το πέτρινο οικοδόμημα το οποίο χρησίμευσε για πολλά χρόνια ως εκπαιδευτήριο. Ως σχολείο των “Ελληνικών μαθημάτων” χρησιμοποιείτο κατ΄ αρχάς ένα σπίτι που βρίσκετο στους πρόποδες του λόφου του Παριανού. Το l826 ο μεγάλος κώδικας αναφέρει Ελληνική σχολή μεταξύ νεκροταφείου και ασβεστάδικου και όχι μέσα στον περίβολο της εκκλησίας. Αργότερα την Ελληνική σχολή βρίσκουμε σε μία πέτρινη οικία μέσα στο χωριό, στην οποία κατοίκησε αργότερα η οικογένεια του Δημητρίου Εμμανουηλίδη πριν το 1950.

Το 1902 κτίσθηκε το άνω

σχολικό κτίριο  πλησίον της εκκλησίας και κοντά στα μνήματα, το οποίο μέχρι της ανταλλαγής των πληθυσμών χρησιμοποιείτο αποκλειστικά μόνο για αγόρια. Το κτίριο της λεγόμενης λέσχης διατίθετο για κορίτσια. Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών το κτίριο των αρρένων λειτούργησε ως μικτή σχολή των οποίων ο αριθμός των μαθητών κυμαίνονταν μεταξύ 250 και 170. To 1948 η τότε εφοροεπιτροπή υπό την ηγεσία του αειμνήστου προέδρου της κ. Γ. Ζαβράκη βρήκε έως και 28000 λίρες ποσό με το οποίο ανοικοδόμησε το πρώτο πάτωμα σε πέτρινο. Για την βαφή του κτιρίου και για τον διάκοσμο φρόντισε ο καλός ομογενής και άλλοτε κάτοικος Μ. Ρ. κ. Βασίλειος Τριανταφυλλίδης.

Μετά το 1830, ιδρύθηκε στο Μ. Ρεύμα η “αλληλοδιδακτική σχολή" η οποία άφησε, πολλές αναμνήσεις. H σχολή αυτή, όπως φαίνεται από τους κώδικες, αντικατέστησε την “σχολή των γραμμάτων”. Η αντικατάσταση αυτή δεν σημαίνει και ταυτότητα των δύο συστημάτων. Κατά το έτος 1845 συναντάμε πάλι την ονομασία “κοινά''. Εδώ ο όρος κοινά σημαίνει μάλλον κοινοτικά σε αντίθεση προς τα “ιδιωτικά” όπως λέμε σήμερα. Από την εποχή αυτή αρχίζει νέα διοργάνωση των σχολείων χάριν στη φροντίδα του Πατριαρχείου, ανωτάτης αρχής και για την εκπαιδευτική ζωή του έθνους.

Για την “αλληλοδιδακτική σχολή” του Μ. Ρ. αναφέρει και ο κ. Φ. Κουκουλές “το 1833 άρχισε να ανοικοδομήται και αλληλοδιδακτική σχολή, ήτις μόλις το 1838 συνετελέσθη”. Ότι όμως η “αλληλοδιδακτική σχολή” υπήρχε και προ του 1834 καταφαίνεται και από το ότι κατά το 1834 σημειώνεται στο μικρό κώδικα το εξής γεγονός. “από πρώην αλληλοδιδακτικόν, Ιωάννην Βαρούχην λόγου κεριού και βοηθείας γρόσια…”'. Ο αλληλοδιδακτικός διδάσκαλος είχε και ένα βοηθό, τον οποίο ο κώδικας ονομάζει “υποτακτικόν” και τον οποίο πλήρωνε ο ίδιος από τον μισθό του. Κατά το σχολικό έτος 1840-1841 διδάσκαλος αλληλοδιδακτικός ήταν ό Φιλιππάκης με μισθό 600 γρόσια.  Στα “εκπαιδευτικά” του Καλλίφρονος (σχολικό έτος 1860-186Ι ) αναγράφεται  σχολείο Ελληνικό και αλληλοδιδακτικό. Ο ίδιος μας πληροφορεί ότι στις 6 Οκτωβρίου 186l λειτουργεί παρθεναγωγείο στο Μέγα Ρεύμα, με έφορους τους  Γ. Χρηστίδη, Σταύρο Κελαϊδίτη και Γρηγόρη Καλλιπολίτη.

Άξιον ιδιαίτερης σημείωσης και προσοχής είναι και τούτο, ότι στο μικρό κώδικα αναγράφεται η δαπάνη γρ. 223 για την ταφή και το μνημόσυνο της μακαρίτισσας “διδασκάλισας” Δόμνας. Η δασκάλα αυτή δίδασκε στο “κοινό” και μετά στο “αλληλοδιδακτικό” σχολείο. Βέβαια ιδιαίτερο παρθεναγωγείο τότε δεν υπήρχε. Πάντως είναι η πρώτη εμφάνιση δασκάλας στο Μ. Ρεύμα μεταξύ 1830-1836.

Από τον ίδιο Καλλίφρονα πληροφορούμαστε ότι κατά το σχολικό έτος 1862-1863 το Μ. Ρεύμα είχε Ελληνικό και αλληλοδιδακτικό σχολείο και παρθεναγωγείο. Μαθητές του Ελληνικού σχολείου αναγράφονται γύρω στους 59, δάσκαλοι 3 κ.τ.λ.

Το Παρθεναγωγείο - Αργότερα η Κοινοτική Λέσχη

Aρρεναγωγείο και ιδιαίτερα παρθεναγωγείο υπήρχε μέχρι το 1924. Το σύνολο μαθητών και μαθητριών ανέρχονταν σε 500. Τα μέσα της εκπαίδευσης ήταν πενιχρά, αλλά ούτε τα σχολικά κτίρια ανταποκρίνονταν στους όρους υγιεινής.

Στην αλληλοδιδακτική σχολή χρησιμοποιούσαν και πίνακες. Στην Ελληνική σχολή διδάσκονταν μαθήματα ανώτερα, ερμηνεύονταν οι αρχαίοι συγγραφείς Έλληνες και Λατίνοι, όπως π.χ. ο Θουκυδίδης και άλλοι. Το 1842 προμηθεύεται η σχολή ένα λεξικό αγγλοελληνικό έναντι 80 γροσίων και ένα άλλο Ελληνικό έναντι 120 γροσίων. Και ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο ΣΤ'. χάρισε αρκετά βιβλία στο σχολείο του Μ. Ρεύματος, αλλά δυστυχώς, καθώς παρατήρησε και ο κ. Φ. Κουκουλές, διασκορπίστηκαν και χάθηκαν.

Ρεύμα4Στους δασκάλους έδιναν δώρα κατά την περίοδο των εξετάσεων τις οποίες ονόμαζαν “γυμνάσιο”. Τα δώρα ήταν ή χρηματικά ποσά ή σε διάφορα αντικείμενα. Το 1812 ο μεγάλος κώδικας αναγράφει φιλοδώρημα στο δασκάλου του Ελληνικού Μάρκο την ημέρα του γυμνασίου γρ. 20 και 40 άσπρα. Κατά το Ι840 ο έφορος Αντώνιος αναγράφει στον μικρό κώδικα γρ 520 ως αντίτιτιμο χαλιών που δωρίστηκαν σε δύο δασκάλους του Ελληνικού σχολείου μετά τις εξετάσεις. Ως δώρο Χριστουγέννων για 4 δασκάλους σημειώνει ο ίδιος έφορος 105 γρ., αντίτιμο καφέ και ζάχαρης. Κατά το σχολικό έτος 1802-1803 δίνονται στον πρώτο δάσκαλο του σχολείου των κοινών γραμμάτων 8 γρ. για το ανάλογο του δίσκου του. Οι δάσκαλοι λοιπόν κατέφευγαν και στον από εκκλησίας δίσκο για να μπορέσουν να συντηρηθούν όχι αξιοπρεπώc, αλλά για να μη φυτοζωούν. Ο παιδαγωγός είχε ως φιλοδώρημα δύο δίσκους τον χρόνο, την Κυριακή του Θωμά και την εορτή των Εισοδίων.

Δυστυχώς δεν είναι δυνατόν να καταρτισθεί πλήρης κατάλογος των προσώπων που δίδαξαν στα δύο σχολεία, “κοινόν” και “Ελληνικόν” του Μ. Ρεύματος. Ο πρώτος γνωστός από τους κώδικες δάσκαλος του κοινού σχολείου είναι ο ιερέας Αμβρόσιος. Μετά τον Αμβρόσιο (1752-1788) μνημονεύεται ο Αντώνιος (1789) και ο Ιωακείμ (1795-1803). Εδώ πρέπει να προστεθεί και ο ιερομόναχος Ιωσήφ, ο οποίος στο υπόμνημα της εκλογής του ως χωρεπίσκοπος του Μ. Ρεύματος σημειώνεται, ως δάσκαλος. Η προαγωγή του στο αρχιερατικό αξίωμα έλαβε χώρα το 1806. Σύγχρονος του ήταν και ο δάσκαλος Λαυρέντιος, κληρικός κατά πάσα πιθανότητα. Από το 1798 μέχρι το 1816 δίδαξαν οι : Δαμασκηνός (1798), Μακάριος (1806), Χρύσανθος ο Χίος, Παπά Γιάννης παιδαγωγός, Μεθόδιος, Γαλακτίων, Μιχαήλ κ.α. Από τα ονόματα φαίνεται ότι και εδώ πρόκειται περί κληρικών ιεροδιδασκάλων. Αναφέρονται και δύο Επτανήσιοι δάσκαλοι ή μάλλον υποδιδάσκαλοι, ο Γεώργιος και ο Γιάνκος Βουλισμάς. Του αλληλοδιδακτικού σχολείου δάσκαλοι γνωστοί ήταν, ο Ιωάννης Βαρούχας (1833), ο Νικόλαος (1737), ο Φιλιππάκης και ο Μιχαήλ υποδιδάσκαλος ο οποίος εκτελούσε και χρέη παιδονόμου (l840).

Δάσκαλοι του Ελληνικού σχολείου αναφέρονται ο Χρύσανθος (1794) ο παιδαγωγός Παπά Γιάννης, ο Φιλάρετος, ο υποδιδάσκαλος Άνθιμος (1803 -1810), ο Αλέκος (1810-11), ο Μάρκος (1812), ο Μιχαήλ Παπουτσάκης που ενταφιάσθηκε στον περίβολο του ναού (1818) και του οποίου η επιτύμβιος πλάκα σκέπαζε το δάπεδο του ναού της Αγίας Παρασκευής. Κατά τα έτη 1808 -1818 αναφέρεται ως δάσκαλος του Ελληνικού σχολείου και ο Κωνσταντίνος Σάββας. Κατά το 1812 υπήρχαν τρεις δάσκαλοι στους οποίους η επιτροπή του σχολείου πλήρωσε χαράτζι (μπεντέλι) , μας πληροφορούν οι κώδικες του Μ. Ρ.

Κατά το σχολικό έτος 1800-1801 στον “κοινόν” διδάσκαλο δίνονταν ετήσια γρ. 181. Στον διδάσκαλο ετήσια 87 γρ. και 60 άσπρα, στον δάσκαλο Φιλάρετο 125 τον χρόνο. Στον υποδιδάσκαλο Άνθιμο 10 γρ. μηνιαίως δίνονταν από τους επιτρόπους της σχολής. Στον δάσκαλο του Ελληνικού σχολείου Αλέκο το έτος 1807 τους μεν πρώτους 6 μήνες δίδονταν μηνιαίος μισθός 50, τους δε άλλους 6 μήνες μισθός 60 γροσίων. Με την πάροδο του χρόνου αυξάνουν και οι μισθοί, όχι μόνον γιατί δίνεται περισσότερη σημασία στα γράμματα, αλλά και γιατί η αξία του νομίσματος της σουλτανικής Τουρκίας άρχισε να πέφτει. Το 1839-1840 ο δάσκαλος του Ελληνικού σχολείου Γεώργιος Ραφάνης παίρνει μηνιαίο 650 γρ. Oι μισθοί αυτοί αυξανόμενοι συνεχώς έφθασαν τις 3 και 4 και 5 χρυσές λίρες μηνιαίως. Mε το χάρτινο νόμισμα από το 1914 και μετά πληρώνονται ανάλογα. Μετά τον δεύτερον παγκόσμιο πόλεμο οι μισθοί βελτιώθηκαν αισθητά.

 Το1840 η Ελλην. σχολή είχε δασκάλους άριστης φήμης από τους οποίους μερικοί τίμησαν και την Μ. του Γένους σχολή. Ο Γεώργιος Ραφάνης δίδαξε για πολλά έτη στη πατριαρχική αυτή σχολή αφού προηγουμένως δίδαξε στο Ελληνικό σχολείο του Μ. Ρεύματος. Ως συνταξιούχος της Μ. τού Γένους σχολής τιμήθηκε υπέργηρος πλέον με παράσημο της Ελλ. Κυβέρνησης . Επίσης αναφέρεται ο μακαρίτης Καλλίφρων ο οποίος αργότερα εξέδιδε και τον “Ανατολικό Αστέρα” καθώς και την “Εκκλησιαστική Επιθεώρηση”. Ο ίδιος δε εκφράζεται ως εξής περί της διδασκαλίας του στο Μ. Ρεύμα : “Μετά την εκ της Ξηροκρηνείου σχολής αποφοίτησίν μου, ανέλαβον το διδασκαλικόν επάγγελμα κατά πρώτον (1840) εν Μ. Ρεύματι όπου εδίδαξα επί μικρόν τας προκαταρκτικάς τάξεις της Ελληνικής σχολής της συνοικίας ταύτης μέχρι το 1841 κατά Μάϊον”.

   

Από τους δασκάλους που δίδαξαν στο χωριό και είναι άξιοι μνείας, είναι, ο Φαίδωνας Κουκουλές ο οποίος αργότερα εργάσθηκε και στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Δίδαξε στο Μ.Ρ. για δύο χρόνια και άφησε άριστες εντυπώσεις. Άξιος μνείας είναι και ο Γεώργιος Γεωργιάδης, Προκοπιεύς, διευθυντής του αρρεναγωγείου Μ. Ρεύματος. Κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του δίδαξε στην Μ. του Γένους σχολή. Διακρίνονταν για τις γραμματικές του γνώσεις. Καλώς διηύθυνε την σχολή των αρρένων μέχρι το 1924 ο Γιώκας, διορισθείς ως Έλληνας υπήκοος, κατόπιν στην Ικαρία. Άριστα διηύθυνε το Παρθεναγωγείο και μετά την μικτή σχολή η Αθηνά Γαβριήλ. Άφησε καλές εντυπώσεις στην μαθητιώσα νεολαία αλλά και στους γονείς.

Αυτά για την εκπαίδευση στο Μ. Ρ. μέχρι και το 1948. Την εποχή που ακολούθησε μέχρι και το 1999, θα σας την περιγράψουν οι ίδιοι πρωταγωνιστές δάσκαλοι κ.λ. που ακόμη βρίσκονται εν ζωή και οι οποίοι έζησαν και το μεγαλείο της σχολής μέχρι τον Ιούλιο του 1974, αλλά και τον μαρασμό που ακολούθησε, σε μελλοντικές αναβαθμίσεις αυτής της σελίδας.