ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΡΩΜΥΛΙΑ       18/09/2013

Ἀδριανούπολις – σχολικαὶ ἐξετάσεις 1902    Τῆς  Κοτζαγεώργη Ξανθίππης  .

.

Ἀκόμη καὶ στοὺς πρώτους σκοτεινοὺς αἰῶνες τῆς ὀθωμανικῆς κατάκτησης, ὁρισμένες ἀπό τὶς μεγάλες ἑλληνικές κοινότητες τῆς Ἀνατολικῆς Θράκης καὶ τῆς Ἀνατολικῆς Ρωμυλίας, ὅπως ἡ Ἀδριανούπολις, ἡ Φιλιππούπολις, ἡ Ἀγχίαλος, ἐξακολούθησαν τὴν ἐκπαιδευτική παράδοση τοῦ Βυζαντίου. Μέσα στὶς κατὰ τόπους μητροπόλεις, ἤ προσαρτημένα σὲ αὐτές, λειτούργησαν «φροντιστήρια» μὲ δασκάλους σημαντικοὺς λογίους, ἱεράρχες καὶ λαϊκούς.

Ἀπό τὰ τέλη τοῦ 18^ου αἰῶνα καὶ τὶς ἀρχές τοῦ 19^ου χρονολογεῖται μία προσπάθεια συστηματικότερης ἐκπαίδευσης – κυρίως στὰ ἀστικά κέντρα – ἡ ὁποῖα ἔγινε ἐντονότερη στὰ μέσα τοῦ 19^ου αἰῶνα καὶ κορυφώθηκε στὸ δεύτερο μισὸ του, ἰδιαίτερα μετὰ τὴν ἴδρυση τῆς αὐτοκέφαλης βουλγαρικῆς ἐκκλησίας – Ἐξαρχίας,- τὸ 1870.

Μετὰ τὸν σημαντικὸ αὐτό σταθμὸ, οἱ Ἕλληνες ὅλης τῆς Θράκης, στὴν προσπάθειά τους νὰ ἀντισταθοῦν στὸ κύμα τῆς ὀγκούμενης βουλγαρικῆς προπαγάνδας, καὶ στὴν ἀφομοιωτική πολιτικὴ ποὺ ἐφάρμοσε μετὰ τὸ 1879 ἡ νεοσύστατη βουλγαρικὴ ἡγεμονία, ἀνασυντάχθηκαν, μὲ κύριο μέσο τὰ σχολεῖα τους.

 Καὶ αὐτό γιατὶ κατανοοῦσαν ὅτι «οὐδέν δύναται νὰ στηρίξῃ τὸν Ἑλληνισμόν… ὅσον ἡ ἑλληνική παίδευσις καὶ γλῶσσα».

Ἔτσι, ἐνῶ ὡς τὰ μέσα τοῦ 19^ου αἰῶνα, μόνο οἱ πιὸ μεγάλες πληθυσμικὰ καὶ πιὸ εὔρωστες οἰκονομικά κοινότητες διέθεταν σχολεῖα, ἀπό τὴν δεκαετία τοῦ 1870 καὶ ἑξῆς, σχολεῖα κατώτερης ἐκπαίδευσης ἰδρύονται καὶ στὰ πιὸ μικρὰ χωριὰ τῆς Ἀνατολικῆς Θράκης, καὶ τῆς Ἀνατολικῆς Ρωμυλίας, ἐνῶ παράλληλα στὰ κατὰ τόπους ἀστικά κέντρα, πληθαίνουν τὰ σχολεῖα μέσης βαθμίδος. Ἰδιαίτερο βάρος δίνεται στὴν καλλιέργεια τῆς γυναικείας ἐκπαίδευσης, καθὼς προβάλλει ὅλο καὶ πιὸ ἔντονα ἡ ἀνάγκη προετοιμασίας τῶν κοριτσιῶν τῆς Θράκης γιὰ ἕναν ρόλο μητέρας-παιδαγωγοῦ, ἡ ὁποῖα θὰ διαπαιδαγωγεῖ ἐθνικά καὶ θρησκευτικὰ τὰ παιδιὰ της, καὶ θὰ συμβάλλει στὴν ἐμπέδωση τῆς ἑλληνικῆς ἐθνικῆς συνείδησης. Ἔτσι, ἀπό τὸ 1870 καὶ ἑξῆς, ἰδρύονται διαρκῶς καὶ νέα παρθεναγωγεῖα, στὶς πόλεις καὶ τὰ χωριὰ τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τῆς Θράκης.

 Ἡ ἑλληνική ἐκπαίδευση στὴν Θράκη, ἔφτασε σὲ πολὺ ὑψηλό ἐπίπεδο κατὰ τὸ δεύτερο μισὸ τοῦ 19^ου αἰῶνα, καὶ τὶς ἀρχές τοῦ 20^ου.

Οἱ Ἕλληνες τῆς περιοχῆς, φρόντιζαν νὰ προσλαμβάνουν ὅλο καὶ πιὸ καταρτισμένους δασκάλους, σπουδασμένους στὴν Ἀθήνα ἤ καὶ στὸ ἐξωτερικό, κατόχους τῶν νέων παιδαγωγικῶν μεθόδων ποὺ ἐφαρμόζονταν ἐκεῖ. Εἶναι χαρακτηριστικὸ ὅτι, ταυτόχρονα μὲ τὴν Ἑλλάδα, στὰ δημοτικὰ σχολεῖα τῆς Θράκης ἡ ἀλληλοδιδακτική μέθοδος διδασκαλίας, ἀντικαταστάθηκε ἀπό τὴν συνδιδακτική, ἐνῶ τὰ νηπιαγωγεῖα τῶν ἑλληνικῶν κοινοτήτων, ἐνστερνίστηκαν σχεδὸν ἀμέσως τὴν φροβελειανὴ μέθοδο διδασκαλίας, ἡ ὁποῖα γνώριζε μεγάλη διάδοση στὴν Εὐρώπη κατὰ τὴν δεκαετία τοῦ 1880.

Ὁ μορφωτικὸς ἀκόλουθος τῆς Γαλλικῆς Πρεσβείας Κωνσταντινουπόλεως, Ριζὲ, μετὰ ἀπό ἐπίσκεψή του στὰ σχολεῖα τῆς Φιλιππουπόλεως τὸ 1875, ζήτησε ἀναλυτική ἔκθεση γιὰ τὸ πρόγραμμα τῶν μαθημάτων καὶ τὴν ἐκπαιδευτική πρακτικὴ καθὼς σύμφωνα μὲ ὅσα δήλωσε, οὔτε στὸ Παρίσι δὲν ἐφαρμόζονταν τόσο καλὰ οἱ νέες παιδαγωγικὲς μέθοδοι.

Μερικὰ ἀπό τὰ πολὺ καλὰ σχολεῖα μέσης ἐκπαίδευσης, βρίσκονταν στὴν περιοχὴ τῆς Θράκης αὐτό τὸ χρονικὸ διάστημα’ ἀπό τὰ πιὸ ὀνομαστά, τὸ Ζάππειον Παρθεναγωγεῖον Ἀδριανουπόλεως καὶ τὰ Ζαρίφεια Διδασκαλεῖα Φιλιππουπόλεως, τὰ ὁποῖα ἦταν ἀναγνωρισμένα ἐπίσημα ἀπό τὸ ἑλληνικό κράτος ὡς ἰσοβάθμια γυμνάσια. Τὰ Ἀρχιγένεια Ἐκπαιδευτήρια τῶν Ἐπιβατῶν καὶ τὰ Γαϊτανάκεια τῆς Μαδύτου κ.ἄ. Τὰ σχολεῖα αὐτά μόρφωσαν δεκάδες Ἕλληνες μαθητὲς, πολλοὶ ἀπό τοὺς ὁποίους χρησίμευσαν ὡς δάσκαλοι γιὰ τὰ δημοτικὰ σχολεῖα ὁλόκληρης τῆς Θράκης.

Τὴν καθολικὴ μέριμνα γιὰ τὰ ἐλληνικά σχολεῖα τῆς Θράκης, εἶχαν οἱ σχολικὲς ἐφορεῖες. Τὰ μέλη τους ἐκλέγονταν ἀπό τὶς κατὰ τόπους ἑλληνικές κοινότητες ποὺ ἦταν καὶ οἱ κύριοι φορεῖς τῆς ἐκπαίδευσης. Φρόντιζαν γιὰ τὴν ἔγκαιρη πρόσληψη ἰκανῶν καὶ καταρτισμένων δασκάλων, τὴν κτιριακή συγκρότηση τῶν σχολείων, τὴν τήρηση τοῦ προγράμματος μαθημάτων, τὶς ἐκπαιδευτικές δαπάνες. Αὐτές οἱ τελευταίες, βάρυναν κατὰ τὸ μεγαλύτερο ποσοστὸ τους, τὶς ἴδιες τὶς ἑλληνικές κοινότητες οἱ ὁποῖες μὲ πολὺ κόπο καὶ θυσίες, ἐξοικονομοῦσαν τοὺς ἀπαραίτητους πόρους, ἐπιστρατεύοντας κάθε δυνατὸ μέσο γιὰ τὴν συλλογὴ τους’ διοργάνωναν σὲ συνεργασία μὲ τοὺς καθηγητὲς τῶν σχολείων, θεατρικὲς παραστάσεις καὶ κληρώσεις λαχείων, διενεργοῦσαν ἔκτακτους ἐράνους, χρησιμοποιοῦσαν μέρος ἀπό τὰ ἔσοδα τῶν ἐκκλησιῶν.

Σημαντικότατος ἔκτακτος καὶ ἀναγεννητικός πόρος ἦταν οἱ δωρεὲς, διαθῆκες καὶ κληροδοτήματα ντόπιων καὶ ὁμογενῶν πλουσίων ἐμπόρων, μητροπολιτῶν καὶ Ἑλλήνων προξένων.

Ἑπίσης, οἱ εἰσφορές τῶν συναφίων (συντεχνιῶν), καὶ οἱ ἐνισχύσεις σὲ βιβλία καὶ χρήματα τῶν μεγάλων ἑλληνικῶν συλλόγων τῆς Κωνσταντινουπόλεως καὶ τῆς Ἀθήνας – Ἑλληνικός Φιλολογικὸς Σύλλογος  Κωνσταντινουπόλεως, Θρακικὸς Φιλοεκπαιδευτικὸς Σύλλογος, Ἐκπαιδευτική καὶ Φιλανθρωπικὴ Ἀδελφότητα, Σύλλογος πρὸς Διάδοσιν τῶν Ἑλληνικῶν Γραμμάτων.

Μὲ τὴν συμβολὴ τῶν παραγόντων ποὺ ἀναφέρθηκαν, καὶ τὴν ἀμέριστη συμπαράσταση – ἡθική καὶ ὑλική – τῶν τοπικῶν Ἑλλήνων Μητροπολιτῶν, οἱ ἑλληνικές κοινότητες τῆς Θράκης, ἀποκτοῦσαν συνεχῶς καὶ καλύτερα καὶ περισσότερα σχολεῖα τὰ ὁποῖα στεγάζονταν σὲ διαρκῶς ἀνακαινισμένα ἤ καινούργια κτήρια, μερικὰ ἀπό αὐτά πραγματικὰ ἀρχιτεκτονικά θαύματα, ὅπως ἡ Μαράσλειος Ἀστική Σχολὴ Φιλιππουπόλεως, τὸ Ζάπειον Παρθεναγωγεῖον Ἀδριανουπόλεως κ.ἄ.

Τὴν καλύτερη ἀπόδειξη γιὰ τὴν κατάσταση τῆς ἑλληνικῆς ἐκπαιδεύσεως στὴν Θράκη στὸ τελευταῖο τέταρτο τοῦ προηγουμένου αἰῶνος, ἀποτελοῦν οἱ ἀριθμοί :

Σὲ σύνολο 505.200 Ἑλλήνων κατοίκων στὴν Ἀνατολική Θράκη καὶ τὴν Ἀνατολική Ρωμυλία, ὑπῆρχαν 380 σχολεῖα μὲ 19.550 μαθητὲς. Δηλαδὴ οἱ μαθητὲς ἀποτελοῦσαν τὸ 4-5% τοῦ συνολικοῦ ἑλληνικοῦ πληθυσμοῦ, ποσοστὸ πολὺ μεγαλύτερο ἀπό ἀρκετές χῶρες τῆς Δυτικῆς Εὐρώπης ἐκείνη τὴν ἐποχή.

Ἡ Ἑλληνική ἐκπαίδευση στὴν Θράκη, συνέχισε τὴν ἀνοδική της πορεῖα μὲ τὴν συνακόλουθη αὔξηση τοῦ ἀριθμοῦ τῶν σχολείων τῶν μαθητῶν καὶ τῶν δασκάλων, γιὰ δύο περίπου δεκαετίες μετὰ τὴν χρονιὰ τῶν ἀριθμῶν ποὺ προαναφέρθηκαν.

Ἡ πορεῖα αὐτή, κόπηκε ἀπότομα γιὰ τοὺς Ἕλληνες τῆς Ἀνατολικῆς Ρωμυλίας στὰ 1906, μὲ τὴν ἐκδήλωση τοῦ ἀνθελληνικοῦ κινήματος, καὶ γιὰ τοὺς Ἕλληνες τῆς Ἀνατολικῆς Θράκης στὰ 1922, μὲ τὸν μεγάλο ξεριζωμὸ…

,

,

,