Οι συλλέκτες

                           
Αγαπώ και σέβομαι τους συλλέκτες. Τους πάσης φύσεως και προελεύσεως ανθρώπους, που με την επιμονή ενός πιστού, με την επιμέλεια του μυρμηγκιού και το πείσμα ενός φανατικού συλλέγουν αδιάκοπα κομμάτια της αγάπης τους. Κάτι τέτοιο - να το ξέρεις - δεν είναι ούτε εύκολο, ούτε ανέξοδο. Απαιτεί χρόνο, χρήμα και πολλών άλλων μορφών θυσίες και στερήσεις. Έχω στη ζωή μου γνωρίσει τέτοια άτομα, αλλά και προσωπικά, για αρκετά χρόνια βίωσα αυτό το πάθος. Είναι μανία, είναι κόλλημα και ηδονή.
Στο σημείο αυτό εκ προοιμίου θα θέσω ενώπιον σας τον εξής ισχυρισμό μου.
Στην εργασία και στο μεράκι τέτοιων ανθρώπων οφείλουμε ένα μεγάλο μέρος των θησαυρών του πολιτισμού που σώθηκαν και εκτίθενται στις προθήκες των μουσείων ή προσώρας κοιμούνται στις αποθήκες τους. Η μαγιά των Εθνικών Μουσείων της χώρας μας και οι συνεχείς ενισχυτικές ενέσεις για τον εμπλουτισμό τους έχουν την αιτία της γέννησης τους στην ύπαρξη τέτοιων ανθρώπων. Οι ιδιωτικές συλλογές με διάφορες δωρεές τελικώς καταλήγουν στα κρατικά μουσεία ή στις δημόσιες βιβλιοθήκες. Για κάθε ενδιαφερόμενο που θ’ ανατρέξει στις πηγές θα δει πολύ καθαρά αυτό το φαινόμενο. Η ανάληψη της διαχείρισης των μουσείων από το κράτος είναι σήμερα σχεδόν αναπόφευκτη, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πάντα λειτουργεί προς όφελός τους. Η γραφειοκρατία, συνοδευτικό χαρακτηριστικό της δημοσιοϋπαλληλίας, πνίγει το πάθος το μετατρέπει σε επάγγελμα κι ωράριο, αφαιρεί το άρωμα της ατομικής αφοσίωσης
Θέλω να περιγράψω - με λίγα λόγια- πως μπήκε και σε μένα αυτό το μικρόβιο της συλλογής και ποιο είναι το είδος του δικού μου ειδικού ενδιαφέροντος; Αφετηρία ήταν η φιλοδοξία μου να μελετήσω την ιστορία των φυσικών επιστήμων στην Ελλάδα στη διάρκεια του 19ου αιώνα, κυρίως στον χώρο της εκπαίδευσης. Να συγκεντρώσω όλα τα στοιχεία για τους ανθρώπους, που δίδαξαν τις φυσικές επιστήμες στη χώρα μας στις διάφορες εκπαιδευτικές βαθμίδες. Με κύρια στόχευση τη χρονική περίοδο από την απελευθέρωση και την ίδρυση του Ελληνικού κράτους μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα. Ποια ήταν τα βιβλία που έγραψαν, ποιο είναι το περιεχόμενο τους, πώς και πού τα δίδαξαν, τι κυκλοφορία είχαν, σε ποιο αρχικό τιράζ τυπώνονταν, τι ανατυπώσεις έγιναν. Ποιο ήταν το μορφωτικό επίπεδο αυτών των ανθρώπων. Ποιες οι διαφορές ανάμεσα στα επίσημα εκπαιδευτικά προγράμματα και στο τι γινόταν στην πραγματικότητα. Οι ελλείψεις σε προσωπικό κι υποδομές.
Ποια η αντιστοιχία του περιεχομένου σπουδών στη χώρα μας σε σχέση με τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης την ίδια περίοδο. Πότε εισάγονται στην διδασκαλία οι νέες κατακτήσεις των διάφορων φυσικών επιστημών, σε μια εποχή που γίνονται ολόκληρες επαναστάσεις σ’ αυτόν τον τομέα.
Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα στα οποία θα ήθελα να βρω τις απαντήσεις τους. Στα τελευταία εξ αυτών ήξερα ότι θα συναντούσα μεγάλες έως ανυπέρβλητες δυσκολίες, λόγω των περιορισμένων γνώσεών μου στις κύριες ξένες γλώσσες, αλλά ήλπιζα στη βοήθεια φίλων με αντίστοιχα ενδιαφέροντα, αλλά που διέθεταν το προσόν που έλειπε από εμένα. Έχω κάνει αρκετή δουλειά σ’ αυτό το αντικείμενο, πολλές σημειώσεις και κείμενα αλλά τίποτα ακόμα το ολοκληρωμένο και τελειωτικό. Κάποια στιγμή θα παρουσιάσω αποσπάσματα αυτής της προσπάθειας.
Μέσα σ’ αυτήν την αναζήτηση κόλλησε και σε μένα το «μικρόβιο» της συλλογής! Όταν λοιπόν ήρθαν στα χέρια μου τα πρώτα παλαιά ελληνικά βιβλία στον τομέα που μ’ ενδιέφερε μέσα μου αναδύθηκαν καινούριες σκέψεις και αισθήματα. Έφερνα με την φαντασία στο μυαλό μου, τους παλαιούς διαδοχικούς αναγνώστες τους σε προηγούμενους καιρούς, διάβαζα με συγκίνηση τις χειρόγραφες σημειώσεις ή τα ξεχασμένα σημειώματα μέσα στις σελίδες τους, τα αποξηραμένα φύλλα ή τα άνθη που έζησαν πριν δεκάδες έως εκατοντάδες χρόνια και διατηρήθηκαν «ανέπαφα» προστατευμένα μέσα στις σελίδες τους. Η μυρωδιά των βιβλίων και οι μνήμες που μετέφεραν, μου έφεραν μια νέα επιδίωξη. Αυτή με κυρίευσε όταν ξεφύλλιζα τις σελίδες τους, ήταν κάτι πολύ δυνατό για μένα. Με κατάκτησαν.
Αυτό ήταν! Η συλλογή παλαιών βιβλίων απόκτησε, πέρα από την αρχική χρησιμότητά της, αυτόνομο και ξεχωριστό ενδιαφέρον. Το ίδιο το παλαιό βιβλίο. Έγινα κι εγώ «συλλέκτης». Γνωρίζω ότι υπάρχουν πολλοί άλλοι, παλαιότεροι από εμένα, καλύτεροι γνώστες του αντικειμένου, πιο αφοσιωμένοι και με περισσότερη επιμονή. Αλλά ήθελα να είμαι κι… εγώ λίγο σ’ αυτή την εκλεκτή ομάδα. Αναπόφευκτα ενδιαφέρθηκα για τη βιβλιογραφία και τα σχετικά βιβλία και περιοδικά, τους ανθρώπους που ενδιαφέρθηκαν κι έγραψαν σ’ αυτόν τον τομέα. Προμηθεύτηκα τα χρηστικά του θέματος βιβλία. Με βοήθησαν και μου άνοιξαν δρόμους διάφοροι καλοί φίλοι. Οφείλω κατ’ αρχήν ν’ αναφέρω τον πρόωρα χαμένο Φίλιππο Ηλιού. Βρεθήκαμε μαζί αρχικά σε κομματικές δουλειές, αλλά σύντομα ανακάλυψα το τεράστιο μέγεθος του ανθρώπου, την κύρια ερευνητική ασχολία του και την ανεκτίμητη συμβολή του στην Ελληνική βιβλιογραφία. Μια προσφορά που δεν είναι ευρέως γνωστή, αλλά είναι σημαντική και ευτυχώς άφησε πίσω του άξιους συνεχιστές του έργου του.
Ακόμα αναφέρω τον καλό μου φίλο Γιώργο Ζεβελάκη, που πέρα από τις χρήσιμες συμβουλές που μου άνοιξαν δρόμους, μου δώρισε και σπάνιας αξίας βιβλία και τόμους περιοδικών στον τομέα των δικών μου ενδιαφερόντων. Βεβαίως υπάρχουν κι άλλοι, αλλά ονομαστικά αρκούμαι στους δυο παραπάνω. Για να βρω βιβλία έκανα επί τούτου ταξίδια. Έχω φέρει στην πατρίδα δεκάδες ελληνικούς τίτλους βιβλίων των περασμένων αιώνων από τα ταξίδια μου στην Κωνσταντινούπολη και την Αλεξάνδρεια. Κυρίως τη δεκαετία του ’80. Έτσι γέμισα σιγά- σιγά τους τοίχους και τα πατώματα του στενού μας οικογενειακού χώρου, με τα δικαιολογημένα «παράπονα» της γυναίκας μου που λέει «σε λίγο θα χρειαστεί να ζούμε εμείς απ’ έξω»