Ο Κώστας Τομανάς γεννήθηκε στην Αθήνα. Τριών χρονών τον έφεραν οι δικοί του στη Θεσσαλονίκη, τη νύχτα της μεγάλης πυρκαγιάς της 5ης Αυγούστου 1917.
Μόνιμος έκτοτε κάτοικος Θεσσαλονίκης σπούδασε στην Φυσικομαθηματικ...ή Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου, από την οποία πήρε το πτυχίο του. Ευαίσθητος δέκτης των προοδευτικών και αριστερών ιδεών έζησε μαζί με το λαό όλες τις περιπέτειες της εποχής. Υπηρέτησε ευσυνείδητα επί πενήντα χρόνια, ως καθηγητής τη φροντιστηριακή εκπαίδευση δούλεψε στα φροντιστήρια Ευκλείδης. Έγραψε και εξέδωσε πολλά φροντιστηριακά βοηθήματα φυσικής και μαθηματικών από το 1943 μέχρι και την δεκαετία του ΄70
Άνθρωπος με ευρύτερα ενδιαφέροντα και ιδιαίτερη αγάπη για τη πόλη που έζησε, δημοσίευσε πολλά κείμενα για τον κινηματογράφο, το θέατρο και τη παλαιά Θεσσαλονίκη Έγραψε όμορφα βιβλία για τα σχολεία, τις πλατείες της πόλης, τους ανθρώπους , την ιστορία, τα καφενεία, τις ταβέρνες, τους δρόμους Θεσσαλονίκης .
Από τα μέσα της δεκαετίας του ’70 μέχρι το θάνατό του συγκέντρωνε υλικό για τη ζωή στην παλαιά Θεσσαλονίκη, το κατέγραφε και το υπέβαλε σε έλεγχο.
Έχουν εκδοθεί και κυκλοφορούν τα εξής έργα του: "Οι ταβέρνες της παλιάς Θεσσαλονίκης", "Οι κάτοικοι της παλιάς Θεσσαλονίκης", "Οι κινηματογράφοι της παλιάς Θεσσαλονίκης (1895-1944)", "Το θέατρο στην παλιά Θεσσαλονίκη (1872-1944)", "Χρονικό της Θεσσαλονίκης 1875-1920", "Χρονικό της Θεσσαλονίκης 1921-1944", "Οι πλατείες της Θεσσαλονίκης μέχρι το 1944", "Δρόμοι και γειτονιές της Θεσσαλονίκης μέχρι το 1944", "Η καλλιτεχνική κίνηση στην Θεσσαλονίκη (1885-1944)", "Η ζωγραφική στην Θεσσαλονίκη μέχρι το 1944", "Τα σχολεία της Θεσσαλονίκης μέχρι το 1944".
Το 1987 έπεσε στα χέρια μου ένα τεύχος του περιοδικού ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΑ ΤΕΤΡΑΔΙΑ, όπου είδα και εδιάβασα, κατάπληκτος, ένα άρθρο κάποιου Κ. Τομανά για τους παλιούς σινεμάδες της Θεσσαλονίκης [Τώρα στο βιβλίο ΟΙ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΙ ΤΗΣ ΠΑΛΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ]. Λέω «κατάπληκτος» επειδή, αφ ενός, ο Τομανάς έδειχνε να ξέρει θαυμάσια την καθημερινή ζωή αυτής της πόλης και, αφ ετέρου, μίλαγε με αγάπη και τρυφερότητα για τους εβραίους.
Νομίζοντας πως είχα να κάνω με κάποιον νεαρό συγγραφέα, τηλεφώνησα στο περιοδικό κι έτσι έμαθα ότι ο Κώστας Τομανάς ήταν εβδομηντάρης και, συνεπώς, μίλαγε για όσα είχε ζήσει. Επακολούθησε μια έντονη αλληλογραφία μεταξύ εμού και του Τομανά, ώς την άνοιξη του 1992. Ο Κώστα Τομανάς απεβίωσε το 1993, σε ηλικία 79 ετών. Αντιμετώπισα τον θάνατό του σαν μεγάλη απώλεια.
Δεν μπορούμε να χαρακτηρίσουμε τον Τομανά και να τον κατατάξουμε σε μια συγκεκριμένη κατηγορία σαν συγγραφέα. Και ούτε είναι απαραίτητο να τον χαρακτηρίσουμε και κατατάξουμε. Ο Κώστα Τομανάς κυμαίνεται: ήτανε λαογράφος και ιστορικός και αρχειοδίφης, ειδικευότανε στην (τόσο δύσκολη) τοπογραφία της Θεσσαλονίκης, έγραφε χρονικά, ήξερε πρόσωπα και πράματα. Βλέπω τα βιβλία του Κώστα Τομανά σαν απομνημονεύματα. Ως γνωστόν, οι πολυσχιδείς συγγραφείς αυτού του τύπου αργούν να εμφανιστούν. Ο Τομανάς άργησε τόσο πολύ, ώστε δεν είδε τυπωμένα τα βιβλία του.
Ο Κώστας Τομανάς, εν όσω ζούσε, εδημοσίευσε τρία, σχετικώς μικρά, βιβλία: ΤΑ ΚΑΦΕΝΕΙΑ ΤΗΣ ΠΑΛΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (1990), ΟΙ ΤΑΒΕΡΝΕΣ ΤΗΣ ΠΑΛΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (1991) και την περιγραφική συλλογή άρθρων ΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΗΣ ΠΑΛΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (1992). Τον Οκτώβριο του 1993 εκυκλοφόρησε το βιβλίο του ΟΙ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΙ ΤΗΣ ΠΑΛΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, αλλά ο Τομανάς δεν πρόλαβε να το χαρεί.
Απ αυτή τη στιγμή αναλαμβάνει την ειδική περίπτωση του Τομανά ο σεβαστικός γιος του Βασίλης Τομανάς που, μέσα σε πέντε χρόνια, κατάφερε να δημοσιεύσει οκτώ βιβλία (σχεδόν δυο χιλιάδες σελίδες), ολοκληρώνοντας έτσι τα ʼπαντα του πατέρα του. Η υική στοργή ανέδειξε τον μακαρίτη Κώστα Τομανά σε μακάριο.
Τα βιβλία του Κώστα Τομανά, που παρουσίασε ο γιος του, είναι: ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (1994), ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (1875-1944, δυο τόμοι, 1995, 1996), Η ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (1996), ΟΙ ΠΛΑΤΕΙΕΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (1997), ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (1997, την ίδια χρονιά εδημοσίευσε μιαν ομώνυμη μελέτη η Πέρσα Αγραφιώτου-Ζαχοπούλου), ΔΡΟΜΟΙ ΚΑΙ ΓΕΙΤΟΝΙΕΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (1997). Και πρέπει να προσθέσω την αγγλική μετάφραση των ΚΑΦΕΝΕΙΩΝ [THE COFFEE-HOUSES OF OLD THESSALONIKI, 1997].
Όλα τα βιβλία του Κώστα Τομανά είναι εμπλουτισμένα με σχετική εικονογράφηση, που βοηθά τον αναγνώστη στην κατανόηση μιας εποχής που πέρασε για πάντα. Ο Τομανάς νοσταλγούσε την εποχή της Παλιάς Σαλονίκης, εκείνης της πολυεθνικής (κυρίως εβραϊκής) και κοσμοπολίτικης πόλης, όπου ακουγόντουσαν εκεί καμιά δεκαριά γλώσσες.
Τα ʼπαντα του Κώστα Τομανά δεν σχολιάστηκαν όπως έπρεπε. Βέβαια, εγράφησαν κάτι αρθράκια στις εφημερίδες της Θεσσαλονίκης, αλλά ο αθηναϊκός τύπος παρέμεινε βουβός. Οι χωριάτες της Αθήνας, και ιδίως οι βλάχοι του Μοριά, ουδέποτε κατεννόησαν τον ρόλο που επί αιώνες έπαιξε η Θεσσαλονίκη, ήτοι η μεγαλύτερη και μοναδική πόλη του ελλαδικού χώρου. Απ όσο ξέρω, μόνον η ΕΠΟΧΗ ασχολήθηκε, στις 17.12.1995 με το ΧΡΟΝΙΚΟ του Τομανά. Νομίζω πως το σχετικό επαινετικό (ανώνυμο) άρθρο το έγραψε η Μαρία Θεοδοσοπούλου. Εξ άλλου, στο θαυμάσιο μυθιστόρημα ΨΥΧΗ ΜΠΛΕ ΚΑΙ ΚΟΚΚΙΝΗ του Περικλή Σφυρίδη υπάρχει μια ευγενική μνεία για τα βιβλία του Τομανά.
Όσο για μένα, θέλησα να προσθέσω δυο λόγια για έναν άγιο άνθρωπο, βασιζόμενος στα συγγράμματά του, καθώς και στις επιστολές του που κατέχω.
(Ηλίας Πετρόπουλος, ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 26 Ιουλίου 1998
Μόνιμος έκτοτε κάτοικος Θεσσαλονίκης σπούδασε στην Φυσικομαθηματικ...ή Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου, από την οποία πήρε το πτυχίο του. Ευαίσθητος δέκτης των προοδευτικών και αριστερών ιδεών έζησε μαζί με το λαό όλες τις περιπέτειες της εποχής. Υπηρέτησε ευσυνείδητα επί πενήντα χρόνια, ως καθηγητής τη φροντιστηριακή εκπαίδευση δούλεψε στα φροντιστήρια Ευκλείδης. Έγραψε και εξέδωσε πολλά φροντιστηριακά βοηθήματα φυσικής και μαθηματικών από το 1943 μέχρι και την δεκαετία του ΄70
Άνθρωπος με ευρύτερα ενδιαφέροντα και ιδιαίτερη αγάπη για τη πόλη που έζησε, δημοσίευσε πολλά κείμενα για τον κινηματογράφο, το θέατρο και τη παλαιά Θεσσαλονίκη Έγραψε όμορφα βιβλία για τα σχολεία, τις πλατείες της πόλης, τους ανθρώπους , την ιστορία, τα καφενεία, τις ταβέρνες, τους δρόμους Θεσσαλονίκης .
Από τα μέσα της δεκαετίας του ’70 μέχρι το θάνατό του συγκέντρωνε υλικό για τη ζωή στην παλαιά Θεσσαλονίκη, το κατέγραφε και το υπέβαλε σε έλεγχο.
Έχουν εκδοθεί και κυκλοφορούν τα εξής έργα του: "Οι ταβέρνες της παλιάς Θεσσαλονίκης", "Οι κάτοικοι της παλιάς Θεσσαλονίκης", "Οι κινηματογράφοι της παλιάς Θεσσαλονίκης (1895-1944)", "Το θέατρο στην παλιά Θεσσαλονίκη (1872-1944)", "Χρονικό της Θεσσαλονίκης 1875-1920", "Χρονικό της Θεσσαλονίκης 1921-1944", "Οι πλατείες της Θεσσαλονίκης μέχρι το 1944", "Δρόμοι και γειτονιές της Θεσσαλονίκης μέχρι το 1944", "Η καλλιτεχνική κίνηση στην Θεσσαλονίκη (1885-1944)", "Η ζωγραφική στην Θεσσαλονίκη μέχρι το 1944", "Τα σχολεία της Θεσσαλονίκης μέχρι το 1944".
Το 1987 έπεσε στα χέρια μου ένα τεύχος του περιοδικού ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΑ ΤΕΤΡΑΔΙΑ, όπου είδα και εδιάβασα, κατάπληκτος, ένα άρθρο κάποιου Κ. Τομανά για τους παλιούς σινεμάδες της Θεσσαλονίκης [Τώρα στο βιβλίο ΟΙ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΙ ΤΗΣ ΠΑΛΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ]. Λέω «κατάπληκτος» επειδή, αφ ενός, ο Τομανάς έδειχνε να ξέρει θαυμάσια την καθημερινή ζωή αυτής της πόλης και, αφ ετέρου, μίλαγε με αγάπη και τρυφερότητα για τους εβραίους.
Νομίζοντας πως είχα να κάνω με κάποιον νεαρό συγγραφέα, τηλεφώνησα στο περιοδικό κι έτσι έμαθα ότι ο Κώστας Τομανάς ήταν εβδομηντάρης και, συνεπώς, μίλαγε για όσα είχε ζήσει. Επακολούθησε μια έντονη αλληλογραφία μεταξύ εμού και του Τομανά, ώς την άνοιξη του 1992. Ο Κώστα Τομανάς απεβίωσε το 1993, σε ηλικία 79 ετών. Αντιμετώπισα τον θάνατό του σαν μεγάλη απώλεια.
Δεν μπορούμε να χαρακτηρίσουμε τον Τομανά και να τον κατατάξουμε σε μια συγκεκριμένη κατηγορία σαν συγγραφέα. Και ούτε είναι απαραίτητο να τον χαρακτηρίσουμε και κατατάξουμε. Ο Κώστα Τομανάς κυμαίνεται: ήτανε λαογράφος και ιστορικός και αρχειοδίφης, ειδικευότανε στην (τόσο δύσκολη) τοπογραφία της Θεσσαλονίκης, έγραφε χρονικά, ήξερε πρόσωπα και πράματα. Βλέπω τα βιβλία του Κώστα Τομανά σαν απομνημονεύματα. Ως γνωστόν, οι πολυσχιδείς συγγραφείς αυτού του τύπου αργούν να εμφανιστούν. Ο Τομανάς άργησε τόσο πολύ, ώστε δεν είδε τυπωμένα τα βιβλία του.
Ο Κώστας Τομανάς, εν όσω ζούσε, εδημοσίευσε τρία, σχετικώς μικρά, βιβλία: ΤΑ ΚΑΦΕΝΕΙΑ ΤΗΣ ΠΑΛΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (1990), ΟΙ ΤΑΒΕΡΝΕΣ ΤΗΣ ΠΑΛΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (1991) και την περιγραφική συλλογή άρθρων ΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΗΣ ΠΑΛΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (1992). Τον Οκτώβριο του 1993 εκυκλοφόρησε το βιβλίο του ΟΙ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΙ ΤΗΣ ΠΑΛΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, αλλά ο Τομανάς δεν πρόλαβε να το χαρεί.
Απ αυτή τη στιγμή αναλαμβάνει την ειδική περίπτωση του Τομανά ο σεβαστικός γιος του Βασίλης Τομανάς που, μέσα σε πέντε χρόνια, κατάφερε να δημοσιεύσει οκτώ βιβλία (σχεδόν δυο χιλιάδες σελίδες), ολοκληρώνοντας έτσι τα ʼπαντα του πατέρα του. Η υική στοργή ανέδειξε τον μακαρίτη Κώστα Τομανά σε μακάριο.
Τα βιβλία του Κώστα Τομανά, που παρουσίασε ο γιος του, είναι: ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (1994), ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (1875-1944, δυο τόμοι, 1995, 1996), Η ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (1996), ΟΙ ΠΛΑΤΕΙΕΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (1997), ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (1997, την ίδια χρονιά εδημοσίευσε μιαν ομώνυμη μελέτη η Πέρσα Αγραφιώτου-Ζαχοπούλου), ΔΡΟΜΟΙ ΚΑΙ ΓΕΙΤΟΝΙΕΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (1997). Και πρέπει να προσθέσω την αγγλική μετάφραση των ΚΑΦΕΝΕΙΩΝ [THE COFFEE-HOUSES OF OLD THESSALONIKI, 1997].
Όλα τα βιβλία του Κώστα Τομανά είναι εμπλουτισμένα με σχετική εικονογράφηση, που βοηθά τον αναγνώστη στην κατανόηση μιας εποχής που πέρασε για πάντα. Ο Τομανάς νοσταλγούσε την εποχή της Παλιάς Σαλονίκης, εκείνης της πολυεθνικής (κυρίως εβραϊκής) και κοσμοπολίτικης πόλης, όπου ακουγόντουσαν εκεί καμιά δεκαριά γλώσσες.
Τα ʼπαντα του Κώστα Τομανά δεν σχολιάστηκαν όπως έπρεπε. Βέβαια, εγράφησαν κάτι αρθράκια στις εφημερίδες της Θεσσαλονίκης, αλλά ο αθηναϊκός τύπος παρέμεινε βουβός. Οι χωριάτες της Αθήνας, και ιδίως οι βλάχοι του Μοριά, ουδέποτε κατεννόησαν τον ρόλο που επί αιώνες έπαιξε η Θεσσαλονίκη, ήτοι η μεγαλύτερη και μοναδική πόλη του ελλαδικού χώρου. Απ όσο ξέρω, μόνον η ΕΠΟΧΗ ασχολήθηκε, στις 17.12.1995 με το ΧΡΟΝΙΚΟ του Τομανά. Νομίζω πως το σχετικό επαινετικό (ανώνυμο) άρθρο το έγραψε η Μαρία Θεοδοσοπούλου. Εξ άλλου, στο θαυμάσιο μυθιστόρημα ΨΥΧΗ ΜΠΛΕ ΚΑΙ ΚΟΚΚΙΝΗ του Περικλή Σφυρίδη υπάρχει μια ευγενική μνεία για τα βιβλία του Τομανά.
Όσο για μένα, θέλησα να προσθέσω δυο λόγια για έναν άγιο άνθρωπο, βασιζόμενος στα συγγράμματά του, καθώς και στις επιστολές του που κατέχω.
(Ηλίας Πετρόπουλος, ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 26 Ιουλίου 1998
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου