ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΚΑΙ Ο ΤΡΟΠΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥΣ . ΠΟΙΟ ΗΤΑΝ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΣΤΗΝ ΤΡΙΠΟΛΗ
ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ Β. ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ
Ποια ήσαν και πως λειτουργούσαν τα πρώτα ελληνικά σχολεία μετά την απελευθέρωση της πατρίδας μας από τον τουρκικό ζυγό;
Το 1834 με Βασιλικό διάταγμα ιδρύθηκαν τα πρώτα ελληνικά σχολεία, τα οποία πήραν το όνομα «Αλληλοδιδακτικά Όθωνος», και περιλάμβαναν μαθητές των οποίων η ηλικία κυμαινόταν από 10 έως 40 ετών. Ένα από αυτά εγκαταστάθηκε και στην Τριπολιτσά, στο χώρο που ήταν άλλοτε η Δημοτική αγορά και ονομαζόταν « Η ΩΡΑ».
Το διδακτήριο αυτό το αποτελούσε μια ευρύχωρη αίθουσα με πάγκους που χρησίμευαν για θρανία. Γύρω στους τέσσερες τοίχους ήταν γραμμένα διάφορα ρητά των αρχαίων ελλήνων και το Αλφάβητο με ωραία, καλλιγραφικά, κεφαλαία γράμματα. Στη μια πλευρά ήταν τοποθετημένη η έδρα του δάσκαλου, με τρία ή τέσσερα σκαλοπάτια και γύρω με κάγκελα. Από πάνω κρεμασμένη μια εικόνα η οποία παρίστανε ένα μεγάλο τριγωνικό μάτι, στο κάτω μέρος του οποίου η λεζάντα εξηγούσε: «Ο οφθαλμός του Θεού».
Αυτή ήταν η αίθουσα διδασκαλίας στα πρώτα ελληνικά σχολεία.
Τώρα, ας έλθουμε με τη σειρά να εξετάσουμε άγνωστες για τους πολλούς, ασήμαντες μεν λεπτομέρειες, χαρακτηριστικές όμως που φανερώνουν την εκπαιδευτική νοοτροπία του καιρού εκείνου, όπως χαρακτηριστικά περιγράφει ο χρονογράφος της εποχής εκείνης.
Ο δάσκαλος δεν χρησιμοποιούσε κουδούνι αλλά μια σφυρίχτρα με την οποία υπέβαλε την ησυχία. Έτσι, μετά τα παρατεταμένα σφυρίγματα του δασκάλου, ακουγόταν η βαριά και σοβαρή φωνή του:
---- Ε, εσείς εκ δεξιών αναγνώσατε ιεράν ιστορίαν, και εσείς οι έμπροσθεν ασχοληθείτε με μαθηματικάς ασκήσεις. Άρξασθε!! Εμπρός μαρς.
Η αύξηση όμως των μαθητών και η έλλειψη των δασκάλων, κατέστησε αναγκαία την επιδίωξη εφαρμογής μιας νέας μεθόδου που είχε πρωτοεμφανιστεί στην Αγγλία και στη συνέχεια στη Γαλλία και ήταν η Αλληλοδιδακτική μέθοδος. Η μέθοδος αυτή συνίστατο στην «βοήθεια» κατά κάποιον τρόπο του δασκάλου στο έργο του από τους πιο ικανούς μαθητές του. Η μέθοδος ονομάστηκε Αλληλοδιδακτική (και τα σχολεία στα οποία εφαρμόστηκε Αλληλοδιδακτικά) διότι οι καλύτεροι μαθητές, οι Πρωτόσχολοι όπως ελέγοντο, με την καθοδήγηση του δασκάλου, δίδασκαν τους υπόλοιπους ή οι μεγαλύτεροι μαθητές δίδασκαν τους μικρότερους. Οι μαθητές δηλ. δίδασκαν αλλήλους. Ο δάσκαλος επιτηρούσε την τάξη ενώ τη διδασκαλία έκαναν, όπως είπαμε, μαθητές με καλή διαγωγή και επιδόσεις και ανάλογα με τα καθήκοντά τους χωρίζονταν σε παραπέρα κατηγορίες, όπως γενικοί πρωτόσχολοι, μερικοί πρωτόσχολοι, ερμηνευτές, υπαγορευτές κ.ο.κ.
Οι μαθητές φορούσαν φουστανέλες. Λίγο ψηλά στους τοίχους της αίθουσας, ήσαν κρεμασμένοι πίνακες με διάφορες λέξεις, τις οποίες διάβαζε ο δάσκαλος μεγαλόφωνα, και μετά ακολουθούσαν όλοι μαζί οι μαθητές στην ανάγνωση, όπως « Υιός, λαός, Θεός, ταγός, κλπ». Τις λέξεις αυτές τις είχε γράψει στους πίνακες, ο διάσημος για την εποχή εκείνη παιδαγωγός Κλεόβουλος ο Φιλιπποπολίτης.
Οι μαθητές χρησιμοποιούσαν και βιβλία τα οποία είχαν συνήθως τους τίτλους «Τα αυγά του Πάσχα», «Ιερά Ιστορία», «Ψαλτήριον».
Ο ιστορικός της εποχής, μας πληροφορεί ότι μόλις οι μαθητές έμπαιναν στην αίθουσα έκαναν πρώτα τη προσευχή τους και έπειτα έλεγαν το Βασιλικό ύμνο, μετά από σύνθημα που ο δάσκαλος έδινε με τη σφυρίχτρα: « Τον Βασιλέα τον πρώτον Όθωνα, Δος δόξης στέφανον, την τύχην άφθαρτον, τον Βασιλέα μας σώσον Θεέ».
Όταν τελείωνε το μάθημα, οι μαθητές για να βγουν από την αίθουσα έμπαιναν πρώτα σε μία γραμμή κατ’ ανάστημα, και έλεγαν το οδοιπορικό:
«Πάει πλέον η μελέτη, και ο καιρός της προσευχής,
Ώρα της εξόδου ήλθε. Δεύτε άγωμεν λοιπόν, με το βήμα σταθερόν».
Ο δάσκαλος κρατούσε πάντοτε στα χέρια του βούρδουλα ή βέργα. Σωστός κέρβερος. Οι τιμωρίες που έβαζε ήσαν ανάλογες με τα παραπτώματα. Η πιο σκληρή τιμωρία, εκείνο τον καιρό ήταν « ο φάλαγγας». Ήταν φτιαγμένος από ένα γερό ξύλο, στις άκρες του οποίου δένονταν χοντρό σκοινί. Ανάμεσα στο σκοινί και στο ξύλο έμπαιναν τα πόδια του μαθητή, ύστερα γύριζαν το ξύλο σε τρόπο που να σφιχτούν καλά τα πόδια, και αφού γύριζαν τα πέλματα προς τα επάνω, δέχονταν τα σκληρά χτυπήματα του βούρδουλα. Άλλη τιμωρία ήταν το γονάτισμα πάνω σε χαλίκια. Σώζεται ακόμη σήμερα το χαρακτηριστικό τραγούδι που έλεγαν οι μαθητές:
«Άρξον χειρ μου αγαθή
γράψον γράμματα καλά
μη δαρθείς, μη παιδευθείς
και στον φάλαγγα βαλθείς».
Ο φάλαγγας ήταν η καθιερωμένη ποινή στα σχολεία, τότε. Κατά ιστόρηση του Θ.Ν. Φιλαδελφέως «Ο φάλαγγας ήταν ένα ξύλο από ένα μέτρο ως έξι ρούπια [= 49,5 εκατοστόμετρα] μακριός, με δύο τρύπες εις ένα ρούπι μακριά η μία από την άλλη, ένα σχοινί περασμένο, έχοντα δύο κόμπους εις τες άκρες να μην ξεπερνά. Αυτού [του τιμωρουμένου] έβαζαν τους πόδας και έστρεφαν το ξύλον και έσφιγγον τα πόδια, εις τους αστραγάλους από κάτω και ο δάσκαλος έδερνε. Πολλά παιδία εκατουριώντο από τον φόβον των, όταν ο αγριο-δάσκαλος εφώναζε του παιδίου: «βρε θεοκατάρατε!».
Ο φάλαγγας καταργήθηκε από τα ελληνικά σχολεία με διάταγμα του Καποδίστρια το 1829, διότι «ο ραβδισμός των παίδων δεν είναι μέσον καλής αγωγής», όπως ανέφερε, για να τον διαδεχθεί η βέργα του δασκάλου.
Όταν κανένας μαθητής έκλεβε από συμμαθητή του κανένα μολύβι ή κοντύλι, ο δάσκαλος τον τοποθετούσε σε ένα μέρος και μετά περνούσαν όλοι οι μαθητές και τον έφτυναν. Λέγανε δε συγχρόνως και τη φράση « Φτου σου κλέφτη».
Το όνομα του μαθητή που τιμωρούσε ο δάσκαλος γράφονταν σε ειδικό πίνακα, ο οποίος λεγόταν «Πίναξ της ατιμώσεως», και στα 1856 πήρε το όνομα «Πίναξ μομφής», ώσπου το 1863 καταργήθηκε με απόφαση του Υπουργείου Παιδείας.
Οι μαθητές όμως είχαν και τις ευχάριστες στιγμές τους, μέσα στην τόση δύσκολη κατάσταση που βίωναν. Όταν ο δάσκαλος είχε τα κέφια του, τους έβαζε στη γραμμή και τους πήγαινε περίπατο στην εξοχή. Εκεί τα παιδιά παίζανε διάφορα παιχνίδια, συνήθως όμως συναγωνίζονταν ποιος θα κόψει τις πιο καλές και μεγάλες βέργες για να ευχαριστήσουν το δάσκαλο, οι οποίες όμως θα σπάγανε όλες στη καμπούρα και στα χέρια τους.
Πολλές φορές επισκέπτονταν τα σχολεία και οι παλαιοί αγωνιστές της Επανάστασης, που τους διηγιόντουσαν διάφορες ιστορίες και περιστατικά από τον Αγώνα.
Οι πρώτοι δάσκαλοι δεν είχαν διπλώματα. Τα απόκτησαν μετά το 1835 που ιδρύθηκε το «Διδασκαλοδιδακτήριον», στο οποίο σπούδαζαν οι μελλοδιδάσκαλοι, όπως τους αποκαλούσαν. Αργότερα το 1852 με διάταγμα ιδρύθηκε το παρθεναγωγείο της Φιλεκπαιδευτικής εταιρείας, το Αρσάκειο.
Αυτή ήταν η κατάσταση στα σχολεία μας ως το 1880, όταν πλέον έγινε ριζική μεταβολή στην Ελληνική εκπαίδευση.
ΘΑΝΑΣΗΣ Β. ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ – ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ
ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ Β. ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ
Ποια ήσαν και πως λειτουργούσαν τα πρώτα ελληνικά σχολεία μετά την απελευθέρωση της πατρίδας μας από τον τουρκικό ζυγό;
Το 1834 με Βασιλικό διάταγμα ιδρύθηκαν τα πρώτα ελληνικά σχολεία, τα οποία πήραν το όνομα «Αλληλοδιδακτικά Όθωνος», και περιλάμβαναν μαθητές των οποίων η ηλικία κυμαινόταν από 10 έως 40 ετών. Ένα από αυτά εγκαταστάθηκε και στην Τριπολιτσά, στο χώρο που ήταν άλλοτε η Δημοτική αγορά και ονομαζόταν « Η ΩΡΑ».
Το διδακτήριο αυτό το αποτελούσε μια ευρύχωρη αίθουσα με πάγκους που χρησίμευαν για θρανία. Γύρω στους τέσσερες τοίχους ήταν γραμμένα διάφορα ρητά των αρχαίων ελλήνων και το Αλφάβητο με ωραία, καλλιγραφικά, κεφαλαία γράμματα. Στη μια πλευρά ήταν τοποθετημένη η έδρα του δάσκαλου, με τρία ή τέσσερα σκαλοπάτια και γύρω με κάγκελα. Από πάνω κρεμασμένη μια εικόνα η οποία παρίστανε ένα μεγάλο τριγωνικό μάτι, στο κάτω μέρος του οποίου η λεζάντα εξηγούσε: «Ο οφθαλμός του Θεού».
Αυτή ήταν η αίθουσα διδασκαλίας στα πρώτα ελληνικά σχολεία.
Τώρα, ας έλθουμε με τη σειρά να εξετάσουμε άγνωστες για τους πολλούς, ασήμαντες μεν λεπτομέρειες, χαρακτηριστικές όμως που φανερώνουν την εκπαιδευτική νοοτροπία του καιρού εκείνου, όπως χαρακτηριστικά περιγράφει ο χρονογράφος της εποχής εκείνης.
Ο δάσκαλος δεν χρησιμοποιούσε κουδούνι αλλά μια σφυρίχτρα με την οποία υπέβαλε την ησυχία. Έτσι, μετά τα παρατεταμένα σφυρίγματα του δασκάλου, ακουγόταν η βαριά και σοβαρή φωνή του:
---- Ε, εσείς εκ δεξιών αναγνώσατε ιεράν ιστορίαν, και εσείς οι έμπροσθεν ασχοληθείτε με μαθηματικάς ασκήσεις. Άρξασθε!! Εμπρός μαρς.
Η αύξηση όμως των μαθητών και η έλλειψη των δασκάλων, κατέστησε αναγκαία την επιδίωξη εφαρμογής μιας νέας μεθόδου που είχε πρωτοεμφανιστεί στην Αγγλία και στη συνέχεια στη Γαλλία και ήταν η Αλληλοδιδακτική μέθοδος. Η μέθοδος αυτή συνίστατο στην «βοήθεια» κατά κάποιον τρόπο του δασκάλου στο έργο του από τους πιο ικανούς μαθητές του. Η μέθοδος ονομάστηκε Αλληλοδιδακτική (και τα σχολεία στα οποία εφαρμόστηκε Αλληλοδιδακτικά) διότι οι καλύτεροι μαθητές, οι Πρωτόσχολοι όπως ελέγοντο, με την καθοδήγηση του δασκάλου, δίδασκαν τους υπόλοιπους ή οι μεγαλύτεροι μαθητές δίδασκαν τους μικρότερους. Οι μαθητές δηλ. δίδασκαν αλλήλους. Ο δάσκαλος επιτηρούσε την τάξη ενώ τη διδασκαλία έκαναν, όπως είπαμε, μαθητές με καλή διαγωγή και επιδόσεις και ανάλογα με τα καθήκοντά τους χωρίζονταν σε παραπέρα κατηγορίες, όπως γενικοί πρωτόσχολοι, μερικοί πρωτόσχολοι, ερμηνευτές, υπαγορευτές κ.ο.κ.
Οι μαθητές φορούσαν φουστανέλες. Λίγο ψηλά στους τοίχους της αίθουσας, ήσαν κρεμασμένοι πίνακες με διάφορες λέξεις, τις οποίες διάβαζε ο δάσκαλος μεγαλόφωνα, και μετά ακολουθούσαν όλοι μαζί οι μαθητές στην ανάγνωση, όπως « Υιός, λαός, Θεός, ταγός, κλπ». Τις λέξεις αυτές τις είχε γράψει στους πίνακες, ο διάσημος για την εποχή εκείνη παιδαγωγός Κλεόβουλος ο Φιλιπποπολίτης.
Οι μαθητές χρησιμοποιούσαν και βιβλία τα οποία είχαν συνήθως τους τίτλους «Τα αυγά του Πάσχα», «Ιερά Ιστορία», «Ψαλτήριον».
Ο ιστορικός της εποχής, μας πληροφορεί ότι μόλις οι μαθητές έμπαιναν στην αίθουσα έκαναν πρώτα τη προσευχή τους και έπειτα έλεγαν το Βασιλικό ύμνο, μετά από σύνθημα που ο δάσκαλος έδινε με τη σφυρίχτρα: « Τον Βασιλέα τον πρώτον Όθωνα, Δος δόξης στέφανον, την τύχην άφθαρτον, τον Βασιλέα μας σώσον Θεέ».
Όταν τελείωνε το μάθημα, οι μαθητές για να βγουν από την αίθουσα έμπαιναν πρώτα σε μία γραμμή κατ’ ανάστημα, και έλεγαν το οδοιπορικό:
«Πάει πλέον η μελέτη, και ο καιρός της προσευχής,
Ώρα της εξόδου ήλθε. Δεύτε άγωμεν λοιπόν, με το βήμα σταθερόν».
Ο δάσκαλος κρατούσε πάντοτε στα χέρια του βούρδουλα ή βέργα. Σωστός κέρβερος. Οι τιμωρίες που έβαζε ήσαν ανάλογες με τα παραπτώματα. Η πιο σκληρή τιμωρία, εκείνο τον καιρό ήταν « ο φάλαγγας». Ήταν φτιαγμένος από ένα γερό ξύλο, στις άκρες του οποίου δένονταν χοντρό σκοινί. Ανάμεσα στο σκοινί και στο ξύλο έμπαιναν τα πόδια του μαθητή, ύστερα γύριζαν το ξύλο σε τρόπο που να σφιχτούν καλά τα πόδια, και αφού γύριζαν τα πέλματα προς τα επάνω, δέχονταν τα σκληρά χτυπήματα του βούρδουλα. Άλλη τιμωρία ήταν το γονάτισμα πάνω σε χαλίκια. Σώζεται ακόμη σήμερα το χαρακτηριστικό τραγούδι που έλεγαν οι μαθητές:
«Άρξον χειρ μου αγαθή
γράψον γράμματα καλά
μη δαρθείς, μη παιδευθείς
και στον φάλαγγα βαλθείς».
Ο φάλαγγας ήταν η καθιερωμένη ποινή στα σχολεία, τότε. Κατά ιστόρηση του Θ.Ν. Φιλαδελφέως «Ο φάλαγγας ήταν ένα ξύλο από ένα μέτρο ως έξι ρούπια [= 49,5 εκατοστόμετρα] μακριός, με δύο τρύπες εις ένα ρούπι μακριά η μία από την άλλη, ένα σχοινί περασμένο, έχοντα δύο κόμπους εις τες άκρες να μην ξεπερνά. Αυτού [του τιμωρουμένου] έβαζαν τους πόδας και έστρεφαν το ξύλον και έσφιγγον τα πόδια, εις τους αστραγάλους από κάτω και ο δάσκαλος έδερνε. Πολλά παιδία εκατουριώντο από τον φόβον των, όταν ο αγριο-δάσκαλος εφώναζε του παιδίου: «βρε θεοκατάρατε!».
Ο φάλαγγας καταργήθηκε από τα ελληνικά σχολεία με διάταγμα του Καποδίστρια το 1829, διότι «ο ραβδισμός των παίδων δεν είναι μέσον καλής αγωγής», όπως ανέφερε, για να τον διαδεχθεί η βέργα του δασκάλου.
Όταν κανένας μαθητής έκλεβε από συμμαθητή του κανένα μολύβι ή κοντύλι, ο δάσκαλος τον τοποθετούσε σε ένα μέρος και μετά περνούσαν όλοι οι μαθητές και τον έφτυναν. Λέγανε δε συγχρόνως και τη φράση « Φτου σου κλέφτη».
Το όνομα του μαθητή που τιμωρούσε ο δάσκαλος γράφονταν σε ειδικό πίνακα, ο οποίος λεγόταν «Πίναξ της ατιμώσεως», και στα 1856 πήρε το όνομα «Πίναξ μομφής», ώσπου το 1863 καταργήθηκε με απόφαση του Υπουργείου Παιδείας.
Οι μαθητές όμως είχαν και τις ευχάριστες στιγμές τους, μέσα στην τόση δύσκολη κατάσταση που βίωναν. Όταν ο δάσκαλος είχε τα κέφια του, τους έβαζε στη γραμμή και τους πήγαινε περίπατο στην εξοχή. Εκεί τα παιδιά παίζανε διάφορα παιχνίδια, συνήθως όμως συναγωνίζονταν ποιος θα κόψει τις πιο καλές και μεγάλες βέργες για να ευχαριστήσουν το δάσκαλο, οι οποίες όμως θα σπάγανε όλες στη καμπούρα και στα χέρια τους.
Πολλές φορές επισκέπτονταν τα σχολεία και οι παλαιοί αγωνιστές της Επανάστασης, που τους διηγιόντουσαν διάφορες ιστορίες και περιστατικά από τον Αγώνα.
Οι πρώτοι δάσκαλοι δεν είχαν διπλώματα. Τα απόκτησαν μετά το 1835 που ιδρύθηκε το «Διδασκαλοδιδακτήριον», στο οποίο σπούδαζαν οι μελλοδιδάσκαλοι, όπως τους αποκαλούσαν. Αργότερα το 1852 με διάταγμα ιδρύθηκε το παρθεναγωγείο της Φιλεκπαιδευτικής εταιρείας, το Αρσάκειο.
Αυτή ήταν η κατάσταση στα σχολεία μας ως το 1880, όταν πλέον έγινε ριζική μεταβολή στην Ελληνική εκπαίδευση.
ΘΑΝΑΣΗΣ Β. ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ – ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου