Πέμπτη 3 Μαρτίου 2016

Μια σπουδαία μορφή του Ελληνισμού, ο καθηγητής Εμμανουήλ Κριαράς, "έσβησε" πλήρης ημερών και έργων, λίγο πριν κλείσει τα 108 του χρόνια (ΔΕΙΤΕ ΦΩΤ.)
Την τελευταία του πνοή άφησε, αργά το βράδυ της Παρασκευής, στο σπίτι του, στη Θεσσαλονίκη, ο καθηγητής Εμμανουήλ Κριαράς -η γηραιότερη εν ζωή (μέχρι σήμερα) προσωπικότητα της χώρας.
Ημ.δημοσίευσης: 23/8/2014 1:28:00 πμΤελευταία ανανέωση: 23/8/2014 8:57:36 μμ
Πέρασαν σχεδόν 108 χρόνια από τις 28 Νοεμβρίου του 1906, όταν ο Εμμανουήλ Κριαράς γεννήθηκε, στον Πειραιά, από οικογένεια κρητικής καταγωγής. Τα πρώτα παιδικά του χρόνια έζησε στη Μήλο, όπως αναφέρει το el.wikipedia.org. Το 1914 με την οικογένειά του εγκαταστάθηκε στα Χανιά της Κρήτης, όπου και τελείωσε τις γυμνασιακές του σπουδές.
Το 1924 ξεκίνησε τις σπουδές του στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, από την οποία αποφοίτησε το 1929. Από το 1930 ως το 1950 εργάστηκε στο Μεσαιωνικό Αρχείο της Ακαδημίας Αθηνών, αρχικά ως συνεργάτης κι από το 1939 ως διευθυντής. Παράλληλα με την εργασία του στο Μεσαιωνικό Αρχείο συνέχισε τις σπουδές του· το 1930 μετέβη στο Μόναχο, με υποτροφία της Ακαδημίας Αθηνών, για να ενημερωθεί σε θεωρητικά και τεχνικά ζητήματα της λεξικογραφίας, στο περιβάλλον του Thesaurus Linguae Latinae, το 1938-1939 και το 1945-1948, ως διδάκτορας πλέον, για μετεκπαίδευση στο Παρίσι, την πρώτη φορά στη Bυζαντινολογία και τη δεύτερη στη Συγκριτική Γραμματολογία. Πήρε το διδακτορικό του δίπλωμα το 1938 από το Πανεπιστήμιο Αθηνών, με τη διατριβή "Μελετήματα περί τας πηγάς του Ερωτοκρίτου".
Το 1948 ήταν υποψήφιος για την έδρα της Nέας Eλληνικής Φιλολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, την οποία, όμως, κατέλαβε ο Λίνος Πολίτης. Δύο χρόνια αργότερα, εκλέχτηκε στην θέση του τακτικού καθηγητή της Μεσαιωνικής Ελληνικής Φιλολογίας στο ίδιο Πανεπιστήμιο.
Στην Θεσσαλονίκη δίδαξε κυρίως Μεσαιωνική Φιλολογία, εκτάκτως Μεσαιωνική Ελληνική Ιστορία, Νεοελληνική Φιλολογία, αλλά και Γενική και Συγκριτική Γραμματολογία, αφού χάρη στις δικές του ενέργειες ιδρύθηκε (το 1965) η πρώτη -και για πολλά χρόνια μοναδική στην Ελλάδα- έκτακτη αυτοτελής έδρα της Γενικής και Συγκριτικής Γραμματολογίας.
Το διδακτικό έργο του Εμμανουήλ Κριαρά διακόπηκε βίαια τον Ιανουάριο του 1968, όταν η χούντα των συνταγματαρχών αποφάσισε να τον απολύσει, για τα δημοκρατικά του φρονήματα.
Έκτοτε, ήταν… ομότιμος καθηγητής (συνταξιούχος), επί 45 χρόνια!
Η απόλυσή του από το Πανεπιστήμιο τον έστρεψε με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα στη σύνταξη του ''Λεξικού της μεσαιωνικής ελληνικής δημώδους γραμματείας (1100-1669)'' (την απόφαση για τη συγκρότησή του είχε ήδη πάρει το 1956), ενώ από τότε μέχρι σχεδόν το τέλος του τόσου μακρόχρονου βίου του συνέχιζε το ερευνητικό και συγγραφικό του έργο.
Στη φωτ., με τη σύζυγό του, το 1938
Η σύζυγός του, καθηγήτρια της Ψυχοτεχνικής στη Βιομηχανική Σχολή της Θεσσαλονίκης (σημερινό Πανεπιστήμιο Μακεδονίας), Αικατερίνη Στριφτού-Κριαρά, με την οποία είχε νυμφευτεί το 1936, απεβίωσε την Πρωτομαγιά του 2000.
Πολυγραφότατος επιστήμονας
Ο Κριαράς αναφέρεται ως ένας πολυγραφότατος νεοέλληνας επιστήμονας, όπως παρατηρούσε το 2008 ο Παναγιώτης Ζιώγας: «Αν προσεγγίσουμε την παράμετρο "Σελίδες των δημοσιευμάτων Κριαρά", τότε καταλήγουμε στις ακόλουθες διαπιστώσεις: Από τις είκοσι περίπου χιλιάδες σελίδες του μετρημένου έργου του Εμμ. Κριαρά, συντριπτική υπεροχή έχουν τα Λεξικογραφικά, που υπερβαίνουν τις οκτώμισι χιλιάδες σελίδες, ακολουθούν τα Γραμματολογικά, με περίπου έξι χιλιάδες, τα Σύμμικτα, που υπερβαίνουν τις τρεις χιλιάδες, έπονται τα Επιστολογραφικά, με περίπου χίλιες πεντακόσιες σελίδες, με τελευταία τα καθαρά Γλωσσικά, που εγγίζουν τις εννιακόσιες σελίδες».
Από τα περισσότερα από 1.000 άρθρα και τα περίπου 60 βιβλία, που εξέδωσε αυτοτελώς ο Κριαράς, ξεχωρίζουν οι μονογραφίες του για τον Ψυχάρη, τον Σολωμό και τον Παλαμά, οι εκδόσεις των παλαιότερων κειμένων της νεοελληνικής λογοτεχνίας ("Πανώριας" του Χορτάτση, των θεατρικών του Πέτρου Κατσαΐτη κ.ά), οι ποικίλες μελέτες του για το δημοτικισμό και κυρίως οι 14 πρώτοι τόμοι του Λεξικού της μεσαιωνικής ελληνικής δημώδους γραμματείας (1100-1669), που έχει καθιερωθεί διεθνώς ως Λεξικό Κριαρά. Είναι, ίσως, η επιτομή του έργου του.
Το 1997, για προσωπικούς λόγους, ο Εμμ. Κριαράς εγκατέλειψε το μεσαιωνικό λεξικό του, παραδίδοντας το σχετικό λεξικογραφικό του αρχείο στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας της Θεσσαλονίκης. Το Κέντρο συνεχίζει την επεξεργασία του αρχείου κι έχει εκδώσει το 15ο (2006), 16ο (2008) και 17ο (2011) τόμο του Λεξικού, καθώς και δίτομη επιτομή των πρώτων 14 τόμων (με την επιμέλεια Ι. Ν. Καζάζη και Τ. Α. Καραναστάση), η οποία είναι διαθέσιμη στο Διαδίκτυο. Στο λεξικογραφικό χώρο ανήκει και η σύνταξη από τον Εμμ. Κριαρά του Λεξικού της σύγχρονης ελληνικής δημοτικής γλώσσας, γραπτής και προφορικής, το 1995, που εξέδωσε η "Εκδοτική Αθηνών".
Δημοτικισμός και προσφορά στην Πολιτεία
Παρά το πολυσχιδές επιστημονικό του έργο ο Κριαράς δεν υπήρξε «επιστήμονας του εργαστηρίου». Ο ίδιος δήλωνε σε συνέντευξή του στην Ο. Αντωνοπούλου, το 2002: «Ο επιστήμονας δεν πρέπει να μένει μόνο στο εργαστήριο. Βέβαια το εργαστήριο χρειάζεται, διότι αλλιώς εργασία δεν θα υπάρξει. Αλλά δεν φτάνει αυτό. Εκείνος που έχει συνείδηση των καθηκόντων του των πνευματικών, πρέπει όσο γίνεται να εκλαϊκεύει την επιστήμη του. Αυτό επιδίωξα γενικότερα στη ζωή μου, αλλά κυρίως μετά το '74, όταν αποκαταστάθηκε η Δημοκρατία στον τόπο μας. Ο επιστήμονας πρέπει να είναι και ερευνητής και δάσκαλος, εκλαϊκευτής».
Ο Κριαράς υπήρξε πιστός της δημοτικιστικής ιδεολογίας από τα μαθητικά του χρόνια, συγκεκριμένα από το 1923, και αγωνίστηκε με όλα τα μέσα που διέθετε για τα γλωσσικά του πιστεύω. Σημαντική ήταν η συνεισφορά του τόσο στην αναγνώριση της δημοτικής ως επίσημης γλώσσας του ελληνικού κράτους όσο και στην καθιέρωση του μονοτονικού συστήματος γραφής. Είναι γνωστό ότι, με το νόμο 309/23.1.76, η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή, με υπουργό Παιδείας τον Γεώργιο Ράλλη, αποφάσισε την αναγνώριση της δημοτικής στο χώρο της παιδείας και της δημόσιας διοίκησης. Τότε δόθηκε στη σχολική χρήση ανασυγκροτημένη γραμματική της δημοτικής γλώσσας, με βάση τη Νεοελληνική Γραμματική του Μανόλη Τριανταφυλλίδη. Η Γραμματική του Τριανταφυλλίδη, τυπωμένη το 1941, για να χρησιμεύσει στην εκπαίδευση χρειαζόταν συντόμευση και κάποια προσαρμογή στην εκπαιδευτική και γλωσσική πραγματικότητα. Το έργο αυτό ανέλαβε ειδική επιτροπή, της οποίας μέλος υπήρξε και ο Κριαράς.
Λίγα χρόνια αργότερα, το 1981-82, η κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου πήρε δύο συμπληρωματικές αποφάσεις: πρώτον, να συντάσσονται οι νόμοι στη δημοτική γλώσσα και να μεταγραφούν οι σημαντικότεροι δικαστικοί κώδικες στη δημοτική και, δεύτερον, να καθιερωθεί το μονοτονικό σύστημα γραφής. Ο Κριαράς ήταν ο πρόεδρος της εικοσαμελούς επιτροπής που ανέλαβε κι έφερε εις πέρας το δύσκολο έργο της μεταγραφής των δικαστικών κωδίκων και επίσης πρόεδρος της επιτροπής που εισηγήθηκε το είδος του μονοτονικού που επρόκειτο να εφαρμοστεί.
Στα χρόνια που έχουν μεσολαβήσει από την καθιέρωση της δημοτικής μέχρι σήμερα, ο Κριαράς συνέχισε να υπερασπίζεται τη δημοτική γλώσσα. Αρθρογραφούσε συχνά, προσπαθώντας ν' αντιμετωπίσει επιμέρους δυσκολίες στη χρήση της γλώσσας και προτείνοντας λύσεις. Παράλληλα, προσπάθησε να διαφωτίσει και το πλατύ κοινό για επιμέρους γλωσσικά ζητήματα, μέσα από τηλεοπτικές εκπομπές (Τα πεντάλεπτα στην ΕΡΤ, από το 1985 ως το 1987).
Πλήθος τα βραβεία και οι διακρίσεις
Η πολύπλευρη προσφορά του καθηγητή Κριαρά, τόσο στην επιστήμη όσο και ευρύτερα στο ελληνικό έθνος, είναι από καιρό αναγνωρισμένη και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Η Ελληνική Δημοκρατία τού έχει απονείμει, κατά καιρούς, τα παράσημα του Σταυρού των Ταξιαρχών του Τάγματος του Φοίνικος (δις), του Σταυρού των Ταξιαρχών του Τάγματος Γεωργίου Α΄ και του Ταξιάρχη του Τάγματος Τιμής.
Η Γαλλία τού απένειμε το παράσημο του Ιππότη της Λεγεώνας της Τιμής και η Ιταλία το παράσημο του Ταξιάρχη επί τιμή της Ιταλικής Δημοκρατίας. Το 1977, για το συνολικό επιστημονικό του έργο, του απονεμήθηκε στη Βιέννη από το γερμανικό Alfred Toepfler Stiftung το σημαντικό Βραβείο Γκότφριντ φον Χέρντερ, ενώ έργα του έχουν, κατά καιρούς, τιμηθεί με τα βραβεία Zappas της Γαλλίας (το διδακτορικό του), Γουλανδρή (η μονογραφία του για το Σολωμό), Γεωργίου Φωτεινού της Ακαδημίας Αθηνών (η έκδοση της "Πανώριας"), κ.ά.
Ο Κριαράς υπήρξε, μεταξύ πολλών άλλων, επίτιμος πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Γενικής και Συγκριτικής Γραμματολογίας, της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων, επίτιμο μέλος του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας και του Σικελικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών.
Παράλληλα, ήταν αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και ξένος εταίρος της Ακαδημίας Arcadia της Ρώμης και της Ακαδημίας του Παλέρμου. Το 2006, με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη γέννησή του, τιμήθηκε από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης με την ανώτατη τιμητική του διάκριση, το Χρυσό Αριστοτέλη, ενώ την ίδια χρονιά αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας του Τμήματος Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Ενεργός πολίτης μέχρι το τέλος, ο Εμμανουήλ Κριαράς παρενέβαινε με άρθρα του όποτε το έκρινε σκόπιμο, ενώ δεν έλειψε και η ενεργότερη ενασχόλησή του με την πολιτική.


Έτσι, το 2004, στα 98 του, είχε δεχτεί τη θέση του επικεφαλής στο ευρωψηφοδέλτιο του Δημοκρατικού Σοσιαλιστικού Κινήματος (ΔΗΣΟΚ), ενώ δύο μήνες πριν τα 103 του χρόνια τοποθετήθηκε στην τελευταία -τιμητική- θέση του ψηφοδελτίου Επικρατείας του ΠΑΣΟΚ, για τις βουλευτικές εκλογές της 4ης Οκτωβρίου του 2009.
Σε συνάντησή του με το νέο πρωθυπουργό, Γιώργο Παπανδρέου, ο Κριαράς ζήτησε να καταργηθεί η διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας στο Γυμνάσιο, επισημαίνοντας ότι η «ταυτόχρονη διδασκαλία νέων και αρχαίων ελληνικών στην πράξη προκαλεί σύγχυση, με αποτέλεσμα οι περισσότεροι μαθητές να είναι γλωσσικά ακατάρτιστοι».
Εδώ, δέχεται στο σπίτι του την επίσκεψη του τότε πρωθυπουργού, Γιώργου Παπανδρέου
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο σοφός δάσκαλος γενιών και γενιών Ελλήνων διατηρούσε θαυμαστή πνευματική διαύγεια μέχρι την τελευταία του πνοή.
"Φεύγοντας", ο καθηγητής Εμμανουήλ Κριαράς, όπως επισημαίνει το newsit.gr, αφήνει πίσω του (για τους μελετητές και φοιτητές του) εκατοντάδες τόμους με πραγματείες, μελέτες, επιστολές, κείμενα, 14 τόμους του µνηµειώδους έργου "Λεξικό της Βυζαντινής Γραµµατείας", τη συνέχεια του οποίου ανέλαβε το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. Ήδη έχει τυπωθεί και κυκλοφορεί ο 18ος τόμος...
Εδώ, εκφωνεί τον πανηγυρικό της ημέρας, στο ΑΠΘ, κατά την εθνική εορτή, πριν από ελάχιστα χρόνια

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου