ΚΛΗΡΟΔΟΤΗΜΑ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΠΗΛΑΛΑ

Ιστορικό. Από την Ίδρυση μέχρι σήμερα.

Ο Νικόλαος Πηλάλας γεννήθηκε στα Βρέσθενα το 1781. Πολύ νέος ακόμη εγκατέλειψε τη σκλαβωμένη Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στην Οδησσό της Ρωσίας, όπου και δημιούργησε περιουσία. Εκεί ήταν που μυήθηκε στη Φιλική Εταιρία και συνεργάσθηκε στη Μολδοβλαχία με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη. Το 1821 επέστρεψε στην Ελλάδα και έλαβε μέρος στις πολιορκίες της Κορίνθου και του Ναυπλίου, αλλά και στην καταστροφή του Δράμαλη. Ήδη από τα πρώτα χρόνια της Επανάστασης διορίσθηκε Καταστιχάρης (λογιστής) του Υπουργείου της Οικονομίας. Με την έλευση του Καποδίστρια, ο Πηλάλας εξελέγη Δημογέρων Βρεσθένων και αργότερα επαρχιακός Δημογέρων Λακεδαίμονος. Επαγγελματικά υπήρξε δικηγόρος και συμβολαιογράφος Σπάρτης. Πέθανε άγαμος τον Μάϊο του 1863.

Με δημόσια διαθήκη του, που συνέταξε ενώπιον του Συμβολαιογράφου Σπάρτης Σταύρου Παρθενόπουλου, στις 21 Δεκεμβρίου 1861, ο Νικόλαος Πηλάλας, διέθεσε την κινητή του περιουσία και το τίμημα πώλησης συγκεκριμένων κτημάτων του, για την ανέγερση Ελληνικού Σχολείου στα Βρέσθενα. Στην ίδια διαθήκη του όρισε όπως η οικία του στη Σπάρτη ‘μετά των συνεχομένων περιβολίων και των εμπεριεχομένων δένδρων..’ μείνει αναπαλλοτρίωτη και τα ενοίκιά της να διατίθενται για την μισθοδοσία του Ελληνοδιδασκάλου του Σχολείου των Βρεσθένων. Το Σχολείο, με την σωζόμενη επιγραφή του ‘ΠΗΛΑΛΕΙΟ ΔΙΔΑΚΤΗΡΙΟ, 1862’ αποπερατώθηκε μετά το θάνατο του διαθέτη, ενώ τα εισοδήματα από την οικία του στην πόλη της Σπάρτης με τον περιβάλλοντα χώρο της, διατέθηκαν για το σκοπό που όρισε ο διαθέτης μέχρις το έτος 1909 όταν καταργήθηκε το ελληνικό σχολείο Βρεσθένων. Μετά την ανασύστασή του το 1911 και μέχρι την εκ νέου κατάργησή του το 1991, το Δημοτικό Σχολείο Βρεσθένων, λειτούργησε με δασκάλους μισθοδοτούμενους από το Δημόσιο. 

Η ακίνητη περιουσία του κληροδοτήματος που βρισκόταν στο κέντρο της Σπάρτης, έμεινε χωρίς οργάνωση και χωρίς εκμετάλλευση. Το έτος 1940, ο Δήμος Σπαρτιατών, έχοντας προγραμματίσει την δημιουργία κεντρικής λαχαναγοράς, προκάλεσε την ανταλλαγή της ιδιοκτησίας Πηλάλα, με άλλη δική του ιδιοκτησία. Έτσι ο Οικονομικός Έφορος Σπάρτης, που διορίσθηκε εκτελεστής και διαχειριστής του κληροδοτήματος με την υπ’ αριθ. 336/1938 απόφαση του Πρωτοδικείου Σπάρτης, υπέγραψε με τον τότε Δήμαρχο Σπαρτιατών Ηλία Γκορτσολόγο, το υπ’ αριθ. 4077/17.1.1940 συμβόλαιο ανταλλαγής ακινήτων του Σ/φου Σπάρτης Ε.Κουμάνταρου, με την οποία η ιδιοκτησία Πηλάλα περιήλθε στο Δήμο Σπαρτιατών και το κληροδότημα έλαβε άλλο οικόπεδο ιδιοκτησίας του Δήμου, εκείνο το οποίο έχει και σήμερα στις οδούς Βρασίδα-Ανανίου και Ατρειδών. Επί πλέον έλαβε και δραχμές 10.000 σε μετρητά για την εξίσωση της αξίας των ανταλλαχθέντων ακινήτων, ποσό που επενδύθηκε σε μετοχές της Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος.

Το Κληροδότημα ήταν ανενεργό και δεν είχε σκοπούς να εκπληρώσει, μέχρι το έτος 1960, όταν δημοσιεύθηκε ο νόμος 4042/1960 (ΦΕΚ 35/Α/1960). Με το νόμο αυτό τροποποιήθηκε η βούληση του διαθέτη, αφού αυτή είχε ήδη εκπληρωθεί με τη μισθοδοσία των δασκάλων από το Κράτος και  ορίσθηκε όπως τα εισοδήματα της περιουσίας του κληροδοτήματος θα διατίθονταν εφεξής ‘κατά το ήμισυ μεν προς ενίσχυσιν και πλουτισμόν δι’ εποπτικών οργάνων και μέσων του εν Ευρυσθένοις Δημοτικού Σχολείου, κατά το έτερον δε τοιούτον, προς παροχήν υποτροφιών εις ανάλογον αριθμόν επιμελών και απόρων μαθητών εκ των αποφοιτώντων του Σχολείου τούτου προς σπουδήν εις το Γυμνάσιον η άλλας ισοτίμους σχολάς’. Με τον ίδιο νόμο ανατέθηκε η διοίκηση και η διαχείριση της περιουσίας του κληροδοτήματος σε συμβούλιο που αποτελούνταν από τα μέλη της  Σχολικής Εφορείας και τους Πρόεδρο και γηραιότερο μέλος του Κοινοτικού Συμβουλίου Βρεσθένων. Αργότερα, με την Β.1210/2035/1974 Υπουργική απόφαση (ΦΕΚ 734Β/1974) κατανεμήθηκαν σε ποσοστά και κατά κατηγορίες τα ετήσια εισοδήματα του κληροδοτήματος και προβλέφθηκε η σύνταξη οργανισμού του.

Η σύγχρονη εποχή του κληροδοτήματος αρχίζει το έτος 1990. Το έτος εκείνο, επί Προέδρου της Κοινότητας Βρεσθένων του Κωνσταντίνου Θ.Σπηλιάκου, το Κοινοτικό Συμβούλιο, μετά από εκτεταμένη ενημέρωση και ευρύτατη συναίνεση των κατοίκων, στη συνεδρίαση του της 13.9.1990, έλαβε απόφαση, για την αξιοποίηση της περιουσίας του Ιδρύματος και για την τροποποίηση των σκοπών του Ιδρύματος, με τη διάθεση των εισοδημάτων του για χορήγηση υποτροφιών  σε μαθητές και φοιτητές καταγόμενους από τα Βρέσθενα και για εκτέλεση κοινωφελών έργων μέσα στην Κοινότητα Βρεσθένων, κατά την κρίση του Κοινοτικού Συμβουλίου. Το Διοικητικό Συμβούλιο του Κληροδοτήματος, με την υπ’΄αριθ. 6/23.10.1990 απόφασή του, αποδέχθηκε και υποστήριζε την άνω απόφαση του Κοινοτικού Συμβουλίου. Το Εφετείο Αθηνών, από το οποίο ζητήθηκε, σύμφωνα με το νόμο, να επικυρώσει τις άνω αποφάσεις/προτάσεις του Κοινοτικού Συμβουλίου Βρεσθένων και του ΔΣ του Κληροδοτήματος Πηλάλα, με την 233/1991 απόφασή του, δέχθηκε τις αποφάσεις αυτές ως νόμιμες και όρισε όπως αυτά κατανέμονται εξ ίσου κατά 50% και στους δύο σκοπούς, δηλ. τις υποτροφίες και τα κοινωφελή έργα στην Κοινότητα.

Το έτος 1995, επί Προέδρου της Κοινότητας Βρεσθένων και του ΔΣ του Κληροδοτήματος του Νικήτα Γ.Παναγιωτόπουλου και μετά από απόφαση του ΔΣ του κληροδοτήματος, συντάχθηκε ο Οργανισμός του Ιδρύματος, ο οποίος μετά την έγκρισή του με το από 8.7.1996 ΠΔ δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 614Β/1996. Στον Οργανισμό αυτό προβλέπονταν, ως διοίκηση μεν του Ιδρύματος, εκείνη που είχε ορισθεί με το  Ν. 4042/1960 (Σχολική Εφορεία και Κοινότητα Βρεσθένων), σκοποί δε αυτού εκείνοι που εγκρίθηκαν με την 233/1991 απόφαση του Εφετείου Αθηνών. Αργότερα,   το τότε ΔΣ του Ιδρύματος, υπό την Προεδρία επίσης του Νικήτα Γ.Παναγιωτόπουλου, αποφάσισε την τροποποίηση και συμπλήρωση του Οργανισμού, έτσι ώστε τούτο να συγκροτείται από πρόσωπα που κατάγονται από τα Βρέσθενα και διαθέτουν επαρκή μόρφωση και επαγγελματική εμπειρία, να συμμετέχει δε σ΄αυτό και ο εκάστοτε Πρόεδρος του Τοπικού Συμβουλίου, όταν συζητούνται θέματα που έχουν σχέση με την εκτέλεση κοινωφελών έργων στον οικισμό. Ταυτόχρονα όρισε και το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο του Ιδρύματος, με Πρόεδρο τον ομότιμο Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Αντώνη Δ.Παπανικολάου.

Το "ΚΛΗΡΟΔΟΤΗΜΑ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΠΗΛΑΛΑ"  είναι ανεξάρτητο Κοινωφελές Ίδρυμα και αυτοτελές Ν.Π.Ι.Δ., διέπεται από τον Οργανισμό του, το Ν. 2039/1939 και εποπτεύεται, ως προς τη νομιμότητα των πράξεων και των δαπανών του από τον Υπουργό Οικονομικών και τα εξουσιοδοτημένα περιφερειακά όργανα και υπηρεσίες του Υπουργείου. Σύμφωνα με τον τροποποιημένο Οργανισμό, οι σκοποί του Ιδρύματος είναι : α)  διάθεση του 50% των ετησίων εισοδημάτων του για παροχή ετήσιων χρηματικών βοηθημάτων σε μαθητές και μαθήτριες που φοιτούν στο Δημοτικό Σχολείο Βρεσθένων και η απονομή υποτροφιών σε μαθητές/τριες και φοιτητές/τριες που φοιτούν, αποφοιτούν η αποφοίτησαν από το Δημοτικό Σχολείο Βρεσθένων η κατάγονται από τα Βρέσθενα. Διευκρινίζεται στον Οργανισμό ότι θεωρούνται ότι κατάγονται από τα Βρέσθενα, όσοι έχουν γεννηθεί εκεί, όσων ο ένας τουλάχιστον από τους δύο γονείς έχει γεννηθεί εκεί η είναι οι ίδιοι η ο ένας τουλάχιστον από τους γονείς τους εγγεγραμμένος στα δημοτολόγια της πρώην Κοινότητας και β) η διάθεση του άλλου 50% των εισοδημάτων του Ιδρύματος για την εκτέλεση κοινωφελών έργων στα Βρέσθενα, μετά από εισήγηση του Τοπικού Συμβουλίου του Οικισμού.