Ανατροπή στην «αποδόμηση μύθων». Ο πρόλογος του βιβλίου: «Το Κρυφό Σχολειό. Το χρονικό μιας Ιστορίας»

Εκτύπωση PDF

Το βιβλίο του Γιώργου Κεκαυμένου, παλαιού συνεργάτη του Αντίβαρου, «Το Κρυφό Σχολείο, το χρονικό μιας ιστορίας» αποτελεί μία ανατρεπτική παρέμβαση στην καρδιά του άξονα σκέψης της σχολής των αναθεωρητών. Πλέον, δεν μπορούν να ακροβατούν και να συνεχίσουν να καλλιεργούν μία στερεοτυπική ανάγνωση της Ιστορίας με μοναδικό θεμέλιο ένα βιβλίο χωρίς πηγές (Άλκης Αγγέλου: «Το Κρυφό Σχολειό, το χρονικό ενός μύθου»). Παραπέμπονται λοιπόν στις εκατοντάδες πηγές, τις οποίες αγνοούν και τις οποίες ανασύρει στο προσκήνιο ο Γιώργος Κεκαυμένος στην εξαιρετική του μελέτη. Η έκδοση του βιβλίου από τις Εναλλακτικές Εκδόσεις του Γ. Καραμπελιά, είναι το επιστέγασμα προσπαθειών ετών από την πλευρά μας. Ακολουθεί ο πρόλογος του βιβλίου.

Πρόλογος του Ανδρέα Σταλίδη στο βιβλίο του Γ. Κεκαυμένου, Το Κρυφό Σχολείο, το χρονικό μιας ιστορίας, που θα κυκλοφορήσει από τις Εναλλακτικές Εκδόσεις την Παρασκευή 30 Νοεμβρίου 2012.

Οι πηγές της μελέτης του Κεκαυμένου

Μία από τις φράσεις που μου έκανε μεγάλη εντύπωση, όταν την άκουγα μικρός, ήταν «μα εγώ θα αλλάξω τον κόσμο;» Δικαίως, νομίζω, αναρωτιόμουν: «και γιατί όχι;» Από τότε λοιπόν απαντούσα στους γύρω μου ότι «η σωστή απάντηση στην ερώτηση “εγώ θα αλλάξω τον κόσμο;” είναι “ναι”». Ανεξάρτητα, βέβαια, από το τι θα πετύχει κανείς στο τέλος.

Η ανά χείρας μελέτη είναι όντως ανατρεπτική! Ο Γιώργος Κεκαυμένος, τον οποίο ποτέ δεν γνώρισα εκ του σύνεγγυς, όμως μου στέλνει τα τελευταία χρόνια ορισμένα άρθρα του σε ηλεκτρονική μορφή για δημοσίευση στο «Αντίβαρο», επιχειρεί «να αλλάξει τον κόσμο». Να αλλάξει τα δεδομένα. Η αλλαγή είναι μία λέξη. Όμως να επιτύχει κανείς την αλλαγή είναι άθλος.

Το θέμα του μελετητή είναι το κρυφό σχολειό (πρώτη του δημοσίευση http://www.antibaro.gr/article/436 και δεύτερη http://www.antibaro.gr/article/3441). Ο τίτλος, «Κρυφό Σχολειό. Το Χρονικό μιας Ιστορίας», είναι παράφραση ενός παλαιότερου συγγράμματος, της μίας και μοναδικής πηγής στην οποία παραπέμπουν όλοι ανεξαιρέτως οι θιασώτες της άποψης ότι το κρυφό σχολειό είναι απλά ένας μύθος και τίποτα παραπάνω. Το σύγγραμμα εκείνο είχε μόνο μία ιστορική πηγή προ του 1821. Από αυτήν, χρησιμοποιήθηκε μόνο ο τίτλος. Η ραχοκοκαλιά της σχολής σκέψης, την οποία παρήγαγε εκείνο το βιβλίο και τελικά κυριάρχησε οριζόντια σε όλες τις γωνιές της κοινής γνώμης, είναι περίπου η εξής:

«Κρυφό σχολειό δεν υπήρξε ποτέ, διότι δεν υπήρξε ποτέ η ανάγκη του κρυφού σχολειού. Δεν υπήρξε η ανάγκη του κρυφού σχολειού, διότι ποτέ δεν διώχθηκε η παιδεία των υπόδουλων Ελλήνων. Δεν διώχθηκε ποτέ η παιδεία διότι αυτός ο τομέας δεν βρισκόταν στο ενδιαφέρον των Οθωμανών κατακτητών. Το ενδιαφέρον τους εστιάζονταν μόνο στη φορολογία. Επίσης, δεν υπάρχει καμία πηγή για το κρυφό σχολειό, ενώ ταυτόχρονα γνωρίζουμε ορισμένα ονομαστά σχολεία της εποχής. Το ότι ήταν λιγοστά είναι αποτέλεσμα έλλειψης χρημάτων και όχι αποτέλεσμα διωγμών. Παρόλο λοιπόν που δεν υπήρξε ποτέ κρυφό σχολειό, βόλευε να πλάσουμε τον μύθο του, διότι έτσι εμφανίζεται η Εκκλησία ως ευεργέτιδα του έθνους. Συνεπώς, συντελεί ο μύθος στη δημιουργία της εθνικής μας ταυτότητας. Ήρθε όμως η ώρα να τον αποδομήσουμε. Μπορούμε σήμερα να ζούμε και χωρίς μύθους».

Αυτά λένε λίγο-πολύ, με διάφορες παραλλαγές, ανάλογα με τον βαθμό αντικληρικαλισμού, αναθεωρητισμού, μεταμοντερνισμού ή, έστω, αδιαφορίας, του καθενός.

Η απάντηση του Γιώργου Κεκαυμένου, στην παρούσα μελέτη του, είναι εν περιλήψει η εξής:

«Υπάρχει πληθώρα πρωτότυπων ιστορικών πηγών, σύμφωνα με τις οποίες η παιδεία των υποδούλων πράγματι διώκονταν και αυτό συνέβαινε σχεδόν σε όλη τη διάρκεια των αιώνων της Τουρκοκρατίας. Συνεπώς, ανάγκη πράγματι υπήρξε, και μάλιστα ανάγκη μεγάλη και επιτακτική σε όλη τη γεωγραφική έκταση της οθωμανικής Αυτοκρατορίας και όχι μεμονωμένα ή αποσπασματικά. Επίσης, υπάρχουν δεκάδες γραπτές μαρτυρίες αμερόληπτων ιστορικών και ξένων περιηγητών της εποχής που συνηγορούν σε αυτό. Υπάρχουν μαρτυρίες για κρυφά σχολειά, ακόμα και για κρυφές εκκλησιές. Η αγριότητα των Τούρκων ήταν πασιφανής για τους ανθρώπους της εποχής».

Πριν δώσω μία σύνοψη των πηγών της παρούσης μελέτης, θα δώσω ένα τεκμήριο της έλλειψης αυτοπεποίθησης της λεγόμενης αναθεωρητικής σχολής. Σε μία εκπομπή του τηλεοπτικού σταθμού ΣΚΑΙ, ο Αλέξης Παπαχελάς ρώτησε τον Θάνο Βερέμη για το κρυφό σχολειό. Στο πάνελ βρισκόταν και ο Χρήστος Γιανναράς, ενώ σε τηλεοπτικό «λινκ» βρισκόταν και ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Άνθιμος. Απαντώντας λοιπόν ο Θάνος Βερέμης, παραδέχτηκε ότι «το κρυφό σχολειό υπήρξε σε περιόδους συγχρονισμένων εξισλαμισμών, όπως για παράδειγμα στην Ήπειρο κατά την περίοδο του Κοσμά του Αιτωλού». Προσέξτε τον πληθυντικό αριθμό των «περιόδων». («Νέοι Φάκελοι», ΣΚΑΙ 28.02.2011 http://www.youtube.com/watch?v=tV05BClVfoY ).

Ακολουθεί κατά χρονολογική σειρά μία ενδεικτική λίστα των μαρτυριών, οι οποίες παρουσιάζονται στο βιβλίο. Οι μαρτυρίες είναι πολυάριθμες και έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και βαρύτητα.

Περί απαγόρευσης της παιδείας και της θρησκευτικής ελευθερίας από τους Τούρκους

·         • 1460, Πατριάρχης Γεννάδιος. Επιστολή του παραθέτει ο Θεοδόσιος Ζυγομαλάς προς τον Μαρτίνο Κρούσιο, περίπου 100 χρόνια αργότερα.

·         • 1570-1580, Θεοδόσιος Ζυγομαλάς αρχιγραμματέας του Οικ. Πατριαρχείου. Πλειάδα διαφορετικών επιστολών του αρχινοτάριου προς τον Γερμανό καθηγητή, Μαρτίνο Κρούσιο. Οι δυο τους είχαν τακτική επικοινωνία. Ο Γερμανός εξέδωσε έναν τόμο μυριάδων επιστολών, στοιχείων και ντοκουμέντων, το 1584, με τον τίτλο Turcograecia, το οποίο αποτελεί ζωτικής σημασίας πρωτότυπη ιστορική πηγή για την εποχή εκείνη. Ολόκληρο το βιβλίο είναι διαθέσιμο στο διαδίκτυο και είναι δίγλωσσο: γραμμένο στα λατινικά και στα ελληνικά.

·         • 1598, Μελέτιος Πηγάς, Πατριάρχης Αλεξανδρείας.

·         • 1607, Χριστόφορος Άγγελος λόγιος. Το βιβλίο του εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο του πανεπιστημίου της Οξφόρδης, το 1617.

·         • 1610, George Sandys, Άγγλος περιηγητής.

·         • 1620, Κύριλλος Λούκαρης, Οικουμενικός Πατριάρχης.

·         • 1627, Μητροφάνης Κριτόπουλος, Πατριάρχης Αλεξανδρείας. Επιστολή στον Γερμανό καθηγητή Bernegger.

·         • 1631, Γεράσιμος Α΄, Πατριάρχης Αλεξανδρείας. Αλληλογραφία με Αρχιμανδρίτη Αρσένιο.

·         • 1650, François Richard, Ιησουΐτης ιερωμένος.

·         • 1660, Νεκτάριος, Πατριάρχης Ιεροσολύμων.

·         • 1675, Σουλτανικό φιρμάνι.

·         • 1678, Sir Paul Rycaut, Άγγλος Διπλωμάτης. Επίσημη αναφορά προς τον Βασιλιά Κάρολο Β΄ για την κατάσταση στην περιοχή.

·         • 1680, Thomas Smith, Άγγλος Θεολόγος, Κοσμήτορας και αντιπρόεδρος του Magdalen College της Οξφόρδης.

·         • 1688, Ηλίας Μηνιάτης, Επίσκοπος Κερνίκης και Καλαβρύτων.

·         • 1760, Γεώργιος Φατζέας, μητροπολίτης Φιλαδελφείας (στη Βενετία).

·         • 1801, Αδαμάντιος Κοραής.

·         • 1866, Κρήτες Επαναστάτες.

Πηγές σχετικές με σχολεία τα οποία έκλεισαν οι Τούρκοι

·         • 1777, Κωνσταντίνος Κούμας, από τους πιο πιστούς μαθητές του Κοραή.

·         • 1820, Noehden, Άγγλος καθηγητής κλασικής φιλολογίας (άρθρο του στο The Classical Journal, το 1820).

·         • 1821, Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων.

·         • 1821, Αλληλοδιδακτικά Σχολεία Χανίων και Ρεθύμνου.

·         • 1856, Σουλτανικό φιρμάνι Χάττι Χουμαγιούν και νεώτερο, το 1867.

Μαρτυρίες για κρυφό σχολειό πριν το 1821

·         • 1743, Μακάριος Χριστιανόπουλος (Μαριδάκις), ιεροκήρυκας Οικουμενικού Πατριαρχείου.

·         • 1771, Ευγένιος Βούλγαρις.

·         • 1785, Μάρκος Δραγούμης.

Μαρτυρίες για το κρυφό σχολειό από το 1821 έως την απελευθέρωση

·         • 1821, Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων.

·         • 1822, Στέφανος Κανέλλος. Επιστολή στον Γερμανό λόγιο, C. Iken.

·         • 1826, Ιάκωβος Ρίζος-Νερουλός.

Μαρτυρίες για κρυφό σχολειό μετά την απελευθέρωση

·         • 1837, Μισαήλ Αποστολίδης, καθηγητής Θεολογικής σχολής.

·         • 1849, Γεώργιος Μαυροκορδάτος, καθηγητής Νομικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

·         • 1863, Κωνσταντίνος Φρεαρίτης, καθηγητής Νομικής.

·         • 1873, Φώτιος Χρυσανθόπουλος (Φωτάκος), πρώτος υπασπιστής του Κολοκοτρώνη.

·         • 1881, Γεώργιος Χασιώτης, ιστορικός της εκπαίδευσης.

·         • 1913, René Puaux (Πυώ), Γάλλος δημοσιογράφος και περιηγητής (στην Ήπειρο).

Τα παραπάνω διανθίζονται από πλήθος άλλων μαρτυριών ή δευτερογενών πηγών, της ίδιας εποχής ή ακόμη και σύγχρονων, από ανθρώπους δηλαδή οι οποίοι εξήγαγαν παρόμοια συμπεράσματα μελετώντας τις πηγές.

Επιπλέον, οι αναφορές στις περιόδους ακμής της ελληνικής παιδείας, –χρονολογικά και ανά περιοχές (Πελοπόννησο, Κρήτη, Επτάνησα)– συνιστούν έμμεσα τεκμήρια περί του διωγμού της παιδείας, σε προγενέστερες ιστορικές περιόδους, και ολοκληρώνουν το βιβλίο του Κεκαυμένου.

Πρόκειται τελικά για σημαντικό έργο, το οποίο δεν είναι δυνατόν να περάσει απαρατήρητο και θα συμβάλει αποφασιστικά στην ανατροπή κυρίαρχων αλλά αστήρικτων παραδοχών. Τα τεκμήρια και η παράθεση πηγών και μαρτυριών είναι πανίσχυρα, και είμαι ευτυχής που αυτή η μελέτη εκδίδεται σε έντυπη μορφή από τις «Εναλλακτικές Εκδόσεις».

Ανδρέας Σταλίδης
Δημιουργός του ηλεκτρονικού περιοδικoύ
Αντίβαρο