Η ονομασία των ιστορικών Σχολείων των Ιωαννίνων...

Η πόλη των Ιωαννίνων έχει μια ιδιαίτερη ιστορική πορεία στην ίδρυση και λειτουργία των Σχολείων της από την εποχή της τουρκοκρατίας, αρχές περίπου του 18ου αιώνα. Τα Σχολεία της ήταν όλα δημιούργημα των διαφόρων Ευεργετών της πόλεως. Και για το λόγο αυτό έφεραν μόνο την ονομασία του ιδρυτή τους. Έτσι υπήρχαν: Η Ζωσιμαία Σχολή, η Καπλάνειος Σχολή, η 1η, 2η και 3η Ελισαβέτειος Σχολή, (πρώην Ελισαβέτεια Παρθεναγωγεία), η Μαρούτσειος Σχολή, η Παυλίδειος Σχολή και η Μπαλάνειος Σχολή. Με την ονομασία αυτή του ιδρυτή και ευεργέτη τους ήταν γνωστά τα Σχολεία αυτά και την περίοδο μετά την απελευθέρωση της πόλεως.

Για τη διαχείριση τους υπεύθυνη ήταν η Μητρόπολη Ιωαννίνων με τον εκάστοτε μητροπολίτη της, ως διαχειριστή των κληροδοτημάτων των ευεργετών, με βάση τα "Αγαθοεργά Καταστήματα".

Κατά τη δεκαετία του '60 η Πολιτεία (Υπουργείο Παιδείας, μέσω της Νομαρχίας) θέλησε να δώσει έναν αύξοντα αριθμό σε καθένα από τα Δημοτικά Σχολεία των Ιωαννίνων, για ευκολότερη αναγνώρισή τους. Έτσι τα αρίθμησε με έναν αύξοντα αριθμό, διατηρώντας συγχρόνως και την ιστορική ονομασία του ιδρυτή και ευεργέτη τους. Καταγράφηκαν δε τα Σχολεία της πόλεως ως εξής:

* 1ο Δημοτικό Σχολείο, "Αο Ελισαβέτειο", το άλλοτε "Αο Ελισαβέτειο Παρθεναγωγείο". Η δεύτερη ονομασία του από το όνομα της Ευεργέτιδος Ελισάβετ Καστρισόια, η οποία με τη διαθήκη της στο Βουκουρέστι το 1857 διέθεσε μέρος της περιουσίας της "...για να χρησιμεύση εις τα εκεί σχολεία...", ενν. της πόλεως των Ιωαννίνων. Με τα έσοδά της συντηρήθηκαν και τα άλλα δύο Παρθεναγωγεία που έλαβαν την ονομασία "2ο Ελεσαβέτειο Παρθεναγωγείο" και "3ο Ελισαβέτειο Παρθεναγωγείο". (Βλ. συνέχεια).

* 2o Δημοτικό Σχολείο, "Καπλάνειος", η άλλοτε "Καπλάνειος Σχολή". Το 1798 ο από το Γραμμένο καταγόμενος εθνικός Ευεργέτης Ζώης Καπλάνης ανέλαβε τη συντήρηση και λειτουργία της πρώην Μαρουτσαίας Σχολής (βλ. συνέχεια), η οποία είχε κλείσει για λόγους οικονομικούς, μετά την πτώση της Ενετικής Δημοκρατίας, και την απώλεια των εκεί καταθέσεών της. Πρώτος αρχιδιδάσκαλος αυτής ο μεγάλος Αθανάσιος Ψαλίδας. Η Καπλάνειος Σχολή λειτούργησε μέχρι το 1820. Το έτος αυτό το κτήριο της καταστράφηκε από πυρκαγιά κατά την πολιορκία του Αλή πασά. Από το 1826 λειτουργεί εκ νέου, ελλείψει πόρων, ως Δημοτικό Σχολείο.

Τα δύο αυτά Δημοτικά Σχολεία της πόλεως στεγάστηκαν το 1926 στο νεοανεγερθέν από τα Αγαθοεργά Καταστήματα της Μητροπόλεως διδακτήριο, με την οικονομική επιφάνεια των Κληροδοτημάτων, κι όχι μόνο. Πρωτουργός ο αείμνηστος μητροπολίτης Ιωαννίνων Σπυρίδων.

Μεγάλη αρχιερατική και πνευματική μορφή της πόλεως των Ιωαννίνων και γενικά της Ηπείρου, με πανελλήνια ακτινοβολία. Επί του κτηρίου αυτού της Καπλανείου Σχολής υπάρχουν εντοιχισμένες δύο μαρμάρινες πλάκες, επάνω, αριστερά και δεξιά στη βάση του βου ορόφου. Αριστερά με την επιγραφή: "ΕΛΙΣΑΒΕΤΕΙΟΝ ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟΝ". Και δεξιά "ΚΑΠΛΑΝΕΙΟΣ ΔΗΜΟΤ. ΣΧΟΛΗ ΑΡΡΕΝΩΝ".

Στη βορινή, δεξιά πτέρυγα του διδακτηρίου στεγάστηκε το Αο Ελισαβέτειο Σχολείο. Στη δεύτερη και προς βορρά είσοδο του διδακτηρίου υπάρχει σήμερα πλακέτα με την επιγραφή: "1ο Ελισαβέτειο Δημοτικό Σχολείο", η οποία δεν ανταποκρίνεται στην ιστορική πραγματικότητα, γιατί το Σχολείο αυτό είναι μεν το 1ο Δημοτικό Σχολείο της πόλεως, αλλά και το Αο Ελισαβέτειο (Παρθεναγωγείο). Η ορθή επομένως ονομασία του πρέπει να είναι: «1ο Δημοτικό Σχολείο Ιωαννίνων». "Αο Ελισαβέτειο", (άλλοτε Παρθεναγωγείο).

Στην ανατολική, αριστερή πτέρυγα του διδακτηρίου αυτού στεγάστηκε η Καπλάνειος Σχολή. Στην κεντρική είσοδο του διδακτηρίου υπάρχει σήμερα πλακέτα με την επιγραφή: "2ο Καπλάνειο Δημοτικό Σχολείο". Η επιγραφή αυτή μας παραπέμπει, λογικά, ότι υπάρχει και 1ο Καπλάνειο Δημοτ. Σχολείο, που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.
Θεωρώ ως μη ορθώς αναγεγραμμένη την πλακέτα αυτή με την ονομασία της Καπλανείου, γιατί ο αριθ. "2ο" αναφέρεται στον αύξοντα αριθμό των Σχολείων της πόλεως κι όχι στην ύπαρξη δύο Σχολείων της Καπλανείου. Η ορθή επομένως ονομασία του Σχολείου πρέπει να είναι: «2ο Δημοτικό Σχολείο Ιωαννίνων». "ΚΑΠΛΑΝΕΙΟΣ".
Πιθανόν οι παραπάνω παρατηρήσεις, για την ορθή αναγραφή της ονομασίας των δύο αυτών Σχολείων, να είναι μικρές λεπτομέρειες. Στις λεπτομέρειες όμως αυτές κρύβεται και η ιστορική αλήθεια των Σχολείων αυτών.

Εκτός από τα δύο παραπάνω Σχολεία, που διατήρησαν μέχρι σήμερα και την ιστορική τους ονομασία, υπάρχουν και άλλα πέντε Σχολεία της πόλεως που έφεραν κι αυτά την πρώτη ιστορική τους ονομασία. Αυτά είναι:

* 3ο Δημοτικό Σχολείο, "Μαρούτσειο", η άλλοτε "Μαρουτσαία Σχολή". Η Σχολή αυτή ιδρύθηκε στην πόλη των Ιωαννίνων από το μεγάλο Γιαννιώτη Ευεργέτη Πάνο Μαρούτση το 1742. Πρώτος αρχιδιδάσκαλος αυτής ο μεγάλος Ευγένιος Βούλγαρης. Όπως πιο παραπάνω γράψαμε (Καπλάνειος Σχολή) από το έτος 1798 τη συνέχιση της λειτουργίας της Σχολής αυτής ανέλαβε ο Ζώης Καπλάνης.

Η ιστορική αυτή ονομασία του Σχολείου, «3ο Δημοτικό Σχολείο Ιωαννίνων». "ΜΑΡΟΥΤΣΕΙΟ", ήταν γραμμένη στην προμετωπίδα της δυτικής πλευράς του νέου διδακτηρίου, που ανεγέρθηκε από τα Αγαθοεργά Καταστήματα της Μητροπόλεως, επί της οδού Χρήστου Κατσάρη. Τη δεκαετία του '90 για άγνωστους λόγους αφαιρέθηκε η ιστορική του ονομασία ΜΑΡΟΥΤΣΕΙΟ κι έμεινε έκτοτε μόνο η ονομασία του 3ο Δημοτικό Σχολείο Ιωαννίνων.

Παρά ταύτα, οι περίοικοι συνεχίζουν την ονομασία του ως "Μαρούτσειο". Αργότερα στο ίδιο διδακτήριο στεγάστηκε και το 22ο Δημοτικό Σχολείο της πόλεως.

* 4ο Δημοτικό Σχολείο. Στη συνοικία Λακκώματα, σε ιδιόκτητο κτήριο λειτουργούσε από το 1874 το "Γο Ελισαβέτειο Παρθεναγωγείο". Στο κτήριο αυτό μετά το 1913 στεγάστηκε το "3ο Ελισαβέτειο Δημοτικό Σχολείο". Το κτήριό του κατεδαφίστηκε το 1953 ως ετοιμόρροπο. Στη θέση του, το ίδιο έτος ανεγέρθηκε , από το "Νηπιακό Επιμελητήριο Μελά", νέο διδακτήριο, στο οποίο στεγάστηκε το 4ο. Δημοτ. Σχολείο της πόλεως. Το διδακτήριο αυτό φέρει σήμερα την ονομασία "Βασίλειος Μελάς". Οι Γιαννιώτες συνταύτισαν την ονομασία των δύο αυτών Σχολείων. Και για το λόγο αυτό, κακώς ονόμαζαν το 4ο Δημοτικό Σχολείο, ως Δο Ελισαβέτειο. Στην πόλη μας υπήρχαν μόνο τρία (3) Ελισαβέτεια Παρθεναγωγεία, τα οποία στη συνέχεια μετονομάστηκαν σε ισάριθμα Δημοτικά Σχολεία. Έκτοτε έχει απολεσθεί η ιστορική ονομασία σχολείου ως "Γο Ελισαβέτειο".

* 5ο Δημοτικό Σχολείο, "Βαλάνειος", η άλλοτε "Μπαλαναία Σχολή". Η Σχολή λειτούργησε για σύντομο χρονικό διάστημα με την ονομασία "Σχολή Γκιούμα ή Γκιόνμα". Το 1723 τη διεύθυνση της Σχολής ανέλαβε ο μεγάλος διδάσκαλος Μπαλάνος Βασιλόπουλος, από τον οποίο και η δεύτερη κι οριστική του ονομασία. Αναδείχτηκε σε μεγάλο πνευματικό κέντρο του Έθνους κι ονομάστηκε "Αρχιγυμνάσιον Ιωαννίνων".

Η Σχολή συνέχισε να λειτουργεί υπό την διεύθυνση των παιδιών του μέχρι το 1820. Το έτος αυτό το κτήριο του Σχολείου καταστράφηκε από πυρκαγιά κατά την πολιορκία του Αλή Πασά. Από το έτος 1828 επαναλειτούργησε ως Δημοτικό Σχολείο σε ιδιόκτητο κτήριο στην περιοχή "Σπιτάλια", επί της οδού σήμερα Ελισάβετ Καστρισόια, κοντά με το Βο Ελισαβέτειο Παρθεναγωγείο.

Το σημερινό διδακτήριο, επί της οδού "Γυναικών της Πίνδου" στη συνοικία "Καραβατιά", ανεγέρθηκε το 1952 "Δαπάναις Εράνου Βασιλέως Παύλου". Στο διδακτήριο αυτό στεγάζεται σήμερα το 15ο Δημοτικό Σχολείο.

Στον ίδιο αύλειο χώρο ανεγέρθηκε το 1984 από τα Αγαθοεργά Καταστήματα της Μητροπόλεως και δεύτερο διδακτήριο. Αριστερά της εισόδου του διδακτηρίου αυτού υπάρχει αναρτημένη μαρμάρινη πλάκα με την επιγραφή: "Βαλάνειος Σχολή", πτέρυγα "Παύλου Παπαφίλου", στο οποίο στεγάζεται σήμερα το 5ο ιστορικό Δημοτικό Σχολείο της πόλεως, η Βαλάνειος, η άλλοτε Μπαλαναία Σχολή.

* 7ο Δημοτικό Σχολείο, η άλλοτε "Παυλίδειος Σχολή", επί της οδού σήμερα Σουλίου. Το έτος 1848 ο από την πόλη των Ιωαννίνων καταγόμενος Παναγιώτης Παυλής με διαθήκη του κληροδότησε το πατρικό του σπίτι που είχε στην Καλούτσια. Η οικία αυτή πωλήθηκε το 1851 και με τα χρήματά της αγοράστηκε το ίδιο έτος άλλο κτήριο στη συνοικία "Λούτσα", στο οποίο στεγάστηκε η φερώνυμη Σχολή του. Αργότερα ανεγέρθηκε νέο διδακτήριο, το επί της οδού Σουλίου με την ονομασία «7ο Δημοτικό Σχολείο Ιωαννίνων» "ΠΑΥΛΙΔΕΙΟΣ". Η επιγραφή αυτή ήταν αναρτημένη στον εξώστη του διδακτηρίου μέχρι περίπου τα τέλη του περασμένου αιώνα. Φαίνεται ότι δεν θεωρήθηκε πρέπον η διατήρηση της ιστορικής αυτής ονομασίας του Σχολείου και για το λόγο αυτό αφαιρέθηκε. Κι έκτοτε παραμένει μόνο ο αύξων αριθμός αναγνωρίσεώς του, δηλ. 7ο Δημοτικό Σχολείο.

Στον προς βορρά χώρο ανεγέρθηκε αργότερα και νέο διδακτήριο, στο οποίο στεγάζεται σήμερα το 17ο Δημοτικό Σχολείο της πόλεως. Στην αριστερή πλευρά της κεντρικής εισόδου του νέου αυτού κτηρίου υπάρχει αναρτημένη μικρή μεταλλική πλακέτα, μόλις και μετά βίας διακρινόμενη, με την επιγραφή: «7ον Δημοτικόν Σχολείον Ιωαννίνων "(Παυλίδειος)"».

* 11ο Δημοτικό Σχολείο, "Βο Ελισαβέτειο", το άλλοτε Βο Ελισαβέτειο Παρθεναγωγείο, στην άλλοτε θέση του Νοσοκομείου "Σπιτάλια". Η οδός που διέρχεται μπροστά από το σχολικό αυτό συγκρότημα (στην πίσω, ανατολική πλευρά του νέου κτηρίου της Ζωσιμαίας Σχολής) φέρει σήμερα την ονομασία της μεγάλης Ευεργέτιδος "Ελισάβετ Καστρισόια".

Στη θέση αυτή λειτουργούσε από το 1855 περίπου σχολείο, το οποίο από το 1862 ονομάστηκε "Βο Ελισαβέτειο Παρθεναγωγείο".

Το νέο διδακτήριο ανεγέρθηκε το έτος 1963 από τα Αγαθοεργά Καταστήματα και στεγάζεται το 11ο Δημοτ. Σχολείο. Αριστερά από την κεντρική είσοδο του διδακτηρίου υπάρχει αναρτημένη μαρμάρινη πλάκα με την επιγραφή: Βον Ελισαβέτειον.

Στον αύλειο χώρο του Σχολείου αυτού τα Αγαθοεργά Καταστήματα ανήγειραν και δεύτερη πτέρυγα στην οποία στεγάζεται σήμερα το 23ο Δημοτικό Σχολείο. Στην προμετωπίδα του Σχολείου υπάρχει η επιγραφή: "11ο Δημοτ. Σχολείο και 23ο Δημοτ. Σχολείο Ιωαννίνων".

Η μόνη επιγραφή που έχει εναπομείνει από την ιστορική ονομασία των Σχολείων της πόλεως, ΖΩΣΙΜΑΙΑ ΣΧΟΛΗ, είναι η αναγραφόμενη στο αέτωμα του παλαιού διδακτηρίου της Ζωσιμαίας Σχολής, για να θυμίζει τους Μεγάλους Ευεργέτες της, τους αδελφούς Ζωσιμάδες.

Με το πέρασμα του χρόνου και όσο ο αριθμός των κατοίκων της πόλεως αυξάνεται, ανάγκη επιβάλλει τη δημιουργία νέων σχολικών μονάδων, είτε με την ανέγερση νέων διδακτηρίων, είτε με την αναγκαστική συστέγαση με ένα από τα ήδη λειτουργούντα Δημοτικά Σχολεία. Φυσικά η λειτουργία των νέων αυτών Σχολείων δεν έχει καμία σχέση με την ονομασία των ιστορικών Σχολείων. Για το λόγο αυτό τα νέα αυτά Δημ. Σχολεία φέρουν μόνον τον αύξοντα αριθμό της αναγνωρίσεώς τους.

Γράφει ο Κων/νος Κουλίδας