Τα φοιτητικά φροντιστήρια

 Ας σταματήσουμε εδώ προσωρινά τη χρονική περιδιάβαση. Σε λίγο αρχίζουν οι πολεμικές συρράξεις, με συνέπειες σε όλους τους τομείς του δημόσιου βίου. Και ας επιστρέψουμε να μελετήσουμε τα πρώτα φοιτητικά φροντιστήρια.

 

Ισχυρίζομαι βασίμως ότι κύτταρα εξωπανεπιστημιακής φροντιστηριακής εκπαίδευσης υπάρχουν από πολύ νωρίς. Ας δούμε μερικά χαρακτηριστικά στοιχεία: Στα πρώτα 50 χρόνια (1837-1887) λειτουργίας του Πανεπιστημίου της Αθήνας αξιώθηκαν πτυχίου:[1]

 

Στη Θεολογική…….	77
Στη Νομική………..	2.295
Στην Ιατρική………	2.340
Στη Φιλολογία…….	273	346
Στα Μαθηματικά….	46
Στη Φυσική……….	27
Φαρμακοποιοί (Φαρμ. Σχολείο)…...	379
Ελληνοδιδάσκαλοι...	125

 

Στη Θεολογική…….	77
Στη Νομική………..	2.295
Στην Ιατρική………	2.340
Στη Φιλολογία…….	273	346
Στα Μαθηματικά….	46
Στη Φυσική……….	27
Φαρμακοποιοί (Φαρμ. Σχολείο)…...	379
Ελληνοδιδάσκαλοι...	125

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Διαπιστώνουμε ότι η συντριπτική πλειοψηφία των πτυχιούχων είναι δικηγόροι και γιατροί. Γι’ αυτό το λόγο –τουλάχιστον για τον 19^ο αιώνα– η μελέτη μας θα εστιαστεί σ’ αυτές τις σχολές.

Υποστηρίζω ότι επειδή σε πολλά μαθήματα δεν υπάρχουν βιβλία του αντίστοιχου καθηγητή της έδρας ή, αν υπάρχουν είναι (λόγω του μεγάλου όγκου σελίδων) δύσχρηστα, εκδίδονται πρόχειρες λιθόγραφες περιλήψεις από σημειώσεις επιμελών φοιτητών προηγούμενων χρόνων ή μικρά «τυφλοσούρτια»-σκονάκια για ένα γρήγορο και άκοπο διάβασμα. Μερικοί από αυτούς που ασχολήθηκαν με τέτοια αντικείμενα παρέμειναν στο χώρο και σταδιακά τα μετέτρεψαν σε «επαγγελματική απασχόληση».

Δύο γεγονότα συνετέλεσαν στη διάδοση των φοιτητικών φροντιστηρίων, μετά από αντίστοιχες αποφάσεις της Πανεπιστημιακής συγκλήτου.            

Α. Η υποχρεωτική εκπόνηση «διδακτορικής διατριβής». Τις «διδακτορικές διατριβές», για μια χρονιά (το 1883), τις εκδίδει το ίδιο το Πανεπιστήμιο.

 Στο χρήσιμο βιβλίο Ελληνική βιβλιογραφία των Φιλίππου Ηλιού – Πόπης Πολέμη, στο έτος 1883 υπάρχουν:

 

·           51 διατριβές της Σχολής της Νομικής

·           31 διατριβές της Σχολής της Ιατρικής

·           7 διατριβές της Σχολής της Φιλοσοφικής

 

Από αυτές, μόνο μία προέρχεται από το τμήμα των Φυσικών και Μαθηματικών επιστημών, που ακόμα δεν είναι ανεξάρτητη σχολή και ανήκει στη Φιλοσοφική. Ας μη ξεγελαστούμε. Δεν πρόκειται για τίποτα ιδιαίτερο: Δεκαεξασέλιδα έως τριάντα δύο σελίδες. Το ίδιο συνεχίζεται και αργότερα, αλλά παύει η επίσημη έκδοση από το Πανεπιστήμιο και συναντάμε σποραδικές δημοσιεύσεις με πρωτοβουλία και δαπάνη του ίδιου του συντάκτη.

Β. Η καθιέρωση τμηματικών εξετάσεων ανά μάθημα και η υποχρέωση να περνούν οι φοιτητές τα μαθήματα του ενός έτους για να συνεχίσουν στο επόμενο.

Αυτά τα δύο στοιχεία αποτελούν το «υπόστρωμα» πάνω στο οποίο γεννιούνται και αναπτύσσονται οι νέοι φροντιστηριακοί θεσμοί, τα φοιτητικά φροντιστήρια. Καθηγητές και διευθύνσεις φοιτητικών φροντιστηρίων θα συναντήσουμε αργότερα υπό μορφή αγγελιών και διαφημίσεων στις εφημερίδες, διότι –επαναλαμβάνοντας το επιχείρημα– είναι εύκολη η άμεση πρόσβαση των υποψηφίων «πελατών» στους περιορισμένους πανεπιστημιακούς χώρους που αυτοί κινούνται. Μόνο Αθήνα.

Το πρώτο φροντιστήριο, χωρίς όμως το όνομα του ιδιοκτήτη του, το εντοπίζουμε τον Μάρτιο του 1893 στην εφημερίδα ΚΑΙΡΟΙ:

 

ΤΟΙΣ ΝΟΜΙΚΟΙΣ ΤΕΛΕΙΟΦΟΙΤΟΙΣ

Αριστούχος δικηγόρος, διδάκτωρ της Νομικής αναλαμβάνει εντός βραχέως χρόνου εν ΝΟΜΙΚΩ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΩ πλήρη κατάρτισιν τελειοφοίτων διά διδακτορικάς ή δικηγορικάς εξετάσεις.

οδός Σοφοκλέους αρ.45

 

Ι δ ι α ί τ ε ρ η    σ η μ ε ί ω σ η

 

Μετά την έκδοση του βιβλίου μπόρεσα κι ανακάλυψα- με στέρεες πληροφορίες- την ταυτότητα του δάσκαλου στο παραπάνω φροντιστήριο. Είναι ένα επώνυμο πρόσωπο, που αργότερα έγινε πρωθυπουργός της χώρας. Ο Παναγής Τσαλδάρης

 

Λίγο αργότερα, συναντάμε φροντιστήριο στην οδό Λυκαβηττού 21. Το ύφος της παρουσιάζει ομοιότητες με το προηγούμενο. Το ενδιαφέρον είναι ότι αυτή η καταχώριση στην ίδια εφημερίδα επαναλαμβάνεται 31 φορές, ίσως γιατί τον Σεπτέμβριο το φροντιστήριο μετακομίζει στη Μαυρομιχάλη 48.

 

ΝΟΜΙΚΟΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟΝ

Τελεία Παρασκευή δι’ εξετάσεις. Πάντες οι παρασκευασθέντες παρ’ ημίν επέτυχον διδάκτορες ή   λίαν καλώς.

οδός Μαυρομιχάλη 48

 ΚΑΙΡΟΙ, 8 Μαΐου 1894

 

Στην εφημερίδα ΚΑΙΡΟΙ του έτους 1894, συναντάμε δύο διαφορετικά νομικά φροντιστήρια. Το πρώτο (που προαναφέραμε) και το άλλο στην Χαριλάου Τρικούπη (τότε οδός Πινακωτών).

 

ΝΟΜΙΚΟΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟΝ

Προς τελείαν και εν βραχεί χρόνω Παρασκευή διδακτορικάς και δικηγορικάς εξετάσεις.

οδός Πινακωτών 67

Πάντες οι εν αυτώ παρασκευασθέντες επέτυχον ως διδάκτορες «λίαν καλώς».

ΚΑΙΡΟΙ, 5 Σεπτεμβρίου 1894

 

Η φρασεολογία υποδηλώνει σαφώς και προγενέστερη λειτουργία. Αν μάλιστα συνδυαστεί με την διαφήμιση που συναντάμε δέκα χρόνια αργότερα στην εφημερίδα ΧΡΟΝΟΣ, θα μπορούσε ίσως να γίνει ταυτοποίηση.

 

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ

Το νομικόν φροντιστήριον Γεωργίου Ε. Βλαχοπούλου λειτουργούν τακτικώς από τον ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΝ του 1893 και υποβοήθησαν τας μελέτας πεντακοσίων δέκα (510) διδακτόρων εξ ων ανεδείχθησαν μέχρι τούδε 12 δικασταί, 8 διευθυνταί νομικών φροντιστηρίων(!), 18 αριστούχοι, 131 λίαν καλώς και οι λοιποί καλώς, καθιστά γνωστόν ότι επαναλαμβάνει τας διακοπείσας λόγω του θέρους εργασίας του την 18^ην Σεπτεμβρίου Εργασία 2 ½ ωρών καθ’ εκάστην. Διεύθυνσις οδός Σολωμού 60^Α.

ΧΡΟΝΟΣ, 21 Σεπτεμβρίου 1904

 

Ωστόσο, «πρύτανης» των νομικών φροντιστηρίων αυτή την περίοδο, μέχρι την έναρξη του πολέμου, είναι ο Λεωνίδας Π. Κωστάκης, ο οποίος χωρίς διακοπή διαφημίζεται σε διάφορες εφημερίδες όλα τα χρόνια από το 1896 έως τουλάχιστον το 1915. Η τελική οριστική του διεύθυνση είναι Αγίου Κωνσταντίνου 10. Όταν το 1906 τέθηκε ζήτημα να κλείσουν τα νομικά φροντιστήρια, δύο εφημερίδες (ΚΑΙΡΟΙ και ΧΡΟΝΟΣ) ζητούν από αυτόν συνέντευξη για να προτάξει τα δικά του επιχειρήματα.      

Μάλιστα, στις εκλογές του 1910 ο Κωστάκης είναι υποψήφιος με το πρωτοεμφανιζόμενο κόμμα των Φιλελευθέρων του Βενιζέλου στο νομό της Αττικο-Βοιωτίας, αλλά δεν εκλέγεται. Άλλα ονόματα νομικών φροντιστηρίων πριν το 1900 αναφέρω ενδεικτικά τα:

 

·           Ιωάννης Ο. Σταματόπουλος, Τζωρτζ 10, ίδρυση 1895

·           Παναγιώτης Σουρέας, Βαλτετσίου 18, ίδρυση 1899

·           Νικόλαος Φαραντάτος, Αισχύλου 45, ίδρυση πριν το 1897

·           Νικόλαος Λ. Τζάνας, Αριστείδου 6, ίδρυση πριν το 1898

 

Αξίζει να σημειώσουμε τα στοιχεία της καταχώρισης του τελευταίου στην εφημερίδα ΚΑΙΡΟΙ του 1898, που δείχνει οργάνωση και επαγγελματισμό.

 

ΝΟΜΙΚΟΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟΝ

ΝΙΚΟΛΑΟΥ Λ. ΤΖΑΝΑ

αριστούχου διδάκτορος εις τα νομικά

α) Εκάστη τάξις δεν περιέχει πλείονας των 8 φοιτητών όπως είναι δυνατή η καθημερινή εξέτασις πάντων.

β) Διδάσκονται άπαντα τα μαθήματα.

γ) Επί 1 ½ μηνών προ των εξετάσεων γίνεται ιδιαίτερο μάθημα εις έκαστον ζεύγος άνευ αυξήσεως των διδάκτρων.

Ιδιαιτέρα τάξις επαναλήψεως.

Κανονισμός του φροντιστηρίου δίδεται δωρεάν

εις το βιβλιοπωλείον κ. Τζάνα (Χαυτεία).

 

Για την Ιατρική και Φαρμακευτική Σχολή, δημοσιεύσεις σε εφημερίδες βρίσκουμε αργότερα:

 

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΑΙ

ΕΜΠΡΙΚΗ ΑΚΑΔΗΜΙΑ

Δια τους φοιτητάς της Ιατρικής

Γνωρίζομεν τοις ενδιαφερομένοις ότι κατά το τρέχον Ακαδημαϊκον έτος θέλομεν συνεχίσει το από διετίας ευδοκίμως λειτουργήσαν Φροντιστήριον της Γενικής Πειραματικής Χημείας.

Οι ενδιαφερόμενοι να λάβουσι μέρος εις την ήδη καταρτιζόμενηςν σειράν δύνανται να απευθυνθώσι εις τα Γραφεία της Ακαδημίας.

Εκ του Γραφείου (πλατεία Κάνιγγος)

ΧΡΟΝΟΣ, 29 Αυγούστου 1912

 

---