Ο
ι πληροφορίες μας για τα οικονομικά των φροντιστηρίων είναι περιορισμένες. Ποια νομική μορφή είχαν οι εταιρίες-επιχειρήσεις των φροντιστηρίων, ιδιαίτερα όταν υπήρχαν συνέταιροι και συνεργάτες; Ποια είναι η σχέση εργασίας με τους υπαλλήλους καθηγητές; Ποια ήταν η αμοιβή τους; Ποια είναι η σχέση τους με την επίσημη πολιτεία, Υπουργείο Παιδείας και εφορία; Ποια είναι τα πάγια έ...ξοδα και ποια είναι τα κέρδη τους;
Όλα αυτά είναι κρίσιμα ερωτήματα που περιμένουν απάντηση. Τα χρόνια που έχουν περάσει όμως είναι πολλά. Όλοι οι πρωταγωνιστές του θεσμού δεν βρίσκονται πια «εν ζωή» και τα γραπτά κείμενα είναι ελλιπή. Κάπου ίσως υπάρχουν γραπτά πειστήρια της φροντιστηριακής ζωής. Μαθητολόγια πληρωμών, οφειλών και εξοφλήσεων, βιβλία εσόδων-εξόδων. Για το «φόβο των Ιουδαίων» όμως φαντάζομαι ότι αυτά έχουν καταστραφεί, και μόνο κατά τύχη μπορεί κάποια να διατηρούνται (είναι και το στοιχείο της υστεροφημίας και αναγνώρισης που έχει έμφυτο ο άνθρωπος μέσα του). Ελπίζουμε στο μέλλον να πλουτίσουμε τις γνώσεις μας σ’ αυτό τον τομέα. Αρκούμαστε προς το παρόν σε ό, τι βασίμως εικάζουμε ή γνωρίζουμε.
Τα φροντιστήρια αυτή την εποχή είναι προσωπικές επιχειρήσεις ενός ή δύο ατόμων. Είναι σπάνιες οι περιπτώσεις ευρύτερων συνεργασιών. Ως παραδείγματα συνεργασίας αναφέρουμε τα Γενικά Φροντιστήρια του Συνεταιρισμού Καθηγητών που βρισκόταν στην Ακαδημία 79 και το ιδιωτικό σχολείο και φροντιστήριο του Συνεταιρισμού Ιδιωτικών Εκπαιδευτικών που βρίσκεται στη γωνία των οδών Μυλλέρου και Κεραμεικού.
Δεν είναι όμως απαραίτητο αυτά να έχουν νομική μορφή αφού ο θεσμός των φροντιστηρίων για το επίσημο κράτος, ακόμη δεν υφίσταται. Εξαίρεση αποτελεί ο Συνεταιρισμός Ιδιωτικών Εκπαιδευτικών που είχε νομική υπόσταση, σύμφωνα με δημοσίευμα εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ, 1926.
Οι συνεργασίες των φροντιστών στηρίζονται στην καλή πίστη, σε προσωπικές σχέσεις ανθρώπων που σπούδασαν μαζί. Δεν είναι διόλου σπάνιο το φαινόμενο ένα φροντιστήριο να διασπάται και στη θέση του να εμφανίζονται, στον ίδιο χώρο ή σε άλλη διεύθυνση, νέα φροντιστήρια με νέα σύνθεση συνεργατών.
Τα πάγια έξοδα ενός φροντιστηρίου είναι ο εξοπλισμός (γραφείο υποδοχής, θρανία και πίνακες στις αίθουσες, σε μερικές περιπτώσεις βιβλιοθήκες και εργαστήρια Φυσικής και Χημείας), οι ωρομίσθιες αμοιβές των καθηγητών, τα διαφημιστικά έντυπα, που αρκετές φορές είναι πολυσέλιδα και μοιράζονται δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο. Σημαντικό επίσης κονδύλι εξόδων των φροντιστηρίων είναι οι διαφημίσεις στις εφημερίδες και τα περιοδικά, που γίνονται με καταχωρίσεις μικρές ή μεγάλες σε πολλές εφημερίδες, όχι μια φορά, αλλά επανειλλημένα. Ό, τι απομένει –και πρέπει να απομείνει– μοιράζεται στους συνεταίρους. Η παρέμβαση της εφορίας εκείνα τα χρόνια είναι μόνο συμπτωματική. Η άμεση φορολόγηση των πολιτών δεν είναι ακόμα διαδεδομένη.
Οι εργαζόμενοι στα φροντιστήρια πληρώνονται με βάση ιδιωτική συμφωνία και ανάλογα με τις ώρες διδασκαλίας που πραγματοποίησαν. Δεν έχουν ασφάλιση (το ΙΚΑ θα ιδρυθεί αργότερα και η ασφάλιση των φροντιστών θα αργήσει ακόμα περισσότερο), όπως ανασφάλιστοι είναι και οι ιδιοκτήτες. Οι μόνοι ασφαλισμένοι από τους καθηγητές είναι οι διορισμένοι σε δημόσια θέση.
Ειδική κατηγορία φροντιστών είναι οι συνταξιούχοι του δημοσίου. Εκείνα τα χρόνια η θεμελίωση του δικαιώματος της πλήρους συντάξεως είναι η 25ετία. (Ο μέσος προσδόκιμος χρόνος ζωής είναι αρκετά μικρότερος από τα σημερινά όρια). Υπήρχε ακόμη η δυνατότητα πρόωρης συνταξιοδότησης σε λιγότερα χρόνια. Όλοι αυτοί είχαν το εισόδημα και την ασφάλιση του δημοσίου. Στο φροντιστηριακό χώρο δεν ήταν λίγες τέτοιες περιπτώσεις.
Ερευνητέο είναι το εξής φαινόμενο. Κάθε φροντιστήριο απασχολεί καθηγητές. Γιατί όμως σπάνια αναφέρονται τα ονόματά τους; Στα φυλλάδια και τις διαφημίσεις πάντα γίνεται μνεία σε ειδικευμένους και πεπειραμένους καθηγητές που διδάσκουν. Οι αιτίες είναι πολλές. Αρκετοί είναι καθηγητές, επιμελητές, βοηθοί κτλ. ανωτάτων ιδρυμάτων, καθηγητές στα πρακτικά Λύκεια ή Γυμνάσια. Όλοι τους, με τις πρόσθετες ώρες διδασκαλίας, προσπαθούν να συμπληρώσουν το γλίσχρο μισθό από την επίσημη θέση. Αλλά πάντα υπάρχει ο φόβος της πειθαρχικής δίωξης. Ολόκληρο νομικό πλέγμα νόμων, διαταγμάτων και εγκυκλίων απαγορεύει την ετεροαπασχόληση των εκπαιδευτικών του δημοσίου. Ο έλεγχος όμως των αρμοδίων μηχανισμών τότε ήταν περιορισμένος και με ασαφείς αρμοδιότητες.
Οι φροντιστές χρησιμοποιούν «ονόματα» καθηγητών που διαφημίζουν με προφορικό τρόπο επειδή αποτελούν «κράχτη» για την προσέλκυση νέων μαθητών ή φοιτητών αλλά και γιατί, λόγω της θέσης και της επιρροής τους, μπορούν να συστήσουν σε μαθητές τους κάποιο συγκεκριμένο φροντιστήριο. Υπάρχει βέβαια και άλλη προφανής σκοπιμότητα: Το φροντιστήριο αξιοποιεί τη διδακτική πείρα του επίσημου καθηγητή και αντιστρόφως, του δίνει τη δυνατότητα προπονητικού πεδίου βελτίωσης αυτής της ικανότητας.
Ο τιμολογιακός ανταγωνισμός μεταξύ των φροντιστηρίων είναι έντονος, γιατί κάθε αναφορά στα δίδακτρα συνοδεύεται από τον επιθετικό προσδιορισμό, «Δίδακτρα προσιτά», «Δίδακτρα λογικά», «Δίδακτρα χαμηλά» κτλ. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του φροντιστηριακού οργανισμού Ο Πλάτων των καθηγητών Γκαστή-Οκταπαδά που εδρεύει στην οδό Στουρνάρη 7. Σε διαφήμισή τους σε εφημερίδα τονίζουν: […] Επειδή διαθέτουμε ιδιόκτητο κτίριο, επειδή διδάσκουμε εμείς οι διευθυντές, μπορούμε να έχουμε τα χαμηλότερα δίδακτρα από όλους […] Τα δίδακτρα, με βάση τα στοιχεία που συγκεντρώσαμε στην εξαετία του φροντιστηριακού μπουμ (1926-1931), είναι 250 δραχμές το μήνα, ενώ για το καλοκαιρινό πρόγραμμα, στο οποίο η διδασκαλία φτάνει και 10 ώρες ημερησίως(!), είναι 500 δραχμές.
Η διατήρηση φροντιστηρίων για δεκαετίες δείχνει ότι τελικά το φροντιστήριο, πέρα από τους εκπαιδευτικούς και κοινωνικούς όρους, αποτελεί πηγή εσόδων και κερδών. Σ’ αυτή τη φάση, υπάρχουν άνθρωποι που θυσιάζουν τη βεβαιότητα του σταθερού μισθού του δημοσίου και προτιμούν να μπουν στη διαπάλη της ελεύθερης αγοράς.
ι πληροφορίες μας για τα οικονομικά των φροντιστηρίων είναι περιορισμένες. Ποια νομική μορφή είχαν οι εταιρίες-επιχειρήσεις των φροντιστηρίων, ιδιαίτερα όταν υπήρχαν συνέταιροι και συνεργάτες; Ποια είναι η σχέση εργασίας με τους υπαλλήλους καθηγητές; Ποια ήταν η αμοιβή τους; Ποια είναι η σχέση τους με την επίσημη πολιτεία, Υπουργείο Παιδείας και εφορία; Ποια είναι τα πάγια έ...ξοδα και ποια είναι τα κέρδη τους;
Όλα αυτά είναι κρίσιμα ερωτήματα που περιμένουν απάντηση. Τα χρόνια που έχουν περάσει όμως είναι πολλά. Όλοι οι πρωταγωνιστές του θεσμού δεν βρίσκονται πια «εν ζωή» και τα γραπτά κείμενα είναι ελλιπή. Κάπου ίσως υπάρχουν γραπτά πειστήρια της φροντιστηριακής ζωής. Μαθητολόγια πληρωμών, οφειλών και εξοφλήσεων, βιβλία εσόδων-εξόδων. Για το «φόβο των Ιουδαίων» όμως φαντάζομαι ότι αυτά έχουν καταστραφεί, και μόνο κατά τύχη μπορεί κάποια να διατηρούνται (είναι και το στοιχείο της υστεροφημίας και αναγνώρισης που έχει έμφυτο ο άνθρωπος μέσα του). Ελπίζουμε στο μέλλον να πλουτίσουμε τις γνώσεις μας σ’ αυτό τον τομέα. Αρκούμαστε προς το παρόν σε ό, τι βασίμως εικάζουμε ή γνωρίζουμε.
Τα φροντιστήρια αυτή την εποχή είναι προσωπικές επιχειρήσεις ενός ή δύο ατόμων. Είναι σπάνιες οι περιπτώσεις ευρύτερων συνεργασιών. Ως παραδείγματα συνεργασίας αναφέρουμε τα Γενικά Φροντιστήρια του Συνεταιρισμού Καθηγητών που βρισκόταν στην Ακαδημία 79 και το ιδιωτικό σχολείο και φροντιστήριο του Συνεταιρισμού Ιδιωτικών Εκπαιδευτικών που βρίσκεται στη γωνία των οδών Μυλλέρου και Κεραμεικού.
Δεν είναι όμως απαραίτητο αυτά να έχουν νομική μορφή αφού ο θεσμός των φροντιστηρίων για το επίσημο κράτος, ακόμη δεν υφίσταται. Εξαίρεση αποτελεί ο Συνεταιρισμός Ιδιωτικών Εκπαιδευτικών που είχε νομική υπόσταση, σύμφωνα με δημοσίευμα εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ, 1926.
Οι συνεργασίες των φροντιστών στηρίζονται στην καλή πίστη, σε προσωπικές σχέσεις ανθρώπων που σπούδασαν μαζί. Δεν είναι διόλου σπάνιο το φαινόμενο ένα φροντιστήριο να διασπάται και στη θέση του να εμφανίζονται, στον ίδιο χώρο ή σε άλλη διεύθυνση, νέα φροντιστήρια με νέα σύνθεση συνεργατών.
Τα πάγια έξοδα ενός φροντιστηρίου είναι ο εξοπλισμός (γραφείο υποδοχής, θρανία και πίνακες στις αίθουσες, σε μερικές περιπτώσεις βιβλιοθήκες και εργαστήρια Φυσικής και Χημείας), οι ωρομίσθιες αμοιβές των καθηγητών, τα διαφημιστικά έντυπα, που αρκετές φορές είναι πολυσέλιδα και μοιράζονται δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο. Σημαντικό επίσης κονδύλι εξόδων των φροντιστηρίων είναι οι διαφημίσεις στις εφημερίδες και τα περιοδικά, που γίνονται με καταχωρίσεις μικρές ή μεγάλες σε πολλές εφημερίδες, όχι μια φορά, αλλά επανειλλημένα. Ό, τι απομένει –και πρέπει να απομείνει– μοιράζεται στους συνεταίρους. Η παρέμβαση της εφορίας εκείνα τα χρόνια είναι μόνο συμπτωματική. Η άμεση φορολόγηση των πολιτών δεν είναι ακόμα διαδεδομένη.
Οι εργαζόμενοι στα φροντιστήρια πληρώνονται με βάση ιδιωτική συμφωνία και ανάλογα με τις ώρες διδασκαλίας που πραγματοποίησαν. Δεν έχουν ασφάλιση (το ΙΚΑ θα ιδρυθεί αργότερα και η ασφάλιση των φροντιστών θα αργήσει ακόμα περισσότερο), όπως ανασφάλιστοι είναι και οι ιδιοκτήτες. Οι μόνοι ασφαλισμένοι από τους καθηγητές είναι οι διορισμένοι σε δημόσια θέση.
Ειδική κατηγορία φροντιστών είναι οι συνταξιούχοι του δημοσίου. Εκείνα τα χρόνια η θεμελίωση του δικαιώματος της πλήρους συντάξεως είναι η 25ετία. (Ο μέσος προσδόκιμος χρόνος ζωής είναι αρκετά μικρότερος από τα σημερινά όρια). Υπήρχε ακόμη η δυνατότητα πρόωρης συνταξιοδότησης σε λιγότερα χρόνια. Όλοι αυτοί είχαν το εισόδημα και την ασφάλιση του δημοσίου. Στο φροντιστηριακό χώρο δεν ήταν λίγες τέτοιες περιπτώσεις.
Ερευνητέο είναι το εξής φαινόμενο. Κάθε φροντιστήριο απασχολεί καθηγητές. Γιατί όμως σπάνια αναφέρονται τα ονόματά τους; Στα φυλλάδια και τις διαφημίσεις πάντα γίνεται μνεία σε ειδικευμένους και πεπειραμένους καθηγητές που διδάσκουν. Οι αιτίες είναι πολλές. Αρκετοί είναι καθηγητές, επιμελητές, βοηθοί κτλ. ανωτάτων ιδρυμάτων, καθηγητές στα πρακτικά Λύκεια ή Γυμνάσια. Όλοι τους, με τις πρόσθετες ώρες διδασκαλίας, προσπαθούν να συμπληρώσουν το γλίσχρο μισθό από την επίσημη θέση. Αλλά πάντα υπάρχει ο φόβος της πειθαρχικής δίωξης. Ολόκληρο νομικό πλέγμα νόμων, διαταγμάτων και εγκυκλίων απαγορεύει την ετεροαπασχόληση των εκπαιδευτικών του δημοσίου. Ο έλεγχος όμως των αρμοδίων μηχανισμών τότε ήταν περιορισμένος και με ασαφείς αρμοδιότητες.
Οι φροντιστές χρησιμοποιούν «ονόματα» καθηγητών που διαφημίζουν με προφορικό τρόπο επειδή αποτελούν «κράχτη» για την προσέλκυση νέων μαθητών ή φοιτητών αλλά και γιατί, λόγω της θέσης και της επιρροής τους, μπορούν να συστήσουν σε μαθητές τους κάποιο συγκεκριμένο φροντιστήριο. Υπάρχει βέβαια και άλλη προφανής σκοπιμότητα: Το φροντιστήριο αξιοποιεί τη διδακτική πείρα του επίσημου καθηγητή και αντιστρόφως, του δίνει τη δυνατότητα προπονητικού πεδίου βελτίωσης αυτής της ικανότητας.
Ο τιμολογιακός ανταγωνισμός μεταξύ των φροντιστηρίων είναι έντονος, γιατί κάθε αναφορά στα δίδακτρα συνοδεύεται από τον επιθετικό προσδιορισμό, «Δίδακτρα προσιτά», «Δίδακτρα λογικά», «Δίδακτρα χαμηλά» κτλ. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του φροντιστηριακού οργανισμού Ο Πλάτων των καθηγητών Γκαστή-Οκταπαδά που εδρεύει στην οδό Στουρνάρη 7. Σε διαφήμισή τους σε εφημερίδα τονίζουν: […] Επειδή διαθέτουμε ιδιόκτητο κτίριο, επειδή διδάσκουμε εμείς οι διευθυντές, μπορούμε να έχουμε τα χαμηλότερα δίδακτρα από όλους […] Τα δίδακτρα, με βάση τα στοιχεία που συγκεντρώσαμε στην εξαετία του φροντιστηριακού μπουμ (1926-1931), είναι 250 δραχμές το μήνα, ενώ για το καλοκαιρινό πρόγραμμα, στο οποίο η διδασκαλία φτάνει και 10 ώρες ημερησίως(!), είναι 500 δραχμές.
Η διατήρηση φροντιστηρίων για δεκαετίες δείχνει ότι τελικά το φροντιστήριο, πέρα από τους εκπαιδευτικούς και κοινωνικούς όρους, αποτελεί πηγή εσόδων και κερδών. Σ’ αυτή τη φάση, υπάρχουν άνθρωποι που θυσιάζουν τη βεβαιότητα του σταθερού μισθού του δημοσίου και προτιμούν να μπουν στη διαπάλη της ελεύθερης αγοράς.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου