Γ
ια τις διάφορες σχολές, που παρέχουν πτυχία οιασδήποτε βαθμίδας, εκπαίδευσης και ειδικότητας, από πολύ νωρίς υπάρχουν διαδικασίες έκδοσης αδειών λειτουργίας από τα αντίστοιχα αρμόδια υπουργεία, με βάση νόμους και υπουργικές αποφάσεις που συνεχώς τροποποιούνται. Για τα φροντιστήρια όμως –κάθε μορφής– που προετοιμάζουν υποψηφίους για τις εισιτήριες εξετάσεις ή για διαγωνισμούς π...ρόσληψης δεν υπήρχε καμία νομική πρόβλεψη.
Ξαφνικά, το 1937… με μισό αιώνα καθυστέρηση, το κράτος ανακάλυψε την ύπαρξη των φροντιστηρίων και πήρε τα πρώτα κανονιστικά μέτρα για τη λειτουργία τους. Πρέπει όμως να υπογραμμίσουμε ότι αυτή η επέμβαση έγινε από ένα αυταρχικό καθεστώς, τη δικτατορία του Μεταξά. Το γεγονός είναι αυτονόητο και ευκόλως ερμηνεύσιμο. Ο χώρος των φροντιστηρίων ήταν ένας χώρος ελευθερίας σ’ έναν ευαίσθητο και ευγενικό τομέα όπως της εκπαίδευσης. Ήταν χώρος έλξης δημιουργικών και ευφάνταστων ανθρώπων που ήθελαν να πειραματιστούν και να εφαρμόσουν τις προσωπικές τους απόψεις για τη διδασκαλία και εμβάθυνση στη γνώση, μακριά από τη στενοκεφαλιά και τις αγκυλώσεις της επίσημης γραφειοκρατίας.
Τα φροντιστήρια ήταν ένα καταφύγιο για ανήσυχα και ανυπότακτα άτομα, για ανθρώπους κυνηγημένους από τις δημόσιες θέσεις και τους κρατικούς θεσμούς. Συγχρόνως όμως ήταν κι ένας χώρος σκληρός και αδυσώπητος, όπου καθημερινά έπρεπε να διατηρείς τον εσωτερικό συναγερμό σου, συνεχώς να αποδεικνύεις την ικανότητά σου να κατακτάς το ακροατήριο, να είσαι αποδεκτός, για να ανανεώνεις χρόνο με το χρόνο τους μαθητές σου. Έτσι, αυτόν το χώρο δε μπορούσε το αυταρχικό καθεστώς να τον αφήσει να λειτουργεί χωρίς να δημιουργήσει θεσμούς διοικητικής και αστυνομικής επιτήρησης.
Βέβαια, μόνιμο χαρακτηριστικό οποιασδήποτε εξουσίας είναι να συνειδητοποιεί με χρονική καθυστέρηση την ύπαρξη ενός νέου φαινομένου σε σχέση με τη γέννησή του. Αυτή η καθυστέρηση είναι μεγαλύτερη μέχρι τη διοικητική και νομική πλαισίωσή του. Η «κρατική αδράνεια» είναι ένα στοιχείο που πρέπει να ’χει υπόψη του ένας ερευνητής των εξελίξεων.
Σήμερα γνωρίζουμε ότι τα φροντιστήρια υπάρχουν και λειτουργούν από τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Μέσα από αυτά πέρασαν ως υποψήφιοι η μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων που αποτέλεσαν την πολιτική, στρατιωτική και κοινωνική ηγεσία του τόπου. Τα φροντιστήρια παρουσιάζουν εντυπωσιακή ανάπτυξη όταν πληθαίνουν τα ανώτατα ιδρύματα, και γενικεύεται ο θεσμός των εισιτηρίων εξετάσεων για εισαγωγή σ’ αυτά. Είναι χαρακτηριστική η ύπαρξη αθρόων διαφημίσεων, ιδιαίτερα μετά το 1928. Χρειάστηκε να φτάσουμε το 1937 για να υπάρξει η πρώτη νομοθετική επέμβαση με τον αναγκαστικό νόμο 818/1937 επί υπουργίας του Κ. Γεωργακόπουλο. Είναι το πρώτο κείμενο στο οποίο αναφέρεται η φράση ιδιωτικό φροντιστήριο. Ο νόμος αυτός στο άρθρο 4 θέτει τους εξής δύο όρους:
• Κάθε φροντιστήριο πρέπει να έχει την άδεια του Υπουργείου Παιδείας, και
• Οι διδάσκοντες σ’ αυτό πρέπει να έχουν τα προσόντα, που έχει ο διοριζόμενος σε αντίστοιχη δημόσια εκπαιδευτική θέση.
Είναι χαρακτηριστικό ότι το διαφημιστικό φυλλάδιο του 1938 του φροντιστηρίου Ακαδημία του Γεωργίου Α. Παπαϊωάννου (Κάνιγγος 17) αναφέρει στο εξώφυλλό του τον αριθμό αδείας του υπουργείου. Το ίδιο παρατηρούμε και σε διαφημιστική καταχώρηση σε εφημερίδα του φροντιστηρίου Ακαδημία του Τσίκα (Χαλκοκονδύλη 8).
Στο άρθρο 4, προβλέπονται οι κυρώσεις για την μη τήρηση των παραπάνω όρων. Είναι χαρακτηριστικό το απόσπασμα στην εισηγητική έκθεση του νόμου. Ο Γεωργακόπουλος αναφέρει:
…Μη υπαρχούσης σχετικής διατάξεως νόμου πας τις ηδύνατο να ιδρύη και έχει εν λειτουργία φροντιστήρια προς συμπλήρωσιν των ελλείψεων των μαθητών της δημοτικής και της μέσης εκπαιδεύσεως εις τα οποία εξηκριβώθη ότι ουχί σπανίως διδάσκουσι πρόσωπα στερούμενα των επιστημονικών και ηθικών προσόντων των απαραίτητων δια το έργον του διδασκάλου και καθηγητού…
Πριν όμως συμπληρωθεί ένας χρόνος, το ίδιο υπουργείο επανέρχεται με νέο νόμο (Α. Ν. 1216/1938). Η τότε εξουσία δεν είχε καμία δυσκολία να ψηφίζει νόμους. Ούτε Βουλή, ούτε πολιτικός έλεγχος. Αρκούσε μια τυπική απόφαση του υπουργικού συμβουλίου. Στο νόμο αυτό, από τα 35 συνολικά άρθρα για την ιδιωτική εκπαίδευση, τα 7 είναι αφιερωμένα στα φροντιστήρια. Εδώ δίνεται ένας πρώτος ορισμός της έννοιας του φροντιστηρίου:
Φροντιστήριον υπό την έννοια του παρόντος νόμου λογίζεται η ομαδική διδασκαλία μαθημάτων αναγόμενων εις τον κύκλον της στοιχειώδους, μέσης ή ανώτερης εκπαιδεύσεως ή ξένων γλωσσών εις πρόσωπα πλείονα των πέντε…
Επαναλαμβάνονται πιο αναλυτικά οι όροι του Α. Ν. 818/1937, αλλά προστίθενται και τα εξής νέα στοιχεία:
1. Αναγνωρίζεται το δικαίωμα διδασκαλίας πέρα από τους φιλολόγους, μαθηματικούς και φυσικούς και στις εξής ακόμα περιπτώσεις:
• Στους αποφοίτους της Σχολής Ευελπίδων και Δοκίμων για να νομιμοποιήσουν περιπτώσεις που ήδη ασκούν το επάγγελμα όπως ο Διονύσιος Βερέττας, ο Ιωάννης Ατζιούς κ.ά.
• Στους φαρμακοποιούς, παρά το γεγονός ότι δεν προέρχονται από καθηγητική σχολή, για να καλύψει τις περιπτώσεις που υπάρχουν. Δύο, τουλάχιστον από τους πιο πετυχημένους παλαιότερους φροντιστές είναι φαρμακοποιοί ο Απόστολος Χ. Παπαϊωάννου, που διαθέτει το φροντιστήριο Πανελλήνιος Ακαδημία από το 1924, και ο Σωτήρης Γολεμάτης, που μαζί με τον Κ. Αραχωβίτη –και για ένα διάσημα με τον μαθηματικό Ι. Ξανθάκη, αργότερα Ακαδημαϊκό–, έχουν φροντιστήριο στην αρχή Κωλέττη και Θεμιστοκλέους και αργότερα στο τέλος της Σόλωνος από το 1926.
• Στους απόφοιτους των χημικών τμημάτων του Πανεπιστημίου και του Πολυτεχνείου, διότι μέχρι τότε δεν είχαν δικαίωμα διορισμού στην εκπαίδευση.
2. Για την άδεια διδασκαλίας απαιτείται πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων:
Απαγορεύεται η χορήγησις αδείας διδασκαλίας εις πρόσωπα […] εμφορούμενα από ιδέας αντιτιθέμενας εις το κοινωνικόν και πολιτειακόν καθεστώς.
Με το άρθρο 33 απαγορεύεται στα φροντιστήρια η χρησιμοποίηση στον τίτλο τους της λέξης Ακαδημία και όλων των παράγωγών της. Εκείνη την εποχή υπάρχουν στην Αθήνα και Θεσσαλονίκη 12 τουλάχιστον τέτοια φροντιστήρια.
Ο τρίτος νόμος για τα φροντιστήρια (Α. Ν. 2545/1940) ψηφίστηκε ένα μήνα πριν από την κήρυξη του πολέμου της Αλβανίας. Είναι ένα είδος κωδικοποίησης όλων των διατάξεων για την ιδιωτική εκπαίδευση και τα φροντιστήρια. Στην εισηγητική έκθεση του υπουργού Κ. Σπέντζα αναγνωρίζεται η ενίσχυση των φροντιστηρίων τα τελευταία χρόνια.
[…] λόγω ιδίως της γενικεύσεως της δι’ εξετάσεων εισαγωγής εις τας ανώτατας σχολάς ή προσλήψεις εις διαφόρους οργανισμούς […]
Τα νέα στοιχεία που εισάγει ο νόμος είναι:
Στον ορισμό που είδαμε προηγουμένως προσθέτει τα εξής:
[…] ανεξαρτήτως αριθμού διδασκομένων αρκεί κατά την διάρκειαν της εβδομάδος να υπερβαίνουσι τα δέκα άτομα […]
3. Στις απαγορεύσεις λέξεων σε τίτλους φροντιστηρίων προστίθενται η λέξη Εθνικόν και τα παράγωγά της, όπως και η λέξη Σχολή που είχαν πάρει ήδη κάποιες Ακαδημίες. Τα φροντιστήρια δεν δίνουν πτυχία και τίτλους, παρά μόνο βεβαιώσεις παρακολούθησης των μαθημάτων.
4. Για πρώτη φορά, δημιουργείται επετηρίδα ατόμων που παραδίδουν μαθήματα «κατ’ οίκον»
[…] Πράγματι, η μέχρι τούδε έλλειψις παντός ελέγχου διείσδυσης ατόμων εντός των οικογενειών ενέχει πολλούς κινδύνους από εθνικής και ηθικής απόψεως […]
Ο νόμος αυτός με πολλές αλλαγές, τροποποιήσεις επί τροποποιήσεων, ισχύει και σήμερα. Το 1946, με πράξη του υπουργικού συμβουλίου (216/1946) αποφασίζεται η διατήρησή του σε ισχύ. Κάποια δευτερεύοντα θέματα που αναφέρονται στο νόμο κηρύσσονται αντισυνταγματικά με αποφάσεις του Συμβουλίου Επικρατείας.
Από τότε έχουν ανέβει στην εξουσία δεκάδες κυβερνήσεις. Καμία δεν πήρε την αυτονόητη πρωτοβουλία –ίσως λόγω ανεξήγητου πολιτικού κόστους– να ψηφίσει ένα σύγχρονο νόμο αναγνωρίζοντας επιτέλους –και λόγω του διαρρεύσαντος χρόνου– τον «επτάψυχο» χαρακτήρα των φροντιστηρίων, τον κοινωνικό και εξισορροπητικό ρόλο που έπαιξαν όλο αυτό το διάστημα.
Αλήθεια! Πόσος ακόμα χρόνος θα χρειασθεί για την αναγνώριση αυτής της πασίδηλης πραγματικότητας;
ια τις διάφορες σχολές, που παρέχουν πτυχία οιασδήποτε βαθμίδας, εκπαίδευσης και ειδικότητας, από πολύ νωρίς υπάρχουν διαδικασίες έκδοσης αδειών λειτουργίας από τα αντίστοιχα αρμόδια υπουργεία, με βάση νόμους και υπουργικές αποφάσεις που συνεχώς τροποποιούνται. Για τα φροντιστήρια όμως –κάθε μορφής– που προετοιμάζουν υποψηφίους για τις εισιτήριες εξετάσεις ή για διαγωνισμούς π...ρόσληψης δεν υπήρχε καμία νομική πρόβλεψη.
Ξαφνικά, το 1937… με μισό αιώνα καθυστέρηση, το κράτος ανακάλυψε την ύπαρξη των φροντιστηρίων και πήρε τα πρώτα κανονιστικά μέτρα για τη λειτουργία τους. Πρέπει όμως να υπογραμμίσουμε ότι αυτή η επέμβαση έγινε από ένα αυταρχικό καθεστώς, τη δικτατορία του Μεταξά. Το γεγονός είναι αυτονόητο και ευκόλως ερμηνεύσιμο. Ο χώρος των φροντιστηρίων ήταν ένας χώρος ελευθερίας σ’ έναν ευαίσθητο και ευγενικό τομέα όπως της εκπαίδευσης. Ήταν χώρος έλξης δημιουργικών και ευφάνταστων ανθρώπων που ήθελαν να πειραματιστούν και να εφαρμόσουν τις προσωπικές τους απόψεις για τη διδασκαλία και εμβάθυνση στη γνώση, μακριά από τη στενοκεφαλιά και τις αγκυλώσεις της επίσημης γραφειοκρατίας.
Τα φροντιστήρια ήταν ένα καταφύγιο για ανήσυχα και ανυπότακτα άτομα, για ανθρώπους κυνηγημένους από τις δημόσιες θέσεις και τους κρατικούς θεσμούς. Συγχρόνως όμως ήταν κι ένας χώρος σκληρός και αδυσώπητος, όπου καθημερινά έπρεπε να διατηρείς τον εσωτερικό συναγερμό σου, συνεχώς να αποδεικνύεις την ικανότητά σου να κατακτάς το ακροατήριο, να είσαι αποδεκτός, για να ανανεώνεις χρόνο με το χρόνο τους μαθητές σου. Έτσι, αυτόν το χώρο δε μπορούσε το αυταρχικό καθεστώς να τον αφήσει να λειτουργεί χωρίς να δημιουργήσει θεσμούς διοικητικής και αστυνομικής επιτήρησης.
Βέβαια, μόνιμο χαρακτηριστικό οποιασδήποτε εξουσίας είναι να συνειδητοποιεί με χρονική καθυστέρηση την ύπαρξη ενός νέου φαινομένου σε σχέση με τη γέννησή του. Αυτή η καθυστέρηση είναι μεγαλύτερη μέχρι τη διοικητική και νομική πλαισίωσή του. Η «κρατική αδράνεια» είναι ένα στοιχείο που πρέπει να ’χει υπόψη του ένας ερευνητής των εξελίξεων.
Σήμερα γνωρίζουμε ότι τα φροντιστήρια υπάρχουν και λειτουργούν από τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Μέσα από αυτά πέρασαν ως υποψήφιοι η μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων που αποτέλεσαν την πολιτική, στρατιωτική και κοινωνική ηγεσία του τόπου. Τα φροντιστήρια παρουσιάζουν εντυπωσιακή ανάπτυξη όταν πληθαίνουν τα ανώτατα ιδρύματα, και γενικεύεται ο θεσμός των εισιτηρίων εξετάσεων για εισαγωγή σ’ αυτά. Είναι χαρακτηριστική η ύπαρξη αθρόων διαφημίσεων, ιδιαίτερα μετά το 1928. Χρειάστηκε να φτάσουμε το 1937 για να υπάρξει η πρώτη νομοθετική επέμβαση με τον αναγκαστικό νόμο 818/1937 επί υπουργίας του Κ. Γεωργακόπουλο. Είναι το πρώτο κείμενο στο οποίο αναφέρεται η φράση ιδιωτικό φροντιστήριο. Ο νόμος αυτός στο άρθρο 4 θέτει τους εξής δύο όρους:
• Κάθε φροντιστήριο πρέπει να έχει την άδεια του Υπουργείου Παιδείας, και
• Οι διδάσκοντες σ’ αυτό πρέπει να έχουν τα προσόντα, που έχει ο διοριζόμενος σε αντίστοιχη δημόσια εκπαιδευτική θέση.
Είναι χαρακτηριστικό ότι το διαφημιστικό φυλλάδιο του 1938 του φροντιστηρίου Ακαδημία του Γεωργίου Α. Παπαϊωάννου (Κάνιγγος 17) αναφέρει στο εξώφυλλό του τον αριθμό αδείας του υπουργείου. Το ίδιο παρατηρούμε και σε διαφημιστική καταχώρηση σε εφημερίδα του φροντιστηρίου Ακαδημία του Τσίκα (Χαλκοκονδύλη 8).
Στο άρθρο 4, προβλέπονται οι κυρώσεις για την μη τήρηση των παραπάνω όρων. Είναι χαρακτηριστικό το απόσπασμα στην εισηγητική έκθεση του νόμου. Ο Γεωργακόπουλος αναφέρει:
…Μη υπαρχούσης σχετικής διατάξεως νόμου πας τις ηδύνατο να ιδρύη και έχει εν λειτουργία φροντιστήρια προς συμπλήρωσιν των ελλείψεων των μαθητών της δημοτικής και της μέσης εκπαιδεύσεως εις τα οποία εξηκριβώθη ότι ουχί σπανίως διδάσκουσι πρόσωπα στερούμενα των επιστημονικών και ηθικών προσόντων των απαραίτητων δια το έργον του διδασκάλου και καθηγητού…
Πριν όμως συμπληρωθεί ένας χρόνος, το ίδιο υπουργείο επανέρχεται με νέο νόμο (Α. Ν. 1216/1938). Η τότε εξουσία δεν είχε καμία δυσκολία να ψηφίζει νόμους. Ούτε Βουλή, ούτε πολιτικός έλεγχος. Αρκούσε μια τυπική απόφαση του υπουργικού συμβουλίου. Στο νόμο αυτό, από τα 35 συνολικά άρθρα για την ιδιωτική εκπαίδευση, τα 7 είναι αφιερωμένα στα φροντιστήρια. Εδώ δίνεται ένας πρώτος ορισμός της έννοιας του φροντιστηρίου:
Φροντιστήριον υπό την έννοια του παρόντος νόμου λογίζεται η ομαδική διδασκαλία μαθημάτων αναγόμενων εις τον κύκλον της στοιχειώδους, μέσης ή ανώτερης εκπαιδεύσεως ή ξένων γλωσσών εις πρόσωπα πλείονα των πέντε…
Επαναλαμβάνονται πιο αναλυτικά οι όροι του Α. Ν. 818/1937, αλλά προστίθενται και τα εξής νέα στοιχεία:
1. Αναγνωρίζεται το δικαίωμα διδασκαλίας πέρα από τους φιλολόγους, μαθηματικούς και φυσικούς και στις εξής ακόμα περιπτώσεις:
• Στους αποφοίτους της Σχολής Ευελπίδων και Δοκίμων για να νομιμοποιήσουν περιπτώσεις που ήδη ασκούν το επάγγελμα όπως ο Διονύσιος Βερέττας, ο Ιωάννης Ατζιούς κ.ά.
• Στους φαρμακοποιούς, παρά το γεγονός ότι δεν προέρχονται από καθηγητική σχολή, για να καλύψει τις περιπτώσεις που υπάρχουν. Δύο, τουλάχιστον από τους πιο πετυχημένους παλαιότερους φροντιστές είναι φαρμακοποιοί ο Απόστολος Χ. Παπαϊωάννου, που διαθέτει το φροντιστήριο Πανελλήνιος Ακαδημία από το 1924, και ο Σωτήρης Γολεμάτης, που μαζί με τον Κ. Αραχωβίτη –και για ένα διάσημα με τον μαθηματικό Ι. Ξανθάκη, αργότερα Ακαδημαϊκό–, έχουν φροντιστήριο στην αρχή Κωλέττη και Θεμιστοκλέους και αργότερα στο τέλος της Σόλωνος από το 1926.
• Στους απόφοιτους των χημικών τμημάτων του Πανεπιστημίου και του Πολυτεχνείου, διότι μέχρι τότε δεν είχαν δικαίωμα διορισμού στην εκπαίδευση.
2. Για την άδεια διδασκαλίας απαιτείται πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων:
Απαγορεύεται η χορήγησις αδείας διδασκαλίας εις πρόσωπα […] εμφορούμενα από ιδέας αντιτιθέμενας εις το κοινωνικόν και πολιτειακόν καθεστώς.
Με το άρθρο 33 απαγορεύεται στα φροντιστήρια η χρησιμοποίηση στον τίτλο τους της λέξης Ακαδημία και όλων των παράγωγών της. Εκείνη την εποχή υπάρχουν στην Αθήνα και Θεσσαλονίκη 12 τουλάχιστον τέτοια φροντιστήρια.
Ο τρίτος νόμος για τα φροντιστήρια (Α. Ν. 2545/1940) ψηφίστηκε ένα μήνα πριν από την κήρυξη του πολέμου της Αλβανίας. Είναι ένα είδος κωδικοποίησης όλων των διατάξεων για την ιδιωτική εκπαίδευση και τα φροντιστήρια. Στην εισηγητική έκθεση του υπουργού Κ. Σπέντζα αναγνωρίζεται η ενίσχυση των φροντιστηρίων τα τελευταία χρόνια.
[…] λόγω ιδίως της γενικεύσεως της δι’ εξετάσεων εισαγωγής εις τας ανώτατας σχολάς ή προσλήψεις εις διαφόρους οργανισμούς […]
Τα νέα στοιχεία που εισάγει ο νόμος είναι:
Στον ορισμό που είδαμε προηγουμένως προσθέτει τα εξής:
[…] ανεξαρτήτως αριθμού διδασκομένων αρκεί κατά την διάρκειαν της εβδομάδος να υπερβαίνουσι τα δέκα άτομα […]
3. Στις απαγορεύσεις λέξεων σε τίτλους φροντιστηρίων προστίθενται η λέξη Εθνικόν και τα παράγωγά της, όπως και η λέξη Σχολή που είχαν πάρει ήδη κάποιες Ακαδημίες. Τα φροντιστήρια δεν δίνουν πτυχία και τίτλους, παρά μόνο βεβαιώσεις παρακολούθησης των μαθημάτων.
4. Για πρώτη φορά, δημιουργείται επετηρίδα ατόμων που παραδίδουν μαθήματα «κατ’ οίκον»
[…] Πράγματι, η μέχρι τούδε έλλειψις παντός ελέγχου διείσδυσης ατόμων εντός των οικογενειών ενέχει πολλούς κινδύνους από εθνικής και ηθικής απόψεως […]
Ο νόμος αυτός με πολλές αλλαγές, τροποποιήσεις επί τροποποιήσεων, ισχύει και σήμερα. Το 1946, με πράξη του υπουργικού συμβουλίου (216/1946) αποφασίζεται η διατήρησή του σε ισχύ. Κάποια δευτερεύοντα θέματα που αναφέρονται στο νόμο κηρύσσονται αντισυνταγματικά με αποφάσεις του Συμβουλίου Επικρατείας.
Από τότε έχουν ανέβει στην εξουσία δεκάδες κυβερνήσεις. Καμία δεν πήρε την αυτονόητη πρωτοβουλία –ίσως λόγω ανεξήγητου πολιτικού κόστους– να ψηφίσει ένα σύγχρονο νόμο αναγνωρίζοντας επιτέλους –και λόγω του διαρρεύσαντος χρόνου– τον «επτάψυχο» χαρακτήρα των φροντιστηρίων, τον κοινωνικό και εξισορροπητικό ρόλο που έπαιξαν όλο αυτό το διάστημα.
Αλήθεια! Πόσος ακόμα χρόνος θα χρειασθεί για την αναγνώριση αυτής της πασίδηλης πραγματικότητας;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου