Ιστορικά Σχολεία των Πατησίων
Μαριάνθη Μπέλλα Εκπαιδευτικός Δ.Ε.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η περιοχή των Πατησίων βρίσκεται κοντά στο κέντρο της Αθήνας και συνδέεται με αυτό με την οδό Πατησίων. Στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν ένα προάστιο των Αθηνών, το οποίο τις επόμενες δεκαετίες αναπτύχτηκε με γοργούς ρυθμούς και κατοικήθηκε από μικροαστικά και μεσοαστικά στρώματα. Μεταπολεμικά άλλαξε όψη με την αντιπαροχή, γέμισε πολυώροφες πολυκατοικίες και μετατράπηκε σε μια από τις πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές της Αθήνας. Οι πολυκατοικίες των Πατησίων, χτισμένες σε διαφορετικές δεκαετίες, αποτελούν ένα ζωντανό «μουσείο» εξέλιξης αυτού του είδους κατοικίας στην Αθήνα. Η κοινωνική σύνθεση του πληθυσμού των Πατησίων άλλαξε τα τελευταία είκοσι χρόνια λόγω της μετακίνησης των μεσοαστικών στρωμάτων προς τα βόρεια και νότια προάστια και της εγκατάστασης πολλών οικονομικών μεταναστών από διάφορες χώρες. Σήμερα, οι μισθωτοί είναι πλέον το βασικό κοινωνικό στρώμα που κατοικεί την περιοχή.
Στην περιοχή των Πατησίων ιδρύθηκαν και λειτούργησαν, από τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, πολλά δημόσια και ιδιωτικά σχολεία για να καλύψουν τις ανάγκες του ολοένα αυξανόμενου πληθυσμού. Πολλά από αυτά έχουν μεγάλη ιστορία και σημαντική προσφορά στη μόρφωση των νέων και ορισμένα λειτουργούν μέχρι σήμερα.
Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΩΝ ΠΑΤΗΣΙΩΝ (ΟΝΟΜΑΣΙΑ-ΟΡΙΑ-ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ)
Η περιοχή των Πατησίων βρίσκεται τέσσερα χιλιόμετρα βορειοδυτικά από την Ομόνοια και αποτελείται από δύο τμήματα:
Τα Κάτω Πατήσια, που περιλαμβάνουν την περιοχή από την πλατεία Αμερικής μέχρι τον Άγιο Λουκά και μεγάλη έκταση κάτω από τις οδούς Πατησίων και Αχαρνών (σχεδόν μέχρι τον Κηφισό).
Τα Άνω Πατήσια, που εκτείνονται από τον Άγιο Λουκά μέχρι το τέρμα Πατησίων (Αλυσίδα) και την κηπούπολη Κυπριάδου, με όρια τον συνοικισμό Προμπονά και το ρέμα του Ποδονίφτη.
Σήμερα η διάκριση σε Άνω και Κάτω Πατήσια έχει καταργηθεί και οι δύο ονομασίες παρέμειναν μόνο στις στάσεις του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου.
Υπάρχουν διάφορες εκδοχές για την προέλευση του τοπωνυμίου «Πατήσια»:
Ο μηχανικός Κ. Μπίρης υποστηρίζει την άποψη του Στ. Δραγούμη ότι προέρχεται από τον αρχαίο δήμο Βατή (επιρρηματικός τύπος Βατήσι-μπατήσι-Πατήσια).
Κατά τον Δημήτριο Καμπούρογλου, το όνομα οφείλεται σε έναν Τούρκο κτηματία που ονομαζόταν Πατίς-Αγά.
Ο Θ.Ν. Φιλαδελφεύς υποστηρίζει ότι πρόκειται για παραφθορά της αρχαίας ονομασίας «Παραδείσια» (Σαμαρά-Γκαίτλιχ Ν: 1993: 15-19).
Κατά τη διάρκεια της δημαρχίας του Δ. Καλλιφρονά κατασκευάστηκε η οδός Πατησίων (1841) που επρόκειτο να γίνει ο πιο δημοφιλής εξοχικός περίπατος των Αθηναίων. Στα τέλη του 19ου αιώνα τα Πατήσια ήταν ένα απομακρυσμένο προάστιο γεμάτο ελαιώνες, κήπους με οπωροφόρα δέντρα και ελάχιστες εξοχικές επαύλεις που ανήκαν σε πλούσιους Αθηναίους. Τα Πατήσια συνδέθηκαν με την γιορτή της άνοιξης καθώς κάθε Πρωτομαγιά οι Αθηναίοι πήγαιναν να «πιάσουν το Μάη» αρχικά στην πλατεία Ανθεστηρίων (μετέπειτα Αγάμων και Αμερικής) και αργότερα στο τέρμα Πατησίων.
Τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα η οικοδομική δραστηριότητα γύρω από την οδό Πατησίων ήταν έντονη και δημιουργήθηκαν νέες συνοικίες (Αγ. Μελετίου, Λυσσιατρείο, πλ. Κολιάτσου, Αγ. Λουκάς, Κλωναρίδου κ.ά.). Μετά το 1922 με την άφιξη των προσφύγων δημιουργήθηκαν στα βόρεια των Πατησίων οι προσφυγουπόλεις Νέα Ιωνία, Νέα Χαλκηδόνα, Νέα Φιλαδέλφεια και Περισσός. Τα επόμενα χρόνια τα Πατήσια έπαψαν να είναι ένα απομακρυσμένο προάστιο και ενοποιήθηκαν σταδιακά με το κέντρο της πόλης και τους γύρω συνοικισμούς. Μεταπολεμικά άλλαξαν όψη με την αντιπαροχή και την πυκνή δόμηση και μετατράπηκαν σε μια από τις πιο πολυάνθρωπες και πυκνοδομημένες συνοικίες της Αθήνας. Όπως έγραφε ο Τίμος Μωραϊτίνης στις αρχές της δεκαετίας του 1950: «Ο κόσμος δεν πηγαίνει πια στους κήπους των Πατησιών πρώτον γιατί δεν υπάρχουν κήποι αλλά μόνο πολυκατοικίες και δεύτερον γιατί υπάρχουν πολυκατοικίες και δεν υπάρχουν κήποι» (Σαμαρά-Γκαίτλιχ, 1993: 45-57).
Ι. ΔΗΜΟΣΙΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΩΝ ΠΑΤΗΣΙΩΝ
Τα Διδακτήρια «Νομικός»
Το πρώτο υπαίθριο Σχολείο στο κτήμα Νομικού
Ο Μιχαήλ Νομικός ήταν δημοσιογράφος, ιδιοκτήτης τυπογραφείου στην Αλεξάνδρεια και το Κάιρο και εκδότης της εφημερίδας «Κάϊρον». Μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα (1882) αγόρασε ακίνητο στην περιοχή Ομονοίας, στην οδό Μενάνδρου και Βηλαρά, και κτήμα επτά στρεμμάτων στα Πατήσια, όπου έκτισε την έπαυλή του. Πριν πεθάνει, τον Μάιο του 1900, κληροδότησε στον δήμο Αθηναίων ολόκληρο το κτήμα του στα Πατήσια με τον όρο να «ιδρύση εν τω κτήματι τούτω οιαδήποτε σχολεία αρρένων και θηλέων, κατά το νεώτατον σύστημα, εις τα οποία να τεθεί το όνομα Μιχαήλ Κ. Νομικός». Οι δαπάνες συντήρησης των «Εκπαιδευτήριων Μ. Κ. Νομικός» θα καλύπτονταν από εισοδήματα που προέρχονταν από το ακίνητο της οδού Μενάνδρου και Βηλαρά (Κοντογιάννη, 2003: 16).
Λόγω του ταραγμένου πολιτικού κλίματος και των βαλκανικών πολέμων η επιθυμία του Νομικού δεν εκπληρώθηκε αμέσως. Όμως, την άνοιξη του 1916 λειτούργησε δοκιμαστικά στο κτήμα Νομικού, μετά από πρόταση του υγιεινολόγου και προϊσταμένου της σχολικής υγιεινής στο υπουργείο Παιδείας Εμμανουήλ Λαμπαδάριου, το πρώτο υπαίθριο σχολείο για προφυματικά παιδιά. Το σχολείο αυτό συνδύαζε την ιατρική περίθαλψη με μια ιδιαίτερη παιδαγωγική. Η περιοχή των Πατησίων πληρούσε τις προϋποθέσεις καθώς είχε υγιεινό κλίμα, καθαρό νερό, οπωροφόρα δέντρα και πεύκα και δεν απείχε πολύ από την πόλη των Αθηνών. Οι μαθητές ήταν εύκολο να φθάνουν στο σχολείο με τον τροχιόδρομο χωρίς να διασχίζουν τους σκονισμένους και πολυθόρυβους δρόμους της πόλης, πράγμα το οποίο θα επιβάρυνε την υγεία τους. Έτσι, πενήντα μαθητές και μαθήτριες από διάφορα δημοτικά σχολεία της Αθήνας φοιτούσαν από τις επτά το πρωί ως τις επτά το απόγευμα στο υπαίθριο σχολείο που λειτουργούσε στο κτήμα του Νομικού. Για τις ανάγκες της διδασκαλίας είχαν τοποθετηθεί ξύλινοι πάγκοι και μεγάλες ομπρέλες και για τη μεσημεριανή ξεκούραση των μαθητών, αιώρες και ανάκλιντρα. Οι μαθητές χωρίζονταν σε ομάδες και διδάσκονταν σύμφωνα με τις αρχές της εποπτικής διδασκαλίας μέσα στη φύση. Οι ώρες διδασκαλίας δεν ξεπερνούσαν τις τρεις την ημέρα (η κάθε διδακτική ώρα δεν υπερέβαινε τα τριάντα λεπτά) και διαρκούσαν, με διαλείμματα, έως τις δώδεκα το μεσημέρι. Το πρόγραμμα έδινε έμφαση σε μαθήματα που εμπλέκουν τους μαθητές σε ευχάριστες δραστηριότητες, όπως η γυμναστική, η μουσική και το ελεύθερο παιχνίδι. Το εκπαιδευτικό προσωπικό αποτελούνταν από δύο δασκάλους και έναν γιατρό. Καθώς η τροφή αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους θεραπευτικούς παράγοντες, το υπαίθριο σχολείο προσέφερε στους μαθητές πέντε γεύματα την ημέρα. Το σχολείο λειτούργησε μόνο δύο μήνες (ως τον Ιούλιο του 1916) παρά τα καλά αποτελέσματα τα οποία απέφερε στην υγεία των μαθητών (Θεοδώρου & Καρακατσάνη, 2010: 249-253).
Η μη συνέχιση της λειτουργίας του υπαίθριου σχολείου οφείλεται στο ταραγμένο πολιτικό και πολεμικό κλίμα με τον Εθνικό Διχασμό και το ναυτικό αποκλεισμό από τις δυνάμεις της Αντάντ. Το σχέδιο της ίδρυσης υπαίθριου σχολείου στο κτήμα Νομικού υποστηρίχτηκε από τον Γ.Γ. του υπουργείου Παιδείας Δ. Γληνό και τον Ανώτερο Επόπτη της Δημοτικής Εκπαιδεύσεως Αλ. Δελμούζο κατά την τριετία της βενιζελικής διακυβέρνησης (1917-1920). Όμως, η ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές του Νοεμβρίου 1920 ανέκοψε τις εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις της προηγούμενης περιόδου. Ακολούθησαν η Μικρασιατική Καταστροφή και η άφιξη των προσφύγων (1922) που δεν επέτρεψαν την λειτουργία ενός υπαίθριου σχολείου.
Η΄ Γυμνάσιο Αθηνών
Το 1925 θεμελιώθηκε στο κτήμα Νομικού ένα μεγάλο σχολικό συγκρότημα σε σχέδια του αρχιτέκτονα Γεωργίου Πάντζαρη, ενός από τους πρώτους αποφοίτους του ΕΜΠ, το οποίο ολοκληρώθηκε το 1931. Η κυβέρνηση Βενιζέλου (1928-1932) είχε καταφέρει να συνάψει σύμβαση με Σουηδική Εταιρία «περί χορηγήσεως δανείου προς ανέγερσιν σχολικών κτιρίων του κράτους» (Μπουζάκης, 1997: 211-215). Έτσι, κτίστηκαν 330 σχολεία στα αστικά κέντρα της χώρας με βάση τις αρχές της μοντέρνας αρχιτεκτονικής και σύμφωνα με τις νέες τάσεις της παιδαγωγικής. Έμειναν στην ιστορία ως «σχολεία Παπανδρέου» ή «σχολεία του ʼ30».
Το σχέδιο ανέγερσης των Διδακτηρίων Νομικού προέβλεπε τη δημιουργία δύο Δημοτικών σχολείων, δύο Γυμνασίων (αρρένων και θηλέων), αίθουσα τελετών, υπόστεγα γυμναστικής, εστιατόριο, μαγειρείο και λουτρά. Η κατοικία του Μ. Νομικού διατηρήθηκε στο προαύλιο και αρχικά χρησιμοποιήθηκε για τη στέγαση του 16ου Ελληνικού σχολείου. Στο νέο σχολικό κτίριο μεταφέρθηκε το Η΄ Γυμνάσιο από την Κυψέλη[1], λίγο πριν από τα επίσημα εγκαίνια (25 Σεπτεμβρίου 1930) και ενώ δεν είχαν ακόμα ολοκληρωθεί οι οικοδομικές εργασίες. Στο προαύλιο του σχολείου το 1934, ο αρχιτέκτονας Νικόλαος Μητσάκης σχεδίασε έναν μικρό ναό, σε καθαρά μοντέρνα γραμμή, αφιερωμένο στους αρχαγγέλους Γαβριήλ και Μιχαήλ, που αγιογραφήθηκε από τον ζωγράφο Σπύρο Παπαλουκά. Στο συγκρότημα στεγάστηκαν δύο Γυμνάσια, το Η΄ αρρένων και το Η΄ θηλέων, που λειτουργούσαν σε δύο βάρδιες και δύο Δημοτικά σχολεία. Οι πρώτοι μαθητές ήταν ενθουσιασμένοι που φοιτούσαν στο μεγαλύτερο, ωραιότερο και πιο μοντέρνο σχολικό συγκρότημα της Αθήνας (Κοντογιάννη, 2003: 52-55, 241· Αρβανίτου, Παναγουλέα & Ρούτσου, 2003: 70-73).
Το 1940, με την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου, το σχολείο διέκοψε τη λειτουργία του και το Νοέμβριο 1940 μεταβλήθηκε σε αποθήκη υλικών του αγγλικού στρατού, καθώς στο κτίριο εγκαταστάθηκε βρετανικό εκστρατευτικό σώμα εφοδιασμού. Στη διάρκεια της Κατοχής ένα τμήμα του σχολικού συγκροτήματος επιτάχτηκε από Γερμανούς στρατιώτες και ένα άλλο λειτουργούσε ως σχολείο. Αργότερα οι κατακτητές χρησιμοποίησαν ολόκληρο το κτίριο και δεν επέτρεψαν τη διεξαγωγή των μαθημάτων. Τότε οι μαθητές του Η΄ γυμνασίου συνέχισαν την εκπαίδευσή τους στο κτίριο των Ουνιτών της οδού Αχαρνών, στο δημοτικό σχολείο «Βιταλάκη» κοντά στις Τρεις Γέφυρες (σχολ. έτος 1942-43) και στο Λεόντειο Λύκειο Πατησίων (σχολ. έτος 1943-44) (Κοντογιάννη, 2003: 94-95).
Την περίοδο της Κατοχής και των Δεκεμβριανών το σχολείο και ο μικρός ναός υπέστησαν σημαντικές υλικές ζημιές[2], ενώ το οίκημα της οδού Μενάνδρου και Βηλαρά το οποίο, σύμφωνα με τη διαθήκη του Μ. Νομικού χρηματοδοτούσε το σχολικό συγκρότημα, καταστράφηκε, με αποτέλεσμα το Η΄ γυμνάσιο να χάσει ένα σημαντικό εισόδημα. Από το 1945 έγιναν προσπάθειες για την αποκατάσταση των ζημιών και το Η΄ Γυμνάσιο σύντομα ξαναλειτούργησε. Στις δεκαετίες του 1950 και 1960 ακολούθησε την ακμή της γειτονιάς των Πατησίων που κατοικούνταν από μικροαστικά και μεσοαστικά στρώματα. Ο αριθμός των μαθητών του αυξανόταν συνεχώς με αποτέλεσμα το σχολικό έτος 1959-1960 να συγκεντρώνει 1263 μαθητές, με το μικρότερο τμήμα να έχει 50 μαθητές και το μεγαλύτερο 120 (Αρβανίτου, κ.ά., 2003: 181). Παράλληλα, η περιοχή των Πατησίων άλλαζε όψη με την κατάργηση του τραμ και την αντιπαροχή. Η καλά οργανωμένη συγκοινωνία (τρόλεϊ, λεωφορεία, ηλεκτρικός σιδηρόδρομος-από το 1956) προσέλκυσε μεγάλο αριθμό κατοίκων και τα Πατήσια γέμισαν πολυώροφες πολυκατοικίες. Τις τελευταίες δεκαετίες η περιοχή ασφυκτιά από την υπερβολική δόμηση, την έλλειψη ελεύθερων χώρων και πράσινου, την ατμοσφαιρική ρύπανση και την συνεχή υποβάθμιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων (Σαμαρά- Γκαίτλιχ, 1993: 51-55).
Από το 1949 στο συγκρότημα Νομικού στεγάστηκε εσπερινό Γυμνάσιο ως παράρτημα του Η΄ Γυμνασίου αρρένων, το οποίο από το 1961 μετατράπηκε σε αυτοδιοικούμενο σχολείο: το Α΄ εσπερινό Γυμνάσιο Αθηνών, που λειτουργεί μέχρι σήμερα. Το 1976 δημιουργήθηκε και το Α΄ εσπερινό Λύκειο Αθηνών. Στο κτίριο στεγάστηκε επίσης, για μικρό διάστημα, το Β΄ Οικονομικό Γυμνάσιο, το οποίο αργότερα μεταφέρθηκε στο νεοκλασικό κτίριο της οδού Λευκωσίας 50 και το 1978 τερμάτισε τη λειτουργία του (Αρβανίτου, κ.ά., 2003: 423-424, 455-456˙Κοντογιάννη 2003: 135).
Τα δημόσια γυμνάσια (16ο, 17ο, 19ο, 41ο, 47ο), που δημιουργήθηκαν στην περιοχή Πατησίων στις δεκαετίες του 1960, 1970 και 1980 για να καλύψουν τις ολοένα αυξανόμενες ανάγκες, λειτούργησαν σαν παραρτήματα του Η΄ Γυμνασίου. Το σχολικό έτος 1979-1980 θεσμοθετήθηκε η συνεκπαίδευση αγοριών και κοριτσιών. Έτσι, οι προσδιορισμοί αρρένων και θηλέων αφαιρέθηκαν από τις ονομασίες των σχολείων. Το Η΄ Λύκειο θηλέων μετονομάστηκε σε 32ο Λύκειο Αθηνών και το Η΄ Λύκειο αρρένων σε 8ο Λύκειο Αθηνών. Το ίδιο συνέβη και με τις ονομασίες των Γυμνασίων του συγκροτήματος (Αρβανίτου, κ.ά., 2003: 383).
Τα σχολεία του συγκροτήματος Νομικού (8ο Γυμνάσιο, 32ο Γυμνάσιο, 8ο Λύκειο και 32ο Λύκειο) συνέχισαν τη λειτουργία τους τις επόμενες δεκαετίες προσφέροντας μόρφωση και αγωγή στους νέους της περιοχής. Μετά από τις συγχωνεύσεις σχολείων που έγιναν τα τελευταία χρόνια, στο συγκρότημα σήμερα στεγάζονται το 8ο Γυμνάσιο, το 8ο Γενικό Λύκειο, το 1ο εσπερινό Γυμνάσιο, το 1ο εσπερινό Λύκειο και το 4ο ειδικό Δημοτικό σχολείο Αθηνών.
Στο Η΄ Γυμνάσιο δίδαξαν σημαντικοί καθηγητές όπως ο Γεώργιος Μέγας και ο Δημήτριος Λουκάτος καθηγητές της λαογραφίας του Πανεπιστημίου, ο Νίκος Καλογερόπουλος καθηγητής Θρησκειολογίας, η συγγραφέας και καθηγήτρια μουσικής Λιλίκα Νάκου. Επίσης, φοίτησαν προσωπικότητες με σημαντική προσφορά στην πολιτική, πνευματική και καλλιτεχνική ζωή του τόπου όπως: ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο Φιλοποίμην Φίνος, o Αλέκος Σακελλάριος, ο Χρύσανθος Μποσταντζόγλου, ο Ανδρέας Εμπειρίκος, ο Τάσος Βουρνάς, η Κική Μορφονιού, ο Τάσος Αθανασιάδης, ο Κορνήλιος Καστοριάδης, ο Γιάννης Λάμψας, ο Μίνως Βολονάκης, ο Γρηγόρης Γρηγορίου, ο Μπάμπης Δρακόπουλος, η Μαρία Φαραντούρη, ο Παντελής Βούλγαρης, ο Γιάννης Ζουγανέλης, ο Αντώνης Καφετζόπουλος, o Θάνος Μικρούτσικος και πολλοί άλλοι (Κοντογιάννη, 2003· Αρβανίτου, κ.ά, 2003).
ΙΗ΄ Γυμνάσιο Αθηνών
Τον Ιούνιο του 1962 ιδρύθηκε και άρχισε να λειτουργεί το ΙΗ' Γυμνάσιο Αρρένων Αθηνών, το οποίο στεγάστηκε σε μια παλιά βίλα (κοντά στην σημερινή του θέση) γύρω από την οποία υπήρχαν στρατιωτικές παράγκες που μετατράπηκαν σε αίθουσες διδασκαλίας. Αργότερα λόγω της κακής κατάστασης του κτιρίου το σχολείο στεγάστηκε προσωρινά σε άλλα κοντινά κτίρια. Το 1979 κτίστηκε νέο κτίριο που στεγάζει μέχρι σήμερα το 18ο Γυμνάσιο και το 18ο Λύκειο Αθηνών.
21ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών "Λέλα Καραγιάννη"
Το νεοκλασσικό κτίριο χτίστηκε κατά το διάστημα Ιανουάριος 1897 – Ιούνιος 1899. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1940 ως το 1959 στέγασε την Ανωτέρα Σχολή Βιομηχανικών Σπουδών (μετέπειτα Βιομηχανική Σχολή). Αργότερα, το ιδιωτικό Γυμνάσιο Φωτόπουλου, κάποια τμήματα του Μικρού Πολυτεχνείου και στη συνέχεια διάφορα δημόσια σχολεία, όπως το 17ο Γυμνάσιο Αθηνών και το 41ο Γυμνάσιο-41ο Λύκειο Αθηνών μέχρι τον σεισμό του 1981, οπότε αυτά μεταφέρθηκαν στο κτίριο Τυχόπουλου (Λήμνου 16). Το Νοέμβριο του 1978 το κτίριο απαλλοτριώθηκε υπέρ του 21ου Δημοτικού Σχολείου Αθηνών και το 1984 χαρακτηρίστηκε έργο τέχνης που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία. Δίπλα σε αυτό, το 1986 χτίστηκε νέο σχολικό κτίριο, σύμφωνα με τις αντισεισμικές προδιαγραφές που θεσπίστηκαν μετά τους σεισμούς του 1981, αλλά και αυτές των νέων σχολικών κτιρίων.
Το Σχολικό Συγκρότημα της Γκράβας
Κτίστηκε σε ένα μεγάλο οικόπεδο, το οποίο έμενε για χρόνια αναξιοποίητο, στα σύνορα του Δήμου αθηναίων με τον Δήμο Γαλατσίου. Τα πρώτα σχολεία που στεγάστηκαν στο συγκρότημα, τον Σεπτέμβριο του 1977, ήταν το 16ο Γυμνάσιο-Λύκειο Θηλέων και το 22ο Γυμνάσιο-Λύκειο αρρένων και το 112ο δημοτικό σχολείο.Τα επόμενα χρόνια μεταφέρθηκαν σε αυτό πολλά σχολεία των Αθηνών και του Γαλατσίου (νηπιαγωγεία, δημοτικά, γυμνάσια, λύκεια, Τ.Ε.Ε. και Ι.Ε.Κ.). Στον εξωτερικό χώρο του υπάρχουν αθλητικές εγκαταστάσεις, γήπεδα μπάσκετ, βόλεϊ, στίβου, κλειστό γυμναστήριο και κολυμβητήριο.
Μαριάνθη Μπέλλα Εκπαιδευτικός Δ.Ε.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η περιοχή των Πατησίων βρίσκεται κοντά στο κέντρο της Αθήνας και συνδέεται με αυτό με την οδό Πατησίων. Στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν ένα προάστιο των Αθηνών, το οποίο τις επόμενες δεκαετίες αναπτύχτηκε με γοργούς ρυθμούς και κατοικήθηκε από μικροαστικά και μεσοαστικά στρώματα. Μεταπολεμικά άλλαξε όψη με την αντιπαροχή, γέμισε πολυώροφες πολυκατοικίες και μετατράπηκε σε μια από τις πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές της Αθήνας. Οι πολυκατοικίες των Πατησίων, χτισμένες σε διαφορετικές δεκαετίες, αποτελούν ένα ζωντανό «μουσείο» εξέλιξης αυτού του είδους κατοικίας στην Αθήνα. Η κοινωνική σύνθεση του πληθυσμού των Πατησίων άλλαξε τα τελευταία είκοσι χρόνια λόγω της μετακίνησης των μεσοαστικών στρωμάτων προς τα βόρεια και νότια προάστια και της εγκατάστασης πολλών οικονομικών μεταναστών από διάφορες χώρες. Σήμερα, οι μισθωτοί είναι πλέον το βασικό κοινωνικό στρώμα που κατοικεί την περιοχή.
Στην περιοχή των Πατησίων ιδρύθηκαν και λειτούργησαν, από τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, πολλά δημόσια και ιδιωτικά σχολεία για να καλύψουν τις ανάγκες του ολοένα αυξανόμενου πληθυσμού. Πολλά από αυτά έχουν μεγάλη ιστορία και σημαντική προσφορά στη μόρφωση των νέων και ορισμένα λειτουργούν μέχρι σήμερα.
Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΩΝ ΠΑΤΗΣΙΩΝ (ΟΝΟΜΑΣΙΑ-ΟΡΙΑ-ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ)
Η περιοχή των Πατησίων βρίσκεται τέσσερα χιλιόμετρα βορειοδυτικά από την Ομόνοια και αποτελείται από δύο τμήματα:
Τα Κάτω Πατήσια, που περιλαμβάνουν την περιοχή από την πλατεία Αμερικής μέχρι τον Άγιο Λουκά και μεγάλη έκταση κάτω από τις οδούς Πατησίων και Αχαρνών (σχεδόν μέχρι τον Κηφισό).
Τα Άνω Πατήσια, που εκτείνονται από τον Άγιο Λουκά μέχρι το τέρμα Πατησίων (Αλυσίδα) και την κηπούπολη Κυπριάδου, με όρια τον συνοικισμό Προμπονά και το ρέμα του Ποδονίφτη.
Σήμερα η διάκριση σε Άνω και Κάτω Πατήσια έχει καταργηθεί και οι δύο ονομασίες παρέμειναν μόνο στις στάσεις του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου.
Υπάρχουν διάφορες εκδοχές για την προέλευση του τοπωνυμίου «Πατήσια»:
Ο μηχανικός Κ. Μπίρης υποστηρίζει την άποψη του Στ. Δραγούμη ότι προέρχεται από τον αρχαίο δήμο Βατή (επιρρηματικός τύπος Βατήσι-μπατήσι-Πατήσια).
Κατά τον Δημήτριο Καμπούρογλου, το όνομα οφείλεται σε έναν Τούρκο κτηματία που ονομαζόταν Πατίς-Αγά.
Ο Θ.Ν. Φιλαδελφεύς υποστηρίζει ότι πρόκειται για παραφθορά της αρχαίας ονομασίας «Παραδείσια» (Σαμαρά-Γκαίτλιχ Ν: 1993: 15-19).
Κατά τη διάρκεια της δημαρχίας του Δ. Καλλιφρονά κατασκευάστηκε η οδός Πατησίων (1841) που επρόκειτο να γίνει ο πιο δημοφιλής εξοχικός περίπατος των Αθηναίων. Στα τέλη του 19ου αιώνα τα Πατήσια ήταν ένα απομακρυσμένο προάστιο γεμάτο ελαιώνες, κήπους με οπωροφόρα δέντρα και ελάχιστες εξοχικές επαύλεις που ανήκαν σε πλούσιους Αθηναίους. Τα Πατήσια συνδέθηκαν με την γιορτή της άνοιξης καθώς κάθε Πρωτομαγιά οι Αθηναίοι πήγαιναν να «πιάσουν το Μάη» αρχικά στην πλατεία Ανθεστηρίων (μετέπειτα Αγάμων και Αμερικής) και αργότερα στο τέρμα Πατησίων.
Τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα η οικοδομική δραστηριότητα γύρω από την οδό Πατησίων ήταν έντονη και δημιουργήθηκαν νέες συνοικίες (Αγ. Μελετίου, Λυσσιατρείο, πλ. Κολιάτσου, Αγ. Λουκάς, Κλωναρίδου κ.ά.). Μετά το 1922 με την άφιξη των προσφύγων δημιουργήθηκαν στα βόρεια των Πατησίων οι προσφυγουπόλεις Νέα Ιωνία, Νέα Χαλκηδόνα, Νέα Φιλαδέλφεια και Περισσός. Τα επόμενα χρόνια τα Πατήσια έπαψαν να είναι ένα απομακρυσμένο προάστιο και ενοποιήθηκαν σταδιακά με το κέντρο της πόλης και τους γύρω συνοικισμούς. Μεταπολεμικά άλλαξαν όψη με την αντιπαροχή και την πυκνή δόμηση και μετατράπηκαν σε μια από τις πιο πολυάνθρωπες και πυκνοδομημένες συνοικίες της Αθήνας. Όπως έγραφε ο Τίμος Μωραϊτίνης στις αρχές της δεκαετίας του 1950: «Ο κόσμος δεν πηγαίνει πια στους κήπους των Πατησιών πρώτον γιατί δεν υπάρχουν κήποι αλλά μόνο πολυκατοικίες και δεύτερον γιατί υπάρχουν πολυκατοικίες και δεν υπάρχουν κήποι» (Σαμαρά-Γκαίτλιχ, 1993: 45-57).
Ι. ΔΗΜΟΣΙΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΩΝ ΠΑΤΗΣΙΩΝ
Τα Διδακτήρια «Νομικός»
Το πρώτο υπαίθριο Σχολείο στο κτήμα Νομικού
Ο Μιχαήλ Νομικός ήταν δημοσιογράφος, ιδιοκτήτης τυπογραφείου στην Αλεξάνδρεια και το Κάιρο και εκδότης της εφημερίδας «Κάϊρον». Μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα (1882) αγόρασε ακίνητο στην περιοχή Ομονοίας, στην οδό Μενάνδρου και Βηλαρά, και κτήμα επτά στρεμμάτων στα Πατήσια, όπου έκτισε την έπαυλή του. Πριν πεθάνει, τον Μάιο του 1900, κληροδότησε στον δήμο Αθηναίων ολόκληρο το κτήμα του στα Πατήσια με τον όρο να «ιδρύση εν τω κτήματι τούτω οιαδήποτε σχολεία αρρένων και θηλέων, κατά το νεώτατον σύστημα, εις τα οποία να τεθεί το όνομα Μιχαήλ Κ. Νομικός». Οι δαπάνες συντήρησης των «Εκπαιδευτήριων Μ. Κ. Νομικός» θα καλύπτονταν από εισοδήματα που προέρχονταν από το ακίνητο της οδού Μενάνδρου και Βηλαρά (Κοντογιάννη, 2003: 16).
Λόγω του ταραγμένου πολιτικού κλίματος και των βαλκανικών πολέμων η επιθυμία του Νομικού δεν εκπληρώθηκε αμέσως. Όμως, την άνοιξη του 1916 λειτούργησε δοκιμαστικά στο κτήμα Νομικού, μετά από πρόταση του υγιεινολόγου και προϊσταμένου της σχολικής υγιεινής στο υπουργείο Παιδείας Εμμανουήλ Λαμπαδάριου, το πρώτο υπαίθριο σχολείο για προφυματικά παιδιά. Το σχολείο αυτό συνδύαζε την ιατρική περίθαλψη με μια ιδιαίτερη παιδαγωγική. Η περιοχή των Πατησίων πληρούσε τις προϋποθέσεις καθώς είχε υγιεινό κλίμα, καθαρό νερό, οπωροφόρα δέντρα και πεύκα και δεν απείχε πολύ από την πόλη των Αθηνών. Οι μαθητές ήταν εύκολο να φθάνουν στο σχολείο με τον τροχιόδρομο χωρίς να διασχίζουν τους σκονισμένους και πολυθόρυβους δρόμους της πόλης, πράγμα το οποίο θα επιβάρυνε την υγεία τους. Έτσι, πενήντα μαθητές και μαθήτριες από διάφορα δημοτικά σχολεία της Αθήνας φοιτούσαν από τις επτά το πρωί ως τις επτά το απόγευμα στο υπαίθριο σχολείο που λειτουργούσε στο κτήμα του Νομικού. Για τις ανάγκες της διδασκαλίας είχαν τοποθετηθεί ξύλινοι πάγκοι και μεγάλες ομπρέλες και για τη μεσημεριανή ξεκούραση των μαθητών, αιώρες και ανάκλιντρα. Οι μαθητές χωρίζονταν σε ομάδες και διδάσκονταν σύμφωνα με τις αρχές της εποπτικής διδασκαλίας μέσα στη φύση. Οι ώρες διδασκαλίας δεν ξεπερνούσαν τις τρεις την ημέρα (η κάθε διδακτική ώρα δεν υπερέβαινε τα τριάντα λεπτά) και διαρκούσαν, με διαλείμματα, έως τις δώδεκα το μεσημέρι. Το πρόγραμμα έδινε έμφαση σε μαθήματα που εμπλέκουν τους μαθητές σε ευχάριστες δραστηριότητες, όπως η γυμναστική, η μουσική και το ελεύθερο παιχνίδι. Το εκπαιδευτικό προσωπικό αποτελούνταν από δύο δασκάλους και έναν γιατρό. Καθώς η τροφή αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους θεραπευτικούς παράγοντες, το υπαίθριο σχολείο προσέφερε στους μαθητές πέντε γεύματα την ημέρα. Το σχολείο λειτούργησε μόνο δύο μήνες (ως τον Ιούλιο του 1916) παρά τα καλά αποτελέσματα τα οποία απέφερε στην υγεία των μαθητών (Θεοδώρου & Καρακατσάνη, 2010: 249-253).
Η μη συνέχιση της λειτουργίας του υπαίθριου σχολείου οφείλεται στο ταραγμένο πολιτικό και πολεμικό κλίμα με τον Εθνικό Διχασμό και το ναυτικό αποκλεισμό από τις δυνάμεις της Αντάντ. Το σχέδιο της ίδρυσης υπαίθριου σχολείου στο κτήμα Νομικού υποστηρίχτηκε από τον Γ.Γ. του υπουργείου Παιδείας Δ. Γληνό και τον Ανώτερο Επόπτη της Δημοτικής Εκπαιδεύσεως Αλ. Δελμούζο κατά την τριετία της βενιζελικής διακυβέρνησης (1917-1920). Όμως, η ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές του Νοεμβρίου 1920 ανέκοψε τις εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις της προηγούμενης περιόδου. Ακολούθησαν η Μικρασιατική Καταστροφή και η άφιξη των προσφύγων (1922) που δεν επέτρεψαν την λειτουργία ενός υπαίθριου σχολείου.
Η΄ Γυμνάσιο Αθηνών
Το 1925 θεμελιώθηκε στο κτήμα Νομικού ένα μεγάλο σχολικό συγκρότημα σε σχέδια του αρχιτέκτονα Γεωργίου Πάντζαρη, ενός από τους πρώτους αποφοίτους του ΕΜΠ, το οποίο ολοκληρώθηκε το 1931. Η κυβέρνηση Βενιζέλου (1928-1932) είχε καταφέρει να συνάψει σύμβαση με Σουηδική Εταιρία «περί χορηγήσεως δανείου προς ανέγερσιν σχολικών κτιρίων του κράτους» (Μπουζάκης, 1997: 211-215). Έτσι, κτίστηκαν 330 σχολεία στα αστικά κέντρα της χώρας με βάση τις αρχές της μοντέρνας αρχιτεκτονικής και σύμφωνα με τις νέες τάσεις της παιδαγωγικής. Έμειναν στην ιστορία ως «σχολεία Παπανδρέου» ή «σχολεία του ʼ30».
Το σχέδιο ανέγερσης των Διδακτηρίων Νομικού προέβλεπε τη δημιουργία δύο Δημοτικών σχολείων, δύο Γυμνασίων (αρρένων και θηλέων), αίθουσα τελετών, υπόστεγα γυμναστικής, εστιατόριο, μαγειρείο και λουτρά. Η κατοικία του Μ. Νομικού διατηρήθηκε στο προαύλιο και αρχικά χρησιμοποιήθηκε για τη στέγαση του 16ου Ελληνικού σχολείου. Στο νέο σχολικό κτίριο μεταφέρθηκε το Η΄ Γυμνάσιο από την Κυψέλη[1], λίγο πριν από τα επίσημα εγκαίνια (25 Σεπτεμβρίου 1930) και ενώ δεν είχαν ακόμα ολοκληρωθεί οι οικοδομικές εργασίες. Στο προαύλιο του σχολείου το 1934, ο αρχιτέκτονας Νικόλαος Μητσάκης σχεδίασε έναν μικρό ναό, σε καθαρά μοντέρνα γραμμή, αφιερωμένο στους αρχαγγέλους Γαβριήλ και Μιχαήλ, που αγιογραφήθηκε από τον ζωγράφο Σπύρο Παπαλουκά. Στο συγκρότημα στεγάστηκαν δύο Γυμνάσια, το Η΄ αρρένων και το Η΄ θηλέων, που λειτουργούσαν σε δύο βάρδιες και δύο Δημοτικά σχολεία. Οι πρώτοι μαθητές ήταν ενθουσιασμένοι που φοιτούσαν στο μεγαλύτερο, ωραιότερο και πιο μοντέρνο σχολικό συγκρότημα της Αθήνας (Κοντογιάννη, 2003: 52-55, 241· Αρβανίτου, Παναγουλέα & Ρούτσου, 2003: 70-73).
Το 1940, με την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου, το σχολείο διέκοψε τη λειτουργία του και το Νοέμβριο 1940 μεταβλήθηκε σε αποθήκη υλικών του αγγλικού στρατού, καθώς στο κτίριο εγκαταστάθηκε βρετανικό εκστρατευτικό σώμα εφοδιασμού. Στη διάρκεια της Κατοχής ένα τμήμα του σχολικού συγκροτήματος επιτάχτηκε από Γερμανούς στρατιώτες και ένα άλλο λειτουργούσε ως σχολείο. Αργότερα οι κατακτητές χρησιμοποίησαν ολόκληρο το κτίριο και δεν επέτρεψαν τη διεξαγωγή των μαθημάτων. Τότε οι μαθητές του Η΄ γυμνασίου συνέχισαν την εκπαίδευσή τους στο κτίριο των Ουνιτών της οδού Αχαρνών, στο δημοτικό σχολείο «Βιταλάκη» κοντά στις Τρεις Γέφυρες (σχολ. έτος 1942-43) και στο Λεόντειο Λύκειο Πατησίων (σχολ. έτος 1943-44) (Κοντογιάννη, 2003: 94-95).
Την περίοδο της Κατοχής και των Δεκεμβριανών το σχολείο και ο μικρός ναός υπέστησαν σημαντικές υλικές ζημιές[2], ενώ το οίκημα της οδού Μενάνδρου και Βηλαρά το οποίο, σύμφωνα με τη διαθήκη του Μ. Νομικού χρηματοδοτούσε το σχολικό συγκρότημα, καταστράφηκε, με αποτέλεσμα το Η΄ γυμνάσιο να χάσει ένα σημαντικό εισόδημα. Από το 1945 έγιναν προσπάθειες για την αποκατάσταση των ζημιών και το Η΄ Γυμνάσιο σύντομα ξαναλειτούργησε. Στις δεκαετίες του 1950 και 1960 ακολούθησε την ακμή της γειτονιάς των Πατησίων που κατοικούνταν από μικροαστικά και μεσοαστικά στρώματα. Ο αριθμός των μαθητών του αυξανόταν συνεχώς με αποτέλεσμα το σχολικό έτος 1959-1960 να συγκεντρώνει 1263 μαθητές, με το μικρότερο τμήμα να έχει 50 μαθητές και το μεγαλύτερο 120 (Αρβανίτου, κ.ά., 2003: 181). Παράλληλα, η περιοχή των Πατησίων άλλαζε όψη με την κατάργηση του τραμ και την αντιπαροχή. Η καλά οργανωμένη συγκοινωνία (τρόλεϊ, λεωφορεία, ηλεκτρικός σιδηρόδρομος-από το 1956) προσέλκυσε μεγάλο αριθμό κατοίκων και τα Πατήσια γέμισαν πολυώροφες πολυκατοικίες. Τις τελευταίες δεκαετίες η περιοχή ασφυκτιά από την υπερβολική δόμηση, την έλλειψη ελεύθερων χώρων και πράσινου, την ατμοσφαιρική ρύπανση και την συνεχή υποβάθμιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων (Σαμαρά- Γκαίτλιχ, 1993: 51-55).
Από το 1949 στο συγκρότημα Νομικού στεγάστηκε εσπερινό Γυμνάσιο ως παράρτημα του Η΄ Γυμνασίου αρρένων, το οποίο από το 1961 μετατράπηκε σε αυτοδιοικούμενο σχολείο: το Α΄ εσπερινό Γυμνάσιο Αθηνών, που λειτουργεί μέχρι σήμερα. Το 1976 δημιουργήθηκε και το Α΄ εσπερινό Λύκειο Αθηνών. Στο κτίριο στεγάστηκε επίσης, για μικρό διάστημα, το Β΄ Οικονομικό Γυμνάσιο, το οποίο αργότερα μεταφέρθηκε στο νεοκλασικό κτίριο της οδού Λευκωσίας 50 και το 1978 τερμάτισε τη λειτουργία του (Αρβανίτου, κ.ά., 2003: 423-424, 455-456˙Κοντογιάννη 2003: 135).
Τα δημόσια γυμνάσια (16ο, 17ο, 19ο, 41ο, 47ο), που δημιουργήθηκαν στην περιοχή Πατησίων στις δεκαετίες του 1960, 1970 και 1980 για να καλύψουν τις ολοένα αυξανόμενες ανάγκες, λειτούργησαν σαν παραρτήματα του Η΄ Γυμνασίου. Το σχολικό έτος 1979-1980 θεσμοθετήθηκε η συνεκπαίδευση αγοριών και κοριτσιών. Έτσι, οι προσδιορισμοί αρρένων και θηλέων αφαιρέθηκαν από τις ονομασίες των σχολείων. Το Η΄ Λύκειο θηλέων μετονομάστηκε σε 32ο Λύκειο Αθηνών και το Η΄ Λύκειο αρρένων σε 8ο Λύκειο Αθηνών. Το ίδιο συνέβη και με τις ονομασίες των Γυμνασίων του συγκροτήματος (Αρβανίτου, κ.ά., 2003: 383).
Τα σχολεία του συγκροτήματος Νομικού (8ο Γυμνάσιο, 32ο Γυμνάσιο, 8ο Λύκειο και 32ο Λύκειο) συνέχισαν τη λειτουργία τους τις επόμενες δεκαετίες προσφέροντας μόρφωση και αγωγή στους νέους της περιοχής. Μετά από τις συγχωνεύσεις σχολείων που έγιναν τα τελευταία χρόνια, στο συγκρότημα σήμερα στεγάζονται το 8ο Γυμνάσιο, το 8ο Γενικό Λύκειο, το 1ο εσπερινό Γυμνάσιο, το 1ο εσπερινό Λύκειο και το 4ο ειδικό Δημοτικό σχολείο Αθηνών.
Στο Η΄ Γυμνάσιο δίδαξαν σημαντικοί καθηγητές όπως ο Γεώργιος Μέγας και ο Δημήτριος Λουκάτος καθηγητές της λαογραφίας του Πανεπιστημίου, ο Νίκος Καλογερόπουλος καθηγητής Θρησκειολογίας, η συγγραφέας και καθηγήτρια μουσικής Λιλίκα Νάκου. Επίσης, φοίτησαν προσωπικότητες με σημαντική προσφορά στην πολιτική, πνευματική και καλλιτεχνική ζωή του τόπου όπως: ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο Φιλοποίμην Φίνος, o Αλέκος Σακελλάριος, ο Χρύσανθος Μποσταντζόγλου, ο Ανδρέας Εμπειρίκος, ο Τάσος Βουρνάς, η Κική Μορφονιού, ο Τάσος Αθανασιάδης, ο Κορνήλιος Καστοριάδης, ο Γιάννης Λάμψας, ο Μίνως Βολονάκης, ο Γρηγόρης Γρηγορίου, ο Μπάμπης Δρακόπουλος, η Μαρία Φαραντούρη, ο Παντελής Βούλγαρης, ο Γιάννης Ζουγανέλης, ο Αντώνης Καφετζόπουλος, o Θάνος Μικρούτσικος και πολλοί άλλοι (Κοντογιάννη, 2003· Αρβανίτου, κ.ά, 2003).
ΙΗ΄ Γυμνάσιο Αθηνών
Τον Ιούνιο του 1962 ιδρύθηκε και άρχισε να λειτουργεί το ΙΗ' Γυμνάσιο Αρρένων Αθηνών, το οποίο στεγάστηκε σε μια παλιά βίλα (κοντά στην σημερινή του θέση) γύρω από την οποία υπήρχαν στρατιωτικές παράγκες που μετατράπηκαν σε αίθουσες διδασκαλίας. Αργότερα λόγω της κακής κατάστασης του κτιρίου το σχολείο στεγάστηκε προσωρινά σε άλλα κοντινά κτίρια. Το 1979 κτίστηκε νέο κτίριο που στεγάζει μέχρι σήμερα το 18ο Γυμνάσιο και το 18ο Λύκειο Αθηνών.
21ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών "Λέλα Καραγιάννη"
Το νεοκλασσικό κτίριο χτίστηκε κατά το διάστημα Ιανουάριος 1897 – Ιούνιος 1899. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1940 ως το 1959 στέγασε την Ανωτέρα Σχολή Βιομηχανικών Σπουδών (μετέπειτα Βιομηχανική Σχολή). Αργότερα, το ιδιωτικό Γυμνάσιο Φωτόπουλου, κάποια τμήματα του Μικρού Πολυτεχνείου και στη συνέχεια διάφορα δημόσια σχολεία, όπως το 17ο Γυμνάσιο Αθηνών και το 41ο Γυμνάσιο-41ο Λύκειο Αθηνών μέχρι τον σεισμό του 1981, οπότε αυτά μεταφέρθηκαν στο κτίριο Τυχόπουλου (Λήμνου 16). Το Νοέμβριο του 1978 το κτίριο απαλλοτριώθηκε υπέρ του 21ου Δημοτικού Σχολείου Αθηνών και το 1984 χαρακτηρίστηκε έργο τέχνης που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία. Δίπλα σε αυτό, το 1986 χτίστηκε νέο σχολικό κτίριο, σύμφωνα με τις αντισεισμικές προδιαγραφές που θεσπίστηκαν μετά τους σεισμούς του 1981, αλλά και αυτές των νέων σχολικών κτιρίων.
Το Σχολικό Συγκρότημα της Γκράβας
Κτίστηκε σε ένα μεγάλο οικόπεδο, το οποίο έμενε για χρόνια αναξιοποίητο, στα σύνορα του Δήμου αθηναίων με τον Δήμο Γαλατσίου. Τα πρώτα σχολεία που στεγάστηκαν στο συγκρότημα, τον Σεπτέμβριο του 1977, ήταν το 16ο Γυμνάσιο-Λύκειο Θηλέων και το 22ο Γυμνάσιο-Λύκειο αρρένων και το 112ο δημοτικό σχολείο.Τα επόμενα χρόνια μεταφέρθηκαν σε αυτό πολλά σχολεία των Αθηνών και του Γαλατσίου (νηπιαγωγεία, δημοτικά, γυμνάσια, λύκεια, Τ.Ε.Ε. και Ι.Ε.Κ.). Στον εξωτερικό χώρο του υπάρχουν αθλητικές εγκαταστάσεις, γήπεδα μπάσκετ, βόλεϊ, στίβου, κλειστό γυμναστήριο και κολυμβητήριο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου