Η ιστορία μιας φωτογραφίας
, 2015 ΕΛΙΞΗΡΙΑ ΜΝΗΜΗΣ Του Δημήτρη Σπ. Τσερέ
Στη μελέτη μου «Δάσκαλοι του Προκαταρκτικού Σχολείου Λευκάδος 1806-1825, Καθηγητές του Γυμνασίου Λευκάδος 1829-1960, Δάσκαλοι του Ελληνικού Σχολείου Λευκάδος 1866-1929» (που δημοσιεύτηκε στο: Αφιέρωμα στο Γυμνάσιο Λευκάδος, Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών, Αθήνα, 2002, σ.47-190) και στη σελίδα 176 είχα δημοσιεύσει (με α. α. 14) την κάτωθι φωτογραφία:
με τη λεζάντα: Καθηγητές και μαθητές του Γυμνασίου το 1900 μπροστά στο κτίριό του και με τον εξής υπομνηματισμό στη σ. 188:
Καθηγητές και μαθητές του Γυμνασίου το 1900 μπροστά στο κτίριό του. Στην καμαρωτή θύρα (της αυλής;) αναγράφεται ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ (ιδρύθηκε από τον Ηλία Γουριώτη το 1896 (;) και λειτουργούσε στο προαύλιο του Γυμνασίου). Τρίτος αριστερά από τη σημαία είναι ο Άγγελος Σικελιανός. Στο κέντρο της φωτογραφίας ίσως είναι ο Γυμνασιάρχης 1899-1900, Ιωάννης Ψαλτάκης. Ο καθήμενος στην άκρη αριστερά υποστηρίχτηκε ότι είναι ο επιστάτης, ενώ οι άλλοι δυο καθηγητές δεν έχουν ταυτιστεί (πβ. τον πίνακα των καθηγητών κατά σχολικό έτος). Η φωτογραφία ανήκει στην Βιβέτ Τσαρλαμπά-Κακλαμάνη και την πρωτοδημοσίευσε: Αγγέλου Σικελιανού, Ανέκδοτα ποιήματα και πεζά, Αθήνα 1989 με την εξής λεζάντα: «Γυμνάσιο Λευκάδας το 1900. Στην επάνω σειρά, τρίτος αριστερά από τη σημαία, είναι ο Άγγελος Σικαλιανός» (Τη δημοσίευσε ξανά: Μνήμη Άγγελου Σικελιανού, στα πενήντα χρόνια από τον θάνατό του, 1951-2001, Σύνθεση, κείμενα, επιμέλεια: Β. Τσαρλαμπά-Κακλαμάνη, Δήμος Λευκαδίων 2001, σ.14).
Στο βιβλίο μου Η Μέση Εκπαίδευση στη Λευκάδα 1829-1929, Επεξεργασμένα στοιχεία για τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές με τη βάση δεδομένων σε CD ROM, Κατάλογος του Αρχείου του Γυμνασίου και του Ελληνικού Σχολείου, Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς-43-ΙΝΕ ΕΙΕ, Αθήνα 2006, δημοσίευσα την ίδια φωτογραφία με την ίδια ακριβώς λεζάντα στη σ. 354 (με α. α. 4) και τον ίδιο ακριβώς υπομνηματισμό στη σελίδα 348.
Και στις δύο περιπτώσεις είχα υιοθετήσει τη χρονολόγηση και τον υπομνηματισμό της φωτογραφίας αυτής, τον οποίο έκανε η Βιβέτ Τσαρλαμπά-Κακλαμάνη στο προαναφερθέν βιβλίο της. Ένα νέο στοιχείο όμως απέδειξε ότι η χρονολόγηση της φωτογραφίας ήταν λανθασμένη και το λάθος αυτό συμπαρέσυρε όλες τις σχετικές πληροφορίες που περιέχονται στον προαναφερόμενο υπομνηματισμό της συγκεκριμένης φωτογραφίας.
Συγκεκριμένα, τον Αύγουστο του 2014 ο κ. Νίκος Κατηφόρης μού παρέδωσε μια φωτογραφία (=2η φωτογραφία) από το αρχείο της κ. Ίριδας Καλκάνη-Αυδή, η οποία είναι σχεδόν ίδια με τη φωτογραφία, που είχε πρωτοδημοσιεύσει η Βιβέτ Τσαρλαμπά-Κακλαμάνη. Απλώς, η φωτογραφία αυτή μοιάζει σαν να τραβήχτηκε λίγο μετά (ή λίγο πριν) τη λήψη της προηγούμενης: Από το βλέμμα των μαθητών μπορεί να υποθέσουμε με βεβαιότητα ότι τη φωτογραφία της Βιβέτ Τσαρλαμπά-Κακλαμάνη την έχει τραβήξει ένας φωτογράφος, που βρίσκεται στα αριστερά (όπως βλέπουν οι μαθητές) και την άλλη ένας φωτογράφος, που βρίσκεται στα δεξιά (όπως βλέπουν οι μαθητές). Τα βασικά στοιχεία: ο τόπος (δηλαδή, η αυλή του Γυμνασίου), τα πρόσωπα, οι ενδυμασίες, είναι τα ίδια. Οι διαφορές είναι ελάχιστες και αμελητέες: Η διαφορετική γωνία λήψης, στη δεύτερη φωτογραφία λείπει η σημαία, στην πρώτη σειρά της πρώτης φωτογραφίας οι μαθητές είναι δέκα, ενώ στη δεύτερη εννιά.
Στο κάτω μέρος της 2ης φωτογραφίας και αριστερά αναγράφεται: ΣΤΗ ΛΕΥΚΑΔΑ 1914. Στην πίσω όψη της αναγράφεται: ΣΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΑΔΑΣ – (1914-1915) και σημειώνεται η σειρά και η θέση δύο μαθητών, που απεικονίζονται στη φωτογραφία: της Βέρας Βερροιώτη (κόρης του τότε Δημάρχου Λευκαδίων Ευσταθίου Βερροιώτη) και του Άρη Σκληρού (του μετέπειτα γνωστού συμβολαιογράφου Λευκάδας).
Αιφνιδιασμένος πρόσεξα αυτό που, εφησυχασμένος από τον υπάρχοντα υπομνηματισμό, δεν είχα προσέξει αρχικά, δηλαδή ότι στη φωτογραφία υπάρχουν οχτώ μαθήτριες: Οι τρεις βρίσκονται αριστερά, όπως βλέπουμε εμείς, του (κατά πάσα πιθανότητα) Διευθυντή του Γυμνασίου και οι τέσσερις δεξιά. Μία ακόμα μαθήτρια βρίσκεται στην επόμενη ακριβώς σειρά, πίσω από τις δύο μαθήτριες, που βρίσκονται αριστερά (όπως βλέπουμε εμείς) του Διευθυντή. Το σχολικό έτος 1899-1900 όμως, οπότε αποφοιτά από το Τετρατάξιο Γυμνάσιο Λευκάδας ο Άγγελος Σικελιανός, στο Γυμνάσιο δεν φοιτά καμία μαθήτρια! Μαθήτριες στο Γυμνάσιο Λευκάδας εμφανίζονται μόνο από το σχολικό έτος 1901-1902 και είναι τέσσερις (4) τον αριθμό. Και οχτώ (8) μαθήτριες, κατά την περίοδο 1900-1915, απαντούν μόνο το σχολικό έτος 1913-14.
Από τα ανωτέρω προκύπτει με απόλυτη βεβαιότητα πρώτον: Η φωτογραφία αυτή αποκλείεται να είναι του 1900 και, επομένως, σ’ αυτή δεν υπάρχει ο Άγγελος Σικελιανός, όπως αναφερόταν στους ως τώρα υπομνηματισμούς της φωτογραφίας. Και δεύτερον: Η φωτογραφία, βάσει στοιχείων που παραθέσαμε, πρέπει να «τραβήχτηκε» το σχολικό έτος 1913-14 και η επ’ αυτής σημείωση «1914-15» είναι λανθασμένη.
Για την ιστορία να αναφέρουμε ότι οι οχτώ μαθήτριες του σχολικού έτους 1913-14 είναι: Της Α΄ τάξης η Αικατερίνη Κούρτη του Ι., ετών 17, κόρη κρεοπώλη (απερρίφθη), η Αικατερίνη Τραυλού του Χρήστου, ετών 14, κόρη «κτηματικού» (ανεξεταστέα-απερρίφθη στις επαναληπτικές)• Της Β΄ τάξης η Αργυρώ Δαλιάνη του Γεωργίου, ετών 13, κόρη οινοπώλη (προήχθη), η Ελίζα Καββαδά του Αποστόλου, ετών 13, ορφανή -κόρη φαρμακοποιού, όπως συνάγεται από άλλες εγγραφές- (ανεξεταστέα-προήχθη στις επαναληπτικές εξετάσεις), η Άννα Λαζαράκου του Επαμεινώνδα, ετών 15, ορφανή (προήχθη) και η Αικατερίνη Σίδερη του Νικολάου, ετών 11, κόρη δικηγόρου (προήχθη)• Της Γ΄ τάξης η Αικατερίνη Καββαδία του Δημητρίου, ετών 16, ορφανή (προήχθη). Και της Δ΄ τάξης η Βέρροια Βερροιώτη του Ευσταθίου, ετών 15, κόρη γιατρού (απελύθη).(1)
(1) Όλα τα στοιχεία αυτά, που παραθέτω στο κείμενό μου, στο: Δημήτρης Σπ. Τσερές, Η Μέση Εκπαίδευση στη Λευκάδα 1829-1929, Επεξεργασμένα στοιχεία για τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές με τη βάση δεδομένων σε CD ROM. Κατάλογος του αρχείου του Γυμνασίου και του Ελληνικού Σχολείου, Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς, αρ. 43, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών Ε.Ι.Ε., Αθήνα 2006, στο συνημμένο CD ROM
, 2015 ΕΛΙΞΗΡΙΑ ΜΝΗΜΗΣ Του Δημήτρη Σπ. Τσερέ
Στη μελέτη μου «Δάσκαλοι του Προκαταρκτικού Σχολείου Λευκάδος 1806-1825, Καθηγητές του Γυμνασίου Λευκάδος 1829-1960, Δάσκαλοι του Ελληνικού Σχολείου Λευκάδος 1866-1929» (που δημοσιεύτηκε στο: Αφιέρωμα στο Γυμνάσιο Λευκάδος, Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών, Αθήνα, 2002, σ.47-190) και στη σελίδα 176 είχα δημοσιεύσει (με α. α. 14) την κάτωθι φωτογραφία:
με τη λεζάντα: Καθηγητές και μαθητές του Γυμνασίου το 1900 μπροστά στο κτίριό του και με τον εξής υπομνηματισμό στη σ. 188:
Καθηγητές και μαθητές του Γυμνασίου το 1900 μπροστά στο κτίριό του. Στην καμαρωτή θύρα (της αυλής;) αναγράφεται ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ (ιδρύθηκε από τον Ηλία Γουριώτη το 1896 (;) και λειτουργούσε στο προαύλιο του Γυμνασίου). Τρίτος αριστερά από τη σημαία είναι ο Άγγελος Σικελιανός. Στο κέντρο της φωτογραφίας ίσως είναι ο Γυμνασιάρχης 1899-1900, Ιωάννης Ψαλτάκης. Ο καθήμενος στην άκρη αριστερά υποστηρίχτηκε ότι είναι ο επιστάτης, ενώ οι άλλοι δυο καθηγητές δεν έχουν ταυτιστεί (πβ. τον πίνακα των καθηγητών κατά σχολικό έτος). Η φωτογραφία ανήκει στην Βιβέτ Τσαρλαμπά-Κακλαμάνη και την πρωτοδημοσίευσε: Αγγέλου Σικελιανού, Ανέκδοτα ποιήματα και πεζά, Αθήνα 1989 με την εξής λεζάντα: «Γυμνάσιο Λευκάδας το 1900. Στην επάνω σειρά, τρίτος αριστερά από τη σημαία, είναι ο Άγγελος Σικαλιανός» (Τη δημοσίευσε ξανά: Μνήμη Άγγελου Σικελιανού, στα πενήντα χρόνια από τον θάνατό του, 1951-2001, Σύνθεση, κείμενα, επιμέλεια: Β. Τσαρλαμπά-Κακλαμάνη, Δήμος Λευκαδίων 2001, σ.14).
Στο βιβλίο μου Η Μέση Εκπαίδευση στη Λευκάδα 1829-1929, Επεξεργασμένα στοιχεία για τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές με τη βάση δεδομένων σε CD ROM, Κατάλογος του Αρχείου του Γυμνασίου και του Ελληνικού Σχολείου, Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς-43-ΙΝΕ ΕΙΕ, Αθήνα 2006, δημοσίευσα την ίδια φωτογραφία με την ίδια ακριβώς λεζάντα στη σ. 354 (με α. α. 4) και τον ίδιο ακριβώς υπομνηματισμό στη σελίδα 348.
Και στις δύο περιπτώσεις είχα υιοθετήσει τη χρονολόγηση και τον υπομνηματισμό της φωτογραφίας αυτής, τον οποίο έκανε η Βιβέτ Τσαρλαμπά-Κακλαμάνη στο προαναφερθέν βιβλίο της. Ένα νέο στοιχείο όμως απέδειξε ότι η χρονολόγηση της φωτογραφίας ήταν λανθασμένη και το λάθος αυτό συμπαρέσυρε όλες τις σχετικές πληροφορίες που περιέχονται στον προαναφερόμενο υπομνηματισμό της συγκεκριμένης φωτογραφίας.
Συγκεκριμένα, τον Αύγουστο του 2014 ο κ. Νίκος Κατηφόρης μού παρέδωσε μια φωτογραφία (=2η φωτογραφία) από το αρχείο της κ. Ίριδας Καλκάνη-Αυδή, η οποία είναι σχεδόν ίδια με τη φωτογραφία, που είχε πρωτοδημοσιεύσει η Βιβέτ Τσαρλαμπά-Κακλαμάνη. Απλώς, η φωτογραφία αυτή μοιάζει σαν να τραβήχτηκε λίγο μετά (ή λίγο πριν) τη λήψη της προηγούμενης: Από το βλέμμα των μαθητών μπορεί να υποθέσουμε με βεβαιότητα ότι τη φωτογραφία της Βιβέτ Τσαρλαμπά-Κακλαμάνη την έχει τραβήξει ένας φωτογράφος, που βρίσκεται στα αριστερά (όπως βλέπουν οι μαθητές) και την άλλη ένας φωτογράφος, που βρίσκεται στα δεξιά (όπως βλέπουν οι μαθητές). Τα βασικά στοιχεία: ο τόπος (δηλαδή, η αυλή του Γυμνασίου), τα πρόσωπα, οι ενδυμασίες, είναι τα ίδια. Οι διαφορές είναι ελάχιστες και αμελητέες: Η διαφορετική γωνία λήψης, στη δεύτερη φωτογραφία λείπει η σημαία, στην πρώτη σειρά της πρώτης φωτογραφίας οι μαθητές είναι δέκα, ενώ στη δεύτερη εννιά.
Στο κάτω μέρος της 2ης φωτογραφίας και αριστερά αναγράφεται: ΣΤΗ ΛΕΥΚΑΔΑ 1914. Στην πίσω όψη της αναγράφεται: ΣΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΑΔΑΣ – (1914-1915) και σημειώνεται η σειρά και η θέση δύο μαθητών, που απεικονίζονται στη φωτογραφία: της Βέρας Βερροιώτη (κόρης του τότε Δημάρχου Λευκαδίων Ευσταθίου Βερροιώτη) και του Άρη Σκληρού (του μετέπειτα γνωστού συμβολαιογράφου Λευκάδας).
Αιφνιδιασμένος πρόσεξα αυτό που, εφησυχασμένος από τον υπάρχοντα υπομνηματισμό, δεν είχα προσέξει αρχικά, δηλαδή ότι στη φωτογραφία υπάρχουν οχτώ μαθήτριες: Οι τρεις βρίσκονται αριστερά, όπως βλέπουμε εμείς, του (κατά πάσα πιθανότητα) Διευθυντή του Γυμνασίου και οι τέσσερις δεξιά. Μία ακόμα μαθήτρια βρίσκεται στην επόμενη ακριβώς σειρά, πίσω από τις δύο μαθήτριες, που βρίσκονται αριστερά (όπως βλέπουμε εμείς) του Διευθυντή. Το σχολικό έτος 1899-1900 όμως, οπότε αποφοιτά από το Τετρατάξιο Γυμνάσιο Λευκάδας ο Άγγελος Σικελιανός, στο Γυμνάσιο δεν φοιτά καμία μαθήτρια! Μαθήτριες στο Γυμνάσιο Λευκάδας εμφανίζονται μόνο από το σχολικό έτος 1901-1902 και είναι τέσσερις (4) τον αριθμό. Και οχτώ (8) μαθήτριες, κατά την περίοδο 1900-1915, απαντούν μόνο το σχολικό έτος 1913-14.
Από τα ανωτέρω προκύπτει με απόλυτη βεβαιότητα πρώτον: Η φωτογραφία αυτή αποκλείεται να είναι του 1900 και, επομένως, σ’ αυτή δεν υπάρχει ο Άγγελος Σικελιανός, όπως αναφερόταν στους ως τώρα υπομνηματισμούς της φωτογραφίας. Και δεύτερον: Η φωτογραφία, βάσει στοιχείων που παραθέσαμε, πρέπει να «τραβήχτηκε» το σχολικό έτος 1913-14 και η επ’ αυτής σημείωση «1914-15» είναι λανθασμένη.
Για την ιστορία να αναφέρουμε ότι οι οχτώ μαθήτριες του σχολικού έτους 1913-14 είναι: Της Α΄ τάξης η Αικατερίνη Κούρτη του Ι., ετών 17, κόρη κρεοπώλη (απερρίφθη), η Αικατερίνη Τραυλού του Χρήστου, ετών 14, κόρη «κτηματικού» (ανεξεταστέα-απερρίφθη στις επαναληπτικές)• Της Β΄ τάξης η Αργυρώ Δαλιάνη του Γεωργίου, ετών 13, κόρη οινοπώλη (προήχθη), η Ελίζα Καββαδά του Αποστόλου, ετών 13, ορφανή -κόρη φαρμακοποιού, όπως συνάγεται από άλλες εγγραφές- (ανεξεταστέα-προήχθη στις επαναληπτικές εξετάσεις), η Άννα Λαζαράκου του Επαμεινώνδα, ετών 15, ορφανή (προήχθη) και η Αικατερίνη Σίδερη του Νικολάου, ετών 11, κόρη δικηγόρου (προήχθη)• Της Γ΄ τάξης η Αικατερίνη Καββαδία του Δημητρίου, ετών 16, ορφανή (προήχθη). Και της Δ΄ τάξης η Βέρροια Βερροιώτη του Ευσταθίου, ετών 15, κόρη γιατρού (απελύθη).(1)
(1) Όλα τα στοιχεία αυτά, που παραθέτω στο κείμενό μου, στο: Δημήτρης Σπ. Τσερές, Η Μέση Εκπαίδευση στη Λευκάδα 1829-1929, Επεξεργασμένα στοιχεία για τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές με τη βάση δεδομένων σε CD ROM. Κατάλογος του αρχείου του Γυμνασίου και του Ελληνικού Σχολείου, Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς, αρ. 43, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών Ε.Ι.Ε., Αθήνα 2006, στο συνημμένο CD ROM
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου