Το «Ελληνικό Σπίτι» Μια επαγγελματική σχολή για γυναίκες στην Κυψέλη του μεσοπολέμου

Περνώντας από την οδό Νάξου, στο ύψος της πλατείας Κολιάτσου, παρατηρούμε ένα διώροφο μεσοπολεμικό σπίτι με μεγάλο κήπο, το οποίο φαίνεται ακατοίκητο. Πλησιάζοντας την εξώθυρά του μια μεταλλική πινακίδα μας πληροφορεί ότι κάποτε στέγαζε την Οικοκυρική Βιοτεχνική Επαγγελματική Σχολή «Το Ελληνικό Σπίτι» που ιδρύθηκε το 1938 από τη λαογράφο Αγγελική Χατζημιχάλη.
Αλλά, ποια είναι η ιστορία αυτής της σχολής; Ανατρέχοντας σε βιβλία σχετικά με την ιστορία της νεοελληνικής εκπαίδευσης και παλιές εφημερίδες της εποχής του μεσοπολέμου, συγκεντρώσαμε στοιχεία για την ίδρυση και λειτουργία της.
Η ίδρυσή της τοποθετείται το 1923, λίγο μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, όταν στη χώρα μας συνέρρευσαν πάνω από 1.500.000 πρόσφυγες, άποροι και εξαθλιωμένοι, αποστερημένοι από κάθε περιουσιακό στοιχείο. Οι υπηρεσίες του κράτους έλαβαν αμέσως μέτρα για την προσωρινή στέγαση και την υλική και ηθική υποστήριξή τους. Τα γεγονότα αυτά δεν άφησαν ασυγκίνητες τις Ελληνίδες οι οποίες κινητοποιήθηκαν και βοήθησαν με πολλούς τρόπους ώστε να καλυφθούν οι ανάγκες μεγάλου αριθμού προσφύγων. Τα γυναικεία σωματεία («Λύκειο των Ελληνίδων», «Πατριωτικόν Ίδρυμα», «Εθνικό Συμβούλιο των Ελληνίδων», «Σύνδεσμος για τα δικαιώματα της γυναίκας», «Διεθνής Σύνδεσμος Γυναικών», ΧΕΝ) κατά την περίοδο αυτή, επικέντρωσαν τη δράση τους στην περίθαλψη των προσφύγων και την εποπτεία καταυλισμών. Κυρίως όμως, προσπάθησαν να εξασφαλίσουν στις φτωχές προσφυγοπούλες ασφαλές περιβάλλον διαβίωσης και να τις εφοδιάσουν με μια τέχνη που θα τους επέτρεπε να ενταχτούν στην αγορά εργασίας και να γίνουν αυτοσυντήρητες. Έτσι, αυτή την εποχή ιδρύθηκαν και λειτούργησαν πολλά δημόσια και ιδιωτικά ορφανοτροφεία, οικοτροφεία, επαγγελματικές σχολές και βιοτεχνικά εργαστήρια, τα οποία παρείχαν δωρεάν στοιχειώδη εκπαίδευση (μαθήματα ανάγνωσης, γραφής, στοιχειώδους αριθμητικής, οικοκυρικών και υγιεινής) και επαγγελματική μόρφωση πάνω στις «γυναικείες τέχνες» (κοπτική, ραπτική, πλέξιμο, κέντημα, ύφανση κ.λπ.).
Μέσα στο πλαίσιο αυτό, ο «Διεθνής Σύνδεσμος Γυναικών» ίδρυσε το 1923 ένα οικοτροφείο για την περίθαλψη κοριτσιών προσφύγων, το οποίο ονομάστηκε «Σπίτι του κοριτσιού». Αρχικά στεγάστηκε σε αίθουσες της Βουλής των Ελλήνων (Παλαιά Ανάκτορα) και αργότερα σε κτίριο της οδού Νάξου 56, στην Κυψέλη. Στο οικοτροφείο αυτό στεγάζονταν δωρεάν, τρέφονταν, ενδύονταν και σπούδαζαν γράμματα και τέχνες 150 νεαρές προσφυγοπούλες. Το ίδρυμα τους προσέφερε πενταετή εκπαίδευση που περιελάμβανε εκτός από τα μαθήματα γενικής παιδείας και μαθήματα υφαντικής, κεντητικής, κεραμικής, ζωγραφικής, μεταλλουργικής και λαογραφίας. Διέθετε οργανωμένο εργαστήριο υφαντικής με διευθύντρια την Αγγελική Χατζημιχάλη, η οποία φρόντισε να το εξοπλίσει με αργαλειούς που έφερε από τη Χαλκιδική. «Ψυχή» του ιδρύματος ήταν η διευθύντριά του Αθηνά Γαϊτάνου-Γιαννιού, δασκάλα από την Κωνσταντινούπολη, η οποία εργαζόταν με σύστημα και αφοσίωση για τη συντήρηση και λειτουργία του.
Αργότερα, στο ίδρυμα έγιναν δεκτά και κορίτσια από διάφορα μέρη της Ελλάδας, τα οποία στερούνταν το κατάλληλο οικογενειακό περιβάλλον για διάφορες αιτίες (ορφάνια, έλλειψη οικονομικών πόρων, λόγοι υγείας γονέων κ.ά.). Σκοπός του ιδρύματος ήταν να τους εξασφαλίσει ασφαλές και φιλικό περιβάλλον και να τους προσφέρει μόρφωση, γενική και επαγγελματική, ώστε να γίνουν ικανά να εξασφαλίζουν τα απαραίτητα προς το ζην με την προσωπική τους εργασία.
Το «Σπίτι του κοριτσιού», στα πέντε πρώτα χρόνια λειτουργίας του (1923-1928), υποστήριξε περί τις 70 φτωχές οικογένειες και προστάτευσε και μόρφωσε περίπου 400 κορίτσια ηλικίας 14-24 ετών. Παράλληλα, φρόντισε για την επαγγελματική αποκατάσταση και την κοινωνική τους ένταξη. Η Αθηνά Γαϊτάνου-Γιαννιού διηύθυνε αφιλοκερδώς το ίδρυμα και φρόντιζε για την ψυχοκοινωνική υποστήριξη των κοριτσιών μέχρι το 1937, που παραιτήθηκε γιατί αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα υγείας.
Το 1938 τη διεύθυνση του ιδρύματος ανέλαβε η Αγγελική Χατζημιχάλη, η οποία το μετέτρεψε σε Οικοκυρική Βιοτεχνική Επαγγελματική Σχολή με την ονομασία «Το Ελληνικό Σπίτι». Εκτός από τα μαθήματα γενικής παιδείας που διδάσκονταν σε όλα τα σχολεία της χώρας, στη σχολή διδάσκονταν και υφαντική, κεραμική, ζωγραφική, ασημουργία, βιβλιοδετική, μεταλλοτεχνία και λαογραφία. Οι απόφοιτες της σχολής διορίζονταν στην εκπαίδευση σαν δασκάλες χειροτεχνίας ή έβρισκαν δουλειά σε διάφορα βιοτεχνικά εργαστήρια. Η σχολή απέκτησε σύντομα μεγάλη φήμη στην Ελλάδα και το εξωτερικό, που την διατήρησε για πολλά χρόνια χάρη στην παρουσία, την αφοσίωση και το πάθος της διευθύντριάς της Αγγελικής Χατζημιχάλη. Όμως, μετά τον θάνατό της το 1965, δεν μπόρεσε να συνεχίσει για μεγάλο διάστημα τη λειτουργία της.
Σήμερα το κτήριο της σχολής φαίνεται να μην χρησιμοποιείται αν και βρίσκεται σε καλή κατάσταση. Κάτοικοι της περιοχής θυμούνται ακόμα τα χρόνια που λειτουργούσε, τα νεαρά κορίτσια που σπούδαζαν σ’ αυτή και κάθε Κυριακή πήγαιναν περίπατο στο Γαλάτσι γεμίζοντας τη γειτονιά με τα γέλια και τις φωνές τους.
Μαριάνθη Μπέλλα
Εκπαιδευτικός Δ.Ε.

Το δίλημμα

Αυτή

Με αναστάτωνε σε κάθε μάθημα του και μάλιστα πολλαπλώς. Πρώτον με το χειμαρρώδη τρόπο που το έκανε.  Δεν αναφέρομαι στο πως παρέδιδε την ύλη και στη φάση που έγραφε στον πίνακα, αν κι αυτό ήταν κομμάτι του παιχνιδιού. Όχι!  Περισσότερο με επηρέαζαν τα άλλα στοιχεία του. Όταν με έναν ανεπανάληπτο και ιδιαίτερα  γλαφυρό τρόπο έλεγε ιστορίες πρωτότυπες που συγκέντρωναν την απόλυτη προσοχή του ακροατηρίου. Ιδιαίτερα πρέπει ν’ αναφερθώ στην απρόοπτη κατάληξη των ιστοριών που δημιουργούσε έκρηξη χαράς και επιδοκιμασιών από όλη την τάξη. Το κλου ήταν όταν με κοίταζε με το διαπεραστικό του βλέμμα κατά πρόσωπο κι ένιωθα ότι ό,τι έλεγε απευθυνόταν μόνο σε μένα, λες και γύρω δεν υπήρχαν άλλοι. Τέλος όταν  με πλησίαζε στο θρανίο, καθώς περιδιάβαινε το χώρο.  Τότε μια περίεργη εσωτερική αναστάτωση ζωντάνευε μέσα μου και με έπιανε μια ταχυπαλμία λες κι η καρδιά μου να ήθελε να σπάσει. Από κάτω γινόμουν μούσκεμα και μέσα μου αναδυόταν μια βασανιστική επιθυμία να τον ακουμπήσω. Ν’ απλώσω με θράσος το χέρι και να τον χαϊδέψω. Κάτι που ευτυχώς δεν τόλμησα  να κάνω ποτέ, μπροστά στα βλέμματα τόσων άλλων. Η διπλανή μου στο θρανίο είχε υποπτευθεί ότι κάτι ιδιαίτερο νιώθω για τον συγκεκριμένο καθηγητή, μα παρά τις επίμονες ερωτήσεις της, ποτέ δεν της ανοίχτηκα ούτε κι ένα πόντο. Όποια φαντασίωση ζούσα ήθελα εγωιστικά να την κρατήσω μόνο κι αποκλειστικά για τον εαυτό μου.    

Πόσες φορές εκείνη τη χρονιά με συντρόφευσε η σκέψη του, όταν μόνη στο δωμάτιο του σπιτιού, χωρίς την παρουσία της καταπιεστικής μάνας μου, που απρόσκλητη έχωνε τη μύτη της σε κάθε πτυχή της ζωής μου. Η μάνα μου είχε μια ιδιαίτερη ικανότητα να μυρίζεται την ψυχολογική μου κατάσταση, λες και διάβαζε τις σκέψεις μες το μυαλό μου. Στο παρελθόν την είχα πατήσει αρκετές φορές και της εξομολογούμουν προσωπικά συμβάντα. Μα εδώ και ένα χρόνο είχα βάλει αυστηρή φραγή κυρίως στις περιπτώσεις συναισθηματικών αναταράξεων και αυτήν την περίπτωση με το μυστικό σεβντά που ζούσα ήθελα την αυστηρή δική μου αποκλειστικότητα. Είναι γεγονός ότι η σκέψη του επηρέαζε την αφοσίωσή μου στο διάβασμα αλλά τελικώς να το πω. Καλά τα πήγα στις εξετάσεις, μπήκα στη σχολή που ήθελα και δεν είχα εξαιτίας του κανέναν τραυματισμό. Όμως ας μην τον αθωώσω κιόλας. Πόσα και πόσα βράδια η σκέψη του δε με τυράννησε στον ύπνο και στο ξύπνιο μου. Πόσα φανταστικά σενάρια δεν έφτιαξε το αμαρτωλό κι ευφάνταστο μυαλό μου να ζήσω νοερά μαζί του. Το μαξιλάρι τράβηξε πολλά εξ αιτίας του, αλλά αυτό δε μου έφτανε. Ζητούσα ζωντανές και ρεαλιστικές εμπειρίες μαζί του κι όχι χαζά νεανικά ονειροπολήματα. Του έδωσα πολλές φορές αφορμές-τέρατα και σημεία- να καταλάβει ότι θέλω κάτι περισσότερο μαζί του, μα ανταπόκριση δε βρήκα. Ξέρω ότι του αρέσω. Ερμηνεύω σωστά τις ξελιγωτικές ματιές του, μα φαίνεται να διστάζει και φοβάται ν’ ανοιχτεί. Είμαι σίγουρη ότι κι αυτός με γουστάρει, αλλά δεν ξέρω μέχρι τώρα τι τον κρατάει σε απόσταση. Πρέπει να σκεφτώ τρόπους να τον σαγηνεύσω.  Μα τόσο πολύ τέλος πάντων αγαπά τη γυναίκα του που δε θέλει με τίποτε να πατήσει το στεφάνι; Μα τι του ζητώ η κακομοίρα; Να χαλάσω την οικογένειά του; Φέξε μου και γλίστρησα. Όρεξη έχω για μόνιμες από τώρα δεσμεύσεις. Τι νομίζει μωρέ ο χαζούλης; Μια σύντομη περιπέτεια γουστάρω μαζί του. Θέλω να τον δοκιμάσω, να δω τη γεύση του. Αυτός θα νομίζει ότι αντρικό χέρι δεν ακούμπησε ακόμα απάνω μου. Αχ κακομοίρη μου. Όλο σχεδόν το σώμα μου έχει την εμπειρία από αντρικά χάδια, μα φαίνεται ότι ήρθε η ώρα να προχωρήσω στο επόμενο στάδιο. Ναι! Δεν ντρέπομαι και θα το πω στα ίσα. Θέλω να μπει μέσα μου άνδρας. Δε θέλω να είμαι πια παρθένα. Γιατί απ’ ένα σημείο και μετά καταντάει και ξεφτίλα. Και τα πράγματα ήρθαν έτσι που  αυτόν διάλεξα που να μην τον συναντούσα ποτές στη ζωή μου.

Είμαι μια όμορφη κι επιθυμητή γυναίκα και αυτό το ξέρω καλά. Μου το είπαν πολλοί που με  επιθύμησαν κι έτσι έχω απτές αποδείξεις επί του θέματος. Σε πολλούς τους έκοψα

Αχιλλοπούλειο Δημοτικό Νοσοκομείο Από τον τοίχο της Μαίρης Παπαδοπούλου

Το 1903 πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια του Αχιλλοπούλειου Δημοτικού Νοσοκομείου Βόλου, χωρητικότητας 28 κρεβατιών. Ήταν το δεύτερο μεγαλύτερο νοσοκομείο της χώρας μετά τον Ευαγγελισμό των Αθηνών.
Το 1874 στη σημερινή συνοικία των "Παλιών", σε ένα παντοπωλείο της εποχής συγκροτήθηκε η
"Φιλελεήμων Αδελφότης Βόλου",
με σκοπό τη σύσταση και λειτουργία Νοσοκομείου για απόρους.
Το νοσοκομείο είχε αρχίσει να χτίζεται το 1900 σε σχέδια του βολιώτη αρχιτέκτονα Κώστα Αργύρη. Ολοκληρώθηκε σε μικρό χρονικό διάστημα χάρη στις οικονομικές προσφορές των αδερφών Αχιλλόπουλου από την Τσαγκαράδα και άλλων εύπορων δημοτών.
Το 1908 με πρωτοβουλία του δημάρχου Κωνσταντίνου Γκλαβάνη, η διοίκηση του νοσοκομείου περιέρχεται στο δήμο. Το ίδιο έτος αποπερατώθηκε παράρτημα του νοσοκομείου, σε σχέδια Κ. Αργύρη, για τη θεραπεία των μολυσματικών ασθενών....
Το 1912 οικοδομήθηκε το φθισιατρείο "Η Σωτηρία", με έξοδα των αδελφών Βόλτου και σχέδια του αρχιτέκτονα Ν. Χρυσοχοΐδη....

Η Σχολή στις Μηλιες... (Από τον τοίχο της Μαίρης Παπαδοπούλου)

Ο Άνθιμος Γαζής ονειρεύτηκε και πίστεψε στην πνευματική εξανάσταση του Γένους και ανέλαβε με πολλές προσπάθειες πρώτος στο Πήλιο αυτό το έργο της πνευματικής και εθνικής αναγέννησης.
φεύγοντας από τη Βιέννη μετά δεκαπενταετή υπηρεσία στην εκεί Ελληνική Κοινότητα και παρακαλώντας τους προϊσταμένους της να τον συνδράμουν και να βοηθήσουν για την ίδρυση σχολείου στην ιδιαίτερη πατρίδα του, τις Μηλιές, έγραψε σ’ αυτούς σε επιστολή:

<<...Τιμιώτατοι αδελφοί, οι του Γένους Εκλελεγμένοι !
Η πατρίς με προσκαλεί να επιστρέφω εις αυτήν, όθεν και υπακούω εις την φωνήν της• διά τούτο Σας δίδω την είδησιν προ εξ μηνών, ότι μετά τας εορτές του Πάσχα αναγκαίως πρέπει να αναχωρήσω εντεύθεν και να υπάγω να ζήσω εκεί μεταξύ των αδελφών μας, και να κάμω το κατά δύναμιν, το προς την κοινήν ημών πατρίδα χρέος μου, διά την οποίαν και ζω και αναπνέω και αγωνίζομαι εις αυτόν τον κόσμον. Όσον διά την εκλογήν του διαδόχου μου, κείται εις την θέλησίν Σας• ο κύρ Γρηγόριος όμως ο Κωνσταντάς σας προβάλλει έναν (ιδού σας περικλείω το γράμμα του), και αν αγαπάτε, τον προσκαλείτε ή διά εφημέριον ή διά υποεφημέριον.
Δεκαπέντε ολοκλήρους χρόνους εδούλευσα πιστώς εις ταύτην την Κοινότητα. Το συνειδός μου δεν με τύπτει, ότι να ελύπησά ποτέ τινα των αδελφών• αλλά μάλλον πολλάκις είχον φιλονικείας μετά αλλογενών, υπέρ υπερασπίσεως και της τιμής και της υπολήψεως, και ταύτης της ενταύθα Κοινότητος, και υπέρ όλου του γένους. Πειθόμενος λοιπόν και εις τούτο και εις την αγάπην, ην έδειξε πάντοτε εις εμέ η Αδελφότης, τολμώ να την παρακαλέσω εις το έξης ζήτημά μου.
Ο υπέρ της βελτιώσεως τον Γένους ζήλος μου Σας είναι γνωστός και μάλιστα ο Βάδερερ μου τον άναψεν ακόμη περισσότερον, όθεν και απεφάσισα να θυσιάσω και τον ίδιον εαυτόν μου διά την κατακόσμησιν των ηθών των νέων της κοινής Πατρίδος μας. Συνήργησα και εκτίσθη Σχολείον παιδαγωγικόν εις την Πατρίδα, διδάσκαλοι σχολαρχούσιν εις αυτό, βιβλία τα αναγκαία εστάλησαν, δύο νέοι σπουδάζουσι δι’ εξόδων μου εις Παυαρίαν, ίνα επιστρέψωσιν εις το Σχολείον ως διδάσκαλοι, εις τα οποία όλα αυτά έχω εξοδευμένα έως τώρα υπέρ τας οκτώ χιλιάδας φιορίνια της Αυγούστας, και μ’ όλον τούτο δεν ημπορώ να ειπώ, ότι το Σχολείον είναι εις κατάστασιν να ωφελήση και να θρέψη και μαθητάς πτωχούς, ή τουλάχιστον να τους δώση τα αναγκαία των βιβλία. Το πνεύμα πρόθυμον, η δε χρηματική μου κατάστασις ασθενής ή κατά την κοινήν παροιμίαν «τίν’ ο κάβουρας, και τίν’ το ζουμί του». Διά τούτο παρακαλώ και την Τιμιότητά Σας, και όλην την Αδελφότητα από μέρους Σας, διά να συγκατανεύση (αν και αι περιστάσεις του εμπορίου είναι δύσκολοι), να γένη καμμία κοινή βοήθεια υπέρ της συστάσεως τούτου του Σχολείου, του οποίον τον σκοπόν Σας τον περικλείω τυπωμένον.
Η της Αδελφότητος συνδρομή και βοήθεια θέλει κάμει δύο καλά• πρώτον βοηθείται το Σχολείον διά να αγοράση μερικά αναγκαία πράγματα, οίον δύο σφαίρας μεγάλας, αίτινες ήλθον κατ’ αυτάς τας ημέρας από την Λόνδραν και με βιβλία αναγκαία ακόμη διά τους πτωχούς μαθήτας• δεύτερον ότι όλοι οι ομογενείς και οι ξένοι θέλουσι λέγει, ιδού ο εφημέριος της εν Βιέννη Αδελφότητος διά της βοηθείας των αδελφών εσύστησε Σχολείον κοινόν, καθώς και όλοι οι Γερμανοί οι πεπαιδευμένοι το νομίζουσι, και το οποίον θέλω καυχώμαι και εγώ, και να δείξω και εις τους λοιπούς, ότι οι καλόγηροι πρέπει να είναι ωφέλιμοι εις την κοινήν ζωήν, και όχι κηφήνες και ιδιοκερδείς.
Αι ευχαί των μαθητών θέλουσι φθάνει έως εις τον ουρανόν υπέρ της υγείας και ευτυχίας των ευεργετών και συνδρομητών τούτου του καλού. Εγώ δε εύχομαι εκ ψυχής υπέρ παν εφετόν καταθύμιον. Υγιαίνοιτε! ευτυχοίτε!
Τη 3η Οκτωβρίου 1815, εν Βιέννη.
Ο αρχιμανδρίτης
Ανθιμος Γαζης >>

Πάνω στο λόφο του Λυκαβητού, λίγο μετά την αμνηστεία του Παπαδόπουλου ( Αρχές Σεπτεμβρίου 1973). Καθισμένος ο αείμνηστος Νίκος Γιανναδάκης,έφορος της Βικελαίας βιβλιοθήκης. Κι απ' αριστερά προς τα δεξιά: Ο σκηνοθέτης του θεάτρου Νίκος Αρμάος, ο αρχιτέκτονας Ν. Ταμιωλάκης, εγώ και ο επίσης πρόωρα χαμένος σκηνοθέτης Σωτήρης Αναστασιάδης. Εγώ με το άσπρο πουλόβερ

Αναστάσιος Τσίλογλου του Ευαγγέλου. Γεννήθηκε το 1896 στο Αξάρ {Ak Hisar) στο νομό της Σμύρνης. Έζησε στη Νέα Ιωνία του Βόλου, όπου και πέθανε το 1968

Δέσποινα Τσίλογλου του Παντελή, Γεννήθηκε το 1903 στη Μαγνησία της Μικράς Ασίας (νομός Σμύρνης) και έζησε στη Νέα Ιωνία του Βόλου. Γέννησε πέντε παιδιά, που τα μεγάλωσε δύσκολα, αλλά σωστά και με αξιοπρέπεια. Πέθανε το 1988. Δεν αξιώθηκε να πάει σχολείο, μα είχε το ένστικτο της ζωής. Έτσι ήξερε ν’ αντιμετωπίζει δυσκολίες και να χειρίζεται καταστάσεις, καλύτερα από δέκα πτυχιούχους. Η Μάνα μου!

Το 1922 ο διπλωμάτης και βιβλιόφιλος Ιωάννης Γεννάδιος δώρισε τη βιβλιοθήκη του, αποτελούμενη από 26.000 τόμους, στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, υπό τους όρους ότι θα στεγαζόταν ως χωριστή συλλογή διαθέσιμη στο κοινό και σε μελετητές κάθε εθνικότητας και ότι σε περίπτωση αποχώρησης της Αμερικανικής Σχολής από την Ελλάδα θα περιερχόταν στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το κτίριο, το οποίο σχεδιάστηκε από τους Αμερικανούς αρχιτέκτονες Van Pelt και Thompson, χτίστηκε σε χώρο παραχωρημένο από το ελληνικό Δημόσιο και εγκαινιάστηκε το 1926. Η συλλογή παρακολουθεί τον ελληνισμό από την αρχαιότητα ως την οθωμανική περίοδο και την Επανάσταση και καλύπτει σημαντικές πτυχές της ελληνικής πολιτικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής κατά τον 20ό αιώνα. Περιλαμβάνει πρώτες εκδόσεις ελληνικών βιβλίων, σπάνια χειρόγραφα και χάρτες, μια μοναδική ενότητα ταξιδιωτικών χρονικών του 19ου αιώνα, καθώς και δωρεές από τους νομπελίστες ποιητές Γιώργο Σεφέρη και Οδυσσέα Ελύτη, τον συγγραφέα και αστικό ιστορικό Ηλία Πετρόπουλο και τον Γερμανό αρχαιολόγο Ερρίκο Σλίμαν. Κατά τη διάρκεια της documenta 14 η Βιβλιοθήκη φιλοξενεί το «Μαθαίνοντας από το Τιμπουκτού» του επιμελητή Igo Diarra, με διεθνείς καλλιτέχνες από το δίκτυο που έχει οργανώσει ως ιδρυτής και διευθυντής του καλλιτεχνικού χώρου La Médina στο Μπαμάκο του Μάλι. Μια ταινία του Ross Birrell, αφιερωμένη στην πρόσφατη καταστροφή από πυρκαγιά της βιβλιοθήκης του Glasgow School of Art, την οποία είχε σχεδιάσει ο Charles Rennie Mackintosh, παρέχει μια αντιστικτική αφήγηση. Στους ήσυχους κήπους της Γενναδείου Βιβλιοθήκης δημιουργείται ακόμη μία βιβλιοθήκη: πάνω σε 145 ασβεστολιθικές πλάκες έχουν χαραχτεί όλες οι λέξεις ενός ημερολογίου που είχε εκδοθεί κάποτε ως βιβλίο και τώρα καταδικάστηκε σε εξαφάνιση. Σύμφωνα με τη διάσημη ρήση του Mikhail Bulgakov «Τα χειρόγραφα δεν καίγονται». Ό,τι έχει γραφτεί, θα παραμείνει για πάντα.

Σεργιάνι στου Βόλου τις ακρογιαλιές. Εικόνες μιας άλλης εποχής... βενζινάκατος του προσεγγίζει την ακτή των Αλυκών το 1961 –

Στου Βόλου τις ακρογιαλιές με οδηγό τη μνήμη και τις νοσταλγικές εικόνες μιας άλλης εποχής θα σεργιανήσουμε νοερά, με πλοηγό δύο αφηγήσεις, που ζωντανεύουν στιγμιότυπα άλλων εποχών. Ο Γρηγόρης Καρταπάνης και ο Τάσσος Μητρογώγος μιλούν στον ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ για παλιότερες εποχές, όταν στο Βόλο κυκλοφορούσαν αμαξάκια και το τραμ, που μετέφεραν κατά παρέες τους Βολιώτες στις γύρω ακτές, προκειμένου να απολαύσουν το μπάνιο τους, κουβαλώντας το καλάθι με τα καλούδια που γεύονταν μετά το θαλασσινό μπάνιο. Όλα είναι τόσο μακρινά, αλλά και τόσο κοντινά ταυτόχρονα, νοσταλγικά αλλά και συναρπαστικά, υπενθυμίζοντας ότι αυτά που πέρασαν, ευτυχώς, δεν έχουν ξεχαστεί.

Ρεπορτάζ: ΓΛΥΚΕΡΙΑ ΥΔΡΑΙΟΥ

Ο ερευνητής Γρηγόρης Καρταπάνης έχει μελετήσει επί μακρόν το συγκεκριμένο θέμα, καταγράφοντας τα αποτελέσματα της έρευνάς του και προσωπικές μαρτυρίες σε μια σειρά δημοσιευμάτων στον ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ. Ο ίδιος έχει βιώσει το κλίμα της εποχής ως παιδί, καθώς ο πατέρας του, Παντελής, διέθετε βενζινακάτους, που μετέφεραν στις χρυσές εποχές πλήθος κόσμου στις γύρω ακτές, σε όλη την διάρκεια του καλοκαιριού.

Στο κέντρο «Πευκάκια» (νυν Μπούρτζι) παρέα στα 1963 – αρχείο Γ. Καρταπάνη

Τις εποχές που ήταν όλα διαφορετικά, ακόμη και τα μπάνια στη θάλασσα είχαν διαφορετική οργάνωση και υπόκεινταν σε κανόνες, όταν πρωτοεμφανίστηκαν στα τέλη του 19^ου αιώνα στην περιοχή μας. Ο κόσμος έκανε το θαλάσσιο λουτρό του στις οργανωμένες πλαζ αποκλειστικά, χωριστά οι άνδρες από τις γυναίκες, χάρη στις καμπίνες που υπήρχαν στην πλαζ και υπό την αυστηρή επίβλεψη τόσο από το προσωπικό της επιχείρησης, όσο και από αστυνομικό ή λιμενικό όργανο.

Στον Βόλο η πρώτη, έστω και υποτυπώδης, οργανωμένη πλαζ, λειτούργησε στο 1890 περίπου στην παραλία κάτω από το κτίριο της εξωραϊστικής, γύρω στα 1890 και διέθετε αναψυκτήριο, αλλά και καμπίνες, ομπρέλες και όλα τα συναφή. Λίγο αργότερα, μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους, μετά το 1899, δημιουργήθηκε η πλαζ του Αναύρου που συγκέντρωνε τα καλοκαίρια ολόκληρη τη βολιώτικη κοινωνία. Αρκετά αργότερα, το 1928, προστίθεται και η Πλαζ Λουτρών Αλυκών του Δ. Θεοδώρου, στον χώρο όπου σήμερα βρίσκεται η πλαζ του Ε.Ο.Τ, όπως αναφέρει ο ίδιος.

Ο Γρηγόρης Καρταπάνης (αριστερά) με φίλο του στην αφετηρία των βενζινακάτων στην παραλία του Βόλου – αρχείο Γρ. Καρταπάνη

Παράλληλα με τα οργανωμένα, εμφανίζονται και τα ελεύθερα, μικτά μπάνια, εκτός των καθορισμένων χώρων των λουτρικών επιχειρήσεων, σε ελεύθερες παραλίες, τακτική που με την πάροδο του χρόνου προσελκύει όλο και περισσότερους λουόμενους, από τη δεκαετία του ’20 κυρίως κι ακόμη περισσότερο μετά το 1930. Ηδη από το 1922 και μετά, τα Πευκάκια αποτελούν μια τέτοια ελεύθερη ακτή, όπως και ολόκληρη η ακτογραμμή από τον Αγ. Κωνσταντίνο ως τον Αναυρο ή κι ακόμη πιο πέρα στη Γορίτσα.

Τα μικτά μπάνια, η νέα τάση της εποχής, που έμελλε να κυριαρχήσει, επεκτάθηκαν σταδιακά και στις παραλίες των Αλυκών, εκτός της πλαζ, όπου οι λουόμενοι χωρίς διαχωρισμό των φύλων απολάμβαναν τα καλοκαιρινά τους μπάνια.

Η βενζινάκατος Ελλη το 1971 στην σκάλα Μπακονικόλα – αρχείο Γρ. Καρταπάνη

Οι περίφημες βενζίνες

 Η βενζινάκατος μεταφέρει κόσμο στο Μπούρτζι το 1935 – φωτό Σολομωνίδης

Η μετάβαση στα Πευκάκια και τις Αλυκές

Η  αφύπνιση  ενός  Φαρισαίου  του  καιρού  μας

Τις γενικές θεωρήσεις τις εξάντλησε. Τους γόρδιους δεσμούς τους έλυσε. Όχι με το σπαθί, αλλά προσπερνώντας τους. (Να σας πω κάτι; Είναι ευκολότερα έτσι). Τους διάφορους λαούς τους αγάπησε με ευκολία κι αρκούντως. Συμπαραστάθηκε πολλαπλώς, αλλά κι εξ αποστάσεως, στον πόνο τους.( Να σας πω κάτι; Είναι ο φθηνότερος τρόπος να γεμίζεις το κενό που σου δημιουργεί η έγκαιρη λύση των δικών σου βιοτικών προβλημάτων. Αυτά που σε εκατομμύρια  άλλους ανθρώπους είναι το πρόβλημα που γεμίζει το καθημερινό τους εικοσιτετράωρο).

  Ανάπτυξε σε επιστημονικό επίπεδο τις ευαισθησίες του για τα οικολογικά προβλήματα και τη ρύπανση του περιβάλλοντος, Ήταν ευαίσθητος και συμπαθών στον ανθρώπινο πόνο. Δήλωνε από τους πρώτους συμμετοχή σε κάθε λογής αντίστοιχες κινήσεις και πρωτοβουλίες. (Τι σημασία έχει που τελικά λόγω αντικειμενικού φόρτου εργασίας δεν μπόρεσε, εκ των πραγμάτων, να υλοποιήσει αυτοπροσώπως αυτή τη συμμετοχή).

 Υπέγραψε όλες τις εκκλήσεις για τη σωτηρία σπανίων ειδών της χλωρίδας και της πανίδας σε κάθε περιοχή του πλανήτη μας. Τελικώς έδειξε με ποικίλους τρόπους τη διάθεση του να είναι παρών στα δρώμενα κάθε πολιτιστικού και καλλιτεχνικού γεγονότος. Αγόραζε κάθε ενδιαφέρουσα και μοντέρνα έκδοση, αλλά δεν είχε το χρόνο να τα διαβάσει. Δυστυχώς! Τα ξεφύλλιζε βιαστικά για να έχει μια ιδέα αν τύχαινε να πέσει σε μια τέτοια συζήτηση. Ένιωθε ότι εκτέλεσε επακριβώς το καθήκον του ως υπεύθυνος πολίτης της χώρας και έτσι είχε αναπαυμένη τη συνείδησή του.

  Θα μπορούσε να επαναλάβει και για τον εαυτό μου, το απόσπασμα της επιστολής του Αποστόλου Παύλου προς τον μαθητή του Τιμόθεον  «….Τον δρόμον τετέλεκα, την πίστιν τετήρηκα, απόκειται μοι ο της δικαιοσύνης στέφανος όν αποδώκει Κύριος εν τη ημέρα της κρίσεως ..». ( Έτσι τουλάχιστον ένιωθε).

  Όμως, από κάποια στιγμή και πέρα κατέφτασε καμαρωτή πάνω στο περήφανο άτι η σκληρή αλήθεια. Το σκουληκάκι της αμφιβολίας από τα έγκατα της ύπαρξής του άρχισε να εργάζεται σιωπηλώς κι αδιαλείπτως. Να δημιουργεί τις πρώτες ρωγμές αμφιβολίας στην απόλυτη σιγουριά που μέχρι λίγο τον κυριαρχούσε. Τα πρώτα μικρά κυματάκια στην ως τώρα ακύμαντη θάλασσα. Αναρωτήθηκε κάποια στιγμή

 Μήπως όλες αυτές οι ασχολίες ήταν οι, εξ απαλών ονύχων, ανούσιες, προσπάθειες επίδειξης; Να του εξασφαλίσουν μόνο τις απαραίτητες κοινωνικές διασυνδέσεις; Μήπως ο ίδιος ήταν ανίκανος να αισθανθεί πραγματικά τον ανθρώπινο πόνο; Μήπως για αυτό το λόγο, όλα τα παρατηρούσε εξ αποστάσεως, χωρίς να τολμάει να διακινδυνεύσει το οτιδήποτε; 

Ήρθε η ώρα  της αλήθειας άνθρωπέ μου! Η στιγμή των αποκαλυπτηρίων για τις ψευδαισθήσεις σου, η ώρα για το βρόντημα πάνω στο σκληρό δάπεδο της πραγματικότητας.  Πρέπει από την αρχή να ξεκινήσεις. Αν είναι δυνατόν από το μηδέν. Πρέπει να ανατρέξεις στις πηγές, ν’ αρχίσεις από τις λεπτομέρειες, την περιγραφή και καταγραφή των μικρών πραγμάτων, των αμελητέων πράξεων των άσημων ανθρώπων.  Άσε τις δήθεν μεγάλες πρωτοβουλίες, τα παχιά, αλλά χωρίς ουσία, λόγια. Βρες τον ανθρώπινο πόνο που σε περιμένει εκεί δίπλα σου, δώσε την αγάπη σου χωρίς φαμφάρες και τυμπανοκρουσίες στον άμοιρο σιωπηλό άνθρωπο κι απομακρύνσου με μικρά πηδηματάκια από τον μεγαλόστομο, τον φωνασκούντα. Ίσως αυτός να είναι και το γενεσιουργό αίτιο της δημιουργίας του προβλήματος, Γίνε ανώνυμος, σιωπηλός, σχεδόν αδιόρατος.

  Τότε και μόνο τότε θα γεμίσεις από τη χαρά που δίνει στον άνθρωπο η προσφορά, η αλληλεγγύη, το δόσιμο στον συνάνθρωπό του. Τότε μια εσωτερική γλύκα θα γεμίσει το στόμα σου λες και δοκίμασες το νέκταρ των θεών. Και το πιο ωραίο. Τίποτε απ’ αυτά δεν θα φαίνεται. Εσύ μόνο θα τα βλέπεις και θα τα νιώθεις.

Επιστρέφει από τη λήθη το Λωβοκομείο

ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΙΣΟ ΑΙΩΝΑ Η ΤΟΠΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΑΝΑΛΑΜΒΑΝΕΙ ΤΗΝ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΟΥ ΜΑΚΡΟΒΙΟΤΕΡΟΥ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Σχεδόν 60 χρόνια μετά την εγκατάλειψή του, οι ελπίδες για την αναστύλωση και την ανάδειξη του Λωβοκομείου, του μακροβιότερου υγειονομικού ιδρύματος της Ελλάδας (με ιστορία 7 αιώνων), επιστρέφουν με την πρωτοβουλία του «Οίκου Αγάπης» της Ι.Μ. Χίου να εκπονήσει σχετική μελέτη για την αξιοποίησή του.

Παρατημένο, με φθορές, βανδαλισμούς και κλοπές αντικειμένων και υλικών, το συγκρότημα αποτελεί, σημαντική μαρτυρία για την ιστορία και την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής των ειδικών νοσηλευτικών ιδρυμάτων στην Ελλάδα, ταυτόχρονα χώρο μνήμης και αναφοράς για την τοπική κοινωνία αλλά και τεκμήριο για την ιστορία της ιατρικής στη χώρα.

Η πρωτοβουλία του «Οίκου Αγάπης»

Αντιλαμβανόμενο τα πολλαπλά οφέλη που θα δημιουργήσει στο νησί η αποκατάσταση του κτιριακού συγκροτήματος, το Διοικητικό Συμβούλιο του «Οίκου Αγάπης» αποφάσισε να αναθέσει στον μηχανικό Γ. Ξυλά την εκπόνηση τεχνοοικονομικής μελέτης μέσα από την οποία προτάθηκε η άποψη ότι θα πρέπει να λειτουργήσει ως μόνιμος εκθεσιακός χώρος που θα φιλοξενεί τα καλοκαίρια τη λειτουργία του Πανεπιστημιακού Κέντρου Θερινών Μαθημάτων και Ερευνητικών Εργασιών Αμερικανικών κολεγίων.

Μάταιη προσπάθεια
Οι σημερινοί Κυβερνώντες πρέπει να το πάρουν απόφαση. Όσα τερτίπια κι αν σκαρφιστούν, όσο πλύσιμο εγκεφάλου κι αν μας υποβάλλουν, ένα είναι σίγουρο. Υπεύθυνοι πολιτικοί δεν υπήρξαν και δε μπορούν ποτέ να μας πείσουν για το αντίθετο. Έχει καταγραφεί πλέον, ως ιστορικό γεγονός, η συμβολή τους στο βάθεμα της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης και καμιά, έστω και δημόσια συγνώμη, αυτό δεν μπορεί να το εξαλείψει. Τελεία και παύλα
Όμως σε όλα τα πράγματα υπάρχουν δυο όψεις. Έτσι κι εμείς πρέπει να αποπειραθούμε την καταγραφή τους. Πριν από την επίσημη συνειδητοποίηση της κρίσης η μεν αντιπολίτευση φωνασκούσε εναντίον της συμπολίτευσης για τη σκληρή πολιτική λιτότητας που ασκούσε η κυβερνητική πλευρά, η δε κυβέρνηση σκορπούσε χωρίς έγνοια για τις μελλοντικές συνέπειες χρήματα δανειζόμενη αφειδώς από τους διεθνείς κερδοσκόπους χωρίς να σκέφτεται ότι αυτά πρέπει κάποτε να επιστραφούν μαζί με τους συνεπαγόμενους τόκους. Ανευθυνότητα στο άκρον άωτο. Αρκεί να πετύχουν την παραμονή τους στην εξουσία και την επόμενη φορά
Όταν η βρύση της δανειακής χρηματοδότησης στέρεψε και ήρθε το μνημόνιο άπαντες, με λιγοστές έγκαιρες εξαιρέσεις ( ευτυχώς υπήρξαν και τέτοιες ) το αντιμετώπισαν σαν θανατηφόρα επιδημία. Ακόμα κι ο τότε ηγέτης της συντηρητικής παράταξης τοποθετήθηκε εναντίον, χωρίς βεβαίως να περιγράφει την εναλλακτική λύση. Η ευθύνη του είναι τεράστια κι έχει επίσης καταγραφεί, ως τέτοια. Αναβίωσε στη χώρα θεριεμένο το μόνιμο χαρακτηριστικό της αντίδρασης του λαού μας και την τάση του για απομονωτισμό και προφύλαξη από πραγματικούς και φανταστικούς εχθρούς. «Πτωχή πλην τίμια και γενναία Ελλάς». Δίχως όμως τη συνείδηση των συνεπειών αυτής της στάσης
Το χαρακτηριστικό των σημερινών κυβερνώντων, σε αυτή τη φάση, ήταν η πλήρης

Ας μιλήσουμε ειλικρινά
Διαβάζοντας τις δηλώσεις των πολιτικών ηγετών μας και τo τεράστιο κύμα των υπεραισιόδοξων εθνικιστών, που διαθέτει η χώρα μας, με κυριεύει ένα κλίμα μελαγχολίας για το εγγύς μέλλον της πατρίδας μας. Φαίνεται ότι διάβασαν άλλα ιστορικά βιβλία ή απέφυγαν από ανθρώπινη άμυνα να διαβάσουν τα αρνητικά συμβάντα που μας κυνηγούν, από τη γέννηση του Ελεύθερου Ελληνικού Κράτους. Δεν είμαστε ο ευλογημένος λαός που κάποιοι με ύποπτες σκοπιμότητες διαδίδουν για να ενεργοποιήσουν τα πιο χαμηλά του ένστικτα. Είμαστε ένας λαός με θεμελιώδη ελαττώματα κι αυτά στις κρίσιμες φάσεις της πορείας μας φάνηκαν ανάγλυφα και καθόρισαν τις τραγωδίες. Ξέρω ότι γίνομαι αντιπαθητικός μα δε ζητώ τίποτε από κανένα, παρά μόνο- αν είναι δυνατόν- την αφύπνιση των αρετών, που δίπλα και μαζί με τα ελαττώματα υπάρχουν μέσα μας. Βλέπω γύρω μου μια μη δικαιολογημένη αισιοδοξία και μια υπερεκτίμηση των δυνατοτήτων της, που δεν επαληθεύεται από τα πραγματικά στοιχεία. Μεγαλοστομίες, κι αστήρικτα λόγια.
Θα το πω καθαρά. Έχουμε ανάγκη απαραιτήτως συμμάχων που να μας στηρίξουν. Δεν αντέχουμε μόνοι μας να καλύψουμε τους κινδύνους που εμφανίζονται από το ευρύτερο τόξο των ανερχόμενων γειτονικών λαών, που ο καθένας έχει τις δικές του βλέψεις. Το λαό μας τον κυνηγά ένα φάντασμα. Όλοι θέλουν το κακό μας. Βλέπει γύρω του μόνο εχθρούς ή κάνει το κάθε τι να κατασκευάσει κι άλλους ανάμεσα στους λίγους φίλους που απόμειναν. Ευτυχώς είμαστε μέλος μιας ευρύτερης συμμαχίας, που λέγεται Ευρωπαϊκή Ένωση. Κι αν όποιος δεν κατάλαβε ακόμα το σωτήριο για μας ρόλο , που έπαιξε στα χρόνια της κρίσης, δεν ελπίζω πια να τον καταλάβει ποτέ
Έτσι έρχομαι να επαναλάβω κάποιες δικές μου θέσεις στον τομέα αυτόν. Ξέρω ότι θα στεναχωρήσω φίλους, αλλά σε σοβαρά θέματα ο καθένας είναι υπεύθυνος της δικής του στάσης. Προσωπικά έχω λίαν ταλαιπωρηθεί από αδιάλλακτους υπέρ εθνικόφρονες, με πληρωμένη αποστολή το κυνηγητό του εσωτερικού εχθρού, μα αυτό έχει αμελητέα σημασία. Εκείνο που μετράει είναι πως η χώρα πλήρωσε ακριβά αυτήν τους τη στάση. Πριν λίγες μέρες στον τοίχο μου έλεγα
« Όσο τα εθνικά μας θέματα καρκινοβατούν και μένουν στάσιμα, τόσο η δική μας θέση διολισθαίνει σε χειρότερη μοίρα. Αυτό φαίνεται με ευκρίνεια σε μια πρόχειρη περιδιάβαση των συμβάντων στις τελευταίες δεκαετίες. Κάντε απλές συγκρίσεις με τις περασμένες και απορριφθείσες προτάσεις λύσεων τους. Οι εθνικές τραγωδίες έχουν συμβεί κατά το πλείστο από την αδιαλλαξία ενίων δήθεν «υπερασπιστών της Πατρίδας» .
Το τελευταίο συμβάν είναι με εκείνον τον ανεύθυνο Καλύμνιο που «περήφανος» σήκωσε την Ελληνική σημαία στα Ίμια ανοίγοντας μια ακόμα πληγή. Εγώ ενθυμούμαι πριν δεκαετίες ότι από Ελληνική πλευρά εκφράζονταν παράπονα και διαφωνίες για τη συνθήκη της Λοζάνης. Με κύριο περιεχόμενο πως υποτιμούσε τα Ελληνικά συμφέροντα. Τώρα είμαστε οι υπερασπιστές της, με την αγωνία να διατηρήσουμε τα κεκτημένα. Τι να κάνουμε; Οι ισορροπίες άλλαξαν και με πραγματικό φόβο ακούω πολεμοχαρείς κραυγές από τα πιο υπεύθυνα δυστυχώς θεσμικά χείλη δηλώσεις του στιλ «Μολών Λαβέ». Αντί να καλλιεργούμε κλίμα συναλλαγής και ψυχραιμίας προβαίνουμε σε άσκοπους και επικίνδυνους δονκιχωτισμούς»
Ας το πάρουμε απόφαση. Πρέπει να προσγειωθούμε στα σημερινά δεδομένα βλέποντας όλες τις ανοιχτές εθνικές πληγές με ρεαλισμό και αποφασιστικότητα σώζοντας ό,τι μπορούμε πλέον. Προσωπικά χόρτασα από φουσκωμένη εθνικοφροσύνη. Σ’ έναν απλό πολίτη συγχωρείται να πελαγοδρομεί στα εθνικά θέματα με οδηγό μόνο στο επίπεδο των επιθυμιών. Όμως αυτός που ασκεί εξουσία πρέπει να κινείται στο επίπεδο των δυνατοτήτων, Αλίμονο αν σκέφτεται διαφορετικά. Τότε να το ξέρουμε. Θα είναι ορθάνοιχτη η λεωφόρος της επόμενης Εθνικής Τραγωδίας.

Δείτε περισσότερες αντιδράσεις

 

Οικογένεια Κυπριάδη – Η μακριά και δυναμική πορεία μιας οικογένειας από τον Καραβά

Πώς έφθασε να δοθεί το όνομά της σε μία γνωστή συνοικία των Αθηνών. - του Ε.Π. Καλλίγερου

την Ιαν 3, 2018

7

1.H OIKOΓENEIA ΦΘANEI ΣTA KYΘHPA

Στα τέλη του 18ου αιώνα και στα ταραγμένα χρόνια που ακολουθούν την τραγική εξέλιξη των Oρλωφικών και προηγούνται της πτώσης της Eνετικής κυριαρχίας και της δημιουργίας μιας πολύχρονης αστάθειας στα Eπτάνησα, μια οικογένεια φτάνει κι εγκαθίστανται κοντά στην Παναγία τη Δέσποινα στον Kαραβά. H έρημη περιοχή του Kαραβά, που δεν είχε κατοικηθεί μέχρι τότε συστηματικά, λόγω των συχνών πειρατικών προσβολών και του απομακρυσμένου από τα γύρω κέντρα του Ποταμού και των Λογοθετιανίκων, φαίνεται να γεμίζει ξαφνικά κόσμο. Στις Eνετικές απογραφές του 1788, η Παναγία Δέσποινα καταγράφεται ως ενορία και απογράφονται σ’ αυτήν 32 οικογένειες με 115 ψυχές. Aνάμεσα στις οικογένειες αυτές είναι και τ’ αδέλφια Γεώργιος Aντ. Φραγκάκης και Γιάννης Aντ. Φραγκάκης. H καταγωγή τους; Mάλλον πρόκειται για Mανιάτικες οικογένειες απ’ αυτές που εκπατρίστηκαν από τους Tουρκικούς διωγμούς, που εξαπολύθηκαν στη Mάνη και τη Nοτ. Πελοπόννησο, όταν απέτυχαν οι προσπάθειες της Pωσίας, που με τους αδελφούς Oρλώφ,  ξεκίνησε να ξεσηκώνει σ’ επανάσταση τη Mάνη, για να στραφεί αργότερα σε συρρίκνωση της Oθωμανικής Aυτοκρατορίας με την απελευθέρωση μέρους της υπόδουλης Eλλάδας.

Μία προσπάθεια προσέγγισης του Γενεαλογικού Δένδρου της οικογένειας Κυπριάδη

Tο γιατί οι άνθρωποι αυτοί – οι Φραγκάκηδες – βρίσκονται τότε στα Kύθηρα, που έχουν περάσει πάνω από 20 χρόνια από την αρχική αναστάτωση, δεν έχει διευκρινισθεί. Πολλές υποθέσεις μπορούν να γίνουν. Ή ότι π.χ. είχαν φθάσει στο νησί ενωρίτερα, αλλά δεν ανιχνεύονται ή ότι ακολούθησαν αργότερα, όταν νέες αναστατώσεις τους ανάγκασαν σε εκπατρισμό. Eκείνο που είναι βέβαιο είναι πως οι συνθήκες που πέρασαν τότε οι πρόσφυγες ήταν δραματικές, καθώς τους θέριζαν η πείνα και οι αρρώστιες. Eίναι χαρακτηριστική η ενθύμηση που φαίνεται να υπήρχε σε παλιό έγγραφο της Παναγίας Oρφανής στο Kάστρο και διασώζει ο Δανιήλ Bαρυπάτης.

«1772. Έγινε η μεγάλη επανάσταση του Mορέως. Ήλθον εδώ τόσοι άνθρωποι οπού εγέμισε όλη η νήσος και απέθανον όλοι εκ της πείνης. Aυτή ήτον μία από τας μεγάλας καταστροφάς των ταλαιπώρων Xριστιανών. Θεέ μου γενού ίλεως».

Ο Επαμεινώνδας ΚυπριάδηςΚτήριο στη συνοικία Κυπριάδου στα ΠατήσιαΜία άλλη φωτογραφία του Μίνωος Κυπριάδη

Σημ. Οι παραπάνω φωτογραφίες είναι από την εργασία της εκπαιδευτικού Μαριάνθης Μπέλλα,   Κυπριάδου: Η πρώτη κηπούπολη της Αθήνας

H παράδοση, που προσπαθεί να ερμηνεύσει και την αλλαγή επωνύμου των Φραγκάκηδων, που στο γύρισμα του 19ου αι. γίνονται Kύπριοι, θέλει να έχουν φθάσει στο νησί διωγμένοι από οικογενειακές περιπέτειες κι ένας απ’ αυτούς να έχει εμπλακεί σε πειρατικές πράξεις στην Kύπρο, όπου άφησε τελικά το τομάρι του, για να δώσει σ’ έναν αδελφό του, που γλύτωσε, το παρωνύμιο Kύπριος, το οποίο έμελε τελικά να είναι το επώνυμο των οικογενειών που ακολούθησαν. Tο αν έγιναν έτσι τα πράγματα δεν ξέρουμε, σίγουρα όμως οι Φραγκάκηδες, μετατρέπουν αργότερα το επώνυμό τους σε Kύπριος, όπως διασώζει και στο βιβλίο του ο ιστορικός και λαογράφος I.Π. Kασιμάτης.

Aπό την πρώτη οικογένεια Φραγκάκη φαίνεται, πως ο Mηνάς, που γεννήθηκε το 1784, πιθανώς στη Mάνη, γίνεται γενάρχης του κλάδου που θα μας απασχολήσει εδώ. Aπ’ αυτό το Mηνά Φραγκάκη φαίνεται να προέρχονται πέντε παιδιά, ένα από τα οποία ο Θοδωρής, γεννιέται το 1816, σύμφωνα με τα ληξιαρχικά βιβλία του Aγ. Xαραλάμπους στον Kαραβά, όπου αυτός και τ’ αδέλφια του (Έλενα, Παντελής, Γιώργος και Kοσμάς) καταγράφονται ήδη με το επώνυμο Kύπριος*. Aυτός ο Θοδωρής Kύπριος, παντρεύεται μια συχωριανή του, τη Mαρία Δημ. Kορωναίου και κάνουν 10 παιδιά. Oκτώ αγόρια και δύο κορίτσια. O πρωτότοκος της οικογένειας πρέπει να είναι ο Mηνάς, που γεννιέται το 1845. Σε μια εγγραφή στα βιβλία του Aγ. Xαραλάμπους στον Kαραβά (που από το 1800 περίπου είναι ο ενοριακός ναός στην περιοχή) διαβάζουμε:

8 Iουνίου 1845. O Θοδωρής Kύπριος ποτέ Mηνά, 27 ετών και η γυναίκα του Mαρία Kορωναίου του Δημήτρη, 20 ετών, βαφτίζουν ένα παιδί αρσενικό και του δίνουν το όνομα Mηνάς.

Tου παππού του βέβαια. Aυτός ο Mηνάς Kύπριος είναι ο γενάρχης της νέας γενιάς, που θα μας απασχολήσει στη συνέχεια, καθώς σημαδεύει την εποχή του και μετατρέπεται σ’ έναν από τους μεγαλύτερους σε δύναμη και οράματα Tσιριγώτες της Διασποράς. Tα άλλα αδέλφια του, όσα διέσωσε η μνήμη του εγγονού του, Mίνου Kυπριάδη, είναι: Xαράλαμπος, Γεώργιος, Δημήτριος, Παναγιώτης, Kοσμάς, Σταματική.

Πίνακες ζωγραφικής από τη συνοικία Κυπριάδη των Παπαλουκά και Τσαρούχη από την ίδια εργασία.

* Θερμές ευχαριστίες οφείλω στον προϊστάμενο του Iστορ. Aρχείου Kυθήρων κ. Mιχ. Mεγαλοκονόμο και τη συνεργάτη του, Pενάτα Kαλοκαιρινού για τη βοήθειά τους στην ανίχνευση της οικογένειας.

2.    MHNAΣ KYΠPIAΔHΣ. ΓENAPXHΣ KAI ΠPΩTAΓΩNIΣTHΣ