Η πορεία της εκπαίδευσης στον Πειραιά

      Η Εκπαίδευση στον Πειραιά, τα διάφορα χρόνια, εκτός από τα  Δημοτικά, Γυμνάσια, Λύκεια,  κάλυψε κάθε τομέα. Είχε Σχολές Μηχανικών Ε­μπορικού Ναυτικού, Πλοιάρχων, Ναυτικά Λύκεια, Σχολές Ραδιοτη-λεγραφητών, Δραματική Σχολή, Ωδεία, Σχολές Μπαλέτου-Ρυθμικής και Χορού, σχολές Αθλητισμού, κομμωτών-κομμωτριών και άλλες, με επιστέ­γασμα στον τομέα της Ανώτατης Εκπαίδευσης την Ανώτατη Βιομη­χανική Σχολή Πειραιά (σήμερα 2009 Πανεπιστήμιο Πειραιά), τη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων και τη Ράλλειο Παιδαγωγική Ακαδημία.

    Έτσι, ο Πειραιάς ήταν κάποια  στιγμή αυτάρκης στον τομέα της εκπαίδευσης, αφού με τις σχολές που λειτουργούσαν  κάλυπτε ένα ευρύτατο φάσμα ενδια­φερόντων και επαγγελμάτων.

    Για να φτάσει, όμως, ο Πει­ραιάς, σ' αυτή την πληρότητα εκπαίδευσης, χρειάστηκαν 150 χρόνια δράσης, κυρίως των στελε­χών του τομέα της ιδιωτικής πρω­τοβουλίας, αφού τα πάντα εξαρ­τήθηκαν και εξαρτώνται απ' αυ­τή.

     Το πρώτο σχολείο του Πειραιά ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 1836. Ήταν το αλληλοδιδακτικό, κάτι ανάλογο με τα σημερινά δημοτικά σχολεία.

                    ΤΟ ΑΛΛΗΛΟΔΙΔΑΚΤΙΚΟ   ΣΧΟΛΕΙΟ

     Το αλληλοδιδακτικό σχολείο λειτούργησε κανονικά τον Ιούνιο του 1836. Η  απόφαση για τη σύσταση του είχε ληφθεί από το Δημοτικό Συμβούλιο, στη συνεδρίαση της 14ης Φεβρουαρίου 1836 αλλά μεσολάβησε  χρονικό διάστημα, ώσπου να ρυθμισθούν οι  απαραίτητες λεπτομέρειες για τη λειτουργία του Σχολείου και  ώσπου να βρεθεί δάσκαλος.       

    Ο  δήμαρχος Πειραιά Κυριάκος Σερφιώτης  με έγγραφο του προς το Γενικό Διευθυντήριο των Δημόσιων Σχολείων ζήτησε το διορισμό δασκάλου, που τη μισθοδοσία του θ' αναλάμβανε ο Δήμος. «Επειδή   δε απαιτείται δάσκαλος σώφρων – υπογράμμιζε στο έγγραφό του – διότι θέλει διδάσκει και νεανίδας, προτείνομεν τον Ηλίαν Χριστοφίδην, άνθρωπον ηλικίας και τιμίου χαρακτήρος».

    Αλλά ο Χριστοφίδης δεν μπορούσε να φύγει από την Υδρα, όπου είχε αναλάβει την  οργάνωση του αλληλοδιδακτικού σχολείου, το διευθυντήριο διόρισε, μετά κι από συγκατάθεση του Δημάρχου, δάσκαλο το Δημήτριο Κυδωνιάτη ή Κυδωνιώτη που,  αντίθετα με το Χριστοφίδη, δεν ήταν «άνθρωπος ηλικίας», και για αυτό ο διορισμός του έγινε δεκτός με κάποιες επιφυλάξεις από τους περισσότερους Πειραιώτες.

    Σύντομα, όμως, ο Κυδωνιάτης, με την ευσυνείδητη εργασία του, την αποδοτικότητα και το ήθος του, απόδειξε πως οι επιφυλάξεις ήταν αστήρικτες.  Ο Κυδω­νιάτης,  διορίστηκε με μισθό 80 δραχμές το μήνα, από τις οποίες 50 δραχμές πλήρωνε ο Δήμος και 30 δραχμές το Δημόσιο. Δίδαξε αρκετά χρόνια στον Πειραιά και  μέχρι το 1852 το όνομά του συναντάται ανά­μεσα σ' αυτούς που παρακολούθησαν τις εξετάσεις του Ελληνικού Σχολείου.

      Το σχολείο στεγάστηκε αρχικά στο ισόγειο του σπιτιού του δημο­τικού συμβούλου Γ. Λαμπρινίδη που το παραχώρησε δωρεάν και τον Οκτώβριο του 1836, τέσσερις μήνες μετά την έναρξη της λειτουργίας του, είχε 68 μαθητές, ηλικίας 6-17 χρόνων, από τους οποίους 60 ήταν αγόρια και 8 κο­ρίτσια.

                           Η  ΠΡΩΤΗ ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

           Νεόφυτος Βάμβας

       Το Νοέμβριο του 1836, ο μεγά­λος δάσκαλος του γένους Νεόφυ­τος Βάμβας ίδρυσε την πρώτη ιδιωτική Σχολή.

     Το γεγονός έγινε δεκτό με ενθουσιασμό από τη μι­κρή πειραϊκή κοινωνία της εποχής κι όταν ο Βάμβας γνωστοποίησε την από­φαση του να χορηγήσει υποτροφίες σε δέκα άπορους μαθητές, η δημοτική αρ­χή, σαν αντάλλαγμα, δέχθηκε να πληρώνει το ενοίκιο του κτιρίου του σχολείου. Όμως η εκπαιδευτική αυτή προσπάθεια του Ν. Βάμβα δεν είχε διάρκεια για­τί τον Απρίλιο του 1837 διορίστηκε καθηγητής της φιλοσοφίας στο Πανεπι­στήμιο Αθηνών και για ν' ανταποκριθεί πληρέστερα στα νέα καθήκοντα του αναγκάστηκε να διακόψει τη λειτουργία της σχολής του στον Πειραιά.

                        ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ   ΤΩΝ ΚΟΡΑΣΙΩΝ

    

       

       Στη  συνεδρίαση της 19ης Ιουλίου 1837, το Δημοτικό Συμβούλιο, αποφά­σισε τη σύσταση του «Σχολείου των Κορασίων» που στάθηκε ο πρόδρομος του «Παρθενικού Σχολείου» — των κατοπινών «Ραλλείων Σχολών», με την τόσο σημαντική προσφορά στον Πειραιά και γενικότερα, στην εκπαίδευση. Την ίδρυση του «Σχολείου των Κορασίων» υπαγόρευσε, βασικά, η ανάγκη να υπάρξουν και για τα κορίτσια του νεοσύστατου Δήμου ανάλογες δυνατότητες για μόρφωση, μια και οι συντηρητικοί Πειραιώτες νοικοκυραίοι του 1837, έβλεπαν με πολλή επιφύλαξη την κοινή φοίτηση αγοριών και κοριτσιών στο ίδιο σχολείο. Μετά  από  αίτηση πολλών δημοτών, που υπο­γράμμισαν την ανάγκη της λειτουργίας ξεχωριστού σχολείου για τα κορίτσια, η δημοτική αρχή αποφάσισε τη σύστασή του, παρά τις πρόσθετες δαπάνες που απαιτούσε.

      Το «Σχολείο των Κορασίων» στεγάστηκε αρχικά στο σπίτι του Κ. Αδαμοπούλου, «προς την οδόν Καραϊσκάκη» και πρώτη δασκάλα διορίστηκε η Μαρούκα Χατζηλαγουδάκη (1821 - 1896). Ο μισθός της, που επιβάρυνε, βασικά, το δημοτικό ταμείο, ήταν 60 δραχμές το μήνα και ο Δήμος ανέλα­βε να πληρώνει, ακόμη, το ενοίκιο του σπιτιού που θα έμενε, δηλαδή άλλες 15 δραχμές το μήνα.

      Η λειτουργία του Σχολείου άρχισε στις 24 Ιουλίου 1837 και στα εγκαίνια μίλησε ο Νεόφυτος Βάμβας, που, αφού υπογράμμισε τη σημασία της μόρφωσης και της αγωγής των αυριανών μητέρων, έπλεξε και το εγκώμιο της δεκαεξάχρονης κοπέλας  Μαρούκας, που έπαιρνε στους ώμους της το βάρος για τη δια­παιδαγώγηση τους. «Η δε νέα, ήτις αναδέχεται το σχολεΐον  τούτο—είπε— μας δίδει τας πλέον αγαθάς ελπίδας και δια την προκοπήν της και δια την μέθοδον και δια τα άμεμπτα ήθη της. Είναι μία από τας πλέον αξιόλογους διδα­σκάλους, τας οποίας έδωκεν εις διάφορα μέρη της Ελλάδος το προ τοσούτων χρόνων συσταθέν κοινωφελέστατον σχολείον του αιδεσίμου φιλέλληνος κυ­ρίου Χίλλ».

                  Η  ΜΑΡΟΥΚΑ   ΧΑΤΖΗΛΑΓΟΥΔΑΚΗ

      Ποια  ήταν  η Μαρούκα Χατζηλαγουδάκη και με ποια εφόδια ερχόταν να αναλάβει ένα έργο αναμφισβήτητα δύσκολο, να διαπαιδα­γωγήσει τα κορίτσια του Πειραιά, στα πρώτα βήματα της καινούργιας πο­λιτείας;

                 

                          Οικογένεια Ιακ. Δραγάτση          Η  Μαρούκα Χατζηλαγουδάκη   σε  μεγάλη  ηλικία

     «Η Μαρούκα_Χατζηλαγουδάκη—γράφει ο Ιακ. Χ. Δραγάτσης — εγεννήθη εκ πατρός Χίου και μητρός εκ Κωνσταντινουπόλεως, καθ' ον χρόνον της επαναστάσεως η σημαία υψούτο εν τη πατρίδι μας, οι δ' εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνες έφευγαν προτροπάδην την μάχαιραν του τυράννου. Μετα­ξύ των διαφυγόντων ήτο και ή οικογένεια του Χατζηλαγουδάκη μετά της Μαρούκας, εν σπαργάνοις έτι. Μετά την αποκατάστασιν των πραγμάτων εισή­χθη εις το σχολείον του Χίλλ, εκ του οποίου εξήλθεν εν ηλικία δεκατεσσάρων ετών, μετά δύο έτη δε διωρίσθη διδασκάλισσα ή διευθύντρια του Δημοτικού Παρθεναγωγείου του Πειραιώς, του τότε ιδρυθέντος, κατ' αίτησιν των δημο­τών, υπό χρονολογίαν 11 Ιανουαρίου 1837. Μετά πέντε ετών διδασκαλίαν, τη 3η Αυγούστου 1842, ο τότε δήμαρχος Κυριάκος Σερφιώτης, διώρισεν εις την θέσιν της Μαρούκας την εκ Ναυπλίου Πολυτίμην Κουσκούρη, «επειδή η καθηγήτρια του «Παρθενικού Σχολείου»— κατά το έγγραφον του τότε δημάρχου— συνελθούσα εις γάμου κοινωνίαν ηναγκάσθη να δώση την παραίτησίν της». Και έζησε μετά τούτο εν Πειραιεί έντιμον βίον, ιδρύσασα οίκον, τον του Έμμ. Περαντζάκη και αποθανούσα το 1896, εν ηλικία εβδομήκοντα πέντε ετών».

                                ΤΑ ΜΕΤΕΠΕΙΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ

      

      Το 1837 λειτούργησε στον Πειραιά η Σχολή Ευελπίδων.

      Η Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων  που ίδρυσε ο Καποδίστριας λειτούργησε τον Ιούλιο του 1928 στο Ναύπλιο. Το 1834  λόγω του ότι το   κτίριο ήταν ακατάλληλο μεταφέρθηκε στην Αίγινα.

     Τον Αύγουστο του  1837  μεταφέρθηκε στον Πειραιά στο Μέγαρο Φεράλδη. Στις  10 Σεπτεμβρίου του 1894  μεταφέρθηκε στην Αθήνα

      Το 1839 ιδρύθηκε το Ελλη­νικό Σχολείο (Σχολαρχείο).

      Την εποχή εκείνη στον Πειραιά, εκτός από τις άλλες ελλείψεις, υπήρχε και πρόβλημα σχολικής στέγης. Παρ' όλα αυτά, σ' εκείνα τα σχολεία διδασκόταν και η γαλ­λική γλώσσα, που ήταν η διεθνής γλώσσα της εποχής.

      Πέρασαν αρκετά χρόνια.

       

                       Κ. Ιωνίδης                                                                    και Ιωνίδειος

      Το 1862 άρχισε να λειτουργεί το πρώ­το Γυμνάσιο, η μετέπειτα «Ιωνίδειος Πρότυπος Σχολή». Στη συ­νέχεια ιδρύθηκαν το Ζάνειο Ορφανοτροφείο Αρρένων, με Σχο­λείο, και 4 Δημοτικά Σχολεία, στην πλατεία Δηλιγιάννη, στον Καραβά, στην Πηγάδα και στη  Λάκκα του Βάβουλα.

      Το 1867 λειτούργησε στον Πειραιά το Εμπορικό Εκπαιδευτήριο του Αντωνιάδη.

     Το 1875, με τη φροντίδα του Φιλολογικού Συλλόγου «Αι Μούσαι», λειτουργούσε η «Σχολή Τε­χνιτών», η πρώτη του είδους αυ­τού στον Πειραιά. Την ίδια εποχή λειτουργούσαν και τρία ιδιωτικά σχολεία, δύο για αγόρια, του Α. Αντωνάκη και του Σακελλάριου, και ένα για κορίτσια, της Σοφίας Βαμβακάρη.

      Στα χρόνια εκείνα λειτούργη­σαν και άλλα ιδιωτικά σχολεία, όπως το παρθεναγωγείο Ζ. Γκίκα, και τα Λύκεια Θ. Ζαφειρόπουλου, Δ. Τσούμα και Δ. Παίζη, που όμως δε διατηρήθηκαν.  

      Το 1882 λειτούργησε μία Εμπο­ρική Σχολή και ένα Αγγλικό Νυ­χτερινό Γυμνάσιο με εμπορικά μα­θήματα, που στεγαζόταν στην οι­κία Κόλλα, πάνω από τον Τινάνειο Κήπο.

      Το 1884 λειτούργησε η Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, που στεγαζό­ταν στον ατμοδρόμονα «Ελλάς».

      Άλλο ιδιωτικό Λύκειο του 1884, ήταν της Μαρίας Λεοπούλου.

        Αγιος Κωνσταντίνος - διδακτήριο Αγραφιώτη

      Το 1887 ιδρύθηκε το Λύκειο «Ο Πλάτων» του Ζήση Αγραφιώτη, μετέπειτα Παπαϊωάννου. Ακολούθησαν το σχολείο του Κυρ. Γεωργιάδη, το Παρθεναγωγείο των Αδελφών Παπακώστα, η Ελληνογαλλική Σχολή «Άγιος Παύλος» (1893) και το Παρθεναγωγείο της Ευγενίας Μπάρδη (1898).

     Το 1889 ο Γ.Μ. Καραγιάννης ίδρυσε Νυχτερινή Εμπορική Σχολή και ο Ν. Γεωργιάδης Εμπορική Ναυτική  Σχολή Πλοιάρχων.

      Νυχτερινή Εμπορική Σχολή ίδρυσε τον Οκτώβριο του 1889 και ο Σύνδεσμος Εμποροϋπάλληλων Πειραιά, στην οποία διδάσκονταν αγγλικά και γαλλικά.

      Το 1894 σημειώθηκε στον εκπαιδευτικό τομέα ένα ακόμα σημαντικό βήμα: Ιδρύθηκε η «Βιομηχανική και Εμπορική Ακαδημία», του Οθωνα Ρουσόπουλου, πρωτοποριακή για την επο­χή της.   Το 1896 μεταφέρθηκε στην Αθήνα.

      Τα χρόνια γύρω από το 1900 ήταν σημαντικά για τη γενική  εξέλιξη του Πειραιά - και για τον τομέα της εκπαίδευσης.

      Στα 1894 ιδρύθηκε ο Πειραϊκός Σύνδεσμος, που αμέσως σχεδόν δημιούργησε το Μουσικό Τμήμα, τον πρόδρομο  του σημερινού Ωδείου. Το 1895   ιδρύθηκαν οι Νυχτερινές Σχολές Άπορων Παιδιών και αργότερα οι Σχολές Μηχανικών, Ραδιοτηλεγραφητών και η Δραματική Σχολή.

        Το 1896  ιδρύθηκε η «Εμπορική Σχολή Πειραιώς».  

        Το 1903 λειτούργησε και το Χατζηκυριάκειο   Ορφανοτροφείο  Θηλέων, με το εσωτερικό σχολείο του.

        Το 1904 είχαν προστεθεί κι άλλα αξιόλογα εκπαιδευτήρια: Το «Δραγάτσειον» του Ιακ. Δραγάτση και το σχολείο του Δ. Ανεστόπουλου. Την ίδια εποχή άρχισε να λειτουργεί στον Πειραιά και μία  ιδιωτική Εμπορική Σχολή, που ίδρυσε (1904) ο εμποριολόγος (από το Πειραιόραμα)  Κωνσταντίνος Παναγιωτόπουλος.  Ο Σκόκος  γράφει  στο ημερολόγιό του (1907 σελ. 368-371   για τη Σχολή και τον Κ.Παναγιωτόπουλο.

        Το 1908 η Σοφία Βέλλα-Βρυάκου ίδρυσε το «Νέο Ωδείο Πειραιώς» στην οδό Υψηλάντου, που εξελί­χτηκε σε αξιόλογο καλλιτεχνικό φυτώριο.

       Ακόμη, στην οδό Καραίσκου λειτούργησε η ιδιωτική Μουσική Σχολή του Λουδοβίκου και της Ελπίδας Λαμπελέτ.

        Το 1912 λειτούργησε το «Λύκειο Ελληνισμός» του Κυριάκου Σταυριανού και το 1914 το Β' Γυμνάσιο Αρρένων. Στα χρόνια εκείνα ο Πειραιάς είχε 120.000 κατοίκους περίπου.

       Ακολούθησαν οι βαλκανικοί πόλεμοι και επικράτησε κάποια στασιμότητα σε όλους τους τομείς. Όμως η εκπληκτική αύξηση του πληθυσμού του Πειραιά προκάλε­σε την ανάγκη δημιουργίας και άλλων σχολείων, δημόσιων και ιδιωτικών, στοιχειώδους, μέσης, επαγγελματικής και τεχνικής εκπαίδευσης.

*****  Tο 1914   ιδρύθηκε  το Δεύτερο  Γυμνάσιο  Αρρένων  στην πόλη του Πειραιά,  στην οδό Αφεντούλη  5 – τώρα εκεί  είναι το  6^ο .

      Στη δεκαετία του 40,  στο  Δεύτερο Γυμνάσιο δίδασκε Γαλλικά  η  κα  Αρχοντάκη. Μία σωματώδης γυναίκα της οποίας ο άντρας ήταν αστυνομικός διευθυντής Πειραιά και  η οποία όταν δεν δίδασκε έφερνε βόλτα την Τρούμπα και μάζευε, σαν το «μεικτό» των στρατιωτών,  τους μαθητές της.

      Σε όσους  δεν είχαν πάρε-δώσε με την Τρούμπα   ήταν ιδιαιτέρως αγαπητή. Διέθετε ένα μοναδικό κράμα καλοσύνης και αγάπης προς τους μαθητές της, συγχρόνως με μία απίστευτη   σκληρότητα   σ  όσους πήγαιναν  στους οίκους ανοχής (τους πλάκωνε κυριολεκτικά στο ξύλο και μιλάμε για μαθητές που ήταν 1. 85 και 22 χρονών αφού ήταν σύνηθες φαινόμενο κάποιος να διακόπτει το σχολείο, να πηγαίνει να μπαρκάρει και μετά από μερικά χρόνια να το ξαναπιάνει) γεγονός που την είχε κάνει φόβο και τρόμο της Τρούμπας. Αν κανείς, μικρός σε ηλικία, εμφανιζόταν εκεί τον ρωτούσαν "Σε ποιό γυμνάσιο πας ;". Αν έλεγε "δεύτερο"  όλες οι πόρτες έκλειναν».

      Το 1937 ιδρύθηκε η Ράλλειος Παιδαγωγική Ακαδη­μία.

      Νέα ιδιωτικά Σχολεία λειτούρ­γησαν (Παπατζανάκη, Φ. Μπουρούνη, Ε. Μάρκου, Α. Αυγέρη. Π. Παπαδογεωργή, Ε. Θειακάκη. Π. Αλεξόπουλου, Κ. Συρίγου κ.ά., ενώ στο χώρο της Τεχνικής και Επαγγελματικής εκπαίδευσης δημιουργήθηκαν οι Τεχνικές και Επαγγελματικές Σχολές Αρχιμήδης, Πυθαγόρας, Αναξαγόρας, Ηράκλειτος, Ηρων, Πρωταγόρας κ.ά.

     Το 1938 ιδρύθηκε στην Αθήνα η «Σχολή Βιομηχανικών Σπουδών», που μεταφέρθηκε αργότερα στον Πειραιά και το 1966 έγινε «Ανώτατη Βιομηχανική Σχολή Πειραιώς».

                                               Βασίλης  Κουτουζής

                                                                                  Δημοσιογράφος ερευνητής

Πηγές:  ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΠΕΙΡΑΪΚΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΖΩΗΣ   (1835-1973) Γιάννη Ε,Χατζημανωλάκη, δημοσιεύματα, μαρτυρίες.

© KOUTOUZIS.GR  Αναδημοσίευση  επιτρέπεται μόνο με αναφορά στην πηγή  www.koutouzis.gr .