Ο Δάσκαλος Γεώργιος Ταξείδης και το «Βιβλίον Ιστορίας του Σχολείου Βρισάς»

Δημοσιεύτηκε στον «Αντίλαλο»     Νικέλλη Στρατή 

Ο αείμνηστος δάσκαλος Γεώργιος Ταξείδης γεννήθηκε στη Βρίσα στις 28/12/1907 Διορίστηκε και υπηρέτησε για 10 χρόνια στο Μόλυβο και στη συνέχεια ύστερα από ένα σύντομο πέρασμα από το Σταυρό, τοποθετήθηκε  στο σχολείο του χωριού μας από το 1941 μέχρι το 1966, οπότε και συνταξιοδοτήθηκε. Για πολλά χρόνια ήταν ο Διευθυντής του σχολείου. Πέθανε λίγα χρόνια μετά τη συνταξιοδότησή του το 1974.

Ο Γ. Ταξείδης ανήκε στη γενιά εκείνη των εκπαιδευτικών οι οποίοι το σχολείο το έβλεπαν ως το δεύτερο σπίτι τους. Μερικοί σ’ αυτή τη διαπίστωση βρίσκουν μειονεκτήματα. Ίσως γιατί δεν μπορούν να νοιώσουν την αγάπη κάποιου για τη δουλειά του.

Η εικόνα που μου έχει μείνει ανεξίτηλα στο μυαλό μου είναι ο δάσκαλος με το τσαπί ή το ψαλίδι στο χέρι να σκαλίζει τον κήπο και τις τριανταφυλλιές του. Και όταν εμείς σχολούσαμε το απόγευμα και φεύγαμε να μας φωνάζει και να μας δίνει κομμάτια βλαστών για να τα φυτέψουμε στο σπίτι μας. Ποιος δεν θυμάται την όψη του σχολικού κήπου τα χρόνια της θητείας του.

Ο κρυμμένος φόβος μας όταν μπαίναμε λαθραία στην αυλή του σχολείου για να παίξουμε μπάλα ήταν μην μας δει ο Ταξείδης απ’ το σπίτι του απέναντι και τον υποδεχθούμε άμεσα εκεί. Βέβαια αν δεν υπήρχε αυτός ο ζήλος δεν ξέρουμε αν θα υπήρχαν σήμερα τα δέντρα της αυλής του σχολείου.

Σημαντική για την ιστορία αλλά και την εικόνα του σχολείου τη δεκαετία του 50 αλλά και του χωριού μας γενικότερα είναι η χειρόγραφη –γραμμένη απ’ τον ίδιο-«Ιστορία του Δημοτικού Σχολείου Βρισάς». Σ’ αυτήν αναφέρεται στο ιστορικό της ανέγερσης του διδακτηρίου και στη λειτουργία τόσο του ίδιου όσο και του παρθεναγωγείου καθώς και στους δασκάλους που πέρασαν απ’ αυτό.

Υπάρχουν όμως και ορισμένα αντικείμενα χαρακτηριστικά της πορείας ανάπτυξης και προόδου του σχολείου και του χωριού μας τα οποία επισημαίνουμε στη συνέχεια.

Α. Υδρευση του σχολείου και του χωριού

Τις πρώρες δεκαετίες του 20^ου αιώνα οι μαθητές έσβηναν τη δίψα τους παίρνοντας νερό απ’ το «κιουπέλ(ι)» που βρισκόταν στο διάδρομο απέναντι απ’ το γραφείο και το οποίο γέμιζαν οι μεγαλύτεροι μαθητές κουβαλώντας νερό απ’ τα πηγάδια του χωριού. Το πρώτο βήμα προόδου ήταν η εγκατάσταση μιας βρύσης συνδεδεμένης με το κοινοτικό δίκτυο ύδρευσης «της οποίας όμως το ύδωρ εξηντλείτο  λόγω του υψηλού της τοποθεσίας και της ελαχίστης πιέσεως ως και της μικράς ποσότητας αυτού εν τω κοινοτικώ υδραγωγείω» Για το λόγο αυτό κατασκευάστηκε μια μικρή δεξαμενή για να αποθηκεύεται νερό για τους μαθητές. Με την μικτοποίηση όμως και συνένωση των σχολείων αρρένων και θηλέων (1929) πλήθυναν οι «δικαιούχοι» και το νερό πάλι δεν αρκούσε για όλους. Έτσι το 1939 κατασκευάστηκε δεύτερη μεγάλη δεξαμενή και τοποθετήθηκαν τέσσερις καινούριες βρύσες οι οποίες ξεδιψούσαν πια άνετα τους μαθητές. Το 1950 όταν η κοινότητα με νέο δίκτυο έφερε άφθονο νερό στο χωριό πήρε και το σχολείο ώστε να μπορεί να ποτίζει πια και τον σχολικό κήπο.

Όσον αφορά την ύδρευση του χωριού ο Γ.Τ. αναφέρει  ότι παλιότερα με το παλιό υδραγωγείο (λίγο έξω απ’ το χωριό στο Παγώνι) τροφοδοτούνταν λίγες κοινοτικές βρύσες. Και επειδή το νερό δεν επαρκούσε «εγίνοντο ομηρικαί μάχαι από τις γυναίκες ποια θα πρωτοπάρει» Και για το λόγο αυτό αλλά και επειδή το καλοκαίρι το νερό των πηγαδιών ήταν δροσερότερο το χωριό κατά βάση υδρεύονταν από τα πηγάδια με κουβάδες. Απ’ τους κουβάδες όμως και τα σχοινιά το νερό μολύνονταν και προκαλούνταν σοβαρές ασθένειες, όπως τύφος κ.λ.π.

Από το 1929 υπήρχε μελέτη για την ύδρευση του χωριού από τις πηγές της Λαγκάδας αλλά το επόμενο κοινοτικό συμβούλιο την απέρριψε και προέκρινε την ύδρευση από μηχανοκίνητες αντλίες από το πηγάδι στο Τζαμί, το νερό του οποίου θα έστελνε στο νέο υδραγωγείο που είχε ήδη κατασκευαστεί στο ύψωμα του Αη Γιάννη. Πέρασαν όμως γύρω στα δεκαοχτώ χρόνια και δεν έγινε τίποτα ενώ αντίθετα η πίεση του κόσμου γινόταν μεταπολεμικά εντονότερη. Έτσι το 1950 μπήκε φορολογία στο παραγόμενο λάδι και παρηγγέλθησαν οι σωλήνες για να υλοποιηθεί το αρχικό σχέδιο των πηγών της Λαγκάδας. Επιπλέον ορίσθηκαν και επιπλέον μέρες προσωπικής εργασίας για την ύδρευση. Για την μεταφορά των υδροσωλήνων στο τόπο που είχαν άνοιχτεί τα αυλάκια για τη μεταφορά του νερού σημειώνει ο Γ.Τ. «έχει να επιδείξει η κοινωνία της Βρισάς το θαύμα της. Συναγερμός αληθής εγένετο απάντων των κατοίκων, πάσης ηλικίας και τάξεως. Γέροι νέοι και παιδιά, γριές, κοπέλλες και κοριτσάκια, όλοι προσήλθον προ των ελαιοτριβείων …» για να φορτωθούν, μεταφερθούν και ξεφορτωθούν οι σωλήνες. «Η ομαδική αύτη διπλή εξόρμησις ωφέλησε την Κοινότητα πολλάς δεκάδας εκατομμυρίων δραχμών και θα αποτελεί σταθμόν ιστορικόν αλλά και αξιομίμητον παράδειγμα τόσον δια τους κατοίκους των άλλων κοινοτήτων όσον και δια τους επερχόμενους πολίτες της Κοινότητος» Τότε μπήκαν πολλές κοινοτικές βρύσες (45) και χόρτασε το χωριό νερό. Παράλληλα άρχισαν να παραχωρούνται βρύσες και για ιδιωτική χρήση μέσα στα σπίτια 

Για το ίδιο σχεδόν χρονικό διάστημα (1953-54) αναφέρονται ακόμα δυο σχετικά έργα: (1) η ύδρευση και άρδευση αρκετών στρεμμάτων στα Βατερά (προφανώς η μεταφορά και συγκέντρωση νερού στη δεξαμενή του Αγίου Ευσταθίου) και (2) η δημιουργία «εξοχικής βρύσης και η πλησίον ταύτης δεξαμενή εξυπηρετική και συντελεστική εις την δημιουργία ελαιώνος εις θέσιν Πλατιάρα»  (Παναγιούδα)

Κοινωνική διαστρωμάτωση και χαρακτηριστικά μαθητών και τοπικής κοινωνίας.

Οι μαθητές του σχολείου τη δεκαετία του 50 ανέρχονται περίπου σε 165 και προέρχονται κατά 90% από αγροτικές οικογένειες, 8% από οικογένειες επαγγελματιών και 2% υπαλλήλων. Επισημαίνεται όμως ότι τα ποσοστά αυτά μεταβάλλονται διότι πολλοί εγκαταλείπουν τις αγροτικές εργασίες όταν βρουν κάτι καλύτερο. Οι μαθητές παρουσιάζουν καχεξία από υποσιτισμό σε πολύ μικρό βαθμό και οι συνηθισμένες επιδημίες είναι γρίππη, ιλαρά και παρωτίτιδα. Γίνονται όμως εμβόλια για πρόληψη πολυμυελελίτιδας, φυματίωσης, τετάνου και διφθερίτιδας.

Οι μαθητές χαρακτηρίζονται μετρίου αναστήματος και κανονικού βάρους και σχεδόν όλοι με ευπρεπή και απλή ενδυμασία και καθαροί. Στο σχολείο από το 1946 μέχρι το 1953 υπήρχε συσσίτιο είτε σκέτο ρόφημα είτε και γεύμα Το ίδιο διάστημα κάθε καλοκαίρι 15 μαθητές στέλνονταν στις μαθητικές κατασκηνώσεις του Υπουργείου Παιδείας στην Αγιάσο. Για την επίδοσή τους τονίζεται ότι πρωτεύουν κατα τις εισιτήριες εξετάσεις στο Γυμνάσιο Πολιχνίτου. Το ήθος τους δε κρίνεται «κατά το μάλλον κόσμιον» Τονίζοντας την καλή επίδοση και προκοπή των μαθητών του σχολείου αναφέρεται ονομαστικά σε κάποιους με εξαιρετική αποκατάσταση: Σαμαράς Δημήτριος «μηχανικός πολιτικός παραληφθείς εις Αμερικήν δι’  εφευρέσεις του εις αεροπλάνα και ατομικήν ενέργεια. Δημήτριος Χριστοφέλλης μηχανικός αρχιτέκτων σταδιοδρομών εις Αθήνας Κ. Πολυχρόνης χημικός φαρμακοποιός σταδιοδρομών εις Αθήνας.»» Αναφέρεται επίσης σε πλήθος επιστημόνων, ανωτέρων υπαλλήλων και επαγγελματιών των οποίων ο αλτρουϊσμός φαίνεται από τα ονόματα σε βρύσες, πηγάδια, ναΐσκους καθώς και στις στήλες ευεργετών και δωρητών του Σχολείου, της Εκκλησίας και της Κοινότητας.

Σε σχέση με τους κατοίκους του χωριού εξάρεται η εργατικότητά τους και στηλιτεύονται η «μη ζωηρά θρησκευτικότης των» και οι κακές έξεις «το καφενόβιον και ο αλκοολισμός» αν και για όλα αυτά βρίσκει πολλά ελαφρυντικά όπως για παράδειγμα ότι επικρατεί συνήθεια «άπασαι αι χρηματικαί δοσοληψίαι και συναλλαγαί εις το καφενείον γίνονται, αι αγροζημίαι ή μικροδιαφοραί εκεί συμβιβάζονται και εκεί εξευρίσκονται οι τεχνίται ή εργάται»

Για τους γονείς των μαθητών εκφράζεται το παράπονο ότι «πολλάς πικρίας εδοκίμασαν οι διδάσκαλοι  κατά το τέλος των σχολικών ετών, εποχήν της προαγωγής ή στασιμότητος των τέκνων των», αλλά επιχαίρει διότι «προβαίνουν εις θερμάς εκδηλώσεις δια τον εξωραϊσμόν του σχολείου και εν γένει εις κάθε πνευματικήν απόδοσιν και εκδήλωσίν του»

Σχολικός εξοπλισμός και δραστηριότητες

Ο εξοπλισμός του σχολείου στις αρχές της δεκαετίας του 50 ήταν απόλυτα ικανοποιητικός. Εκτός απ’ τα απαραίτητα, θρανία, έδρες, πάγκοι τραπεζαρίας, παγκάκια και καθίσματα, βιβλιοθήκες, οργανοθήκες κ.λ.π. υπήρχαν και τα εργαλεία του κήπου: τσουγκράνα, ψαλίδι, πτύον και σκαλιστήρι.Το διδακτήριο προστατεύονταν από αλεξικέραυνο. Για τις πρώτες βοήθειες υπήρχε σχολικό φαρμακείο.

Επιπλέον υπήρχε ρολόι τοίχου (εκκρεμές), βαρόμετρο, θερμόμετρο τοίχου, ναυτική πυξίδα, υγρόγειες σφαίρες, επιδιασκόπιο, όργανα φυσικής (φακοί, μαγνήτες, ανεμόμυλος παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος) και χημείας (δοκιμαστικοί σωλήνες, ογκομετρικές φιάλες, ρινίσματα μετάλλων, υγρά αντιδραστήρια, θερμόμετρο χημείας,  φιάλες ζέσεως, κάψες κ.λ.π.) Υπήρχε οπτικό εποπτικό υλικό (χάρτες, εικόνες ζώων, φυτών, ηρώων) και συλλογή γεωμετρικών σωμάτων. Επίσης είχαν δημιουργηθεί ορυκτολογικές και φυτολογικές συλλογές της περιοχής μας.

« Άπαντα τα ανωτέρω απεκτήθησαν εκ δωρεών Νικολάου Αναγνώστου, Κωνσταντίνου Πολυχρόνη, Νικολάου Μυρμήγκου, Μαργαρίτη Παπαθεωδώρου, Γεωργίου και Κωνσταντίνου Χατζηαντωνίου»

Η σχολική βιβλιοθήκη στήθηκε πρώτα σε ένα έπιπλο το οποίο αγοράστηκε από τις εισπράξεις μιας θεατρικής παράστασης (δες και «Αντίλαλος Βρίσας σελ. ) όπου τοποθετήθηκαν τα λίγα προϋπάρχοντα βιβλία τα οποία εμπλουτίστηκαν από αγορές του σχολικού ταμείου και από δωρεές (Ν. Αναγνώστου, Μάρκος Σάββας) Τα βιβλία που έτσι απκτήθηκαν ήταν 163 παιδαγωγικά – επιστημονικά, 36 λογοτεχνικά και 47 βοηθήματα του δασκάλου. Επιπλέον υπήρχαν και 160 βιβλία κατανεμημένα σε 4 μαθητικές βιβλιοθήκες (ανα μία σε κάθε αίθουσα, αγορασμένες από το σχολικό ταμείο) Καινούρια βιβλιοθήκη δώρησε το 1958 ο Ευστράτιος Σάββας.

Στην αίθουσα χειροτεχνίας οι μαθητές καθόταν σε παγκάκια γύρω από 9 τραπέζια χειροτεχνίας και δημιουργούσαν χρησιμοποιώντας και τα σχετικά προς τούτο εργαλεία (σφυράκι, σκεπάρνι, πριόνι, ροκάνι, τανάλια, πένσα κ.λ.π.)

Πρωτοποριακά για την εποχή ήταν το ραδιόφωνο και ο σχολικός κινηματογράφος (με δαπάνη Κωνσταντίνου Κόντου)

Στο σχολείο από τον 19^ο ακόμα αιώνα γινόταν σχολικές γιορτές με θεατρικές παραστάσεις όπως διηγούνταν οι γέροντες της εποχής. Αυτές ήταν:

1.       Των τριών Ιεραρχών. Γιορτή « εις ην εξεδηλούτο, κατά τους χρόνους προπάντων της δουλείας, η πνευματική, ζωτική και εθνική υπόστασις των σκλάβων.» Σ’ αυτήν καλούνταν οι ευεργέτες και δωρητές του σχολείου, οι τοπικές αρχές και οι γονείς και συγγενείς των μαθητών.

2.      25^ης Μαρτίου

3.      Λήξης μαθημάτων

Επίσης λειτούργησαν πρωτοποριακοί θεσμοί, όπως μαθητικές κοινότητες, Ομάδες του Ε.Ε.Σ.Ν., και προσκοπισμός με έφορο και αρχηγό δάσκαλο του σχολείου. Επίσης με τη σχολική αλληλογραφία γινόταν γνωριμίες των μαθητών με μαθητές άλλων σχολείων και ανταλλαγές για τη δημιουργία των σχολικών συλλογών.

Οι χειροτεχνικές εκθέσεις και γυμναστικές επιδείξεις ήταν θεσμοί που επέτρεπαν την τοπική κοινωνία να καμαρώσει τις δημιουργικές και σωματικές ικανότητες των παιδιών της.

Οι μαθητές του σχολείου όμως πέρα απ’ τις καθεαυτού σχολικές δραστηριότητές τους, ανελάμβαναν και άλλες δράσεις προς το συμφέρον του σχολείου αλλά και της τοπικής κοινωνίας. Και μάλιστα δράσεις ουσιαστικές που πολύ απέχουν απ’ τις σημερινές συμβολικές περιβαλλοντικές δράσεις (συμμετοχή σε δενδροφυτεύσεις και καθαριότητα ακτών). Έτσι οι μαθητές κουβαλούσαν στο σχολείο απ’ τις κοντινές εκδρομές τους χώμα κατάλληλο για τον σχολικό κήπο. Σε εξορμήσεις του σχολείου μάζευαν ελιές (κοκολόι) με το προϊόν πώλησης των οποίων κάποιες ανάγκες του σχολείου ικανοποιούνταν. Επίσης ο καθαρισμός της ανηφόρας του «Κναΐτη» απ’ τις πέτρες ώστε να βελτιώνεται η βατότητα του για τους ανθρώπους αλλά και τα φορτωμένα υποζύγια ήταν δουλειά των μαθητών. Τέλος σημαντική ήταν και η συμβολή των μαθητών στις προσπάθειες προσπορισμού ξύλων για τη θέρμανση του διδακτηρίου είτε κουβαλώντας ξύλα απ’ τα σπίτια τους είτε βοηθώντας όταν καθαρίζονταν η «Τζίβα».