ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΑΞΙΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΙΚΑΡΙΩΝ...
ΘΕΜ. ΚΑΤΣΑΡΟΣ Ιστορικός – Αρχαιολόγος
……………Το θέμα μου είναι « η παιδεία στην Ικαρία στα χρόνια της τουρκοκρατίας ».
Τα στοιχεία ελήφθησαν από τα αρχεία διαφόρων σχολείων της Ικαρίας, από άρθρα του Γυμνασιάρχη Ι. Τσαρνά, από τα Ικαριακά χρονικά του Λ. Σπανού, η «ιστορία της Ικαρίας» του Ι.Μελά κ.α.
Όταν το 1453 «εάλω η πόλις» η Ικαρία βρισκόταν στην κατοχή των Αραγγίων, ο Πορθητής όρισε όπως όλοι θυμόμαστε μετά την άλωση Πατριάρχη Κων/πόλεως τον Γεώργιο Σχολάριο ή Γεννάδιο, ο οποίος ανήκε στους ανθενωτικούς για λόγους βέβαια πολιτικούς, όπως ήξερε ο Πορθητής, και εκτός των άλλων τιμών τον τίμησε, του παρεχώρησε και βεράτιο με τα γνωστά προνόμια, όμως η πνευματική αναγέννηση η οποία παρατηρήθηκε στο Βυζάντιο κατά τους Παλαιολόγιους χρόνους, που είναι από τα παράδοξα της ιστορίας μας διότι είχαμε θρησκευτική κρίση, πολιτική κρίση οικονομική κρίση ενώ είχαμε μεγάλη πνευματική αναγέννηση, αυτή η πνευματική αναγέννηση άρχισε να παρακμάζει ήδη από τα πρώτα χρόνια του 15ου αιώνα. Το Πατριαρχείο από την αρχή υπήρξε η εστία του υπόδουλου γένους, σιγά-σιγά συγκέντρωσε δίπλα του, τους λόγιους, όσοι είχαν απομείνει διότι οι περισσότεροι κατέφευγαν στη δύση, μεταφέροντας χειρόγραφα, βιβλία και τις γνώσεις τους, συνετέλεσαν ώστε να δημιουργηθεί το κίνημα της αναγέννησης στην Ευρώπη. Αυτοί συγκεντρώθηκαν κοντά στο Πατριαρχείο κι έτσι άρχισε μια αναζωογόνηση πάλι. Σύμφωνα όμως με την ισλαμική θρησκεία, ο κόσμος διαιρείται σε δύο μέρη είναι το «ταεισλάμ και το νταε ελ χαε» δηλαδή οι πιστοί και οι άπιστοι ενώ η τζιχαντ ο ιερός πόλεμος ήταν επιβεβλημένος εναντίον των απίστων κι όπως καταλαβαίνετε οι ατομικές ελευθερίες στα χρόνια αυτά είναι ανύπαρκτες. Οι περιουσίες, τα σπίτια και τα χωράφια ανήκουν στο ισλαμ οι επιβληθέντες φόροι ήταν βαρύτατοι, υπήρχε ο κεφαλικός φόρος, υπήρχε και το χαράτσι για την ιδιοκτησία τα οποία είχαν εξουθενώσει τους κατακτημένους λαούς. Για την περίοδο αυτή οι πηγές που διαθέτουμε είναι ελάχιστες.
Το 1454 ο Γεννάδιος ίδρυσε την Μεγάλη του Γένους Σχολή. Στην υπόλοιπη υπόδουλη Ελλάδα σχολεία δεν υπάρχουν τουλάχιστον ως κτιριακές εγκαταστάσεις, μαθήματα γίνονται σε νάρθηκες εκκλησιών, σε μοναστήρια, σε ξωκκλήσια, οι δάσκαλοι κυρίως ήταν μοναχοί, ιερείς, τα μαθήματα περιοριζόνται σε γραφή και ανάγνωση.
Φαινομενικά η παιδεία ήταν ελεύθερη στα τουρκοκρατούμενα εδάφη όμως κατά τόπους Πασάδες εφαρμόζοντας τη τζιχαντ δεν επέτρεπαν τη λειτουργία των σχολείων και είχαμε διωγμούς σε όλον τον ελληνικό κόσμο έτσι δημιουργήθηκε το κρυφό σχολείο, που ακούμε τόσα τα τελευταία χρόνια.
Από τα μέσα του 16ου αιώνα η παιδεία αρχίζει να ενισχύεται από λογίους, που είχαν σπουδάσει κυρίως στην Ιταλία αυτό όμως στις μεγάλες πόλεις. Ο λαός γενικά βρισκόταν σε ένα πέλαγος απαιδευσίας, οι συνθήκες σε κάθε περιοχή της υπόδουλης χώρας ήταν διαφορετικές. Το 1593 ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιερεμίας ο Β’ ο τρανός, παροτρύνει τους Μητροπολίτες του να λειτουργήσουν στις επαρχίες τους σχολεία.
Η κατάσταση άρχισε να μεταβάλλεται ήδη από τον 18ο αιώνα, με τους Ρωσοτουρκικούς πολέμους του 1774 και τη συνθήκη του Κιουτσουκ-Καιναρτζή, οπότε επιτρέπεται στα ελληνικά καράβια με ρώσικη σημαία να ταξιδεύουν στο αιγαίο, αρχίζουν τα νησιά ‘να τα παίρνουν επάνω τους’, καταργείται το παιδομάζωμα, οργανώθηκαν οι κοινότητες και αναπτύχθηκε το εμπόριο,
η βελτίωση αυτή των οικονομικών συνθηκών και η διάδοση των βιβλίων συνετέλεσε στον πολλαπλασιασμό των σχολείων. Οι σημαντικότερες σχολές που συναντάμε κατά την περίοδο αυτή ήταν: του Αγίου Όρους, Θεσσαλονίκης, Μοσχοπόλεως Πάτμου, Σμύρνης και Χίου. Κατά τα μέσα του 18ου αιώνα εκτός από γραφή και ανάγνωση άρχισε να διδάσκονται αριθμητική, στοιχεία φιλοσοφίας και θετικών επιστημών. Το σπουδαιότερο εκπ/κο κέντρο της ελληνικής ανατολής ήταν η Χίος. Τα σχολεία της προμήθευαν το Πατριαρχείο δασκάλους, ιερείς και στελέχη, όμως το 1566 η Χίος κατελήφθη από τους Τούρκους, παραχωρείται τότε στη Σουλτάνα, την πρώτη κυρία του χαρεμιού. Τα προνόμια όμως βοήθησαν στην ανάπτυξη του νησιού και οι απόδημοι Χίοι φρόντισαν για την παιδεία.
Οι σουλτανικοί προνομιακοί ορισμοί, οι γνωστοί .......που εκδόθηκαν για τη Χίο, βοήθησαν πάρα πολύ και μετά εφαρμόσθηκαν σιγά-σιγά και σε άλλες περιοχές.
Αυτοί πρόβλεπαν: απαγόρευση παιδομαζώματος, άδεια επισκευής των εκκλησιών, αναγνώριση των συμβολαιογραφικών πράξεων και των διαιτησίων κ.α.
Στους αρχιναμέδες της Χίου στηρίχθηκαν και οι υπόλοιποι ήδη από τον 16ο αιώνα.
Το 1521 φεύγουν κι από την Ικαρία οι τελευταίοι Δυτικοί, κατ’άλλους ήταν οι Ιωαννίτες Ιππότες αν και τούτο αμφισβητείται,, κατ’άλλους είναι οι Γενουάτες μαζί με τους Ιουστινιάνους. Η πειρατεία λημένεται το αιγαίο, οι Ικάριοι τότε εγκαταλείπουν όλα τα παράλια, καταφεύγουν σε δισπρόσιτες περιοχές, για να μπορέσουν να επιβιώσουν, θα έχετε ακούσει,ότιαπαγορεύοτανεπι ποινή θανάτου το κόψιμο των δέντρων, ώστε να δίνει την εντύπωση ότι το νησί είναι έρημο.
Εκεί άρχισαν να οργανώνουν μια καινούρια ζωή χτίσανε το γνωστό τοίχο των σπιτιών: τα χυτά με το χωστοκέλι που ήταν το καταφύγιο τους, και οι ιερείς ανέλαβαν την εκπαίδευση των παιδιών. οι ναοί είναι μικροί, στο τοίχο περίπου των σπιτιών, καμαροσκέπασοι με το σχιστόλιθο επάνω. αυτοί οι ναοί αρχίζουν να εφαρμόζονται από το 15ο αιώνα, μετά τις σταυροφορίες κυρίως και εκείνο που έχουμε να παρατηρήσουμε είναι η αμάθεια και η φτώχεια. Οι πληροφορίες σχεδόν είναι ανύπαρκτες, ή έμμεσες αλλά συνήθως δν είναι αξιόπιστες, εφόσον όμως διαθέτουμε έγγραφα στην Ικαρία ήδη από τις αρχές του 16ου αιώνα 1550 , υπήρχαν άνθρωποι οι οποίοι γνώριζαν γραφή και ανάγνωση άρα είχαν και μαθητές που τους δίδασκαν. Ήταν ιερείς οι οποίοι λειτουργούσαν στις εκκλησίες και ήξεραν γραφή και ανάγνωση. Από τα ιδιωτικά έγγραφα που διεσώθηκαν μπορούμε να υποθέσουμε το τι συνέβαινε στο νησί μας. Εκείνοι που πρωτοστάτησαν στη διαφύλαξη της παράδοσης ήταν οι ιερείς και οι μοναχοί. Στις μικρές εκκλησίες, στα σπίτια τους και στα ασκηταριά που είναι διάσπαρτα στο νησί....... μέχρι σήμερα σφυρηλατήθηκε η ψυχή των νέων της Ικαρίας και μεταλαμπαδεύτηκε η γνώση αλλά και η πίστη για την ανάσταση του γένους. Τα διδασκόμενα μαθήματα όπως είπαμε ήταν γραφή και ανάγνωση, η γραφή ήταν αυτά που ονομάζουμε τσιγκρίδικα ή επισεσυρμένη βυζαντινή γραφή. Βιβλία που χρησιμοποιήθηκαν ήταν ο οκτώηχος, το ψαλτήρι, πράξεις των Αποστόλων, λιγότερο τα Ευαγγέλια.
Οι μαθητές ήταν ελάχιστοι, οι βιοτικές ανάγκες εμπόδιζαν τη μόρφωση, η οικονομία του νησιού σε αθλία κατάσταση, από προικοσύμφωνα βλέπουμε την αξία που δίναν οι Ικαριώτες στα διάφορα σκεύη που δίναν προίκες στις κοπέλες.
Οι μαθητές πλήρωναν τους δασκάλους με προσωπική εργασία, δηλαδή βοηθούσαν στα χωράφια στα κοπάδια, στις γεωργικές εργασίες κ.α. προσέφεραν ψωμί, κρασί, λάδι κα όσπρια. Το χαρτί ήταν σπάνιο, και γινόταν μεγάλη οικονομία γι’ αυτό μάθαιναν να γράφουν και να χαράζουν πάνω σε πλάκες, και πάνω σε ξύλα
[αν πάτε στη Μάνη θα δείτε εκεί ένα μουσείο που υπάρχει, έχει πλάκες που είναι χαραγμένα τα αλφάβητα και οι ασκήσεις των μαθητών, το ίδιο γινόταν κι εδώ]
Επίσης στην Κάρπαθο σώθηκε ένα σχολείο που στη δεκαετία του 1960 διατηρούσε το αβάκιο. Από τον 19 αιώνα η κατάσταση αρχίζει να βελτιώνεται εδώ έχουμε και πληροφορίες για την εκπ/ση. Ήδη το 1830 ο Γεώργιος Ζαχαρίου ή Ζαχαράδης ιδρύει σχολείο στον Άγιο Κήρυκο και λίγο αργότερα διδάσκει στον Εύδηλο. Κι ο Πάπα Γεώργιος ο Ρόδιος φαίνεται την ίδια περίοδο να διδάσκει γραφή και ανάγνωση στον Αγιο Κήρυκο, ύστερα τον συναντάμε στο χωριό Τσουρέδων. Οι δημογέροντες την περίοδο αυτή αναλαμβάνουν στο νησί την εκπ/ση.
{1708 } αν πάτε στη Μονή της Οσίας Θεοκτίστης θα δείτε στις επιγραφές να αναφέρεται ο ιερέας Ιωάννης κι ο γιός του Αναγνώστης – Μιχαήλ Χωμετζάς, Χιώτες που αγιογράφησαν την Αγία Θεοκτίστη, ήδη είχε αρχίσει η στενή επαφή με τη Χίο και οι ανταλλαγές. Πολλά παιδιά από την Ικαρία πηγαίνουν στη Χίο εκεί φοιτούν σε σχολεία, άλλα γυρίζουν στο νησί κι άλλα μένουν εκεί.
Το 1822 με την καταστροφή της Χίου και τη μεγάλη σφαγή που ακολούθησε, πολλοί Χιώτες αναζητούν καταφύγιο στην Ικαρία. Τότε στη Χίο σφαγιάσθηκε και ο μεγάλος δάσκαλος Τσελεπής ο οποίος ήταν από το Μηλεωπό. Μετά τη Χίο η Σμύρνη γίνεται το επίκεντρο.
Ικάριοι πηγαίνουν στη Σμύρνη για δουλειές αλλά και αναζητώντας μόρφωση.
1870 ιδρύεται στον Αγ.Κήρυκο το πρώτο συστηματικό σχολείο. Οι πόροι για τη λειτουργία του σχολείου ήταν: το μαθητικό εισιτήριο, οι συνδρομές των πλοιοκτητών και νοικοκυραίων, οι συνδρομές των εκκλησιών, και φόροι από εισαγωγές – εξαγωγές προϊόντων. Οι πρώτοι δάσκαλοι ήταν Σάμιοι, ο Γεώργιος Αλεξάνδρου η Τεπελής γίνεται Σχολάρχης στον Αγ.Κήρυκο παράλληλα άρχισε και η λειτουργία του Παρθεναγωγείου στον Αγ.Κήρυκο το 1875 με τέσερεις τάξεις.
Το δεύτερο συστηματικό σχολείο ιδρύθηκε στο Στελί το 1886 με το Χριστόδουλο Μαυρογιώργη ή Τσαγανή, αλλά δυστυχώς λειτούργησε μόνο ένα χρόνο.
Το 1860 αναφέρεται το σχολείο της Περα-Μεριάς με έδρα άλλοτε το Φραντάτο, άλλοτε το Μάραθο ή την Πηγή. Δάσκαλοι σ’ αυτό το σχολείο αναφέρονται:-------------
Το δε 1908 εδώ προσετέθη και το «ελληνικό» με Α’ και Β’ τάξη.
Ικάριοι είχαν μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία παρα πολύ νωρίς ήδη γνωρίζουμε για τους: Χλίτα, Καραφά και τον Καστανιά και έλαβαν ενεργό ρόλο στην επανάσταση του 1821.το 1822 από έγγραφο πληροφορούμεθα ότι Ικαρία υπήχθει στην επαρχία Πάτμου μαζί με τη Λέρο και την Κάλυμνο. Το 1834 όμως αρχίζει η β’ περίοδος της τουρκοκρατίας, γιατί με την τότε συνθήκη που έγινε τα νησιά του αιγαίου έμειναν έξω από το ελληνικό κράτος. Η β΄τούτη τουρκοκρατία κράτησε μέχρι το 1910. Όμως από το 1850 ως το 1860 αρχίζουν τα σχολεία στη νησί να πληθαίνουν και το 1870 – 80 το κάθε χωριό σχεδόν έχει δημοτικό σχολείο με τέσερεις τάξεις, με δασκάλους που αποφοιτούσαν από σχολαρχεία, άρχισε δε να λειτουργεί παράλληλα και το ελληνικό, δηλαδή η Ε’ & ΣΤ’ του σημερινού σχολείου., στον Αγ. Κήρυκο, Εύδηλο, Στελί, Φραντάτο, στο Χριστό Ραχών και στο Καραβόσταμο.
Από το 1880 συναντάμε Σχολαρχείο στον Αγ. Κήρυκο, όπου φοιτούσαν παιδιά απ’ όλο το νησί. Η σχολή έφερε το όνομα : ΑΣΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΛΑΤΩΝ.
ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΑΞΙΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΙΚΑΡΙΩΝ...
ΘΕΜ. ΚΑΤΣΑΡΟΣ Ιστορικός – Αρχαιολόγος
……………Το θέμα μου είναι « η παιδεία στην Ικαρία στα χρόνια της τουρκοκρατίας ».
Τα στοιχεία ελήφθησαν από τα αρχεία διαφόρων σχολείων της Ικαρίας, από άρθρα του Γυμνασιάρχη Ι. Τσαρνά, από τα Ικαριακά χρονικά του Λ. Σπανού, η «ιστορία της Ικαρίας» του Ι.Μελά κ.α.
Όταν το 1453 «εάλω η πόλις» η Ικαρία βρισκόταν στην κατοχή των Αραγγίων, ο Πορθητής όρισε όπως όλοι θυμόμαστε μετά την άλωση Πατριάρχη Κων/πόλεως τον Γεώργιο Σχολάριο ή Γεννάδιο, ο οποίος ανήκε στους ανθενωτικούς για λόγους βέβαια πολιτικούς, όπως ήξερε ο Πορθητής, και εκτός των άλλων τιμών τον τίμησε, του παρεχώρησε και βεράτιο με τα γνωστά προνόμια, όμως η πνευματική αναγέννηση η οποία παρατηρήθηκε στο Βυζάντιο κατά τους Παλαιολόγιους χρόνους, που είναι από τα παράδοξα της ιστορίας μας διότι είχαμε θρησκευτική κρίση, πολιτική κρίση οικονομική κρίση ενώ είχαμε μεγάλη πνευματική αναγέννηση, αυτή η πνευματική αναγέννηση άρχισε να παρακμάζει ήδη από τα πρώτα χρόνια του 15ου αιώνα. Το Πατριαρχείο από την αρχή υπήρξε η εστία του υπόδουλου γένους, σιγά-σιγά συγκέντρωσε δίπλα του, τους λόγιους, όσοι είχαν απομείνει διότι οι περισσότεροι κατέφευγαν στη δύση, μεταφέροντας χειρόγραφα, βιβλία και τις γνώσεις τους, συνετέλεσαν ώστε να δημιουργηθεί το κίνημα της αναγέννησης στην Ευρώπη. Αυτοί συγκεντρώθηκαν κοντά στο Πατριαρχείο κι έτσι άρχισε μια αναζωογόνηση πάλι. Σύμφωνα όμως με την ισλαμική θρησκεία, ο κόσμος διαιρείται σε δύο μέρη είναι το «ταεισλάμ και το νταε ελ χαε» δηλαδή οι πιστοί και οι άπιστοι ενώ η τζιχαντ ο ιερός πόλεμος ήταν επιβεβλημένος εναντίον των απίστων κι όπως καταλαβαίνετε οι ατομικές ελευθερίες στα χρόνια αυτά είναι ανύπαρκτες. Οι περιουσίες, τα σπίτια και τα χωράφια ανήκουν στο ισλαμ οι επιβληθέντες φόροι ήταν βαρύτατοι, υπήρχε ο κεφαλικός φόρος, υπήρχε και το χαράτσι για την ιδιοκτησία τα οποία είχαν εξουθενώσει τους κατακτημένους λαούς. Για την περίοδο αυτή οι πηγές που διαθέτουμε είναι ελάχιστες.
Το 1454 ο Γεννάδιος ίδρυσε την Μεγάλη του Γένους Σχολή. Στην υπόλοιπη υπόδουλη Ελλάδα σχολεία δεν υπάρχουν τουλάχιστον ως κτιριακές εγκαταστάσεις, μαθήματα γίνονται σε νάρθηκες εκκλησιών, σε μοναστήρια, σε ξωκκλήσια, οι δάσκαλοι κυρίως ήταν μοναχοί, ιερείς, τα μαθήματα περιοριζόνται σε γραφή και ανάγνωση.
Φαινομενικά η παιδεία ήταν ελεύθερη στα τουρκοκρατούμενα εδάφη όμως κατά τόπους Πασάδες εφαρμόζοντας τη τζιχαντ δεν επέτρεπαν τη λειτουργία των σχολείων και είχαμε διωγμούς σε όλον τον ελληνικό κόσμο έτσι δημιουργήθηκε το κρυφό σχολείο, που ακούμε τόσα τα τελευταία χρόνια.
Από τα μέσα του 16ου αιώνα η παιδεία αρχίζει να ενισχύεται από λογίους, που είχαν σπουδάσει κυρίως στην Ιταλία αυτό όμως στις μεγάλες πόλεις. Ο λαός γενικά βρισκόταν σε ένα πέλαγος απαιδευσίας, οι συνθήκες σε κάθε περιοχή της υπόδουλης χώρας ήταν διαφορετικές. Το 1593 ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιερεμίας ο Β’ ο τρανός, παροτρύνει τους Μητροπολίτες του να λειτουργήσουν στις επαρχίες τους σχολεία.
Η κατάσταση άρχισε να μεταβάλλεται ήδη από τον 18ο αιώνα, με τους Ρωσοτουρκικούς πολέμους του 1774 και τη συνθήκη του Κιουτσουκ-Καιναρτζή, οπότε επιτρέπεται στα ελληνικά καράβια με ρώσικη σημαία να ταξιδεύουν στο αιγαίο, αρχίζουν τα νησιά ‘να τα παίρνουν επάνω τους’, καταργείται το παιδομάζωμα, οργανώθηκαν οι κοινότητες και αναπτύχθηκε το εμπόριο,
η βελτίωση αυτή των οικονομικών συνθηκών και η διάδοση των βιβλίων συνετέλεσε στον πολλαπλασιασμό των σχολείων. Οι σημαντικότερες σχολές που συναντάμε κατά την περίοδο αυτή ήταν: του Αγίου Όρους, Θεσσαλονίκης, Μοσχοπόλεως Πάτμου, Σμύρνης και Χίου. Κατά τα μέσα του 18ου αιώνα εκτός από γραφή και ανάγνωση άρχισε να διδάσκονται αριθμητική, στοιχεία φιλοσοφίας και θετικών επιστημών. Το σπουδαιότερο εκπ/κο κέντρο της ελληνικής ανατολής ήταν η Χίος. Τα σχολεία της προμήθευαν το Πατριαρχείο δασκάλους, ιερείς και στελέχη, όμως το 1566 η Χίος κατελήφθη από τους Τούρκους, παραχωρείται τότε στη Σουλτάνα, την πρώτη κυρία του χαρεμιού. Τα προνόμια όμως βοήθησαν στην ανάπτυξη του νησιού και οι απόδημοι Χίοι φρόντισαν για την παιδεία.
Οι σουλτανικοί προνομιακοί ορισμοί, οι γνωστοί .......που εκδόθηκαν για τη Χίο, βοήθησαν πάρα πολύ και μετά εφαρμόσθηκαν σιγά-σιγά και σε άλλες περιοχές.
Αυτοί πρόβλεπαν: απαγόρευση παιδομαζώματος, άδεια επισκευής των εκκλησιών, αναγνώριση των συμβολαιογραφικών πράξεων και των διαιτησίων κ.α.
Στους αρχιναμέδες της Χίου στηρίχθηκαν και οι υπόλοιποι ήδη από τον 16ο αιώνα.
Το 1521 φεύγουν κι από την Ικαρία οι τελευταίοι Δυτικοί, κατ’άλλους ήταν οι Ιωαννίτες Ιππότες αν και τούτο αμφισβητείται,, κατ’άλλους είναι οι Γενουάτες μαζί με τους Ιουστινιάνους. Η πειρατεία λημένεται το αιγαίο, οι Ικάριοι τότε εγκαταλείπουν όλα τα παράλια, καταφεύγουν σε δισπρόσιτες περιοχές, για να μπορέσουν να επιβιώσουν, θα έχετε ακούσει,ότιαπαγορεύοτανεπι ποινή θανάτου το κόψιμο των δέντρων, ώστε να δίνει την εντύπωση ότι το νησί είναι έρημο.
Εκεί άρχισαν να οργανώνουν μια καινούρια ζωή χτίσανε το γνωστό τοίχο των σπιτιών: τα χυτά με το χωστοκέλι που ήταν το καταφύγιο τους, και οι ιερείς ανέλαβαν την εκπαίδευση των παιδιών. οι ναοί είναι μικροί, στο τοίχο περίπου των σπιτιών, καμαροσκέπασοι με το σχιστόλιθο επάνω. αυτοί οι ναοί αρχίζουν να εφαρμόζονται από το 15ο αιώνα, μετά τις σταυροφορίες κυρίως και εκείνο που έχουμε να παρατηρήσουμε είναι η αμάθεια και η φτώχεια. Οι πληροφορίες σχεδόν είναι ανύπαρκτες, ή έμμεσες αλλά συνήθως δν είναι αξιόπιστες, εφόσον όμως διαθέτουμε έγγραφα στην Ικαρία ήδη από τις αρχές του 16ου αιώνα 1550 , υπήρχαν άνθρωποι οι οποίοι γνώριζαν γραφή και ανάγνωση άρα είχαν και μαθητές που τους δίδασκαν. Ήταν ιερείς οι οποίοι λειτουργούσαν στις εκκλησίες και ήξεραν γραφή και ανάγνωση. Από τα ιδιωτικά έγγραφα που διεσώθηκαν μπορούμε να υποθέσουμε το τι συνέβαινε στο νησί μας. Εκείνοι που πρωτοστάτησαν στη διαφύλαξη της παράδοσης ήταν οι ιερείς και οι μοναχοί. Στις μικρές εκκλησίες, στα σπίτια τους και στα ασκηταριά που είναι διάσπαρτα στο νησί....... μέχρι σήμερα σφυρηλατήθηκε η ψυχή των νέων της Ικαρίας και μεταλαμπαδεύτηκε η γνώση αλλά και η πίστη για την ανάσταση του γένους. Τα διδασκόμενα μαθήματα όπως είπαμε ήταν γραφή και ανάγνωση, η γραφή ήταν αυτά που ονομάζουμε τσιγκρίδικα ή επισεσυρμένη βυζαντινή γραφή. Βιβλία που χρησιμοποιήθηκαν ήταν ο οκτώηχος, το ψαλτήρι, πράξεις των Αποστόλων, λιγότερο τα Ευαγγέλια.
Οι μαθητές ήταν ελάχιστοι, οι βιοτικές ανάγκες εμπόδιζαν τη μόρφωση, η οικονομία του νησιού σε αθλία κατάσταση, από προικοσύμφωνα βλέπουμε την αξία που δίναν οι Ικαριώτες στα διάφορα σκεύη που δίναν προίκες στις κοπέλες.
Οι μαθητές πλήρωναν τους δασκάλους με προσωπική εργασία, δηλαδή βοηθούσαν στα χωράφια στα κοπάδια, στις γεωργικές εργασίες κ.α. προσέφεραν ψωμί, κρασί, λάδι κα όσπρια. Το χαρτί ήταν σπάνιο, και γινόταν μεγάλη οικονομία γι’ αυτό μάθαιναν να γράφουν και να χαράζουν πάνω σε πλάκες, και πάνω σε ξύλα
[αν πάτε στη Μάνη θα δείτε εκεί ένα μουσείο που υπάρχει, έχει πλάκες που είναι χαραγμένα τα αλφάβητα και οι ασκήσεις των μαθητών, το ίδιο γινόταν κι εδώ]
Επίσης στην Κάρπαθο σώθηκε ένα σχολείο που στη δεκαετία του 1960 διατηρούσε το αβάκιο. Από τον 19 αιώνα η κατάσταση αρχίζει να βελτιώνεται εδώ έχουμε και πληροφορίες για την εκπ/ση. Ήδη το 1830 ο Γεώργιος Ζαχαρίου ή Ζαχαράδης ιδρύει σχολείο στον Άγιο Κήρυκο και λίγο αργότερα διδάσκει στον Εύδηλο. Κι ο Πάπα Γεώργιος ο Ρόδιος φαίνεται την ίδια περίοδο να διδάσκει γραφή και ανάγνωση στον Αγιο Κήρυκο, ύστερα τον συναντάμε στο χωριό Τσουρέδων. Οι δημογέροντες την περίοδο αυτή αναλαμβάνουν στο νησί την εκπ/ση.
{1708 } αν πάτε στη Μονή της Οσίας Θεοκτίστης θα δείτε στις επιγραφές να αναφέρεται ο ιερέας Ιωάννης κι ο γιός του Αναγνώστης – Μιχαήλ Χωμετζάς, Χιώτες που αγιογράφησαν την Αγία Θεοκτίστη, ήδη είχε αρχίσει η στενή επαφή με τη Χίο και οι ανταλλαγές. Πολλά παιδιά από την Ικαρία πηγαίνουν στη Χίο εκεί φοιτούν σε σχολεία, άλλα γυρίζουν στο νησί κι άλλα μένουν εκεί.
Το 1822 με την καταστροφή της Χίου και τη μεγάλη σφαγή που ακολούθησε, πολλοί Χιώτες αναζητούν καταφύγιο στην Ικαρία. Τότε στη Χίο σφαγιάσθηκε και ο μεγάλος δάσκαλος Τσελεπής ο οποίος ήταν από το Μηλεωπό. Μετά τη Χίο η Σμύρνη γίνεται το επίκεντρο.
Ικάριοι πηγαίνουν στη Σμύρνη για δουλειές αλλά και αναζητώντας μόρφωση.
1870 ιδρύεται στον Αγ.Κήρυκο το πρώτο συστηματικό σχολείο. Οι πόροι για τη λειτουργία του σχολείου ήταν: το μαθητικό εισιτήριο, οι συνδρομές των πλοιοκτητών και νοικοκυραίων, οι συνδρομές των εκκλησιών, και φόροι από εισαγωγές – εξαγωγές προϊόντων. Οι πρώτοι δάσκαλοι ήταν Σάμιοι, ο Γεώργιος Αλεξάνδρου η Τεπελής γίνεται Σχολάρχης στον Αγ.Κήρυκο παράλληλα άρχισε και η λειτουργία του Παρθεναγωγείου στον Αγ.Κήρυκο το 1875 με τέσερεις τάξεις.
Το δεύτερο συστηματικό σχολείο ιδρύθηκε στο Στελί το 1886 με το Χριστόδουλο Μαυρογιώργη ή Τσαγανή, αλλά δυστυχώς λειτούργησε μόνο ένα χρόνο.
Το 1860 αναφέρεται το σχολείο της Περα-Μεριάς με έδρα άλλοτε το Φραντάτο, άλλοτε το Μάραθο ή την Πηγή. Δάσκαλοι σ’ αυτό το σχολείο αναφέρονται:-------------
Το δε 1908 εδώ προσετέθη και το «ελληνικό» με Α’ και Β’ τάξη.
Ικάριοι είχαν μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία παρα πολύ νωρίς ήδη γνωρίζουμε για τους: Χλίτα, Καραφά και τον Καστανιά και έλαβαν ενεργό ρόλο στην επανάσταση του 1821.το 1822 από έγγραφο πληροφορούμεθα ότι Ικαρία υπήχθει στην επαρχία Πάτμου μαζί με τη Λέρο και την Κάλυμνο. Το 1834 όμως αρχίζει η β’ περίοδος της τουρκοκρατίας, γιατί με την τότε συνθήκη που έγινε τα νησιά του αιγαίου έμειναν έξω από το ελληνικό κράτος. Η β΄τούτη τουρκοκρατία κράτησε μέχρι το 1910. Όμως από το 1850 ως το 1860 αρχίζουν τα σχολεία στη νησί να πληθαίνουν και το 1870 – 80 το κάθε χωριό σχεδόν έχει δημοτικό σχολείο με τέσερεις τάξεις, με δασκάλους που αποφοιτούσαν από σχολαρχεία, άρχισε δε να λειτουργεί παράλληλα και το ελληνικό, δηλαδή η Ε’ & ΣΤ’ του σημερινού σχολείου., στον Αγ. Κήρυκο, Εύδηλο, Στελί, Φραντάτο, στο Χριστό Ραχών και στο Καραβόσταμο.
Από το 1880 συναντάμε Σχολαρχείο στον Αγ. Κήρυκο, όπου φοιτούσαν παιδιά απ’ όλο το νησί. Η σχολή έφερε το όνομα : ΑΣΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΛΑΤΩΝ.
[έχουμε φέρει μια μικρή συλλογή βιβλίων που χρησιμοποιήθηκε την περίοδο αυτή σε όλα τα σχολεία του νησιού, και τουρκικά αλφαβητάρια, και σε ένα φέρει τη σφραγίδα {αστική σχολή ΠΛΑΤΩΝ}].
Πως ήταν η δομή της οργάνωσης των σχολείων:
1ο) Δημοτικό σχολείο με τέσερεις τάξεις 2ο) Ελληνικό με δύο τάξεις
3ο) Σχολαρχείο.
Τα χρόνια αυτά άρχισαν να χτίζονται και σχολικά κτίρια με προσωπική εργασία των κατοίκων, με εισφορές της εκκλησίας. Από το 1890 τους δασκάλους τους πληρώνουν η Μουχταρο-Δημογεροντία. Ένα έγγραφο με ημερομηνιά 15/ Απριλίου 1851 είναι έ συμφωνητικό για πρόσληψη δασκάλου στο χωριό Περδίκι, του Δημ. Κατσιμίδη κι από κει μαθαίνουμε τη φορεσιά που φορούσαν οι Ικαριώτες. {λέει ότι εκτός από τα 200 γράσια που θα πληρώνανε, μια φορεσιά Καριώτικα ρούχα μάλλινα: ήγουν βρακίν, πουκαμίσσαν, ζώνη, σκούφον, σακάκιν και παπούτσια, και τη ζωοθροφία αυτού και της κόρης του Αρχοντούλας.
Ο τρόπος διδασκαλίας ήταν η αλληλοδιδακτική μέθοδος, η μέθοδος αυτή ήρθε στην Ελλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα από την Ευρώπη, Ο Ι.Καποδίστριας την θεσμοθέτησε και την ακολούθησαν και τα υπόλοιπα σχολεία της τουρκοκρατούμενης Ελλάδος. [Οι μεγαλύτεροι μαθητές δίδασκαν τους μικρότερους]. Τα εκκλησιαστικά κείμενα άρχισαν σταδιακά να αντικαθίστανται από αναγνωστικά, από το γεροσταθη του Μελλά, από γραμματική, ιστορία, φυσική, μαθηματικά, αλλά και με τούρκικα αναγνωστικά. Τα βιβλία των τουρκοκρατημένων περοχών και κυρίως της Ικαρίας τυπωνόταν και ερχότα απ’ τη Σμύρνη..[θα τα δείτε στη μικρή εκθεση...].
Εκτός από τις μεθόδους διδασκαλίας...οιποινές...οι ποινές ήταν τρομακτικές για τα παιδιά της εποχής. Το ξύλο ήταν σε ημερησία διάταξη. Μια άλλη τιμωρία ήταν το φτύσιμο, το μουτζούρωμα, η γονυκλισία, η αποστήθιση κειμένου, η φυλάκιση στο υπόγειο του σχολείου, δένανε τα χέρια και τα πόδια, τους περνούσαν ένα δοκάρι και κρεμούσαν το παιδί στο δέντρο και οι άλλοι το φτύνανε, το βρίζανε και το δέρνανε.και ο φάλγγας το 1878. ευτυχώς καταργήθηκε, ήταν το κρέμασμα στο δέντρο, το κάπνισμα με βουδιές από κάτω, η νηστεία και ένα σωρό άλλα. Τα βάζαν να γονατίζουν σε χαλίκια γι αυτό τα πιο πολλά παιδιά έφευγαν και δεν πήγαιναν σχολείο. Από το 1794 στη Βλαχία πρώτη φορά, άρχισαν να διενεργούνται και εξετάσεις μαθητών, αυτές γενικεύτηκαν συν τω χρόνω και στον ελλαδικό χώρο ήταν κύρίως προφορικές και με ακροατήριο στη Χίο για παράδειγμα διαρκούσαν ένα μήνα, στη Σμύρνη γινόταν κάθε έξι μήνες, κι από τη Σμύρνη ήρθε το σύστημα κι εδώ. Κάθε έξι μήνες λοιπόν είχαμε εξετάσεις ενώπιον ακροατηρίου. Τα παιδιά ήταν πολύ λίγα γιατί όπως είπαμε και τα βιβλία ήταν σπάνια και το ξύλο πολύ. Όταν τελειώνανε λέγανε ότι ξεσχολιάζανε, ο πρωτόσχολος είχε τις τιμές και τις δόξες {έτσι τέλειωσε τα γράμματα, πήγε και στο ψαλτήρι να τον αξιώσει ο Θεός να βάλλει πετραχήλι}...
Αναφερθήκαμε ήδη σε μερικούς δασκαλους όπως το Γεώργιο Ρόδιο ιερέας ήταν και τον Χριστόδουλο Μαυρογιώργη ή Τσαγανή. Ο Μαυρογιώργης γεννήθηκε στο Βαρδαράδων στην Πλαγιά και τα πρώτα του γράμματα τα έμαθε από τον Λέοντα Μπίστη. Ο Μπίστης ήταν μαθητής του Θεόφιλου Καϊρη, και όταν τους κυνήγησαν κατέβηκαν στην Ικαρία. Έχω την πληροφορία ότι ζούσε στο ασκηταριό επάνω στο Γέλι, τον λέγανε ρετσουλιάρη γιατί, λέγανε φορούσε κουρέλια, μάλλον αυτός ήταν ευρωφιλόσοφος κι έγραφε συνταγές, (ρετσέτες), και τον είπανε ρετσουλιάρη...Πάντως ήταν πολύ μορφωμένος και ήταν μαζί με τον Καϊρη.
Το 1886 συναντούμε στον Αγ.Κήρυκο τον Αλεξάνδρου Γεώργιο, τον Καρατζά, 1887 Ραζή, 1889 το Θεοφάνη, όλοι Σάμιοι, το 1894 ο Γεώργιος Λομβαρδάς, το 1911 ο Μυριανθόπουλος, Ο Γ.Λομβαρδάς ήταν Σχολάρχης στον Αγ.Κήρυκο, γεννήθηκε στον Αγ.Πολύκαρπο Ραχών, έμεινε πολύ νέος ορφανός από πατέρα, η μητέρα του Ελένη το γένος Τσαμούταλη, φρόντισε ιδιαίτερα για την μόρφωσή του φοίτησε στο Γυμνάσιο της Σύρου, στη φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Έχει γράψει αρκετά βιβλία συστηματικά, όπως είναι: οι εκκλησιαστικοί λόγοι,
Λόγος περί οικογενειακής μορφώσεως και αγωγής, περι αρετής, περί πατρίδος,
Η Ικαρία, ιστορία παλαιάς διαθήκης, στην επανάσταση του 1912 διετέλεσε γραμματέας της ελευθέρας πολιτείας της Ικαρίας. Βλέπομε ήδη ότι σημαντικό ρόλο στην εκπαίδευση έπαιξε η Ικαριώτισσα μάνα, είχε αντιληφθεί πάρα πολύ νωρίς την αξία της παιδείας. Με στερήσεις, με αγώνες, με επίπονη εργασία, πήγαινα οικιακοί βοηθοί σε σπίτια της Χίου, της Σμύρνης, της Αλεξάνδρειας, μόνο για να μορφώσουν τα παιδιά τους. Η μάνα του Μαυρογιώργη Μαρία Βαρδαρού και η γυναίκα του Λαμπρινή Τσαμούταλη, η Ελένη Τσαμούταλη μητέρα του Λομβαρδά, η μητέρα του Γεωργίου Ζαχαρίου - Ζαχαράτου, το γένος Αϊβαλιώτη τον έφερε για σπουδές στη Σάμο που εργαζόταν κοντά στον Λυκούργο Λογοθέτη τον αρχηγό της επανάστασης στη Σάμο ο οποίος ήταν Ικαριώτης κι έχει καταγωγή από τους Κουλουλιάδες. Ο πρώτος που είχε πτυχίο δασκάλου ήταν ο Νικόλαος Μωραϊτης [θα δείτε βιβλία και τετράδιά του 1806] φοίτησε στην Πατμιάδα σχολή, και στο ιεροδιδασκαλείο στη Σάμο, διδάκαλος εξαίρετος αλλά πολύ σκληρός.
Έτσι όταν η Ικαρία ανακηρύχθηκε ελευθέρα πολιτεία, κάθε χωριό είχε το σχολείο του και τους δασκάλους του. Επειδή είναι μεγάλος ο αριθμό των δασκάλων τους έχω ταξινιμήσει κατά χωριό ποιοί υπηρέτησαν από το 1850 έως 1911.
Το 1910 ο πληθυσμός της Ικαρίας ανέρχεται σε 15000. είχε 40 δημοτικά σχολεία με 1790 μαθητές και 1220 μαθήτριες. Σύνολο 3010 μαθητές.
Είναι πολύ σημαντικός αριθμός αν δούμε συγκριτικά με τους μαθητές των άλλων νησιών του αιγαίου. 40 δημοτικά σχολεία, 4 ελληνικά εκ των οποίων τα 2 ήταν 3/ταξια, και 4 παρθεναγωγεία. Για την παιδεία στην Ικαρία από το 1912 κι εξής θα σας μιλήσει η συνάδελφος Αγγελική Κονταξοπούλου – Γαγλία η οποία είναι μέλος της εταιρείας Ικαριακών Μελετών και προϊσταμένη του ιστορικού αρχείου της Ικαρίας.
Σας ευχαριστώ πάρα πολύ
Ο Θεμιστοκλής Θ.Κατσαρός γεννήθηκε στον Αγ. Κήρυκο Ικαρίας.
Σπούδασε αρχαιολογία και ιστορία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Υπηρέτησε την Β/θμια εκπαίδευση. Συγκρότησε Αρχαιολογική – Ιστορική Συλλογή στον Αγ. Κήρυκο της Ικαρίας.
Οργάνωσε το Λαογραφικό Μουσείο της Ικαρίας, ένα από τα σημαντικότερα πολιτιστικά επιτεύγματα των τελευταίων χρόνων. Έχει πλούσιο συγγραφικό έργο.
________________________________________
Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΤΗΝ ΙΚΑΡΙΑ
ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1912
Σας καλησπερίζω με τη σειρά μου . Προτού περάσω στο δεύτερο μέρος της παρουσίασης, θα ήθελα να εκφράσω τις θερμές ευχαριστίες μου προς την Εκκλησιαστική Επιτροπή του Μαράθου και την κυρία Χαρούλα Κοτσάνη για την πρόσκληση να συμμετάσχω στην εξαιρετική αυτή εκδήλωση που διοργάνωσαν . Ευχαριστώ επίσης ολόψυχα τους ανθρώπους που με βοήθησαν στη συγκέντρωση πληροφοριών και στοιχείων για το θέμα της Παιδείας.
Η Ικαρία ανακήρυξε την αυτονομία της στις 17 Ιουλίου 1912, μετά από τη σύντομη και επιτυχημένη εξέγερση των Ικαρίων κατά των Τούρκων. Από την επόμενη μέρα μέχρι και τις 4 Νοεμβρίου του ίδιου έτους το νησί μας οργανώνεται και λειτουργεί αυτόνομα ως «Ελευθέρα Πολιτεία Ικαρίας», αφού η ένωση με το κράτος της Ελλάδας θα καθυστερήσει μερικούς μήνες.
Κατά την απελευθέρωση στην Ικαρία υπήρχαν 40 περίπου Δημοτικά σχολεία με 4 τάξεις. Για όσα παιδιά προχωρούσαν υπήρχαν 4 Παρθεναγωγεία , για τα κορίτσια, και 4 Ελληνικά, για τα αγόρια. Από τα Ελληνικά τα 2 ήταν τριτάξια, του Αγίου Κηρύκου και του Ευδήλου. Τα υπόλοιπα καθώς και τα Παρθεναγωγεία ήταν ακόμη διτάξια. Η Τρίτη και τελευταία τάξη του Ελληνικού, όπου υπήρχε, ήταν το Σχολαρχείο. Ο Ιωάννης Μελάς αναφέρει ότι αυτά τα σχολεία είχαν περίπου 3.000 μαθητές και 35 έως 40 δασκάλους. Γυμνάσιο δεν υπήρχε ακόμα στο νησί. Οι δυνατότητες λοιπόν για τα παιδιά εκείνης της εποχής περιορίζονταν σε 7 χρόνια εκπαίδευσης. Όσα ήθελαν και είχαν την οικονομική ευχέρεια να συνεχίσουν τις σπουδές τους μετοικούσαν, για να φοιτήσουν σε Γυμνάσια της Σάμου, της Σύρου, της Χίου, των Αθηνών. Οι απόφοιτοι του Σχολαρχείου μπορούσαν να διδάξουν στα τετρατάξια Δημοτικά, ενώ οι απόφοιτοι των Γυμνασιακών τάξεων μπορούσαν να διδάξουν στις δύο πρώτες τάξεις του Ελληνικού και του Παρθεναγωγείου. Το 1910 η Ικαρία αποκτούσε τους πρώτους πτυχιούχους δασκάλους της. Τέτοιοι ήταν ο Νικόλαος Μωραΐτης, ο Γεώργιος Πουλιανός, ο Ανδρέας Καρούτσος, ο Σταμάτιος Βιτσαράς, η Λεμονιά Μαστρογιωργάκη, η Ισαβέλλα Παπαδάκη. Μέχρι τότε πρόσφεραν διδασκαλικές υπηρεσίες μη πτυχιούχοι απόφοιτοι της Πρωτοβάθμιας και της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και αρκετοί δάσκαλοι από τη Σάμο.
Η « Ελευθέρα Πολιτεία Ικαρίας» έδωσε ξεχωριστή θέση στην Παιδεία. Από τα Πρακτικά της Διοικητικής Επιτροπής, η οποία ανέλαβε τη διοίκηση του νησιού, μαθαίνουμε ότι σε συνεδρίαση στις 30 Αυγούστου του 1912 αποφασίστηκαν τα εξής : Ανατίθεται η Διοίκηση και η συντήρηση των σχολείων στις τρεις Δημαρχίες και τις αντίστοιχες Εφορείες. Αναλαμβάνει η ίδια η Διοικητική Επιτροπή την ανώτερη διοίκηση, την εποπτεία και τη διοργάνωση της εκπαίδευσης, την οποία θα ασκεί με ειδικό υπάλληλο. Τέλος ορίζονται οι πόροι για τη συντήρηση των Δημαρχιών και ιδιαιτέρως των Σχολείων. Από άλλο Πρακτικό, στις 21 Σεπτεμβρίου του 1912, μαθαίνουμε ότι η Διοικητική Επιτροπή ανέθεσε στο Σύμβουλό της δικηγόρο Κωνσταντίνο Μυριανθόπουλο την ανώτερη εποπτεία και διοργάνωση των Σχολείων του νησιού. Στον «Οργανικό Χάρτη», ο οποίος ήταν το Σύνταγμα της Ικαριακής Πολιτείας και τον συνέταξε ειδική επιτροπή τον Οκτώβριο του 1912, διαβάζουμε στο άρθρο 5: « Η Εκπαίδευσις διατελούσα υπό την ανωτάτηνεποπτείαν της πολιτείας ενεργείται δαπάνη αυτής. Η στοιχειώδης εκπαίδευσιςείνεδι’ άπαντας υποχρεωτική». Με άλλα λόγια η Διοικητική Επιτροπή, γνωρίζοντας το Σύνταγμα της Ελλάδας και ακολουθώντας το πνεύμα του, θεωρούσε αφενός υποχρέωση της Πολιτείας να παρέχει, να οργανώνει, να χρηματοδοτεί την εκπαίδευση των παιδιών, και αφετέρου υποχρέωση των γονιών να στέλνουν τα παιδιά τους στο σχολείο.
Είναι εντυπωσιακή η θέση αυτή, αν αναλογιστούμε ότι διατυπώνεται σε τόσο πρώιμη εποχή και από ανθρώπους που μόλις κατέκτησαν την ελευθερία τους . Είναι συγκινητικό το όλο ενδιαφέρον και η άμεση μέριμνα για το θέμα της Παιδείας στο διάστημα των τεσσάρων μόνο μηνών που η Ικαρία έμεινε αυτόνομη υπό την ηγεσία της Διοικητικής Επιτροπής. Είναι όμως και απογοητευτική η διαπίστωση ότι μετά από 100 περίπου χρόνια ο δημόσιος και δωρεάν χαρακτήρας της παιδείας στην πατρίδα μας συνεχώς αποδυναμώνεται, ενώ το Κράτος συχνά δεν αντιμετωπίζει την Εκπαίδευση με την υπευθυνότητα, τη συνέπεια και τη σοβαρότητα που της αρμόζει.
Τα οικονομικά όμως της νεοσύστατης Πολιτείας δεν ήταν ανθηρά. Αν και ορίζονταν οι πόροι για τη συντήρηση των Σχολείων, τα χρήματα δεν επαρκούσαν. Έτσι ανέλαβαν ως αρωγοί οι απόδημοι Ικάριοι της Αμερικής, ενισχύοντας οικονομικά το χτίσιμο και τη λειτουργία σχολείων στο νησί μας.
Στις 4 Νοεμβρίου του 1912 η Ικαρία έγινε τυπικά και επίσημα κομμάτι του Ελληνικού Κράτους. Από τότε και σταδιακά η Παιδεία οργανώνεται, λειτουργεί και εποπτεύεται από την κεντρική Κυβέρνηση και τους νόμους της Ελλάδας.
Τον Αύγουστο του 1914 εκδίδεται Βασιλικό Διάταγμα, υπογραμμένο από το βασιλιά Κωνσταντίνο A΄, τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο και το Υπουργικό Συμβούλιο, «Περί του προσωπικού των σχολείων της δημοτικής και μέσης εκπαιδεύσεως των νέων χωρών». Με 12 άρθρα καθορίζονται οι προϋποθέσεις και τα απαιτούμενα προσόντα για το διορισμό των εκπαιδευτικών, οι βαθμίδες τους και ο μισθός τους. ( Στην κορυφή της διαβάθμισης βρίσκονταν οι Γυμνασιάρχες και οι Διευθυντές των Διδασκαλείων. Ακολουθούσαν οι καθηγητές, οι τριτοβάθμιοι ελληνοδιδάσκαλοι, οι Σχολάρχες, οι δευτεροβάθμιοι ελληνοδιδάσκαλοι, οι νηπιαγωγοί και οι πρωτοβάθμιοι ελληνοδιδάσκαλοι .) Η κατάταξη των εκπαιδευτικών περιλαμβάνει πολλές κατηγορίες και περιπτώσεις, και γίνεται με βάση τους τίτλους σπουδών και την προϋπηρεσία. Σε γενικές γραμμές για τις ανώτερες βαθμίδες ήταν απαραίτητο πτυχίο Πανεπιστημιακών Σχολών, ενώ για τις κατώτερες ήταν αρκετό Απολυτήριο σχολείων της Μέσης Εκπαίδευσης. Ως σχολεία Μέσης Εκπαίδευσης λογίζονται τα Γυμνάσια, τα Ελληνικά σχολεία, τα Διδασκαλεία, τα Υποδιδασκαλεία και οι πάνω από τη έκτη τάξεις των Ημιγυμνασίων, των Αστικών Σχολών και των Παρθεναγωγείων. Είναι φανερό ότι το Διάταγμα προσπαθεί να εξομοιώσει και να τοποθετήσει σε ισότιμη βάση την εκπαίδευση που παρέχεται στις «παλιές και στις νέες χώρες» του Ελληνικού Κράτους. Σκοπός της Κυβέρνησης ήταν να αφομοιώσει τα σχολεία της νέας Ελλάδας με εκείνα της παλιάς και να αναλάβει τη διοίκησή τους.
Τον Οκτώβριο του 1914 ο Γενικός Διοικητής των Νήσων του Αιγαίου στέλνει από τη Μυτιλήνη στις Εφορείες των Σχολείων της Ικαρίας απόφαση του Υπουργείου των Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, βάσει της οποίας οι Εφορείες πρέπει να μισθοδοτούν τους δασκάλους, όπως έκαναν και στο παρελθόν, μέχρι το νόμιμο διορισμό τους. Ακολουθούν κι άλλες διαταγές της Διοίκησης και απαντήσεις της τοπικής αυτοδιοίκησης με θέμα την πληρωμή των δασκάλων. Η αλληλογραφία αυτή φανερώνει ένταση στις σχέσεις των δύο πλευρών και δείχνει αφενός ότι η Κυβέρνηση δεν έχει ακόμη τους πόρους να υποστηρίξει πλήρως τα σχολεία των νέων χωρών, αφετέρου ότι οι Δημοτικές Αρχές και οι Σχολικές Εφορείες του νησιού δεν εφαρμόζουν τις εντολές που τους δίνει η Κυβέρνηση, διότι υποστηρίζουν πως δεν έχουν τα έσοδα που απαιτούνται για τους μισθούς των εκπαιδευτικών.
Οι Ικαριώτες δεν υποδέχθηκαν ομοιόμορφα τις καινούργιες διαταγές και εγκυκλίους. Άλλοι δυσανασχέτησαν με την αφαίρεση δικαιοδοσιών από τις Δημαρχίες και τις Σχολικές Εφορείες, ενώ άλλοι τη θεώρησαν πολύ θετική και απαραίτητη. Οι δεύτεροι μάλιστα κατηγορούσαν τους τοπικούς άρχοντες του νησιού για αναξιοκρατικό διορισμό δασκάλων, διότι, σύμφωνα με τις καταγγελίες τους, συχνά τους επέλεγαν με βάση τις πολιτικές φιλίες και όχι τις γνώσεις και τις ικανότητές τους.
Τα θύματα της αντιπαράθεσης και της ασυνεννοησίας ανάμεσα στο Κράτος και την τοπική αυτοδιοίκηση ήταν οι δάσκαλοι του νησιού, καθώς και οι δύο πλευρές συμφωνούσαν ότι εκείνη την εποχή οι δάσκαλοι ζούσαν μέσα στη φτώχεια, είτε γιατί ο μισθός ήταν χαμηλός είτε γιατί δεν πληρώνονταν τακτικά . Σιγά – σιγά βέβαια στα επόμενα χρόνια η κατάσταση εξομαλύνεται , καθώς το Κράτος οργανώνει τα οικονομικά του και αναλαμβάνει πλήρως τη χρηματοδότηση των σχολείων και τη μισθοδοσία όλων των δημοσίων υπαλλήλων.
Όπως ανέφερα και παραπάνω, η έλλειψη Γυμνασίου από το νησί ήταν καταφανής και θλιβερή, διότι λιγοστοί μαθητές από αυτούς που τελείωναν τη στοιχειώδη εκπαίδευση είχαν την οικονομική δυνατότητα να μετοικούν, για να συνεχίσουν τις σπουδές τους. Και αυτό συνέβαινε σε μια νέα χώρα που προσπαθούσε να αναπτυχθεί και να αξιοποιήσει όλο το ανθρώπινο δυναμικό της, με συνέπεια η ανάγκη και η θέληση για περισσότερη μόρφωση να είναι πολύ μεγάλη,
Ένα χαρακτηριστικό της δίψας που είχαν τα Ικαριωτόπουλα για μόρφωση είναι το ότι από το 1916 εμφανίζεται πια μια πλειάδα Ικαρίων πτυχιούχων δασκάλων, οι οποίοι καλύπτουν τις εκπαιδευτικές ανάγκες του νησιού. Κατά το σχολικό έτος 1916-17 κάποια δημοτικά σχολεία του νησιού μας έχουν ήδη έξι τάξεις. Το Ωρολόγιο Πρόγραμμα των εξατάξιων Δημοτικών Σχολείων, σύμφωνα με Διάταγμα του 1913, περιλάμβανε τα εξής μαθήματα, όχι ανά τάξη , αλλά συνολικά : Θρησκευτικά, Ελληνική Γλώσσα, Ιστορία, Πατριδογνωσία και Γεωγραφία, Φυσική Ιστορία, Φυσική και Χημεία, Αριθμητική, Γεωμετρία, Ιχνογραφία, Καλλιγραφία, Χειροτεχνία, Ωδική και Γυμναστική.
Το σχολικό έτος 1916 - 17 λειτούργησε στον Άγιο Κήρυκο η Α΄ τάξη Γυμνασίου ως ιδιωτική, με την άδεια όμως του Υπουργείου, και με την οικονομική υποστήριξη των απόδημων Ικαρίων. Με ενέργειες των τότε πολιτευόμενων και βουλευτών Ιωάννη Μαλαχία, γιατρού, και Χαράλαμπου Παμφίλη, δικηγόρου , αλλά και άλλων προυχόντων, το Σεπτέμβριο του 1917 προστέθηκε στο Σχολαρχείο και λειτούργησε κατά το σχολικό έτος 1917- 18 πρώτη Τάξη Γυμνασίου, δημόσια και αναγνωρισμένη πια από το Κράτος. Σταδιακά και με συνεχή αγώνα των κατοίκων του νησιού, το Υπουργείο πρόσθετε τάξεις, ενώ παράλληλα λειτουργούσαν και οι ιδιωτικές, μέχρι να ολοκληρωθεί η δημιουργία του πρώτου Δημόσιου Γυμνασίου στην Ικαρία το σχολικό έτος 1923 - 24. Από το σχολικό έτος 1929 – 30, βάσει νέου νόμου ( 4373 / 13-8-1929 ), όλα τα Γυμνάσια της χώρας περιλαμβάνουν έξι ετήσιες τάξεις, ενώ όλα τα Δημοτικά στο νησί ήταν πια εξατάξια. Έτσι καταργήθηκαν τα Ελληνικά Σχολεία ή τα Ημιγυμνάσια, όπου λειτουργούσαν Γυμνάσια. Το Ωρολόγιο Πρόγραμμα των υποχρεωτικών μαθημάτων του Γυμνασίου, σύμφωνα με Διάταγμα του 1931, ήταν το εξής : Θρησκευτικά, Αρχαία Ελληνικά, Νέα Ελληνικά, Γαλλικά, Ιστορία, Μαθηματικά – Κοσμογραφία, Φυσιογνωστικά, Γεωγραφία, Υγιεινή, Τεχνικά, Ωδική, Φιλοσοφική Προπαιδεία και Γυμναστική.
Οι έξι αυτές Γυμνασιακές τάξεις, που αποτελούν τη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα, κατά τη διάρκεια των χρόνων που ακολουθούν άλλοτε ονομάζονται συνολικά Γυμνάσιο, άλλοτε συνοδεύονται από διτάξιο Προγυμνάσιο ( οπότε τα έτη του Δημοτικού γίνονται πάλι για ένα διάστημα τέσσερα ), άλλοτε μοιράζονται σε Γυμνάσιο - Λύκειο , ανάλογα πάντα με τις εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις που επιχειρούν μέχρι σήμερα οι διάφορες κυβερνήσεις της χώρας.
Από το 1916 μέχρι το 1926 το Γυμνάσιο του Αγίου Κηρύκου δεν είχε μόνιμη στέγη. Όλες οι τάξεις του , ιδιωτικές και δημόσιες, στεγάζονταν σε διάφορα σπίτια .
Οι Ικάριοι της Αμερικής ήταν αυτοί που συνέλαβαν την ιδέα της ανέγερσης Γυμνασιακού κτιρίου και αποφάσισαν να διενεργήσουν εράνους σε όλους τους επί μέρους συλλόγους αποδήμων. Με τα χρήματα που συγκέντρωσαν, περίπου 80.000 δολάρια, χρηματοδότησαν τις οικοδομικές εργασίες, ενώ αγόρασαν 2.000 τόμους για τη σχολική βιβλιοθήκη, ένα ραδιόφωνο και τα ηλεκτρικά κουδούνια. Προικοδότησαν επίσης το Γυμνάσιο με ένα σεβαστό χρηματικό ποσό, κατατεθειμένο στην Εθνική Τράπεζα Ελλάδος, από τους τόκους του οποίου ενισχύονταν οι άποροι μαθητές. Αυτό το ποσό όμως εξανεμίστηκε στη διάρκεια της κατοχής.
Τα σχέδια του κτιρίου ανέλαβε να εκπονήσει ο Βέλγος μηχανικός Ευγένιος Ντυμπρέ, που εργαζόταν με σύμβαση στη Νομομηχανική Υπηρεσία Σάμου, ενώ ο ίδιος έκανε και την επίβλεψη του έργου. Η πενταμελής επιτροπή που ορίστηκε, για να διαχειρίζεται τα χρήματα και να παρακολουθεί την ανέγερση, προσέλαβε ως επιστάτη τον εξαίρετο μάστορα Γεώργιο Φουντούλη. Η θεμελίωση του Γυμνασιακού μεγάρου έγινε το Μάιο του 1924. Τα εγκαίνιά του έγιναν τον Απρίλιο του 1926. Έτσι η Ικαρία απέκτησε πια ένα μεγαλόπρεπο νεοκλασικό κτίσμα, ικανό να στεγάσει τις Γυμνασιακές τάξεις που υπήρχαν τότε, αλλά και το πλήρες εξατάξιο Γυμνάσιο που διαμορφώθηκε το 1929.
Παράλληλα όμως από τη δεκαετία του 1920 και μετά χτίζονταν ή επεκτείνονταν διδακτήρια, κυρίως με τις εισφορές των απανταχού Ικαριωτών και σε μεγάλο βαθμό την προσωπική εργασία των χωριανών, για να στεγάσουν τα πολλά Δημοτικά Σχολεία του νησιού μας. Και ήταν πολλά, διότι οι μεγάλες αποστάσεις ανάμεσα στα χωριά και η έλλειψη δρόμων δεν επέτρεπαν την καθημερινή μετακίνηση των μικρών παιδιών.
Σύμφωνα με στατιστική έκθεση του Γραφείου της Επιθεωρήσεως Δημοτικής Εκπαιδεύσεως Σάμου, την οποία δημοσιεύει ο Λεωνίδας Σπανός στα «Ικαριακά Χρονικά», κατά το σχολικό έτος 1921 – 1922 στην Ικαρία και τους Φούρνους λειτούργησαν 41 Δημοτικά σχολεία και σε αυτά φοίτησαν 3.030 παιδιά συνολικά , από τα οποία τα 1.800 ήταν αγόρια και τα 1.230 κορίτσια. Μας εντυπωσιάζει το ποσοστό των μαθητών επί του συνολικού πληθυσμού των δύο νησιών, ο οποίος ήταν 12.059 κάτοικοι, με βάση την απογραφή του 1920, εφόσον μιλάμε για ένα 25% . Όμως και ο μεγάλος αριθμός των κοριτσιών που φοιτούσαν στα σχολεία είναι εντυπωσιακός. Πρόκειται για στοιχεία που δείχνουν την εκτίμηση της γνώσης και τον πόθο για μόρφωση, καθώς και τον παραμερισμό των προκαταλήψεων και των παλιότερων αντιλήψεων σχετικά με τη θέση και το ρόλο της γυναίκας.
Το 1927 οι αριθμοί αυτοί παρουσιάζονται μειωμένοι, αφού, σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Τσαπαλιάρη , συνολικά στην Ικαρία λειτουργούσαν 38 Δημοτικές Σχολές, 1 Ημιγυμνάσιο και 1 Γυμνάσιο, και σε αυτά φοιτούσαν 2.410 μαθητές. Συγκεκριμένα το Τμήμα Φαναρίου είχε 16 Δημοτικές Σχολές, 1 Γυμνάσιο και 1.100 μαθητές. Το Τμήμα Μεσαρίας 11 Δημοτικές Σχολές, 1 Ημιγυμνάσιο και 670 μαθητές. Τέλος το Τμήμα Περαμερίας 11 Δημοτικές Σχολές και 640 μαθητές. Ανάμεσα σε αυτές ήταν και του γειτονικού σας Φραντάτου με 100 μαθητές. Ο Γεώργιος Λομβαρδάς του Πελοπίδα μας δίνει την πληροφορία ότι το 1929 τα Δημοτικά σχολεία στο νησί μας είχαν αυξηθεί σε 46.
Στα δύσκολα χρόνια της Κατοχής τα σχολεία του νησιού μας λειτούργησαν, έστω και με διαλείμματα, παρά τις ελλείψεις διδασκόντων, βιβλίων, γραφικής ύλης. Η πείνα, η ανέχεια, ο φόβος δε στάθηκαν εμπόδιο για τα περισσότερα Ικαριωτόπουλα να παρακολουθούν τα μαθήματα που διδάσκονταν στα σχολεία.
Μετά την απελευθέρωση άρχισαν πάλι πλούσιες οι δωρεές σε χρήματα, σε γραφική ύλη, σε είδη ρουχισμού, σε εξοπλισμό από τους Ικαριώτες, μετανάστες και κατοίκους, για όλα τα σχολεία του νησιού. Κατά τη δεκαετία του 1950 για παράδειγμα το Γυμνάσιο απέκτησε 2 αργαλειούς, πλήρη μικροφωνική συσκευή, άλλους 600 τόμους βιβλίων, μία φωτογραφική μηχανή, γραφομηχανή, πολύγραφο. Το ίδιο διάστημα στο Γυμνάσιο λειτουργούσε Ταμείο Απόρων μαθητών, στο οποίο πρόσφεραν χρήματα πολλοί συμπατριώτες μας, για την οικονομική ενίσχυση των παιδιών που θα εγκατέλειπαν το σχολείο χωρίς αυτήν.
Μέσα στη δεκαετία του 1950 επίσης διατυπώθηκε από πολλές πλευρές το αίτημα για ολοκλήρωση του ΗμιγυμνασίουΕυδήλου, αλλά χωρίς αποτέλεσμα . Το 1953 οι ομογενείς αποφάσισαν να χρηματοδοτήσουν την κατασκευή της νέας πτέρυγας του Γυμνασίου Αγίου Κηρύκου, καθώς είχε εγκαταλειφθεί ένα μέρος του παλιού κτιρίου λόγω επικινδυνότητας.
Το Γυμνάσιο του Αγίου Κηρύκου κάλυψε για πολλά χρόνια τις εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών όλης της Ικαρίας και των Φούρνων, αφού ήταν το μοναδικό. Μέχρι να συμπληρωθεί με τάξεις το Ημιγυμνάσιο του Ευδήλου και να συσταθούν τα Γυμνάσια Ραχών και Φούρνων, όσοι μαθητές ήθελαν να συνεχίσουν τις σπουδές τους στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση έπρεπε να έλθουν στον Άγιο Κήρυκο. Τα παιδιά που προέρχονταν από το Καταφύγι και κάτω και μέχρι το Χρυσόστομο ανεβοκατέβαιναν καθημερινά με τα πόδια στο Σχολείο. Τα παιδιά που προέρχονταν από τα πιο πέρα χωριά της Ικαρίας και από τους Φούρνους νοίκιαζαν δωμάτια στον Άγιο, όπου έμεναν συνήθως μόνα τους, και στα σπίτια τους πήγαιναν τις διακοπές και τα Σαββατοκύριακα, αν ο καιρός το επέτρεπε. Όλοι θα έχετε ακούσει ιστορίες για τις δύσκολες συνθήκες διαβίωσης και μόρφωσης αυτών των μικρών μαθητών, και για τις αδιανόητες , για τα σημερινά δεδομένα, διαδρομές από τα μονοπάτια του βουνού, για να πάνε σπίτι τους ή να γυρίσουν στον Άγιο. Παρ’ όλα αυτά ήθελαν όσο τίποτα άλλο, και τα παιδιά και οι γονείς τους, να μάθουν γράμματα.
Το Ελληνικό Δημόσιο ναι μεν συντηρούσε οικονομικά την Εκπαίδευση στον τόπο μας, αλλά δεν έπαψαν και οι απανταχού Ικαριώτες να συνεισφέρουν με κάθε τρόπο στην υπόθεση της Παιδείας στο νησί μας. Έτσι η Πανικαριακή Αδελφότητα Αμερικής έχει συστήσει Επιτροπή Υποτροφιών, η οποία μέχρι σήμερα συγκεντρώνει χρήματα για τις Πανεπιστημιακές σπουδές των αριστούχων μαθητών , που αποφοιτούν από τα σχολεία της Μέσης Εκπαίδευσης του νησιού μας.
Από κληροδοτήματα Ικαρίων της Αμερικής προέρχονται και οι υποτροφίες πρωτοβάθμιων και δευτεροβάθμιων σπουδών για Ικαριωτόπουλα στο Αμερικάνικο Κολέγιο Αθηνών.
Ενδεικτικά αναφέρω μερικές ακόμη συγκινητικές προσφορές, όπως αυτές αποτυπώνονται σε τεύχη του περιοδικού «Ικαριακά»:
Μέσα στη δεκαετία του 1960 το τμήμα της Πανικαριακής Αδελφότητας Αμερικής « Γεώργιος Σπανός» έστειλε σε όλα τα δημοτικά σχολεία της Ικαρίας όργανα Φυσικής – Πειραματικής.
Το 1972 από τη διαχείριση του 68ου Συνεδρίου της Πανικαριακής Αδελφότητας Αμερικής, που έγινε στην Ελλάδα, έμεινε στην Εθνική Τράπεζα το ποσό των 37.000 δρχ. Κατ’ εντολή του Προέδρου Ζαχαρία Κοζαμάνη το ποσό μοιράστηκε ως εξής : 17.500 δρχ. έμβασμα για το Νοσοκομείο και από 8.750 δρχ. στα Γυμνάσια Αγίου Κηρύκου και Ευδήλου.
Το 1973 ο ευεργέτης του Ευδήλου Εμμανουήλ Κατσούλης δώρισε 8 ηλεκτρικές σόμπες στο Γυμνάσιο Ευδήλου.
Το 1976 ο Ανδρέας και η Σοφία Καρναβά πρόσφεραν στο Δημοτικό Σχολείο του Φραντάτου 90.000 δρχ. , για να κατασκευαστούν παιδική χαρά, περίφραξη του προαύλιου και νέες πόρτες σε αντικατάσταση των φθαρμένων.
Στο μεταξύ κατά το σχολικό έτος 1971 – 1972 το Ημιγυμνάσιο του Εδήλου απέκτησε και τη Τετάρτη Τάξη , ενώ από το 1972 – 73 ολοκληρώθηκε ως πλήρες εξατάξιο Γυμνάσιο. Περίπου 10 χρόνια αργότερα, το 1984, ιδρύθηκε και το Γυμνασιακό Παράρτημα των Ραχών με τις Λυκειακές του Τάξεις .
Από τη δεκαετία του 1980 και μετά κλείνουν πολλά Δημοτικά σχολεία, ενώ αρκετά είχαν κλείσει νωρίτερα. Ο κύριος λόγος ήταν ότι οι κάτοικοι των μικρών χωριών, και κατά συνέπεια οι μαθητές των σχολείων τους, λιγοστεύουν. Μετοικούν στην Αθήνα ή στα μεγαλύτερα χωριά του νησιού. Ένας άλλος λόγος ήταν η κρατική χρηματοδότηση της μεταφοράς των μαθητών σε πολυθέσια σχολεία του νησιού, όπου οι μαθησιακές δυνατότητες είναι σαφώς μεγαλύτερες και τα εκπαιδευτικά αγαθά πολύ περισσότερα. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι κάθε τάξη έχει το δάσκαλο της, ενώ τα τελευταία χρόνια παρέχουν επιπλέον τη διδασκαλία ξένων γλωσσών, πληροφορικής, γυμναστικής, μουσικής, καλλιτεχνικών, από ειδικευμένους καθηγητές, καθώς και τη λειτουργία Ολοήμερων τμημάτων, τάξεων υποδοχής και ειδικών τάξεων. Όλα αυτά λειτουργούν ως ισχυρό κίνητρο, για να προτιμήσουν οι γονείς τα πολυθέσια σχολεία. Αναπόφευκτα τα μονοθέσια όλο και μειώνονται, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι μειώνεται και η προσφορά τους στην παιδεία και τη μόρφωση των Ικαριωτών. Ζωντανή απόδειξη τα τόσα παιδιά που αποφοίτησαν από αυτά έχοντας στέρεες γνώσεις, χάρη στις οποίες συνέχισαν τις σπουδές τους τα περισσότερα στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και από αυτά σημαντικός αριθμός στην τριτοβάθμια . Όλοι ακούμε συχνά για το μεράκι και την ευσυνειδησία των παλιών δασκάλων, οι οποίοι αν και αποκομμένοι σε μακρινά χωριά, αβοήθητοι στο έργο τους, έδιναν την ψυχή τους, για να μάθουν τα παιδιά γράμματα, ακόμη και με μεθόδους που σήμερα θεωρούμε αντιπαιδαγωγικές και απαράδεκτες.
Φτάνουμε έτσι στο παρόν της Εκπαίδευσης στην Ικαρία και τα σχολεία που λειτουργούν στο νησί μας είναι τα εξής:
Στο Δήμο Αγίου Κηρύκου η Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση έχει δύο Ολοήμερα Νηπιαγωγεία, στον Άγιο Κήρυκο και στο Χριστό, δύο εξαθέσια Ολοήμερα Δημοτικά, στον Άγιο Κήρυκο και στον Άγιο Παντελεήμονα, ένα διθέσιο Ολοήμερο στο Ξυλοσύρτη και ένα μονοθέσιο στο Περδίκι. Η Δευτεροβάθμια έχει ένα Γυμνάσιο και ένα Γενικό Λύκειο, ενώ λειτουργεί και Δημόσιο Ινστιτούτο Επαγγελματικής Κατάρτισης ( ΙΕΚ).
Στο Δήμο Ευδήλου η Πρωτοβάθμια έχει δύο Ολοήμερα Νηπιαγωγεία , στον Εύδηλο και στο Καραβόσταμο, ένα εξαθέσιο Ολοήμερο Δημοτικό στον Εύδηλο και ένα διθέσιο στο Καραβόσταμο. Η Δευτεροβάθμια έχει ένα Γυμνάσιο, ένα Γενικό Λύκειο, ένα Επαγγελματικό Λύκειο και μία Επαγγελματική Σχολή.
Στο Δήμο Ραχών η Πρωτοβάθμια έχει ένα Ολοήμερο Νηπιαγωγείο στον Άγιο Δημήτριο και παράρτημα Νηπιαγωγείου στο Καρκινάγρι, ένα εξαθέσιο Ολοήμερο Δημοτικό στο Χριστό και τρία διθέσια, στον Άγιο Πολύκαρπο, στις Καστανιές και στο Καρκινάγρι. Η Δευτεροβάθμια έχει ένα Γυμνάσιο και τις τρεις Λυκειακές τάξεις.
Όσο για τους μαθητές, κατά το σχολικό έτος 2008 – 2009 στην Πρωτοβάθμια συνολικά φοίτησαν 530 παιδιά, ενώ στη Δευτεροβάθμια 470.
Ένα πρόσφατο σημαντικό δεδομένο για το νησί μας είναι η ίδρυση και η λειτουργία στο Καραβόσταμο, από την περασμένη σχολική χρονιά , του Σχολείου Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης Ικαρίας , το οποίο περιλαμβάνει Νηπιαγωγείο και Δημοτικό. Αρκεί να αναλογιστούμε τα παιδιά που έμεναν χωρίς καμία εκπαίδευση τόσα χρόνια ή τις οικογένειες που μετοίκησαν στην Αθήνα σε αναζήτηση Ειδικών Σχολείων, προκειμένου να προσφέρουν στα παιδιά τους κάθε δυνατή βοήθεια. Η ίδρυση του Σχολείου αυτού κατά κύριο λόγο οφείλεται στις προσπάθειες του Γραφείου Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, το οποίο συστήθηκε και λειτουργεί στο νησί μας από το 2004. Η συμβολή και η αποτελεσματικότητά του στην αντιμετώπιση των όποιων προβλημάτων της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης και η εξυπηρέτηση των αναγκών που έχουν τα Δημοτικά του νησιού μας είναι πολύ σημαντική και αναγνωρισμένη.
Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι οι μορφωτικές δυνατότητες που έχουν πλέον τα Ικαριωτόπουλα είναι σαφώς μεγαλύτερες και ποικίλες, συγκριτικά με άλλες εποχές . Απόδειξη είναι η καθολική πλέον φοίτηση των παιδιών, αλλά και οι επιτυχίες που σημειώνουν, είτε στις Πανελλαδικές Εξετάσεις είτε σε άλλες εκπαιδευτικές και επαγγελματικές επιλογές τους.
Παρ’ όλα αυτά κάτι έχει αλλάξει, σε σχέση με εκείνες τις παλιότερες εποχές, στον τρόπο που αντιμετωπίζουμε και αξιολογούμε, ως κοινωνία συνολικά, το Σχολείο και την παιδεία που παρέχει. Όλοι νιώθουμε ότι έχει αποδυναμωθεί ο πόθος για τη μόρφωση, η αγάπη για τα γράμματα, η εκτίμηση για το όποιο Σχολείο. Ένας μεγάλος αριθμός παιδιών και γονιών θεωρούν τη φοίτηση σε αυτό απλώς υποχρεωτική για την απόκτηση ενός τίτλου σπουδών απαραίτητου στη ζωή. Τίποτα περισσότερο. Και ένας μεγάλος αριθμός εκπαιδευτικών δε νιώθουν «λειτουργοί», αμφιβάλλουν για το ρόλο τους, δεν «πιστεύουν» στο έργο τους. Πολλές είναι οι αιτίες γι’ αυτήν την κατάσταση, τις οποίες μπορούμε να συμπυκνώσουμε στον όρο «σχολική κρίση». Και είναι γεγονός ότι αυτή η κρίση πλήττει, σε διαφορετικό βέβαια βαθμό, όλες τις χώρες του δυτικού κόσμου.
Ο κόσμος που μας περιβάλλει έχει χάσει πια τα σαφή περιγράμματά του, έχει αποκτήσει μιαν απίστευτη ρευστότητα. Ο κόσμος αυτός αλλάζει πολύ γρήγορα, και προπαντός αλλάζει ολοένα και πιο γρήγορα, με γεωμετρική πρόοδο, θάλεγε κάποιος. Και οι παλιότεροι και οι νέοι αντιλαμβάνονται αυτήν την τρομακτική επιτάχυνση και τη βιώνουν ως ανησυχία, αβεβαιότητα, ανασφάλεια, απογοήτευση.
Πώς θα αντιμετωπίσει η Παιδεία αυτούς τους συνεχείς μετασχηματισμούς και τις ιλιγγιώδεις ταχύτητες; Πώς θα καταφέρει να ισορροπήσει στους κόλπους της την αλματώδη πρόοδο του τεχνικού πολιτισμού με την αργή πορεία του πνευματικού πολιτισμού; Πώς θα μεταγγίσει στους νέους το εύρος των θετικών επιστημών, αλλά και το βάθος των ανθρωπιστικών; Πώς θα συνταιριάξει την ανάγκη για ειδίκευση και καλλιέργεια; Πώς θα μεταδώσει στους αυριανούς πολίτες ιδανικά και αξίες, για να έχει ο κόσμος μας ελπίδες καλυτέρευσης; Είναι μερικά από τα «πώς», στα οποία πρέπει να απαντήσει η σύγχρονη Εκπαίδευση. Η ελληνική Πολιτεία δυστυχώς και σε γενικές γραμμές δε φαίνεται να υιοθετεί καθαρές και συγκεκριμένες αρχές, ούτε εφαρμόζει ένα καλομελετημένο και συνειδητά καθορισμένο πρόγραμμα. Απεναντίας η επιλογή των μαθημάτων, ο τρόπος διδασκαλίας, η διαδικασία αξιολόγησης, ο συνολικός εκπαιδευτικός προγραμματισμός και η σχολική οργάνωση , συνήθως χαρακτηρίζονται από προχειρότητα, σπασμωδικότητα και ασυνέπεια .
Η αντίδραση λοιπόν μαθητών, γονιών, εκπαιδευτικών, όπως την περιέγραψα παραπάνω, είναι λογική και αναμενόμενη. Η ρευστότητα και η ταχύτητα έχουν εισβάλει και στο χώρο της Εκπαίδευσης, με συνέπεια να κλονίζεται η εμπιστοσύνη τους προς το Σχολείο.
Όμως ταυτόχρονα δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το Σχολείο και η μόρφωση που παρέχει, παρ’ όλα τα προβλήματά τους, είναι το ισχυρότερο και πιο αποτελεσματικό μέσο που διαθέτουν οι σύγχρονες κοινωνίες, για να πλάσουν νέους ανθρώπους σκεπτόμενους, καταρτισμένους, καλλιεργημένους, απαιτητικούς και δυναμικούς. Γι ’ αυτό οφείλουμε , ο καθένας από το πόστο και το ρόλο του, να οραματιστούμε και να αγωνιστούμε για το Σχολείο του μέλλοντός μας.
Πως ήταν η δομή της οργάνωσης των σχολείων:
1ο) Δημοτικό σχολείο με τέσερεις τάξεις 2ο) Ελληνικό με δύο τάξεις
3ο) Σχολαρχείο.
Τα χρόνια αυτά άρχισαν να χτίζονται και σχολικά κτίρια με προσωπική εργασία των κατοίκων, με εισφορές της εκκλησίας. Από το 1890 τους δασκάλους τους πληρώνουν η Μουχταρο-Δημογεροντία. Ένα έγγραφο με ημερομηνιά 15/ Απριλίου 1851 είναι έ συμφωνητικό για πρόσληψη δασκάλου στο χωριό Περδίκι, του Δημ. Κατσιμίδη κι από κει μαθαίνουμε τη φορεσιά που φορούσαν οι Ικαριώτες. {λέει ότι εκτός από τα 200 γράσια που θα πληρώνανε, μια φορεσιά Καριώτικα ρούχα μάλλινα: ήγουν βρακίν, πουκαμίσσαν, ζώνη, σκούφον, σακάκιν και παπούτσια, και τη ζωοθροφία αυτού και της κόρης του Αρχοντούλας.
Ο τρόπος διδασκαλίας ήταν η αλληλοδιδακτική μέθοδος, η μέθοδος αυτή ήρθε στην Ελλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα από την Ευρώπη, Ο Ι.Καποδίστριας την θεσμοθέτησε και την ακολούθησαν και τα υπόλοιπα σχολεία της τουρκοκρατούμενης Ελλάδος. [Οι μεγαλύτεροι μαθητές δίδασκαν τους μικρότερους]. Τα εκκλησιαστικά κείμενα άρχισαν σταδιακά να αντικαθίστανται από αναγνωστικά, από το γεροσταθη του Μελλά, από γραμματική, ιστορία, φυσική, μαθηματικά, αλλά και με τούρκικα αναγνωστικά. Τα βιβλία των τουρκοκρατημένων περοχών και κυρίως της Ικαρίας τυπωνόταν και ερχότα απ’ τη Σμύρνη..[θα τα δείτε στη μικρή εκθεση...].
Εκτός από τις μεθόδους διδασκαλίας...οιποινές...οι ποινές ήταν τρομακτικές για τα παιδιά της εποχής. Το ξύλο ήταν σε ημερησία διάταξη. Μια άλλη τιμωρία ήταν το φτύσιμο, το μουτζούρωμα, η γονυκλισία, η αποστήθιση κειμένου, η φυλάκιση στο υπόγειο του σχολείου, δένανε τα χέρια και τα πόδια, τους περνούσαν ένα δοκάρι και κρεμούσαν το παιδί στο δέντρο και οι άλλοι το φτύνανε, το βρίζανε και το δέρνανε.και ο φάλγγας το 1878. ευτυχώς καταργήθηκε, ήταν το κρέμασμα στο δέντρο, το κάπνισμα με βουδιές από κάτω, η νηστεία και ένα σωρό άλλα. Τα βάζαν να γονατίζουν σε χαλίκια γι αυτό τα πιο πολλά παιδιά έφευγαν και δεν πήγαιναν σχολείο. Από το 1794 στη Βλαχία πρώτη φορά, άρχισαν να διενεργούνται και εξετάσεις μαθητών, αυτές γενικεύτηκαν συν τω χρόνω και στον ελλαδικό χώρο ήταν κύρίως προφορικές και με ακροατήριο στη Χίο για παράδειγμα διαρκούσαν ένα μήνα, στη Σμύρνη γινόταν κάθε έξι μήνες, κι από τη Σμύρνη ήρθε το σύστημα κι εδώ. Κάθε έξι μήνες λοιπόν είχαμε εξετάσεις ενώπιον ακροατηρίου. Τα παιδιά ήταν πολύ λίγα γιατί όπως είπαμε και τα βιβλία ήταν σπάνια και το ξύλο πολύ. Όταν τελειώνανε λέγανε ότι ξεσχολιάζανε, ο πρωτόσχολος είχε τις τιμές και τις δόξες {έτσι τέλειωσε τα γράμματα, πήγε και στο ψαλτήρι να τον αξιώσει ο Θεός να βάλλει πετραχήλι}...
Αναφερθήκαμε ήδη σε μερικούς δασκαλους όπως το Γεώργιο Ρόδιο ιερέας ήταν και τον Χριστόδουλο Μαυρογιώργη ή Τσαγανή. Ο Μαυρογιώργης γεννήθηκε στο Βαρδαράδων στην Πλαγιά και τα πρώτα του γράμματα τα έμαθε από τον Λέοντα Μπίστη. Ο Μπίστης ήταν μαθητής του Θεόφιλου Καϊρη, και όταν τους κυνήγησαν κατέβηκαν στην Ικαρία. Έχω την πληροφορία ότι ζούσε στο ασκηταριό επάνω στο Γέλι, τον λέγανε ρετσουλιάρη γιατί, λέγανε φορούσε κουρέλια, μάλλον αυτός ήταν ευρωφιλόσοφος κι έγραφε συνταγές, (ρετσέτες), και τον είπανε ρετσουλιάρη...Πάντως ήταν πολύ μορφωμένος και ήταν μαζί με τον Καϊρη.
Το 1886 συναντούμε στον Αγ.Κήρυκο τον Αλεξάνδρου Γεώργιο, τον Καρατζά, 1887 Ραζή, 1889 το Θεοφάνη, όλοι Σάμιοι, το 1894 ο Γεώργιος Λομβαρδάς, το 1911 ο Μυριανθόπουλος, Ο Γ.Λομβαρδάς ήταν Σχολάρχης στον Αγ.Κήρυκο, γεννήθηκε στον Αγ.Πολύκαρπο Ραχών, έμεινε πολύ νέος ορφανός από πατέρα, η μητέρα του Ελένη το γένος Τσαμούταλη, φρόντισε ιδιαίτερα για την μόρφωσή του φοίτησε στο Γυμνάσιο της Σύρου, στη φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Έχει γράψει αρκετά βιβλία συστηματικά, όπως είναι: οι εκκλησιαστικοί λόγοι,
Λόγος περί οικογενειακής μορφώσεως και αγωγής, περι αρετής, περί πατρίδος,
Η Ικαρία, ιστορία παλαιάς διαθήκης, στην επανάσταση του 1912 διετέλεσε γραμματέας της ελευθέρας πολιτείας της Ικαρίας. Βλέπομε ήδη ότι σημαντικό ρόλο στην εκπαίδευση έπαιξε η Ικαριώτισσα μάνα, είχε αντιληφθεί πάρα πολύ νωρίς την αξία της παιδείας. Με στερήσεις, με αγώνες, με επίπονη εργασία, πήγαινα οικιακοί βοηθοί σε σπίτια της Χίου, της Σμύρνης, της Αλεξάνδρειας, μόνο για να μορφώσουν τα παιδιά τους. Η μάνα του Μαυρογιώργη Μαρία Βαρδαρού και η γυναίκα του Λαμπρινή Τσαμούταλη, η Ελένη Τσαμούταλη μητέρα του Λομβαρδά, η μητέρα του Γεωργίου Ζαχαρίου - Ζαχαράτου, το γένος Αϊβαλιώτη τον έφερε για σπουδές στη Σάμο που εργαζόταν κοντά στον Λυκούργο Λογοθέτη τον αρχηγό της επανάστασης στη Σάμο ο οποίος ήταν Ικαριώτης κι έχει καταγωγή από τους Κουλουλιάδες. Ο πρώτος που είχε πτυχίο δασκάλου ήταν ο Νικόλαος Μωραϊτης [θα δείτε βιβλία και τετράδιά του 1806] φοίτησε στην Πατμιάδα σχολή, και στο ιεροδιδασκαλείο στη Σάμο, διδάκαλος εξαίρετος αλλά πολύ σκληρός.
Έτσι όταν η Ικαρία ανακηρύχθηκε ελευθέρα πολιτεία, κάθε χωριό είχε το σχολείο του και τους δασκάλους του. Επειδή είναι μεγάλος ο αριθμό των δασκάλων τους έχω ταξινιμήσει κατά χωριό ποιοί υπηρέτησαν από το 1850 έως 1911.
Το 1910 ο πληθυσμός της Ικαρίας ανέρχεται σε 15000. είχε 40 δημοτικά σχολεία με 1790 μαθητές και 1220 μαθήτριες. Σύνολο 3010 μαθητές.
Είναι πολύ σημαντικός αριθμός αν δούμε συγκριτικά με τους μαθητές των άλλων νησιών του αιγαίου. 40 δημοτικά σχολεία, 4 ελληνικά εκ των οποίων τα 2 ήταν 3/ταξια, και 4 παρθεναγωγεία. Για την παιδεία στην Ικαρία από το 1912 κι εξής θα σας μιλήσει η συνάδελφος Αγγελική Κονταξοπούλου – Γαγλία η οποία είναι μέλος της εταιρείας Ικαριακών Μελετών και προϊσταμένη του ιστορικού αρχείου της Ικαρίας.
Σας ευχαριστώ πάρα πολύ
Ο Θεμιστοκλής Θ.Κατσαρός γεννήθηκε στον Αγ. Κήρυκο Ικαρίας.
Σπούδασε αρχαιολογία και ιστορία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Υπηρέτησε την Β/θμια εκπαίδευση. Συγκρότησε Αρχαιολογική – Ιστορική Συλλογή στον Αγ. Κήρυκο της Ικαρίας.
Οργάνωσε το Λαογραφικό Μουσείο της Ικαρίας, ένα από τα σημαντικότερα πολιτιστικά επιτεύγματα των τελευταίων χρόνων. Έχει πλούσιο συγγραφικό έργο.
________________________________________
Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΤΗΝ ΙΚΑΡΙΑ
ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1912
Σας καλησπερίζω με τη σειρά μου . Προτού περάσω στο δεύτερο μέρος της παρουσίασης, θα ήθελα να εκφράσω τις θερμές ευχαριστίες μου προς την Εκκλησιαστική Επιτροπή του Μαράθου και την κυρία Χαρούλα Κοτσάνη για την πρόσκληση να συμμετάσχω στην εξαιρετική αυτή εκδήλωση που διοργάνωσαν . Ευχαριστώ επίσης ολόψυχα τους ανθρώπους που με βοήθησαν στη συγκέντρωση πληροφοριών και στοιχείων για το θέμα της Παιδείας.
Η Ικαρία ανακήρυξε την αυτονομία της στις 17 Ιουλίου 1912, μετά από τη σύντομη και επιτυχημένη εξέγερση των Ικαρίων κατά των Τούρκων. Από την επόμενη μέρα μέχρι και τις 4 Νοεμβρίου του ίδιου έτους το νησί μας οργανώνεται και λειτουργεί αυτόνομα ως «Ελευθέρα Πολιτεία Ικαρίας», αφού η ένωση με το κράτος της Ελλάδας θα καθυστερήσει μερικούς μήνες.
Κατά την απελευθέρωση στην Ικαρία υπήρχαν 40 περίπου Δημοτικά σχολεία με 4 τάξεις. Για όσα παιδιά προχωρούσαν υπήρχαν 4 Παρθεναγωγεία , για τα κορίτσια, και 4 Ελληνικά, για τα αγόρια. Από τα Ελληνικά τα 2 ήταν τριτάξια, του Αγίου Κηρύκου και του Ευδήλου. Τα υπόλοιπα καθώς και τα Παρθεναγωγεία ήταν ακόμη διτάξια. Η Τρίτη και τελευταία τάξη του Ελληνικού, όπου υπήρχε, ήταν το Σχολαρχείο. Ο Ιωάννης Μελάς αναφέρει ότι αυτά τα σχολεία είχαν περίπου 3.000 μαθητές και 35 έως 40 δασκάλους. Γυμνάσιο δεν υπήρχε ακόμα στο νησί. Οι δυνατότητες λοιπόν για τα παιδιά εκείνης της εποχής περιορίζονταν σε 7 χρόνια εκπαίδευσης. Όσα ήθελαν και είχαν την οικονομική ευχέρεια να συνεχίσουν τις σπουδές τους μετοικούσαν, για να φοιτήσουν σε Γυμνάσια της Σάμου, της Σύρου, της Χίου, των Αθηνών. Οι απόφοιτοι του Σχολαρχείου μπορούσαν να διδάξουν στα τετρατάξια Δημοτικά, ενώ οι απόφοιτοι των Γυμνασιακών τάξεων μπορούσαν να διδάξουν στις δύο πρώτες τάξεις του Ελληνικού και του Παρθεναγωγείου. Το 1910 η Ικαρία αποκτούσε τους πρώτους πτυχιούχους δασκάλους της. Τέτοιοι ήταν ο Νικόλαος Μωραΐτης, ο Γεώργιος Πουλιανός, ο Ανδρέας Καρούτσος, ο Σταμάτιος Βιτσαράς, η Λεμονιά Μαστρογιωργάκη, η Ισαβέλλα Παπαδάκη. Μέχρι τότε πρόσφεραν διδασκαλικές υπηρεσίες μη πτυχιούχοι απόφοιτοι της Πρωτοβάθμιας και της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και αρκετοί δάσκαλοι από τη Σάμο.
Η « Ελευθέρα Πολιτεία Ικαρίας» έδωσε ξεχωριστή θέση στην Παιδεία. Από τα Πρακτικά της Διοικητικής Επιτροπής, η οποία ανέλαβε τη διοίκηση του νησιού, μαθαίνουμε ότι σε συνεδρίαση στις 30 Αυγούστου του 1912 αποφασίστηκαν τα εξής : Ανατίθεται η Διοίκηση και η συντήρηση των σχολείων στις τρεις Δημαρχίες και τις αντίστοιχες Εφορείες. Αναλαμβάνει η ίδια η Διοικητική Επιτροπή την ανώτερη διοίκηση, την εποπτεία και τη διοργάνωση της εκπαίδευσης, την οποία θα ασκεί με ειδικό υπάλληλο. Τέλος ορίζονται οι πόροι για τη συντήρηση των Δημαρχιών και ιδιαιτέρως των Σχολείων. Από άλλο Πρακτικό, στις 21 Σεπτεμβρίου του 1912, μαθαίνουμε ότι η Διοικητική Επιτροπή ανέθεσε στο Σύμβουλό της δικηγόρο Κωνσταντίνο Μυριανθόπουλο την ανώτερη εποπτεία και διοργάνωση των Σχολείων του νησιού. Στον «Οργανικό Χάρτη», ο οποίος ήταν το Σύνταγμα της Ικαριακής Πολιτείας και τον συνέταξε ειδική επιτροπή τον Οκτώβριο του 1912, διαβάζουμε στο άρθρο 5: « Η Εκπαίδευσις διατελούσα υπό την ανωτάτηνεποπτείαν της πολιτείας ενεργείται δαπάνη αυτής. Η στοιχειώδης εκπαίδευσιςείνεδι’ άπαντας υποχρεωτική». Με άλλα λόγια η Διοικητική Επιτροπή, γνωρίζοντας το Σύνταγμα της Ελλάδας και ακολουθώντας το πνεύμα του, θεωρούσε αφενός υποχρέωση της Πολιτείας να παρέχει, να οργανώνει, να χρηματοδοτεί την εκπαίδευση των παιδιών, και αφετέρου υποχρέωση των γονιών να στέλνουν τα παιδιά τους στο σχολείο.
Είναι εντυπωσιακή η θέση αυτή, αν αναλογιστούμε ότι διατυπώνεται σε τόσο πρώιμη εποχή και από ανθρώπους που μόλις κατέκτησαν την ελευθερία τους . Είναι συγκινητικό το όλο ενδιαφέρον και η άμεση μέριμνα για το θέμα της Παιδείας στο διάστημα των τεσσάρων μόνο μηνών που η Ικαρία έμεινε αυτόνομη υπό την ηγεσία της Διοικητικής Επιτροπής. Είναι όμως και απογοητευτική η διαπίστωση ότι μετά από 100 περίπου χρόνια ο δημόσιος και δωρεάν χαρακτήρας της παιδείας στην πατρίδα μας συνεχώς αποδυναμώνεται, ενώ το Κράτος συχνά δεν αντιμετωπίζει την Εκπαίδευση με την υπευθυνότητα, τη συνέπεια και τη σοβαρότητα που της αρμόζει.
Τα οικονομικά όμως της νεοσύστατης Πολιτείας δεν ήταν ανθηρά. Αν και ορίζονταν οι πόροι για τη συντήρηση των Σχολείων, τα χρήματα δεν επαρκούσαν. Έτσι ανέλαβαν ως αρωγοί οι απόδημοι Ικάριοι της Αμερικής, ενισχύοντας οικονομικά το χτίσιμο και τη λειτουργία σχολείων στο νησί μας.
Στις 4 Νοεμβρίου του 1912 η Ικαρία έγινε τυπικά και επίσημα κομμάτι του Ελληνικού Κράτους. Από τότε και σταδιακά η Παιδεία οργανώνεται, λειτουργεί και εποπτεύεται από την κεντρική Κυβέρνηση και τους νόμους της Ελλάδας.
Τον Αύγουστο του 1914 εκδίδεται Βασιλικό Διάταγμα, υπογραμμένο από το βασιλιά Κωνσταντίνο A΄, τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο και το Υπουργικό Συμβούλιο, «Περί του προσωπικού των σχολείων της δημοτικής και μέσης εκπαιδεύσεως των νέων χωρών». Με 12 άρθρα καθορίζονται οι προϋποθέσεις και τα απαιτούμενα προσόντα για το διορισμό των εκπαιδευτικών, οι βαθμίδες τους και ο μισθός τους. ( Στην κορυφή της διαβάθμισης βρίσκονταν οι Γυμνασιάρχες και οι Διευθυντές των Διδασκαλείων. Ακολουθούσαν οι καθηγητές, οι τριτοβάθμιοι ελληνοδιδάσκαλοι, οι Σχολάρχες, οι δευτεροβάθμιοι ελληνοδιδάσκαλοι, οι νηπιαγωγοί και οι πρωτοβάθμιοι ελληνοδιδάσκαλοι .) Η κατάταξη των εκπαιδευτικών περιλαμβάνει πολλές κατηγορίες και περιπτώσεις, και γίνεται με βάση τους τίτλους σπουδών και την προϋπηρεσία. Σε γενικές γραμμές για τις ανώτερες βαθμίδες ήταν απαραίτητο πτυχίο Πανεπιστημιακών Σχολών, ενώ για τις κατώτερες ήταν αρκετό Απολυτήριο σχολείων της Μέσης Εκπαίδευσης. Ως σχολεία Μέσης Εκπαίδευσης λογίζονται τα Γυμνάσια, τα Ελληνικά σχολεία, τα Διδασκαλεία, τα Υποδιδασκαλεία και οι πάνω από τη έκτη τάξεις των Ημιγυμνασίων, των Αστικών Σχολών και των Παρθεναγωγείων. Είναι φανερό ότι το Διάταγμα προσπαθεί να εξομοιώσει και να τοποθετήσει σε ισότιμη βάση την εκπαίδευση που παρέχεται στις «παλιές και στις νέες χώρες» του Ελληνικού Κράτους. Σκοπός της Κυβέρνησης ήταν να αφομοιώσει τα σχολεία της νέας Ελλάδας με εκείνα της παλιάς και να αναλάβει τη διοίκησή τους.
Τον Οκτώβριο του 1914 ο Γενικός Διοικητής των Νήσων του Αιγαίου στέλνει από τη Μυτιλήνη στις Εφορείες των Σχολείων της Ικαρίας απόφαση του Υπουργείου των Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, βάσει της οποίας οι Εφορείες πρέπει να μισθοδοτούν τους δασκάλους, όπως έκαναν και στο παρελθόν, μέχρι το νόμιμο διορισμό τους. Ακολουθούν κι άλλες διαταγές της Διοίκησης και απαντήσεις της τοπικής αυτοδιοίκησης με θέμα την πληρωμή των δασκάλων. Η αλληλογραφία αυτή φανερώνει ένταση στις σχέσεις των δύο πλευρών και δείχνει αφενός ότι η Κυβέρνηση δεν έχει ακόμη τους πόρους να υποστηρίξει πλήρως τα σχολεία των νέων χωρών, αφετέρου ότι οι Δημοτικές Αρχές και οι Σχολικές Εφορείες του νησιού δεν εφαρμόζουν τις εντολές που τους δίνει η Κυβέρνηση, διότι υποστηρίζουν πως δεν έχουν τα έσοδα που απαιτούνται για τους μισθούς των εκπαιδευτικών.
Οι Ικαριώτες δεν υποδέχθηκαν ομοιόμορφα τις καινούργιες διαταγές και εγκυκλίους. Άλλοι δυσανασχέτησαν με την αφαίρεση δικαιοδοσιών από τις Δημαρχίες και τις Σχολικές Εφορείες, ενώ άλλοι τη θεώρησαν πολύ θετική και απαραίτητη. Οι δεύτεροι μάλιστα κατηγορούσαν τους τοπικούς άρχοντες του νησιού για αναξιοκρατικό διορισμό δασκάλων, διότι, σύμφωνα με τις καταγγελίες τους, συχνά τους επέλεγαν με βάση τις πολιτικές φιλίες και όχι τις γνώσεις και τις ικανότητές τους.
Τα θύματα της αντιπαράθεσης και της ασυνεννοησίας ανάμεσα στο Κράτος και την τοπική αυτοδιοίκηση ήταν οι δάσκαλοι του νησιού, καθώς και οι δύο πλευρές συμφωνούσαν ότι εκείνη την εποχή οι δάσκαλοι ζούσαν μέσα στη φτώχεια, είτε γιατί ο μισθός ήταν χαμηλός είτε γιατί δεν πληρώνονταν τακτικά . Σιγά – σιγά βέβαια στα επόμενα χρόνια η κατάσταση εξομαλύνεται , καθώς το Κράτος οργανώνει τα οικονομικά του και αναλαμβάνει πλήρως τη χρηματοδότηση των σχολείων και τη μισθοδοσία όλων των δημοσίων υπαλλήλων.
Όπως ανέφερα και παραπάνω, η έλλειψη Γυμνασίου από το νησί ήταν καταφανής και θλιβερή, διότι λιγοστοί μαθητές από αυτούς που τελείωναν τη στοιχειώδη εκπαίδευση είχαν την οικονομική δυνατότητα να μετοικούν, για να συνεχίσουν τις σπουδές τους. Και αυτό συνέβαινε σε μια νέα χώρα που προσπαθούσε να αναπτυχθεί και να αξιοποιήσει όλο το ανθρώπινο δυναμικό της, με συνέπεια η ανάγκη και η θέληση για περισσότερη μόρφωση να είναι πολύ μεγάλη,
Ένα χαρακτηριστικό της δίψας που είχαν τα Ικαριωτόπουλα για μόρφωση είναι το ότι από το 1916 εμφανίζεται πια μια πλειάδα Ικαρίων πτυχιούχων δασκάλων, οι οποίοι καλύπτουν τις εκπαιδευτικές ανάγκες του νησιού. Κατά το σχολικό έτος 1916-17 κάποια δημοτικά σχολεία του νησιού μας έχουν ήδη έξι τάξεις. Το Ωρολόγιο Πρόγραμμα των εξατάξιων Δημοτικών Σχολείων, σύμφωνα με Διάταγμα του 1913, περιλάμβανε τα εξής μαθήματα, όχι ανά τάξη , αλλά συνολικά : Θρησκευτικά, Ελληνική Γλώσσα, Ιστορία, Πατριδογνωσία και Γεωγραφία, Φυσική Ιστορία, Φυσική και Χημεία, Αριθμητική, Γεωμετρία, Ιχνογραφία, Καλλιγραφία, Χειροτεχνία, Ωδική και Γυμναστική.
Το σχολικό έτος 1916 - 17 λειτούργησε στον Άγιο Κήρυκο η Α΄ τάξη Γυμνασίου ως ιδιωτική, με την άδεια όμως του Υπουργείου, και με την οικονομική υποστήριξη των απόδημων Ικαρίων. Με ενέργειες των τότε πολιτευόμενων και βουλευτών Ιωάννη Μαλαχία, γιατρού, και Χαράλαμπου Παμφίλη, δικηγόρου , αλλά και άλλων προυχόντων, το Σεπτέμβριο του 1917 προστέθηκε στο Σχολαρχείο και λειτούργησε κατά το σχολικό έτος 1917- 18 πρώτη Τάξη Γυμνασίου, δημόσια και αναγνωρισμένη πια από το Κράτος. Σταδιακά και με συνεχή αγώνα των κατοίκων του νησιού, το Υπουργείο πρόσθετε τάξεις, ενώ παράλληλα λειτουργούσαν και οι ιδιωτικές, μέχρι να ολοκληρωθεί η δημιουργία του πρώτου Δημόσιου Γυμνασίου στην Ικαρία το σχολικό έτος 1923 - 24. Από το σχολικό έτος 1929 – 30, βάσει νέου νόμου ( 4373 / 13-8-1929 ), όλα τα Γυμνάσια της χώρας περιλαμβάνουν έξι ετήσιες τάξεις, ενώ όλα τα Δημοτικά στο νησί ήταν πια εξατάξια. Έτσι καταργήθηκαν τα Ελληνικά Σχολεία ή τα Ημιγυμνάσια, όπου λειτουργούσαν Γυμνάσια. Το Ωρολόγιο Πρόγραμμα των υποχρεωτικών μαθημάτων του Γυμνασίου, σύμφωνα με Διάταγμα του 1931, ήταν το εξής : Θρησκευτικά, Αρχαία Ελληνικά, Νέα Ελληνικά, Γαλλικά, Ιστορία, Μαθηματικά – Κοσμογραφία, Φυσιογνωστικά, Γεωγραφία, Υγιεινή, Τεχνικά, Ωδική, Φιλοσοφική Προπαιδεία και Γυμναστική.
Οι έξι αυτές Γυμνασιακές τάξεις, που αποτελούν τη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα, κατά τη διάρκεια των χρόνων που ακολουθούν άλλοτε ονομάζονται συνολικά Γυμνάσιο, άλλοτε συνοδεύονται από διτάξιο Προγυμνάσιο ( οπότε τα έτη του Δημοτικού γίνονται πάλι για ένα διάστημα τέσσερα ), άλλοτε μοιράζονται σε Γυμνάσιο - Λύκειο , ανάλογα πάντα με τις εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις που επιχειρούν μέχρι σήμερα οι διάφορες κυβερνήσεις της χώρας.
Από το 1916 μέχρι το 1926 το Γυμνάσιο του Αγίου Κηρύκου δεν είχε μόνιμη στέγη. Όλες οι τάξεις του , ιδιωτικές και δημόσιες, στεγάζονταν σε διάφορα σπίτια .
Οι Ικάριοι της Αμερικής ήταν αυτοί που συνέλαβαν την ιδέα της ανέγερσης Γυμνασιακού κτιρίου και αποφάσισαν να διενεργήσουν εράνους σε όλους τους επί μέρους συλλόγους αποδήμων. Με τα χρήματα που συγκέντρωσαν, περίπου 80.000 δολάρια, χρηματοδότησαν τις οικοδομικές εργασίες, ενώ αγόρασαν 2.000 τόμους για τη σχολική βιβλιοθήκη, ένα ραδιόφωνο και τα ηλεκτρικά κουδούνια. Προικοδότησαν επίσης το Γυμνάσιο με ένα σεβαστό χρηματικό ποσό, κατατεθειμένο στην Εθνική Τράπεζα Ελλάδος, από τους τόκους του οποίου ενισχύονταν οι άποροι μαθητές. Αυτό το ποσό όμως εξανεμίστηκε στη διάρκεια της κατοχής.
Τα σχέδια του κτιρίου ανέλαβε να εκπονήσει ο Βέλγος μηχανικός Ευγένιος Ντυμπρέ, που εργαζόταν με σύμβαση στη Νομομηχανική Υπηρεσία Σάμου, ενώ ο ίδιος έκανε και την επίβλεψη του έργου. Η πενταμελής επιτροπή που ορίστηκε, για να διαχειρίζεται τα χρήματα και να παρακολουθεί την ανέγερση, προσέλαβε ως επιστάτη τον εξαίρετο μάστορα Γεώργιο Φουντούλη. Η θεμελίωση του Γυμνασιακού μεγάρου έγινε το Μάιο του 1924. Τα εγκαίνιά του έγιναν τον Απρίλιο του 1926. Έτσι η Ικαρία απέκτησε πια ένα μεγαλόπρεπο νεοκλασικό κτίσμα, ικανό να στεγάσει τις Γυμνασιακές τάξεις που υπήρχαν τότε, αλλά και το πλήρες εξατάξιο Γυμνάσιο που διαμορφώθηκε το 1929.
Παράλληλα όμως από τη δεκαετία του 1920 και μετά χτίζονταν ή επεκτείνονταν διδακτήρια, κυρίως με τις εισφορές των απανταχού Ικαριωτών και σε μεγάλο βαθμό την προσωπική εργασία των χωριανών, για να στεγάσουν τα πολλά Δημοτικά Σχολεία του νησιού μας. Και ήταν πολλά, διότι οι μεγάλες αποστάσεις ανάμεσα στα χωριά και η έλλειψη δρόμων δεν επέτρεπαν την καθημερινή μετακίνηση των μικρών παιδιών.
Σύμφωνα με στατιστική έκθεση του Γραφείου της Επιθεωρήσεως Δημοτικής Εκπαιδεύσεως Σάμου, την οποία δημοσιεύει ο Λεωνίδας Σπανός στα «Ικαριακά Χρονικά», κατά το σχολικό έτος 1921 – 1922 στην Ικαρία και τους Φούρνους λειτούργησαν 41 Δημοτικά σχολεία και σε αυτά φοίτησαν 3.030 παιδιά συνολικά , από τα οποία τα 1.800 ήταν αγόρια και τα 1.230 κορίτσια. Μας εντυπωσιάζει το ποσοστό των μαθητών επί του συνολικού πληθυσμού των δύο νησιών, ο οποίος ήταν 12.059 κάτοικοι, με βάση την απογραφή του 1920, εφόσον μιλάμε για ένα 25% . Όμως και ο μεγάλος αριθμός των κοριτσιών που φοιτούσαν στα σχολεία είναι εντυπωσιακός. Πρόκειται για στοιχεία που δείχνουν την εκτίμηση της γνώσης και τον πόθο για μόρφωση, καθώς και τον παραμερισμό των προκαταλήψεων και των παλιότερων αντιλήψεων σχετικά με τη θέση και το ρόλο της γυναίκας.
Το 1927 οι αριθμοί αυτοί παρουσιάζονται μειωμένοι, αφού, σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Τσαπαλιάρη , συνολικά στην Ικαρία λειτουργούσαν 38 Δημοτικές Σχολές, 1 Ημιγυμνάσιο και 1 Γυμνάσιο, και σε αυτά φοιτούσαν 2.410 μαθητές. Συγκεκριμένα το Τμήμα Φαναρίου είχε 16 Δημοτικές Σχολές, 1 Γυμνάσιο και 1.100 μαθητές. Το Τμήμα Μεσαρίας 11 Δημοτικές Σχολές, 1 Ημιγυμνάσιο και 670 μαθητές. Τέλος το Τμήμα Περαμερίας 11 Δημοτικές Σχολές και 640 μαθητές. Ανάμεσα σε αυτές ήταν και του γειτονικού σας Φραντάτου με 100 μαθητές. Ο Γεώργιος Λομβαρδάς του Πελοπίδα μας δίνει την πληροφορία ότι το 1929 τα Δημοτικά σχολεία στο νησί μας είχαν αυξηθεί σε 46.
Στα δύσκολα χρόνια της Κατοχής τα σχολεία του νησιού μας λειτούργησαν, έστω και με διαλείμματα, παρά τις ελλείψεις διδασκόντων, βιβλίων, γραφικής ύλης. Η πείνα, η ανέχεια, ο φόβος δε στάθηκαν εμπόδιο για τα περισσότερα Ικαριωτόπουλα να παρακολουθούν τα μαθήματα που διδάσκονταν στα σχολεία.
Μετά την απελευθέρωση άρχισαν πάλι πλούσιες οι δωρεές σε χρήματα, σε γραφική ύλη, σε είδη ρουχισμού, σε εξοπλισμό από τους Ικαριώτες, μετανάστες και κατοίκους, για όλα τα σχολεία του νησιού. Κατά τη δεκαετία του 1950 για παράδειγμα το Γυμνάσιο απέκτησε 2 αργαλειούς, πλήρη μικροφωνική συσκευή, άλλους 600 τόμους βιβλίων, μία φωτογραφική μηχανή, γραφομηχανή, πολύγραφο. Το ίδιο διάστημα στο Γυμνάσιο λειτουργούσε Ταμείο Απόρων μαθητών, στο οποίο πρόσφεραν χρήματα πολλοί συμπατριώτες μας, για την οικονομική ενίσχυση των παιδιών που θα εγκατέλειπαν το σχολείο χωρίς αυτήν.
Μέσα στη δεκαετία του 1950 επίσης διατυπώθηκε από πολλές πλευρές το αίτημα για ολοκλήρωση του ΗμιγυμνασίουΕυδήλου, αλλά χωρίς αποτέλεσμα . Το 1953 οι ομογενείς αποφάσισαν να χρηματοδοτήσουν την κατασκευή της νέας πτέρυγας του Γυμνασίου Αγίου Κηρύκου, καθώς είχε εγκαταλειφθεί ένα μέρος του παλιού κτιρίου λόγω επικινδυνότητας.
Το Γυμνάσιο του Αγίου Κηρύκου κάλυψε για πολλά χρόνια τις εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών όλης της Ικαρίας και των Φούρνων, αφού ήταν το μοναδικό. Μέχρι να συμπληρωθεί με τάξεις το Ημιγυμνάσιο του Ευδήλου και να συσταθούν τα Γυμνάσια Ραχών και Φούρνων, όσοι μαθητές ήθελαν να συνεχίσουν τις σπουδές τους στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση έπρεπε να έλθουν στον Άγιο Κήρυκο. Τα παιδιά που προέρχονταν από το Καταφύγι και κάτω και μέχρι το Χρυσόστομο ανεβοκατέβαιναν καθημερινά με τα πόδια στο Σχολείο. Τα παιδιά που προέρχονταν από τα πιο πέρα χωριά της Ικαρίας και από τους Φούρνους νοίκιαζαν δωμάτια στον Άγιο, όπου έμεναν συνήθως μόνα τους, και στα σπίτια τους πήγαιναν τις διακοπές και τα Σαββατοκύριακα, αν ο καιρός το επέτρεπε. Όλοι θα έχετε ακούσει ιστορίες για τις δύσκολες συνθήκες διαβίωσης και μόρφωσης αυτών των μικρών μαθητών, και για τις αδιανόητες , για τα σημερινά δεδομένα, διαδρομές από τα μονοπάτια του βουνού, για να πάνε σπίτι τους ή να γυρίσουν στον Άγιο. Παρ’ όλα αυτά ήθελαν όσο τίποτα άλλο, και τα παιδιά και οι γονείς τους, να μάθουν γράμματα.
Το Ελληνικό Δημόσιο ναι μεν συντηρούσε οικονομικά την Εκπαίδευση στον τόπο μας, αλλά δεν έπαψαν και οι απανταχού Ικαριώτες να συνεισφέρουν με κάθε τρόπο στην υπόθεση της Παιδείας στο νησί μας. Έτσι η Πανικαριακή Αδελφότητα Αμερικής έχει συστήσει Επιτροπή Υποτροφιών, η οποία μέχρι σήμερα συγκεντρώνει χρήματα για τις Πανεπιστημιακές σπουδές των αριστούχων μαθητών , που αποφοιτούν από τα σχολεία της Μέσης Εκπαίδευσης του νησιού μας.
Από κληροδοτήματα Ικαρίων της Αμερικής προέρχονται και οι υποτροφίες πρωτοβάθμιων και δευτεροβάθμιων σπουδών για Ικαριωτόπουλα στο Αμερικάνικο Κολέγιο Αθηνών.
Ενδεικτικά αναφέρω μερικές ακόμη συγκινητικές προσφορές, όπως αυτές αποτυπώνονται σε τεύχη του περιοδικού «Ικαριακά»:
Μέσα στη δεκαετία του 1960 το τμήμα της Πανικαριακής Αδελφότητας Αμερικής « Γεώργιος Σπανός» έστειλε σε όλα τα δημοτικά σχολεία της Ικαρίας όργανα Φυσικής – Πειραματικής.
Το 1972 από τη διαχείριση του 68ου Συνεδρίου της Πανικαριακής Αδελφότητας Αμερικής, που έγινε στην Ελλάδα, έμεινε στην Εθνική Τράπεζα το ποσό των 37.000 δρχ. Κατ’ εντολή του Προέδρου Ζαχαρία Κοζαμάνη το ποσό μοιράστηκε ως εξής : 17.500 δρχ. έμβασμα για το Νοσοκομείο και από 8.750 δρχ. στα Γυμνάσια Αγίου Κηρύκου και Ευδήλου.
Το 1973 ο ευεργέτης του Ευδήλου Εμμανουήλ Κατσούλης δώρισε 8 ηλεκτρικές σόμπες στο Γυμνάσιο Ευδήλου.
Το 1976 ο Ανδρέας και η Σοφία Καρναβά πρόσφεραν στο Δημοτικό Σχολείο του Φραντάτου 90.000 δρχ. , για να κατασκευαστούν παιδική χαρά, περίφραξη του προαύλιου και νέες πόρτες σε αντικατάσταση των φθαρμένων.
Στο μεταξύ κατά το σχολικό έτος 1971 – 1972 το Ημιγυμνάσιο του Εδήλου απέκτησε και τη Τετάρτη Τάξη , ενώ από το 1972 – 73 ολοκληρώθηκε ως πλήρες εξατάξιο Γυμνάσιο. Περίπου 10 χρόνια αργότερα, το 1984, ιδρύθηκε και το Γυμνασιακό Παράρτημα των Ραχών με τις Λυκειακές του Τάξεις .
Από τη δεκαετία του 1980 και μετά κλείνουν πολλά Δημοτικά σχολεία, ενώ αρκετά είχαν κλείσει νωρίτερα. Ο κύριος λόγος ήταν ότι οι κάτοικοι των μικρών χωριών, και κατά συνέπεια οι μαθητές των σχολείων τους, λιγοστεύουν. Μετοικούν στην Αθήνα ή στα μεγαλύτερα χωριά του νησιού. Ένας άλλος λόγος ήταν η κρατική χρηματοδότηση της μεταφοράς των μαθητών σε πολυθέσια σχολεία του νησιού, όπου οι μαθησιακές δυνατότητες είναι σαφώς μεγαλύτερες και τα εκπαιδευτικά αγαθά πολύ περισσότερα. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι κάθε τάξη έχει το δάσκαλο της, ενώ τα τελευταία χρόνια παρέχουν επιπλέον τη διδασκαλία ξένων γλωσσών, πληροφορικής, γυμναστικής, μουσικής, καλλιτεχνικών, από ειδικευμένους καθηγητές, καθώς και τη λειτουργία Ολοήμερων τμημάτων, τάξεων υποδοχής και ειδικών τάξεων. Όλα αυτά λειτουργούν ως ισχυρό κίνητρο, για να προτιμήσουν οι γονείς τα πολυθέσια σχολεία. Αναπόφευκτα τα μονοθέσια όλο και μειώνονται, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι μειώνεται και η προσφορά τους στην παιδεία και τη μόρφωση των Ικαριωτών. Ζωντανή απόδειξη τα τόσα παιδιά που αποφοίτησαν από αυτά έχοντας στέρεες γνώσεις, χάρη στις οποίες συνέχισαν τις σπουδές τους τα περισσότερα στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και από αυτά σημαντικός αριθμός στην τριτοβάθμια . Όλοι ακούμε συχνά για το μεράκι και την ευσυνειδησία των παλιών δασκάλων, οι οποίοι αν και αποκομμένοι σε μακρινά χωριά, αβοήθητοι στο έργο τους, έδιναν την ψυχή τους, για να μάθουν τα παιδιά γράμματα, ακόμη και με μεθόδους που σήμερα θεωρούμε αντιπαιδαγωγικές και απαράδεκτες.
Φτάνουμε έτσι στο παρόν της Εκπαίδευσης στην Ικαρία και τα σχολεία που λειτουργούν στο νησί μας είναι τα εξής:
Στο Δήμο Αγίου Κηρύκου η Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση έχει δύο Ολοήμερα Νηπιαγωγεία, στον Άγιο Κήρυκο και στο Χριστό, δύο εξαθέσια Ολοήμερα Δημοτικά, στον Άγιο Κήρυκο και στον Άγιο Παντελεήμονα, ένα διθέσιο Ολοήμερο στο Ξυλοσύρτη και ένα μονοθέσιο στο Περδίκι. Η Δευτεροβάθμια έχει ένα Γυμνάσιο και ένα Γενικό Λύκειο, ενώ λειτουργεί και Δημόσιο Ινστιτούτο Επαγγελματικής Κατάρτισης ( ΙΕΚ).
Στο Δήμο Ευδήλου η Πρωτοβάθμια έχει δύο Ολοήμερα Νηπιαγωγεία , στον Εύδηλο και στο Καραβόσταμο, ένα εξαθέσιο Ολοήμερο Δημοτικό στον Εύδηλο και ένα διθέσιο στο Καραβόσταμο. Η Δευτεροβάθμια έχει ένα Γυμνάσιο, ένα Γενικό Λύκειο, ένα Επαγγελματικό Λύκειο και μία Επαγγελματική Σχολή.
Στο Δήμο Ραχών η Πρωτοβάθμια έχει ένα Ολοήμερο Νηπιαγωγείο στον Άγιο Δημήτριο και παράρτημα Νηπιαγωγείου στο Καρκινάγρι, ένα εξαθέσιο Ολοήμερο Δημοτικό στο Χριστό και τρία διθέσια, στον Άγιο Πολύκαρπο, στις Καστανιές και στο Καρκινάγρι. Η Δευτεροβάθμια έχει ένα Γυμνάσιο και τις τρεις Λυκειακές τάξεις.
Όσο για τους μαθητές, κατά το σχολικό έτος 2008 – 2009 στην Πρωτοβάθμια συνολικά φοίτησαν 530 παιδιά, ενώ στη Δευτεροβάθμια 470.
Ένα πρόσφατο σημαντικό δεδομένο για το νησί μας είναι η ίδρυση και η λειτουργία στο Καραβόσταμο, από την περασμένη σχολική χρονιά , του Σχολείου Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης Ικαρίας , το οποίο περιλαμβάνει Νηπιαγωγείο και Δημοτικό. Αρκεί να αναλογιστούμε τα παιδιά που έμεναν χωρίς καμία εκπαίδευση τόσα χρόνια ή τις οικογένειες που μετοίκησαν στην Αθήνα σε αναζήτηση Ειδικών Σχολείων, προκειμένου να προσφέρουν στα παιδιά τους κάθε δυνατή βοήθεια. Η ίδρυση του Σχολείου αυτού κατά κύριο λόγο οφείλεται στις προσπάθειες του Γραφείου Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, το οποίο συστήθηκε και λειτουργεί στο νησί μας από το 2004. Η συμβολή και η αποτελεσματικότητά του στην αντιμετώπιση των όποιων προβλημάτων της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης και η εξυπηρέτηση των αναγκών που έχουν τα Δημοτικά του νησιού μας είναι πολύ σημαντική και αναγνωρισμένη.
Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι οι μορφωτικές δυνατότητες που έχουν πλέον τα Ικαριωτόπουλα είναι σαφώς μεγαλύτερες και ποικίλες, συγκριτικά με άλλες εποχές . Απόδειξη είναι η καθολική πλέον φοίτηση των παιδιών, αλλά και οι επιτυχίες που σημειώνουν, είτε στις Πανελλαδικές Εξετάσεις είτε σε άλλες εκπαιδευτικές και επαγγελματικές επιλογές τους.
Παρ’ όλα αυτά κάτι έχει αλλάξει, σε σχέση με εκείνες τις παλιότερες εποχές, στον τρόπο που αντιμετωπίζουμε και αξιολογούμε, ως κοινωνία συνολικά, το Σχολείο και την παιδεία που παρέχει. Όλοι νιώθουμε ότι έχει αποδυναμωθεί ο πόθος για τη μόρφωση, η αγάπη για τα γράμματα, η εκτίμηση για το όποιο Σχολείο. Ένας μεγάλος αριθμός παιδιών και γονιών θεωρούν τη φοίτηση σε αυτό απλώς υποχρεωτική για την απόκτηση ενός τίτλου σπουδών απαραίτητου στη ζωή. Τίποτα περισσότερο. Και ένας μεγάλος αριθμός εκπαιδευτικών δε νιώθουν «λειτουργοί», αμφιβάλλουν για το ρόλο τους, δεν «πιστεύουν» στο έργο τους. Πολλές είναι οι αιτίες γι’ αυτήν την κατάσταση, τις οποίες μπορούμε να συμπυκνώσουμε στον όρο «σχολική κρίση». Και είναι γεγονός ότι αυτή η κρίση πλήττει, σε διαφορετικό βέβαια βαθμό, όλες τις χώρες του δυτικού κόσμου.
Ο κόσμος που μας περιβάλλει έχει χάσει πια τα σαφή περιγράμματά του, έχει αποκτήσει μιαν απίστευτη ρευστότητα. Ο κόσμος αυτός αλλάζει πολύ γρήγορα, και προπαντός αλλάζει ολοένα και πιο γρήγορα, με γεωμετρική πρόοδο, θάλεγε κάποιος. Και οι παλιότεροι και οι νέοι αντιλαμβάνονται αυτήν την τρομακτική επιτάχυνση και τη βιώνουν ως ανησυχία, αβεβαιότητα, ανασφάλεια, απογοήτευση.
Πώς θα αντιμετωπίσει η Παιδεία αυτούς τους συνεχείς μετασχηματισμούς και τις ιλιγγιώδεις ταχύτητες; Πώς θα καταφέρει να ισορροπήσει στους κόλπους της την αλματώδη πρόοδο του τεχνικού πολιτισμού με την αργή πορεία του πνευματικού πολιτισμού; Πώς θα μεταγγίσει στους νέους το εύρος των θετικών επιστημών, αλλά και το βάθος των ανθρωπιστικών; Πώς θα συνταιριάξει την ανάγκη για ειδίκευση και καλλιέργεια; Πώς θα μεταδώσει στους αυριανούς πολίτες ιδανικά και αξίες, για να έχει ο κόσμος μας ελπίδες καλυτέρευσης; Είναι μερικά από τα «πώς», στα οποία πρέπει να απαντήσει η σύγχρονη Εκπαίδευση. Η ελληνική Πολιτεία δυστυχώς και σε γενικές γραμμές δε φαίνεται να υιοθετεί καθαρές και συγκεκριμένες αρχές, ούτε εφαρμόζει ένα καλομελετημένο και συνειδητά καθορισμένο πρόγραμμα. Απεναντίας η επιλογή των μαθημάτων, ο τρόπος διδασκαλίας, η διαδικασία αξιολόγησης, ο συνολικός εκπαιδευτικός προγραμματισμός και η σχολική οργάνωση , συνήθως χαρακτηρίζονται από προχειρότητα, σπασμωδικότητα και ασυνέπεια .
Η αντίδραση λοιπόν μαθητών, γονιών, εκπαιδευτικών, όπως την περιέγραψα παραπάνω, είναι λογική και αναμενόμενη. Η ρευστότητα και η ταχύτητα έχουν εισβάλει και στο χώρο της Εκπαίδευσης, με συνέπεια να κλονίζεται η εμπιστοσύνη τους προς το Σχολείο.
Όμως ταυτόχρονα δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το Σχολείο και η μόρφωση που παρέχει, παρ’ όλα τα προβλήματά τους, είναι το ισχυρότερο και πιο αποτελεσματικό μέσο που διαθέτουν οι σύγχρονες κοινωνίες, για να πλάσουν νέους ανθρώπους σκεπτόμενους, καταρτισμένους, καλλιεργημένους, απαιτητικούς και δυναμικούς. Γι ’ αυτό οφείλουμε , ο καθένας από το πόστο και το ρόλο του, να οραματιστούμε και να αγωνιστούμε για το Σχολείο του μέλλοντός μας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου