ΑΜΠΕΛΑΚΙΑ ΛΑΡΙΣΑΣ

ΜΕΛΙΝΑ ΚΡΙΤΣΩΤΑΚΗ

on 18/04/2016  

Μακριά από τους θορύβους της πόλης και την άναρχη δόμηση, χτισμένο σε μια πλαγιά του όρους Κίσσαβος, “στέκει” αυτό το αρχοντοχώρι. Οι Δανιήλ Φιλιπίδης και Γρηγόριος Κωνσταντάς γράφουν στη “Νεωτερική Γεωγραφία” πως βρίσκεται “ … σε μικρή απόσταση από την Κοιλάδα ως μισή ώρα μακριά από την δεξιά όχθη του Πηνειού και ως τρεις από τη θάλασσα προς δύσι, εις μια τοποθεσία κρημνώδη και λακκώδη … ”. Φημίζεται για την οικονομική ανάπτυξη που παρουσίασε κατά το παρελθόν, χάριν της βαφής των νημάτων με κόκκινο χρώμα που έκαναν οι κάτοικοί του από την επεξεργασία ενός ξερόχορτου, του ριζαρίου (ρούβια, Rubia Tinctorum). Αναφερόμαστε στα Αμπελάκια, τα οποία διοικητικά ανήκουν στο Δήμο Τεμπών του Νομού Λάρισας. Στο χωριό συναντά κανείς, σήμερα, πολλά παλιά (αναπαλαιωμένα κάποια) αρχοντικά. Ανάμεσά τους το φρουριακής μορφής πέτρινο, τριώροφο οίκημα του Γεωργίου Μαύρου ή Σβαρτς με τα ξυλόγλυπτα ταβάνια και τις ναϊφ τοιχογραφίες το οποίο αγοράστηκε το 1965 από το Ελληνικό Δημόσιο και είναι επισκέψιμο για το κοινό.

Περπατώντας στα σοκάκια του χωριού σίγουρα θα νιώσετε κάτι από την αίγλη της παλιάς εποχής. Τότε που εκμεταλλευόμενοι οι κάτοικοι την πορφύρα πωλούσαν τα κόκκινα νημάτά τους παντού σε όλη την Ευρώπη. Όταν το 18ο αι. στον θεσσαλικό κάμπο δούλευαν όλοι στα τσιφλίκια των μπέηδων, στα Αμπελάκια κάθε οικογένεια λειτουργούσε και από μία μικρή οικοτεχνία βαφής βαμβακερών νημάτων. Μάζευαν το φυτό που φύεται σε αφθονία στις πλαγιές του Κίσσαβου, έκοβαν τη ρίζα του, την άφηναν στον ήλιο να ξεραθεί και την άλεθαν στο μύλο. Παράλληλα έγνεθαν το βαμβάκι σε νήματα τα οποία τα άσπριζαν και μετά από την επεξεργασία τους, στο τέλος, πρόσθεταν τη σκόνη από το ριζάρι. Με τον τρόπο αυτό τα νήματα έπαιρναν ένα στιλπνό, βαθυκόκκινο χρώμα και με αυτά έφτιαχναν ρούχα, βελούδα, φέσια για τους Τούρκους κλπ.

Οι Αμπελακιώτες δεν ήταν πρωτοπόροι μόνο στο εμπόριο που γινόταν κυρίως προς τη Βιέννη, το Παρίσι, τη Μασσαλία, την Οδησσσό και τη Σμύρνη αλλά και στο συνεταιρίζεσθαι. Συντροφίες καταγράφονται από το 1760 στο χωριό για να φτάσουμε στο 1778, χρονολογία ορόσημο, οπότε και για να ανταπεξέλθουν του εξωτερικού ανταγωνισμού ιδρύουν την “Κοινήν Συντροφία και Αδελφότητα των Αμπελακίων”. Πρόεδρος της ανάλαβε ο έμπορος Γεώργιος Μαύρος και η κίνησή τους αυτή καταγράφεται ως πρώτη των σημερινών συνεταιρισμών παγκοσμίως. Ξεκινούν το εγχείρημά τους με γνώμονα το κοινό συμφέρον του χωριού και με αρχικό κεφάλαιο 300.000 γρόσια.

Τα μέλη του συνεταιρισμού έφταναν τις 6.000 από τα οποία τα 4.000 άτομα ήταν από τα Αμπελάκια και τα υπόλοιπα 2.000 από τα γύρω χωριά. Η συμμετοχή είχε οριστεί ανάλογα με τα περιουσιακά στοιχεία του κάθε μέλους και πιο συγκεκριμένα: οι κεφαλαιούχοι κατέβαλαν τα κεφάλαιά τους, οι γαιοκτήμονες τη γη τους για την καλλιέργεια βαμβακιού και ριζαρίου και οι εργάτες την εργασία τους.
Οι γυναίκες και τα παιδιά εργάζονταν στους αγρούς, στα κλωστήρια, στα υφαντήρια και τα βαφεία του συνεταιρισμού. Την αξία των προϊόντων που συλλέγονταν από το Συνεταιρισμό την εκτιμούσαν ειδικοί εμπειρογνώμονες. Οι εργάτες και οι εργάτριες πληρώνονταν με γραμμάτιο για τις εργασίες που πρόσφεραν, πάνω στο οποίο γράφονταν και ο αριθμός των ημερομισθίων που έκαναν.

Ο συνεταιρισμός άκμασε μέχρι το 1812 οπότε και διαλύθηκε. Κυριότερη αιτία ήταν η εκβιομηχάνιση των αγγλικών υφαντουργείων με την εφεύρεση της ανιλίνης, η οποία είχε το ίδιο αποτέλεσμα με το ριζάρι, αλλά ήταν φθηνότερη. Επίσης, η πτώχευση των αυστριακών τραπεζών, η επιδήμια της πανώλης που έπληξε το χωριό αλλά και η δίωξη της “Συντροφίας” από τον Αλή Πασά μέσω της υψηλής φορολογίας που επέβαλε στους Αμπελακιώτες.

Με την ύπαρξη του συνεταιρισμού άλλαξαν πολλά από τα δεδομένα της περιοχής, απόδειξη του ότι το “εμείς” δημιουργεί θετικότερα αποτελέσματα του “εγώ”. Οργανώθηκε υγειονομική περίθαλψη, κατασκευάστηκαν δρόμοι, νοσοκομεία και σχολεία με βιβλιοθήκες ενώ δίδονταν μέχρι και ειδικές ενισχύσεις για ορφανά παιδιά. Στο χώρο των γραμμάτων, η πιο αξιόλογη δράση που έχει να επιδείξει το χωριό είναι η ίδρυση το 1749 του “Ελληνομουσείου” από το οποίο πέρασαν πολλοί γνωστοί Έλληνες δάσκαλοι όπως ο Γρηγόριος Κωνσταντάς, ο Ευγένιος Βούλγαρης, ο Νεόφυτος Δούκας κ.ά. Μάλιστα, με έξοδα των κατοίκων ο Άνθιμος Γαζής, που βρέθηκε να διδάσκει για 3 μήνες στο σχολείο, έγραψε το “Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας” το οποίο τυπώθηκε στη Βιέννη το 1809.

Μετά την πτώχευση της “Κοινής Συντροφίας” το σχολείο παρήκμασε και αντικαταστάθηκε η λειτουργία του από την Μανιάρειο Σχολή, κληροδότημα του Αμπελακιώτη Διαμαντή Μάνιαρη μέχρι το 1928 οπότε και κατέρρευσε το οίκημα από σεισμό. Σήμερα, τα Αμπελάκια έχουν περίπου 300 μόνιμους κατοίκους και είναι χαρακτηρισμένα ως Παραδοσιακός Οικισμός. Οι παραδοσιακές πέτρινες βρύσες του χωριού μαρτυρούν ακόμη την ευμάρεια του παρελθόντος ενώ οι λίγοι, πια, νέοι ασχολούνται κυρίως με την οικοδομή και την κτηνοτροφία.