Τα Ιστορικά Σχολεία

Απόσπασμα από την εισήγηση του Αθανασίου Δάλλα στην Ημερίδα για τα Πρότυπα Σχολεία – Αθήνα, Παλαιά Βουλή, 20 Ιουνίου 2009

Τρία σχολεία μέσης εκπαίδευσης μπορούν να διεκδικήσουν τον τίτλο “Ιστορικά Σχολεία”, η Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων (το αρχαιότερο από τα εν λειτουργία σχολεία της επικράτειας), η Βαρβάκειος Σχολή Αθηνών και η Ιωνίδειος Σχολή Πειραιά. Αυτά τα σχολεία αριθμούν ζωή μεγαλύτερη των 150 ετών και η ιστορία τους έχει καταστεί αναπόσπαστο τμήμα της ιστορίας του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους.

Η Ελλάδα, αμέσως μετά την απελευθέρωση της από τούς Οθωμανούς, προσπαθούσε να στηθεί στα πόδια της, να οργανωθεί σαν κράτος και να διαμορφώσει τη εθνική της συνείδηση και την πολιτιστική της ταυτότητα. Πρωταρχικός στόχος παρέμενε πάντα η μόρφωση του λαού, αλλά τα χρήματα που διέθετε η πατρίδα δεν επαρκούσαν ούτε καν για την περίθαλψη των οικογενειών των  θυμάτων του αγώνα. Τότε εκδηλώθηκε το μεγάλο πατριωτικό κίνημα των Εθνικών Ευεργετών. Μυημένοι οι περισσότεροι στη Φιλική εταιρεία και διαποτισμένοι από το πνεύμα και τα οράματα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού διέθεσαν τεράστιες περιουσίες για την μόρφωση και την πνευματική ανύψωση του γένους.

Οι αδελφοί Ζωσιμάδες ιδρύουν το 1828 στην γενέτειρά τους, τα σκλαβωμένα ακόμη Γιάννινα, τη “Ζωσιμαία Σχολή”, χρηματοδοτούν τη “Ελληνική βιβλιοθήκη” του Αδαμάντιου Κοραή και την δωρεάν διανομή βιβλίων στους δασκάλους και στους μαθητές όλων των σχολείων της ελεύθερης Ελλάδας, διαθέτουν τους οικονομικούς πόρους για την έκδοση της Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας και προσφέρουν την, εκ 15.000 περίπου νομισμάτων, “Αρχαιολογική Συλλογή” τους επί της οποίας βασίστηκε η ίδρυση του Νομισματικού Μουσείου της Αθήνας.

Στον Πειραιά ιδρύεται το 1847 η Ιωνίδειος Σχολή με χρήματα που προσέφερε ο Κωνσταντίνος Ιωνίδης και στην Αθήνα το 1854 ιδρύεται η Βαρβάκειος Σχολή με πόρους που διατέθηκαν από τον Ιωάννη Βαρβάκη  “διά νά διδάσκηται καί μαθητεύηται ή νεαρά έλληνική νεολαία πρός μίμησιν τών πρώτων αίώνων».

Αυτά τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, αν και λειτούργησαν ανεξάρτητα το ένα από το άλλο και σε αστικά κέντρα με διαφορετική – από άποψη κοινωνική, πολιτιστική και οικονομική – σύνθεση πληθυσμού, κατόρθωσαν να αναπτύσσονται συνεχώς και να προσφέρουν, για περισσότερα από 150 χρόνια, σπουδαίο εκπαιδευτικό έργο. Προσπαθώντας να ερμηνεύσουμε αυτό το φαινόμενο και να εντοπίσουμε τα κοινά γνωρίσματα και χαρακτηριστικά αυτών των σχολείων, καταλήγουμε στις παρακάτω διαπιστώσεις:

·         Ο Νικόλαος Ζωσιμάς, ο Κωνσταντίνος Ιωνίδης και ο Ιωάννης Βαρβάκης διέθεσαν τα χρήματά τους για την οικοδόμηση των διδακτηρίων και για την κάλυψη των λειτουργικών δαπανών των σχολείων, καθορίζοντας στις διαθήκες τους φορείς και τον τρόπο διαχείρισης της περιουσίας των εκπαιδευτηρίων. Είναι άξιο θαυμασμού το ότι τα συγκεκριμένα κληροδοτήματα είναι σήμερα ιδιαίτερα ενεργά και παραγωγικά και, επί πλέον, διαθέτουν μία αξιοσέβαστη ακίνητη περιουσία.

·         κατ’ εντολή των διαθετών η μόρφωση παρείχετο δωρεάν σε όλα τα ελληνόπουλα, χωρίς κοινωνικές ή άλλου είδους διακρίσεις.

·         οι ίδιοι οι διαθέτες και στη συνέχεια οι διαχειριστές των κληροδοτημάτων τους αποφάσισαν, δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στη σημειολογία, να στεγάσουν τα διδακτήρια σε σπουδαία και μεγαλοπρεπή οικοδομήματα.

·         η εκπαιδευτική πολιτική και η φιλοσοφία λειτουργίας των σχολείων που είχαν καθοριστεί από τους ιδρυτές τους, απέβλεπαν στην ουσιαστική μόρφωση και καλλιέργεια των μαθητών.

·         σε εκτέλεση των καταστατικών όρων των ιδρυμάτων το διδακτικό προσωπικό επιλέγονταν με ιδιαίτερα αυστηρά κριτήρια και τελούσε υπό συνεχή έλεγχο και αξιολόγηση. Οι καθηγητές που δίδασκαν στα σχολεία ήταν οι καλύτεροι καθηγητές της εποχής.

·         είναι αυτονόητο ότι οι μαθητές, για να ανταποκριθούν στις υψηλές απαιτήσεις των σχολείων, έπρεπε να διαθέτουν την αντίστοιχη ικανότητα και να επιδεικνύουν την ανάλογη επιμέλεια. Με το πέρασμα των χρόνων, όταν αυξήθηκε πολύ ο αριθμός των υποψηφίων μαθητών, καθιερώθηκε το σύστημα των εισαγωγικών εξετάσεων ώστε να επιλέγονται οι ικανότεροι απ’ αυτούς.

·         με τα χρόνια, οικοδομήθηκε σταδιακά μία εκπαιδευτική παράδοση που αποτελούσε το σημείο αναφοράς για την περαιτέρω βελτίωση και εξέλιξη αυτών των διδακτηρίων. Κάθε Γυμνασιάρχης μαζί με το διδακτικό προσωπικό φιλοδοξούσαν να παράγουν έργο σημαντικότερο απ’ αυτό του παρελθόντος και να αναδείξουν μαθητές ακόμη πιο σπουδαίους και με μεγαλύτερη προκοπή. Αυτή η αυτοτροφοδοτούμενη άμιλλα, πιστεύω, ότι συνέβαλε αποφασιστικά στην ανάδειξη αυτών των σχολείων σε πολύ σημαντικά και περιώνυμα εκπαιδευτικά ιδρύματα.

·         η προσφορά των αποφοίτων αυτών των σχολείων στην κοινωνία και το έθνος ήταν πολύ μεγάλη, έτυχε της κοινής αναγνώρισης και προσέδωσε αδιαμφισβήτητο κύρος στη Ζωσιμαία, στην Ιωνίδειο και στη Βαρβάκειο.

Συνοψίζοντας τα όσα ανέφερα προηγουμένως, διαπιστώνεται ότι η επιτυχής πορεία και των τριών ιστορικών Γυμνασίων της χώρας, βασίστηκε – διοικητικά, οργανωτικά και εκπαιδευτικά – στις ίδιες αρχές και στους ίδιους κανόνες, δηλαδή:

·         Διοίκηση των σχολείων από αυτόνομο – κατά το μάλλον ή ήττον – φορέα βάσει συγκεκριμένων εκπαιδευτικών και διαχειριστικών αρχών

·         Διασφάλιση, μέσω των Κληροδοτημάτων, των αναγκαίων οικονομικών πόρων

·         Παροχή των υπηρεσιών δωρεάν, χωρίς κοινωνικές ή άλλου είδους διακρίσεις

·         Στέγαση των εκπαιδευτηρίων σε επαρκή και μεγαλοπρεπή κτίρια

·         Πρόγραμμα σπουδών υψηλών απαιτήσεων

·         Επιλογή καθηγητών και μαθητών βάσει αυστηρών και αντικειμενικών κριτηρίων και συνεχής αξιολόγηση διδασκόντων και διδασκομένων

·         Αξιοποίηση του στοιχείου της παράδοσης ως σημείου αναφοράς για σύγκριση, αξιολόγηση και βελτίωση των επιδόσεων του σχολείου

·         Καθολική αναγνώριση, από την κοινωνία, του θετικού τους έργου

Συντάκτης: Αθανάσιος Δάλλας