Το Ελληνικό Σχολείο της Ελληνικής Κοινότητας του Βουκουρεστίου

στο διάστημα 1921-1946

Η ιστορική έρευνα πάνω τις ελληνικές κοινότητες της Ρουμανίας σταμάτησε στο 1900[1]. Εξ αιτίας του ότι το αρχείο της Ελληνικής Κοινότητας χάθηκε για διάφορούς λόγους και οι πηγές πού αφορούν τούτο το θέμα είναι λίγες, η παρούσα εισήγηση σκοπέυει να κάνει ένα γενικό σχέδιο του ελληνικού σχολείου που λειτουργούσε σ¢αυτό το διάστημα, αναφέροντας κάποια προβλήματα που αντιμετώπισε το ελληνικό σχολείο, επιμένοντας στη μεταμόρφωσή του από το Δηματικό με τέσσερις τάξεις προς το Γυμνάσιο, ιδρυσμένο στο 1929 και αναγνωρισμένο από το ελληνικό κράτος στο 1931, βάση του Πρωτοκόλλου από τις 12 Αυγούστου 1931, επίσης και στο προσωπικό που δίδαξε στο ελληνικό σχολείο.

Η έκθεση[2] από το 1924 του διευθυντή του σχολείου, του Δημητρίου Μπανέ, προς το Υουργείο Εκπαίδευσης της Ρουμανίας, που συμπεριλαμβάνει χρήσιμές πληροφορίες για την ανάπτυξη του ελληνικού σχολείου, διευκρινίζεται πως το σχολείο ιδρύθηκε το 1902, με την άδεια του υπουργείου, αριθμό 15 381/1902 και λειτουργεί στην οδό Lucaci, 41, σαν μεικτό δημοτικό σχολείο, με δικό του πρόγραμμα. Δυστυχώς, στο αρχείο του Υουργείου Εκπαίδευσης δε βρήκαμε αναφορές στο 1902 που να υποστηρίξουν αυτό το στοιχείο. Η πρώτη σημείωση[3] για την ύπαρξη ενός ελληνικού σχολείου είναι του 1907, όπου μαθαίνουμε ότι η διυεθύντρια του σχολείου, η Ολυμπία Ιοβανάκη, προκάλεσε έναν εκπρόσωπο του υπουργείου για να συμμετάσχει στις τελικές εξετάσεις του σχολείου. Ο σχολικός επιθεωρητής, ο Simionescu, κοινοποιήσε,[4] στις 10 Απριλίου 1909, στον υπουργό της εκπαίδευσης ότι το ελληνικό σχολείο λειτουργεί με τέσσερις τάξεις στο Δημοτικό και την Πέμπτη τάξη, με ελεύθερα μαθήματα (curs liber), όπου γράφτηκαν 96 μαθητές. Η πρώτη ονομασία του Ελληνικού Σχολείου Κορασίων της Ελληνικής Κοινότητας του Βουκουρεστίου αναφέρεται στο 1911.[5]

Δε θα επιμένουμε πάνω στην ιστορία του Ελληνικού σχολείου πριν το 1921. Προσφέραμε αυτά τα παραδείγματα για να αποδείξουμε πως το σχολείο λειτουργούσε, περίπου συνεχώς, ίσως από το 1902, όπως αναφέραμε, μέχρι το 1921, εκτός το διάστημα 1917-1918, όταν, εξ αιτίας του πόλεμου, το σχολείο έκλεισε ( στο αρχείο του Υπουργείου Εκπαίδευσης δεν υπάρχουν στοιχεία για τη λειτουργεία του σχολείου ).

Στην αλληλογραφία[6] μεταξύ τη Σχολική Εφορία και το Υπουργείο Εκπαίδευσης Ρουμανίας από τις αρχές του 1921, περιλαμβάνει και πληροφορίες σχετικά με το Δημοτικό Σχολείο της Κοινότητας Βουκουρεστίου. Αναφέρεται πως το ωράριο του σχολείου θα εγκριθεί μόνο αν προθέσουν μία ώρα της Ρουμανικής γλώσσας, στις ΙΙη ώς την VIIη τάξη και μία ώρα ζωγραφικής στην κάθε τάξη. Επίσης, στην αλληλογραφία αυτή υπάρχει και η παραπομπή του διευθυντή του σχολείου, όπου προσδιορίζει ότι λειτουργεί σαν μεικτό δημοτικό σχολείο, με τέσσερις τάξεις δημοτικό και συμπληρωματικά μαθήματα, στις υπόλοιπες τάξεις. Ο διευθυντής του σχολείου ήταν ο Δήμητριος Μπανές, απόφοιτος της Θεολογηκής Σχολής της Χάλκης, από το 1909, όταν τον είχε αντικαθιστεί τον Πλάτωνα Ηλιάδη, διεθυντής του σχολείου στο διάστημα 1915-1919. Τα μαθήματα που διδάχτηκαν στο σχολείο ήταν σύμφωνα με το πρόγραμμα των ιδιωτικών σχολείων.

Στο 1922, ο διευθυντής του σχολείου, ο Δ. Μπανές, έστειλε μία αίτηση[7] στον υπουργό εκπαίδευσης Ρουμανίας, στην οποία ζητούσε άδεια λειτουργίας για το καινούριο κτίριο του Παρθεναγωγείου, στην οδό Columbelor, πού βρισκόταν στην αυλή του Αρεναγωγείου, χωρισμένο απ¢αυτό με φράχτη. Η αίτηση περιέχει και το παράρτημα με το σχέδιο του Δημοτικού, ΙΙη τάξη-14 μαθητές, ΙΙΙη τάξη-25 μαθητές, ΙVη τάξη-16 μαθητές, Vη τάξη-20 μαθητές και VΙη τάξη-10 μαθητές, συνολικά ήταν γραμμένοι 85 μαθητες. Στο 1922 υπαρχουν στοιχεία, στο ίδιο αρχείο που το αναφέραμε, σχετικά με το προσωπικό του σχολείου, τότε, το υπουργείο διόρισε τη δημοδιδασκάλισσα και διευθύντρια του Παρθεναγωγείου, την Βενετία Κώττα να διδάσκει Ελληνικά και γαλλικά. Στο ίδιο ειδοποιηρήριο διορίστηκαν και οι δημοδιδασκάλισσες, να διδάξουν Ελληνική γλώσσα και η Λεμώνια Ιακομόπουλο, η Εκατερίνα Σωτηρίου και η Όλγα Καρά, επίσης και οι δημοδιδάσκαλοι ο Δ. Μπανές, ο Δημήτριος Γρηγοριάδης, ο Μικάδρος Κονσταντοπούλο και ο Μάρκος Πουλιάς.

Όσον αφορά το ωράριο του Παρθεναγωγείου, στο σχολικό έτος 1922-1923, με την άδεια[8] του υπουργείου, όλα τα μαθήματα διδάχτηκαν στα Ελληνικά, εκτός από την ιστορία, τη γεωγραφία ( της Ρουμανίας ), τη Ρουμανική γλώσσα και οι φυσικές επιστήμες. Τα εγχειρίδια τα οποία χρησιμοποιήθηκαν στο σχολείο ήταν του Μακρινέου, του Προπαντοπούλου, του Σωτηριάδη και του Κυριακοπούλου.

Σχετικά για το επίπεδο της παιδείας των μαθητών του Ελληνικού Σχολίου φαίνεται από τον Κατάλογο[9] του σχολείου πως οι βαθμοί ήταν ειδικότερα άριστα, καλώς, μετρίως αλλά και κάποια στάσιμός ( με 4 και 5 ), στο διάστημα 1919-1928.

Βαθμιαία, το σχολείο προόδεψε, στο σχολικό έτος 1922-1923 προσθέτοντας μία τάξη, όπως μας πληροφορείται ο τύπος[10], VΙΙΙη εμπορική τάξη, τα εμπορικά μαθήματα θα τα διδάξουν ειδικοί καθηγητές, στα Ελληνικά και στις ξένες γλωσσες, Ρουμανικά, Αγγλικά και Γαλλικά και θα λειτουργεί σύμφωνα με το πρόγραμμα των εμπορικών σχολών από τα δυο κράτη. Επίσης, παρατήρεται στο μαθητολόγιο[11] του σχολείο ότι ο αριθμός των μαθητών αυξήθηκε στους 242 μαθητές. Στο σχολικό έτος 1923-1924, σύμφωνα με την αγγελία του διευθυντή του σχολείου, στο Ελληνικό Τύπο[12], προσθέτεται την ενάτη τάξη, εμπορική, το σχολείο λειτουργούσε σαν Ημιγυμνάσιο, όπυ τα μαθήματα θα τα διδάξουν στα Ελληνικά, Ρουμανικά, Γαλλικά, Αγγλικά, ειδικοί καθηγητές. Ο αριθμός των μαθητών στο 1923-1924 ήταν 231 και στο 1924-1925 ήταν 210 μαθητές.[13]

Παρ¢όλα¢αυτά, το σχολείο για να γίνει καλύτερο χρειάστηκε ένα κτίριο που να είναι ιδιοκτησία της Ελληνικής Κοινότητας Βουκουρεστίου. Στην κοινοποίηση[14] της Ελληνικής Πρεσβείας από τις 18 Ιουνίου 1934 προς το Υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδας, ο πρεσβής, ο Κονσταντίνος Κόλλας, αναφέρεται στο επεισόδιο της ίδρυσης του σχολείου, προσφέροντας και πληροφορίες για την ύπαρξη του σχολείου, όπως το έξης. Το σχολείο λειτουργούσε από το 1914 μέχρι την άφιξη του πρεσβή, στο 1924, σε δύσκολη οικονομική κατάσταση διότι πληρώσε νοίκιο για το κτίριο. Τότε, η Επιτροπή της Ελληνικής Κοινότητας Βουκουρεστίου παρακάλεσε την Πρεσβεία, στο 1927, για να διαρρυθμίσει το ζήτημα του σχολείου, για την ανέγερση ιδιοκτηκών εκπαιδευτηρίων. Το άμεσο αποτέλεσμα ήταν η υπογραφή του Προτώκολλου στη συνεδρίαση της Πρεσβείας, στις 16 Μαρτίου 1927[15], όπου αποφάσισε την ίδρυση μια πεντάμελη Επιτροπή, υπό την προεδρεία του Πέτρου Ο. Βασσαλοπούλου, για να εξετάσει τη διενέργεια εράνων για την ανέργηση του νέου κτίριου του σχολείου.

Η Πρεσβεία αγόρασε το γήπεδο με 1.000.000 λέι από τον τραπεζίτη Ανδρέα Λάζαρη ( έξ πρόεδρος της Ελληνικής Κοινότητας Βουκουρεστίου ), στις 15 Μαρτίου 1928[16], στον οποίο θα ιδρυθεί το Γυμνάσιο. Στον τύπο[17] υπάρχουν ολόκληρες αγγελίες των δωρητών για το σκοπό αυτό, στο διάστημα 25 Μαρτίου έως τις 14 Οκτωβρίου 1927, μαζευόντας γύρο στα 4.000.000 λεί, ώστε στις 24 Μαίου 1928 ξεκύνησε την ανέγερση του Γυμνάσιο και στις 1η Απριλίου 1929 έγινε την τέλεση του[18].

Αφού το Γυμνάσιο ιδρύθηκε έπρεπε να αλλάξει και το εκπαιδευτικό σύστημα. Ο διευθυντής του Γυμνασίου, ο Ηλίας Σάγγιας, ανακοίνωσε, στον τύπο[19], το καινούριο πρόγραμμα, καθώς και τη διάρθρωση των μαθημάτων. Τα Ελληνικά Εκπαιδευτήρια του Βουκουρεστίου λειτουργούσαν με το Δημοτικό Σχολείο με 6 τάξεις και το Κλασικό Γυμνάσιο, με 6 τάξεις. Επίσης, δημιουργήθηκε η Εμπορική Σχολή, με διάρκεια 5 χρονών[20]. Στο ίδιο άρθρο αναφέρεται πως το Γυμνάσιο αναγνωρίστηκε από το Ελληνικό Κράτος, στις 3 Αυγούστου 1929.

Το ωράριο[21] του αναλυτικού προγράμματος στο σχολικό έτος 1929-1930 περιέχει τα μαθήματα που διδάχτηκαν, σύμφωνα με τις διαταγές του Υπουργείου Παιδίας της Ελλάδας, στο Δημοτικό, ήταν στην Ιη τάξη-24 ώρες, ΙΙη τάξη-25 ώρες, ΙΙΙη τάξη-30 ώρες, ΙVη τάξη-33 ώρες, Vη – VΙη ταξέων 35 ώρες/βδομάδα, στο Γυμνάσιο προβλέπεται σε όλες τις τάξεις 34 ώρες/βδομάδα και 35 ώρες/βδομάδα στην Εμπορική Σχολή. Το προσωπικό[22] των Ελληνικών Εκπαιδευτηρίων Βουκουρεστίου αποτέλεσε από τους καλύτερους καθηγητές – ο Μ. Σάγγιας (διευθυντή), ο Ι. Φλετούρης (διδάκτορας του Πανεπιστημίου Αθηνών, φυσική-μαθηματική), ο Ι. Θηβαίος (πτυχιούχος του Πανεπιστημίου Αθηνών, φυσική-μαθηματική ), ο Πλ. Ηλιάδης (αριστούχος του Διδασκαλείου Σάμου), η Ευαγγελία Μanolescu (πτυχιούχη του Ωδείου Αθηνών), D. Botez, κ.τλ. Με το πέρασμα του χρόνου, το Γυμνάσιο έγινε κάλυτερο και εξ αιτίας του ότι είχε στη διοίκησή του τον Σάγγια, που είχε εκπαιδευτικές εμπειρίες σαν διευθυντής του Εθνικού Λυκείου από την Κωνσταντινούπολη και του Ζωγράφιου Γυμνασίου[23]. Από τη λογοδοσία[24] του προέδρου της Ελληνικής Κοινότητας Βουκουρεστίου, στο 1931, μαθαίνουμε πως στα Ελληνικά Εκπαιδευτήρια γράφτηκαν 268 μαθητές, από τους οποίους 57 στο γυμνάσιο και 211 στο δημοτικό και σπούδασαν δωρεάν 51 στο δημοτικό και 10 στο γυμνάσιο.

Τα αποτελέσματα των προσπαθειών του Σάγγια και των καθηγητών φαίνονται και στη λογοδοσία[25] του νέου διευθυντή, ο Θηβαίος, στο 1934, που αναφέρεται πως από τους αποφοίτους του Γυμνάσιο (11 στο 1932), 2 ήταν φοιτητές στο Πολυτεχνείο Βουκουρεστίου, 1 στην Οικονομική Ακαδημίας της Ρουμανίας, 5 στο Πανεπιστημίο Βουκουρεστίου, 2 στο Πανεπιστημίο Αθηνών και παραδείγματα συνεχίζουν. Τότε, ο Θηβαίο έλεγε[26] ότι τα Ελληνικά Εκπαιδευτήρια του Βουκουρεστίου δε φοβούνται να συγκριθούν με άλλα, είτε Ρουμανικά είτε Ελληνικά έξ αιτίας των γνώσεων που διδάσκονται εκεί.

Στη λογοδοσία[27] του προέδρου της κοινότητος, ο Π. Ο. Βασαλοπούλου, αναφέρεται ότι στο έτος 1934-1935 στα εκπαιδευτήρια γράφτηκαν 277 μαθητές από τους οποίους 80 σπουδάσαν δωρεάν.

Στην έκθεση[28] του επιθεωρητή, ο Marinescu, από τις 30 Σεπτεμβρείου 1935 αναφέρεται πως το Ελληνικό Γυμνάσιο Βουκουρεστίου λειτουργούσε με 5 τάξεις δίοτι στην VIη τάξη δε γράφτηκε κανένα μαθητή. Το Δημοτικό είχε 6 τάξεις. Τα μαθήματα διδάχτηκαν στα Ελληνικά, εκτός από τη Ρουμανική γλώσσα, την ιστορία και τη γεωγραφία της Ρουμανίας, με δικό πρόγραμμα.

Η λογοδοσία[29] του προέδρου της κοινότητας από το 1936 περιέχει στοιχία και για τον αριθμό των μαθητών, γραμμένα στο σχολικό έτος 1935-1936, 267, από τους οποίους 179 στο Δημοτικό και 88 στο Γυμνάσιο. Στο τύπο υπάρχει και μία αναφορά[30] για τον αριθμό των μαθητών στο διάστημα 1932-1936, συνολικά ήταν γύρο στα 280-290 μαθητές διότι από το Βουκουρέστι φύγαν πολλές οικογένιες στην Ελλάδα ή στις άλλες πόλεις της Ρουμανίας.

Σχετικά για τα διδακτρά μαθαίνουμε πως στη συνεδρίαση[31] της Εκτελεστικής Επιτροπής της Ελληνικής Κοινότητος Βουκουρεστίου αποφασίστηκε στις 3 Νοεμβρίου 1936, τη μείωση των διδακτρών από 14.000 στα 8.000 λεί διότι οι γονείς είχαν οικονομικές ανάγκες.

Το διορισμένο προσωπικό[32], στο σχολικό έτος 1936-1937, που δίδαξε στα Ελληνικά Εκπαιδευτήρια Βουκουρεστίου ήταν αποτελουμένο από το Γ. Ιωάννου, τον Ι. Φλετούρη, τον Ν. Παπαδοπούλου, τον Χ. Τσούλα, ο Κ. Σύγγρου, ο Ν. Νικολαίδου, την Όλγα Καρά και τον Πλ. Ηλιάδη.

Στην έκθεση[33] του επιθεωρητή, ο Marinescu, από τις 15 Νοεμβρίου 1937 αναφέρεται ότι στο σχολικό έτος 1937-1938, το Γυμνάσιο λειτουργούσε με 8 τάξεις, σύμφωνα με το Ελληνικό πρόγραμμα και ήταν μικτό. Όσο αφορά το προσωπικό των εκπαιδευτήρίων, από τον τύπο μαθαίνουμε πως ο διευθυντή του Γυμνάσιο ήταν ο Α. Ιωάννου, από το 1938 και οι καθηγητές ήταν περίπου οι ίδιοι σαν το προηγούμενο έτος.

Στο διάστημα του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου το Ελληνικό Σχολείο λειτουργούσε συνεχώς. Η έκθεση[34] ενός επιθεωρητή αναφέρεται πως, στις 2 Ιουνίου 1941, το Λύκειο αποτελεί στις 8 τάξεις, σύμφωνα με το καινούριο πρόγραμμα από το 1940, όπου μαθαίνουν 154 μαθητές (97 αγόρια και 57 κορίτσια). Στα πρακτικά των επιθεωρητών σημειώνονται, στις 2 Μαρτίου 1943[35], πως υπήρχαν 4 τάξεις στο Δημοτικό και 8 τάξεις στη μέση εκπαίδευση, ο διευθυντή των Ελληνικών Εκπαιδευτηρίων ήταν ο Αθ. Χιοτέλης. Άλλη σημείωση εωος επιθεωρητή δείχνει πως στις 28 Ιανουαρίου 1946 το προσωπικό του Ελληνικού Σχολίου αποτελεί 23 καθηγητές (4 με Ρουμανική υποικότητα) από τους οποίους 19 στο Λύκειο και 4 στο Δημοτικό, επίσης, μας πληροφορεί ότι γράφτηκαν 126 μαθητές (με Ελληνική καταγωγή)[36].

Όσον αφορά τα εγχειρίδια που χρησιμοποιήθηκαν στο Ελληνικό Σχολείο της Ελληνικής Κοινότητας Βουκουρεστίου, από τον τύπο μαθαίνουμε πως τα εισήγαγαν από την Αθήνα, στο 1922[37] από το Βιβλιοπωλείο Ιωάννης Ν. Σιδέρη και στις Δεκεμβρίου 1940, από τον Οίκο Δ.Α.Τζάκα και Δελαγραματικά.[38] Υπήρχαν εγχειρίδια και στο Βουκουρέστι που τα πρόσφερε από την Αθήνα, ο Κωστομήρης στο βιβλιοπωλείο του, από την οδό,Bălcescu, 18, μαζί με άλλα βιβλία των ελλήνων συγγραφέων, όπως αναφέρονται οι αγγελίες του τύπο.

Κλείνουμε την εισήγηση μας ισχυριζόμενοι πως το Ελληνικό Σχολείο της Ελληνικής Κοινότητας Βουκουρεστίου είχε ένα σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του Ελληνισμού στην Πρωτεύουσα διότι εκεί μορφώθηκαν τα ελληνόπαιδα, το προσωπικό του σχολείου προσπάθηκε να τα εκμάθει να γίνουν το μέλλον της Ελλάδας. Τα αποτελέσματα της αγωγής των μαθητών φαίνονται στις επιτυχίες των αποφοιτών του Γυμνασίου που συνέχησαν τις σπουδές των στις ελληνικές ή ρουμανικές σχολές, όλα αυτά αποτελούν ένα πειστικό παράδειγμα πως το Ελληνικό Σχολείο της Ελληνικής Κοινότητας μεταρρυθμίστηκε σ¢ένα εκπαιδευτικό κέντρο με καλές επιδόσεις.

[1] C. Papacostea Danielopoulo, Comunităţile Greceşti din România în secolul al XIX-lea, Έκδ. Omonia, 1996, 214 σ.

[2] Arhivele Naţionale Istorice Centrale ale României (στη συνέχεια θα παραθέτουμε A.N.I.C.), (Εθνικά Αρχεία της Ρουμανίας ), fond (αρχείο) Ministerul Învăţământului (ΥπουργείοΕκπαίδευσης), φακ. 648/1924, σ. 64.

[3] ο. π. , φακ. 1390/1907, σ. 4.

[4] ο. π., φακ. 1385/1909, σ. 2.

[5] ο. π., φακ.1845/1911, σ. 2.

[6] ο.π., φακ. 486, τομ. ΙΙ/1921, σ. 62.

[7] ο.π., φακ. 407/1922, σ. 31.

[8] ο.π., σ. 32.

[9] Direcţia Municipiului Bucureşti a Arhivelor Naţionale ale României,(στη συνέχεια θα παραθέτουμε D.M.B.A.N.), (Αρχείο του Δήμου Βουκουρεστίου των Εθνικών Αρχών) αρχείο Liceul Mixt Elen (Ελληνικό Μεικτό Λύκειο), φακ. 106/1919-1928.

[10] Biblioteca Academiei Române (στη συνέχεια θα παραθέτουμε B.A.R.), (Βιβλιοθήκη της Ακαδημίας Ρουμανίας), εφ. Ο Νέος Ελληνισμός, 1 Σεπτεμβρίου 1922.

[11] D.M.B.A.N.,ο. π., φακ. 107/1922-1927.

[12] B.A.R.,εφ. Ο Νέος Ελληνισμός, 6 Σεπτεμβρίου 1922.

[13] D.M.B.A.N., ο. π, φακ. 107/1922-1927.

[14] Α.Υ.Ε.(Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών της Ελλαδάς), φακ. Α/22/1, Καταστικόν και εκλογαί Ελληνικής Κοινότητος.

[15] ο.π., φακ. Α/7/10, Α/22/1931-1933. Ελληνικά Σχολεία είς Ρουμανίας. Κοινότης Βουκουρεστίου.

[16] ο.π., έγραφο πώληση-αγοράς μεταξύ τον Α. Λαζάρη και τον Κόλλας, εκπρόσωπο της Ελληνικής Πρεσβείας.

[17] B.A.R., εφ. Έθνος, 3 Απριλίου, 20 Απριλίου, 29 Απριλίου(...), 5 Οκτωβρίου 1927.

[18] ο.π ., 15 Μαρτίου 1929.

[19] B.A.R., εφ. Ακρόπολης, 9 Ιουνίου 1929.

[20] ο. π., εφ.Έθνος, 21 Αυγούστου 1929.

[21] ο.π., εφ.Ακρόπολης, 3 Σεπτεμβρίου 1929.

[22] ο.π., εφ. Έθνος, 29 Σεπτεμβρίου 1929.

[23] ο.π., εφ. Έλλας, 12 Ιουλίου 1929.

[24] ο. π., 5 Ιουλιου 1931.

[25] ο.π., εφ. Έθνος, 28 Ιουνίου 1934.

[26] ο.π.

[27] ο.π.

[28] D.M.B.A.N., ο.π., φακ. 115/1935-1956, σ.1.

[29] B.A.R., εφ. Η Ίρις, 23 Ιουνίου 1936.

[30] ο. π., 19 Ιουλίου 1936.

[31] D.M.B.A.N., ο.π., φακ. 115/1935-1956, σ.37.

[32] Αrhiva Ministerului de Externe al României (στη συνέχεια θα παραθέτουμε Α.Μ.Α.Ε.) (Αρχεία του Υπουργείου Εξωτερικών της Ρουμανίας), fond (αρχείο) Grecia, 71, vol.22, problema 16, Şcoli greceşti, 1899-1942.

[33] D.M.B.A.N., ο.π., σ. 3.

[34] ο.π., σ. 4.

[35] ο.π., σ. 5.

[36] ο.π., σ. 7.

[37] Α.Υ.Ε., φακ.31.3/1922. Εκπαιδευτικά.

[38] ο. π., φακ. Α/10α/10β/1940-1941.