2. Η ιστορία της εκπαίδευσης

Η πνευματική πορεία του Ελληνισμού κατά την Τουρκοκρατία Την περίοδο της Τουρκοκρατίας, οι δάσκαλοι μαθημάτων της «Κυκλοπαιδείας» στη διδασκαλία της γραμματικής και του συντακτικού ασκούσαν τους μαθητές στο «αντίγραφο», δίνοντας τους θέματα, ό0πως αναφέρει ο Κοραής, «ιδικής των επινοίας, εις το κοινόν» και υποχρεώνοντας τους να εφαρμόζουν τους σχετικούς κανόνες και να τα μεταφέρουν «εις το ελληνικόν». Οι κώδικες που έχουν σωθεί με πλαστά κείμενα εις το κοινόν και τ6ο ελληνικόν αποτελούν δείγματα γραφής της κοινής γλώσσας.  Η μονολεκτική απόδοση του αρχαίου κειμένου αντικατέστησε την «ψυχαγωγία» σε κάποια νεωτεριστικά σχολεία στις αρχές του 19ου  αιώνα. Η μονολεκτική μετάφραση εφαρμόστηκε και στο Φιλολογικό Γυμνάσιο της Σμύρνης στο σύντομο διάστημα της λειτουργίας. Ο Αδαμάντιος Κοραής, φως μία πολυσχιδής προσωπικότητα, ασχολήθηκε και με το θεολογικό κομμάτι της επιμόρφωσης των Ελλήνων. Ο ίδιος ήταν συνειδητά Ορθόδοξος Χριστιανός, αλλά πίστευε πως η Ορθόδοξη Εκκλησία είχε αλλοιωθεί αρκετά σε σχέση με το  αρχική πίστη των Αποστόλων, θεωρώντας ιδιαιτέρως υπεύθυνο για αυτό το Μοναχισμό, αλλά και την έλλειψη παιδείας που παρατηρούσε. Ο ίδιος επεδίωκε ουσιαστικά μία μεταρρύθμιση βασισμένη πάνω στην επιμόρφωση των υποδούλων Ελλήνων, εξ ου και ο θερμός χαιρετισμός του για τη λειτουργία της Αθωνιάδας σχολής. Η προσπάθεια της αναγέννησης αυτής, θεωρείται πως είχε επηρεασθεί αισθητά από το κίνημα του διαφωτισμού και τις βάσεις των προτεσταντικών θεμελίων, χωρίς αυτό να σημαίνει πως εξαιρούσε από την κριτική του και τις προτεσταντικές εκκλησίες. Ως κύριο στόχο είχε την διαμόρφωση ενός γλωσσικού οργάνου κατάλληλου για την πνευματική ανάπτυξη. Ανάμεσα στις δύο αντίρροπες τάσεις της εποχής, την αποκλειστική χρήση της ομιλουμένης γλώσσας και την επαναφορά της αρχαίας, ο Κοραής κράτησε μία ενδιάμεση στάση: βάση του ήταν η ομιλούμενη γλώσσα, για την οποία πρότεινε τον «καθαρισμό» από ξένες και ιδιωτικές λέξεις και την γενικότερη «διόρθωση» από τους λογίους. Οι υποδείξεις του Κοράη οδήγησαν στην διαμόρφωση της γλωσσικής μορφής που ονομάστηκε καθαρεύουσα η οποία από τις αρχές του 19ου αιώνα καθιερώθηκε ως γραπτή γλώσσα.

         Μαρτυρίες για δυσχέρειες στην παιδεία Υπάρχουν αναφορές για ακραία αντιχριστιανικά μέτρα όπως η απαγόρευση χρήσης των μητρικών γλωσσών επί ποινή κοψίματος της γλώσσας, κάτι που θεωρείται σύμφωνο με την τουρκική παράδοση. Προσπάθεια απαγόρευσης της ελληνικής γλώσσας αναφέρεται ακόμη και στα Ιωάννινα στα τέλη του 19ου αιώνα. Κατά την επανάσταση του 1821, οπότε σχολεία, βιβλιοθήκες κτλ καταστρέφονταν ή έκλειναν. Η αλλαγή της νομοθεσίας επέτρεψε στους Έλληνες και άλλες εθνικές και θρησκευτικές μειονότητες να ανοίξουν πολλά σχολεία από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα.

                                                      Κατάλογος σχολείων o Ακροκεραύνιος Σχολή, Χειμάρρα (σημερινή Αλβανία), ιδρύθηκε το 1770 από τον Κοσμά τον Αιτωλό, έκλεισε το 1945 με εντολή της τότε Αλβανικής κομμουνιστικής κυβέρνησης του Ενβέρ Χότζα o Ευαγγελική Σχολή Σμύρης, Σμύρη (σημερινή Τουρκία), ιδρύθηκε το 1733, έκλεισε το 1922 με την καταστροφή της Σμύρνης o Μαρουτσαία Σχολή, Ιωάννινα (σημερινή Ελλάδα), ιδρύθηκε το 1742 και έκλεισε το 1797 o Καπλάνειος Σχολή, Ιωάννινα (σημερινή Ελλάδα), ιδρύθηκε το 1797 και έκλεισε (κάηκε) το 1821 o Νέα Ακαδημία Μοσμοπόλεως, Μοσχόπολη, (σημερινή νότιος Αλβανία), ιδρύθηκε το 1743 και λειτούργησε μέχρι το 1769. λειτούργησε ξανά από το τέλος του 18ου αιώνα μέχρι το 1916 o Αθωνιάδα Ακαδιμία, στο Άθως (σημερινή Ελλάδα), ιδρύθηκε το 1749. έκλεισε το 1799 ή το 1821. Επανιδρύθηκε το 1842 o Σχολή Επιφανίου Ηγουμένου, Ιωάννινα (σημερινή Ελλάδα), ιδρύθηκε το 1648 o Σχολή Εμμανουήλ Γκιούμα, Ιωάννινα (σημερινή Ελλάδα), ιδρύθηκε το 1676 o Ελληνικό σχολείο Σωποτού, Αχαΐα (σημερινή Ελλάδα), ιδρύθηκε το 1796 o Σχολή Κυρίτζη Καστορίας, Καστοριά (σημερινή Ελλάδα), ιδρύθηκε στα μέσα του 17ου αιώνα

     Κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας όταν το αγόρι γινόταν επτά χρονών άρχιζε να πηγαίνει σχολείο μαζί με έναν ηλικιωμένο έμπιστο δούλο (Παιδαγωγός). Το πρόγραμμα του σχολείου περιλάμβανε ανάγνωση, γραφή, αριθμητική, μουσική, ποιήματα, τραγούδια, χορό και γυμναστική. Το μάθημα της μουσικής ήταν στη βάση της εκπαίδευσης. Όταν το αγόρι έφθανε στα δώδεκα χρόνια του, άρχιζε να γυμνάζει το σώμα του. Το μάθημα της γυμναστικής γινόταν στις παλαίστρες. Ασκούνταν στην πάλη, στο δρόμο, στο άλμα εις μήκος, στο δίσκο και το ακόντιο. Μετά το 14ο  έτος οι έφηβοι μπορούσαν να παρακολουθήσουν την ανώτερη εκπαίδευση στα δημόσια γυμνάσια και στις φιλοσοφικές ή ρητορικές σχολές. Εκεί διδάσκονταν επιπλέον αστρονομία, μαθηματικά και γραμματική. Τα παιδιά των φτωχών Αθηναίων σταματούσαν το σχολείο μόλις μάθαιναν τις βασικές γνώσεις και άρχιζαν να μαθαίνουν μία τέχνη. Τα παιδία των πλουσίων συνέχιζαν τις σπουδές τους μέχρι τα δεκαοχτώ τους χρόνια.

                       Το Βυζαντινό Εκπαιδευτικό Σύστημα           Η βυζαντινή εκπαίδευση διαιρούνταν σε τρία είδη: την κοσμική, την εκκλησιαστική και την μοναστική εκπαίδευση. Από τα τρία αυτά είδη, η κοσμική και η εκκλησιαστική ήταν οργανωμένες, ενώ η

μοναστική εκπαίδευση παρεχόταν μέσα στα μοναστήρια και απευθυνόταν κυρίως σε όσους ήθελαν να ακολουθήσουν το μοναστικό βίο. Πρέπει να αναφέρουμε εξαρχής ότι η βυζαντινή εκπαίδευση αποσκοπούσε στην κατάρτιση ικανών στελεχών που θα στελέχωναν τη δημόσια διοίκηση ή την ανώτατη εκκλησιαστική ιεραρχία.          Η στοιχειώδης εκπαίδευση που δεν ήταν υποχρεωτική, άρχιζε από το έβδομο έτος της ηλικίας του παιδιού και ήταν τριετής. Τα «ιερά γράμματα», όπως ονομαζόταν αυτό το στάδιο, έδιναν τη δυνατότητα στ μικρό μαθητή να έλθει για πρώτη φορά σε επαφή με θρησκευτικά κείμενα (Παλαιά και Καινή Διαθήκη, Ψαλτήρι και άλλα) και να μάθει με τη βοήθειά τους το αλφάβητο, συλλαβισμό, ανάγνωση και γραφή. Η διδασκαλία συμπληρωνόταν με τη βυζαντινή μουσική, τα θρησκευτικά και την ιστορία. Τα μαθήματα διδάσκονταν από κληρικούς και μοναχούς κυρίως, σε χώρους που παραχωρούσαν οι εκκλησίες ή τα μοναστήρια. Οι ιδιωτικοί διδάσκαλοι που δίδασκαν στα σπίτια ήταν γνωστοί ως «παιδαγωγοί».     Η μέση εκπαίδευση άρχιζε από τα δέκα χρόνια του μαθητή και διαρκούσε τέσσερα έως πέντε έτη. Το περιεχόμενο της εκπαίδευσης εμπλουτίζονταν με «τα των Ελλήνων γράμματα», με τη μελέτη της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας. Άλλα μαθήματα ήταν η Ιστορία, η Φυσική (βοτανική, ζωολογία, γεωγραφία), η Μουσική, η Γεωμετρία, η Αστρονομία και η Σημειογραφία.    Τα παιδία πήγαιναν στο σχολείο με τα καθημερινά τους ρούχα και έτρωγαν το μεσημέρι εκεί. Μερικοί μαθητές ζούσαν στο σχολείο και άλλοι επέστρεφαν στα σπίτια τους. Ορισμένες φορές οι κακές καιρικές συνθήκες εμπόδιζαν τα παιδιά να πάνε σχολείο.      Πολύ συχνές ήταν και οι τιμωρίες, μάλιστα τις περισσότερες φορές έβρισκαν σύμφωνους και τους γονείς που πίστευαν ότι οι σωματικές τιμωρίες ήταν ωφέλιμες για τα παιδιά τους. «Ο μη δαρείς ου παιδεύται» έλεγαν τότε δηλαδή « Όποιος δε δαρθεί δε μαθαίνει γράμματα».     Η ανώτερη εκπαίδευση ήταν πρωταρχικό μέλημα του κράτους. Ο Θεόσιος Β’ ίδρυσε το 425 το Πανεπιστήμιο Κωνσταντινουπόλεως, όπου παραδίδονταν μαθήματα αρχαίας ελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας, λατινικών, ρητορικής, φιλοσοφίας και δικαίου. Ανώτερες και πανεπιστημιακές σχολές ιδρύθηκαν και λειτουργούσαν με τη φροντίδα του κράτους στην Αλεξάνδρεια, τη Βηρυτό, την Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, τη Νίκαια και φυσικά στην Κωνσταντινούπολη, όπως και σε άλλες πόλεις της Αυτοκρατορίας. Οι νέες επιστήμες όπως η ιατρική και τα μαθηματικά συμπλήρωναν σταδιακά τις ήδη διδασκόμενες. Το έργο της εκπαίδευσης βοηθούσαν εκτός από τους εκπαιδευτικούς και οι πλούσιες βιβλιοθήκες (δημόσιες, ιδιωτικές και μοναστηριακές, όπως η βιβλιοθήκη του Πατριάρχη Φωτίου). Αξιοσημείωτη είναι η προσφορά των μοναχών και στον τομέα της αντιγραφής έργων αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, ορισμένα από τα οποία διασώθηκαν χάρη στη δική τους πρωτοβουλία.

«Κατώτερη και μέση εκπαίδευση, οι απαρχές της» (1830-1880)

Τα πρώτα χρόνια της κατώτερης και μέσης εκπαίδευσης στο ελληνικό κράτος

α) Η δημόσια εκπαίδευση αποτελείται από το δημοτικό σχολείο, το ελληνικό σχολείο, το γυμνάσιο και τις ιερατικές σχολές β) Ιδιωτική εκπαίδευση γ) Φιλεκπαιδευτική δράση

Α) ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Δημοτική εκπαίδευση : Η εκπαίδευση στην Ελλάδα οργανώθηκε αμέσως μόλις