Η Μέση Εκπαίδευση στην Λευκάδα 1829-1929 – Αφιέρωμα στο Γυμνάσιο Λευκάδας – Δημήτρης Τσερές1829-1929
Συγγραφέας Τσερές, Δημήτρης Σ.
Επεξεργασμένα στοιχεία για τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές με τη βάση δεδομένων σε CD-ROM. Κατάλογος του αρχείου του γυμνασίου και του ελληνικού σχολείου.
[…] Το βιβλίο πήρε τη μορφή του: το πρώτο μέρος αποτελείται από μια μικρή ιστορική εισαγωγή και την εκτενή «ανάγνωση» των γραφημάτων που ακολουθούν. Το δεύτερο μέρος καταλαμβάνουν τα γραφήματα και το τρίτο μέρος ο Κατάλογος του Αρχείου. Για τα γραφήματα, που αποτελούν τον κεντρικό πυρήνα του βιβλίου, θέλω προεξαγγελτικά να πω μόνο ότι επιχειρούν να αποτυπώσουν τάσεις της διαχρονίας, συνολικά ποσοστά των εξεταζόμενων μεγεθών, ποικίλες συγκρίσεις των μεγεθών αυτών και γενικά, επιδιώκουν να τομογραφήσουν πολλαπλώς το σώμα της μέσης εκπαίδευσης στην Λευκάδα σε διάστημα ενός αιώνα – απαραίτητη προϋπόθεση για την αποδέσμευση των ζητούμενων πληροφοριών. Κρίθηκε όμως σκόπιμο να προστεθεί και ένα παράρτημα σε ηλεκτρονική μορφή, δηλαδή ένα cd-rom, στο οποίο να περιληφθούν όλα τα δεδομένα στα οποία στηρίχτηκε η κατασκευή η των γραφημάτων και συνεπώς, όλo το βιβλίο. […] (από τον πρόλογο του συγγραφέα).
Τσερές, Δημήτρης Σ. (Συγγραφέας)
Εκδόσεις Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς. Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας, [2006, (σ. 414) ISBN 978-960-7138-36-8]
Κτίριο οδού Θ. Στράτου 3: Γυμνάσιο 1876-1961. Άλλοι τύποι Γυμνασίων 1961-1983
Το CD-ROM είναι καταχωρημένο στον εδώ (www.iaen.gr) ιστότοπο.
Εμπεριέχει το Διδακτικό Προσωπικό (Καθηγητές Γυμνασίου Λευκάδος, Δάσκαλοι Ελληνικού Σχολείου Λευκάδος, Δάσκαλοι Προκαταρκτικού Σχολείου Λευκάδος, Διευθυντές – Γυμνασιάρχες), το Μαθητικό Δυναμικό (Ελληνικό Σχολείο Λευκάδος, Τετρατάξιο Γυμνάσιο Λευκάδος, Μαθητικό Δυναμικό 1829-1866) και Αναζήτηση (Διδακτικό Προσωπικό, Διευθυντές – Γυμνασιάρχες, Μαθητικό Δυναμικό, Μαθητικό Δυναμικό 1829-1866). Περιλαμβάνει επίσης φωτοθήκη, απ” όπου πήραμε και τις φωτογραφίες της ανάρτησης, υπόμνημα και τους συντελεστές του πονήματος.
Ψάξαμε λίγο από περιέργεια στο επίθετο Κολυβάς όπου και βρήκαμε κάποιους από την πόλη της Λευκάδας, τη Βασιλική -από το 1926 μέχρι το 1929 φοιτά μάλιστα στο Τετρατάξιο Γυμνάσιο Λευκάδας και η κόρη ενός γιατρού από τη Βασιλική (Κολυβά Ελένη του Νικολάου)- και έναν από το Θιάκι. Τον μοναδικό που βρήκαμε από το χωριό Αλέξανδρος με το επίθετο αυτό είναι κάποιος Κολυβάς Σπυρίδων του Κωνσταντίνου, ο πατέρας του οποίου ήταν γεωργός. Φοίτησε με επιτυχία κατά τα σχολικά έτη 1926-27, 1927-28, 1928-29, οπότε και απελύθη. Το Ελληνικό Σχολείο, όπως ονομαζόταν, ήταν τότε το πρώτο σχολείο ανώτερο του Δημοτικού. Την Τρίτη τάξη του την έλεγαν Σχολαρχείο.
Αντιγράφουμε από τον άνω αναφερόμενο ιστότοπο:
Νεόδμητο κτίριο (δίπλα στο Γήπεδο) 6ταξίου Γυμνασίου Αρρένων 1970-76. Άλλοι τύποι Γυμνασίων 1976-94
[…] Με το αρχείο του Γυμνασίου και του Ελληνικού Σχολείου Λευκάδος (σήμερα αρχείο 1ου Ενιαίου Λυκείου Λευκάδας) είχα μια πρώτη επαφή από τα πρώτα χρόνια που διορίστηκα στη μέση εκπαίδευση στο νομό Λευκάδος και συγκεκριμένα στο τότε Εξατάξιο Γυμνάσιο Λευκάδος (1975), το οποίο είναι πρόγονος του σημερινού 1ου Ενιαίου Λυκείου και το οποίο είχε κληρονομήσει το αρχείο όλων των προγενέστερων Σχολείων της μέσης εκπαίδευσης της Λευκάδος μέχρι το 1960 και ορισμένων από το 1960 μέχρι το 1980. Άνοιγα τα παλιά κατάστιχα, που φυλάσσονταν σε μια μεταλλική ντουλάπα στον προθάλαμο του γραφείου του Συλλόγου των καθηγητών, και, στις ώρες των διαλειμμάτων ή των διδακτικών κενών, περιδιάβαζα μοναχικά άλλες φορές τις μαθητικές επιδόσεις του Σικελιανού, άλλες φορές τις δυσανάγνωστες επιστολές του Ψαλίδα, άλλες φορές ορισμένα περίεργα πρακτικά («…τιμωρούνται διά εφταημέρου αποβολής διότι έπινον ούζο προκλητικώς…»), άλλες φορές τα ονόματα και τα πεπραγμένα γνωστών συμπολιτών μας, ζωντανών ή νεκρών, επιφανών ή αφανών, τα οποία η ατομική ή η συλλογική μνήμη τα έφτασε ως εμένα. Ειδικά η ταραγμένη δεκαετία 1940-1950 άλλες φορές με αιχμαλώτιζε και άλλες με πλήγωνε. Και είχα πάντα την αίσθηση ότι να, εδώ δίπλα μας, ατόφια και αφτιασίδωτη η ιστορία του μικρού μας τόπου μας περιμένει υπομονετική.
Δάσκαλοι και μαθητές Ελληνικού Σχολείου (τέλη 19ου αι.)
Άρχισα λοιπόν σιγά-σιγά να καταγράφω τους καθηγητές και τους δασκάλους που δίδαξαν στο Γυμνάσιο και στο Ελληνικό Σχολείο αντίστοιχα. Σκοπός διττός: να συνθέσω ένα πλήρες corpus του εκπαιδευτικού δυναμικού της Μ.Ε. από τις αρχές του 19ου αιώνα μέχρι το 1960 -προτελευταία χρονιά κατά την οποία υπήρχε στο Νομό Λευκάδος μόνο ένα Γυμνάσιο- με απαιτήσεις επιστημονικής πληρότητας και από την άλλη να προσφέρω αυτό το corpus ως ανάγνωσμα στους συντοπίτες μου που θα επιθυμούσαν να ανιχνεύσουν κάτω από την ψυχρότητα των πινάκων σκιρτήματα ζωής, κάποια εκ των οποίων η συλλογική μνήμη τα συντηρούσε στο σεντούκι της. Ήταν μια εμπειρία ενδιαφέρουσα, σχεδόν ποιητική. Ψάχνοντας και αποκωδικοποιώντας τις υπογραφές τους μέσα στις κιτρινισμένες σελίδες των Ελέγχων και των Πρακτικών τους ένοιωθα να ζωντανεύουν -κάτι σαν αυτό που παθαίνει ο Καβάφης στον Καισαρίωνα- και να θέλουν να βγουν στο φως, είδωλα καμόντων που ψάχνουν να πάρουν μορφή – και αυτό μπορεί να τους το χαρίσει μόνο το αίμα της δικής μας καρδιάς.
Καθηγητές και μαθητές Γυμνασίου, 1928 (;)
Τη συγκομιδή αυτή είχα την καλή τύχη να τη φιλοξενήσει στις εκδόσεις της το 2002 η Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών στο Αφιέρωμα στο Γυμνάσιο Λευκάδος. Αλλά εν τω μεταξύ είχα ήδη προχωρήσει στο σχεδιασμό της επόμενης επιχείρησης: να ανιχνεύσω και να εντάξω σε πίνακες, εύκολα αναγνώσιμους, όλα τα στοιχεία που παρέχουν τα κατάστιχα του Αρχείου: Πίνακες του μαθητικού δυναμικού κατά σχολικό έτος (ονομαστικούς-αναλυτικούς πίνακες και συνοπτικά στατιστικά δελτία), φοίτηση γενικώς και κατά φύλο, προαγωγή και απόρριψη γενικώς και κατά φύλο, διαγωγή γενικώς, διαγωγή και φύλο ειδικώς, τόπος καταγωγής των μαθητών (Πόλη-χωριό, Λευκάδα-άλλος τόπος), επάγγελμα πατέρα γενικώς, επάγγελμα πατέρα κατά φύλο, διδακτέα και εξεταστέα ύλη και πολλά άλλα. Φιλοδοξούσα με άλλα λόγια να κάνω την πλήρη ανατομία του σχολείου με πολλαπλές τομογραφίες και ποικίλες συσχετίσεις στοιχείων-δεδομένων απ’ την ανάγνωση των οποίων να προκύπτουν αβίαστα και εμφανώς τα ερωτήματα και οι απαντήσεις τους με τρόπο επαγωγικό και σαφή. Η σχολική μονάδα, λοιπόν θα γινόταν πεδίο δοκιμής ερευνητικών υποθέσεων ευρύτερου βεληνεκούς – αυτονόητα περιορισμένο από την παράμετρο του τόπου.
Μετά την παρέλαση της 24-3-1940. Στο προαύλιο του Γυμνασίου
Παρά την κατ’ αρχήν σφαιρική σύλληψη του ερωτήματος, ο αγνωστικισμός μου με απέτρεπε να δω το παζλ στο σύνολό του αλλά μόνο τα κομμάτια του. Όμως στο πίσω μέρος του μυαλού μου εδραιωνόταν η πεποίθηση ότι τα επί μέρους θα δώσουν αναγκαστικά στο τέλος της πορείας όχι πανσπερμία στοιχείων αλλά το ζωντανό σύνολο που τώρα απωθούσα. Ένας θετικιστικός πυρετός με κατηύθυνε: η μεγάλη τομογραφία του οργανισμού «Μέση Εκπαίδευση στη Λευκάδα» θα προέκυπτε αυτόματα από τη συνένωση πλήθους μικρών εξαντλητικών τομογραφιών. Και ο πυρετός αυτός συνεπάγονταν ένα πολύ σκληρό -και ίσως αναίτιο πολλές φορές- μόχθο μέσα στο δύσβατο αρχειακό υλικό.
Τελειόφοιτοι Γυμνασίου στο φωτογραφείο Μενέλαου, 25-6-1951
Στο σημείο αυτό ήρθε η πρόκληση του ΙΑΕΝ (σημ. Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας), που μου ανέθεσε το 2002 την έρευνα «Το αρχείο του Ελληνικού Σχολείου και του Γυμνασίου Λευκάδος (1829-1960). Κατάλογος και επεξεργασμένα στοιχεία». Μετά από επίπονη δουλειά κατάρτισα το σώμα της μελέτης, που έπρεπε να υποβάλλω. Η δομή του στηρίχτηκε ακριβώς στις προαναφερόμενες κατευθύνσεις. Το τι κατάφερα, βέβαια, να περισώσω από αυτό το ενθουσιώδες θετικιστικό μου σχέδιο, θα το κρίνουν οι αναγνώστες του υλικού αυτού. Εγώ, πάντως, ξέρω ότι έχω αφήσει πολλούς λογαριασμούς ανοιχτούς και, αν το συγχωρήσει ο καιρός, θα συνεχίσω για να το ολοκληρώσω.
Η Ζ' τάξη Γυμνασίου με τον καθηγητή Π.Γ. Ροντογιάννη, 1953-1954
Η συγγραφή όμως του βιβλίου με βάση το υλικό αυτό, αποτέλεσε μια καινούργια πρόκληση. Από κοινού με την επιτροπή -και, κυρίως, με τον Τριαντάφυλλο Σκλαβενίτη- καταλήξαμε ότι τα στοιχεία που είχαν συγκεντρωθεί θα ήταν καλύτερο από κάθε άποψη να αναδιαμορφωθούν σε γραφήματα ομαδοποιημένα σε δύο μεγάλες κατηγορίες: στο διδακτικό προσωπικό και στο μαθητικό δυναμικό. Η πρώτη κατηγορία θα αποτύπωνε τα ποσοτικά δεδομένα (αριθμό υπηρετησάντων, ειδικότητες, τόπο καταγωγής) των καθηγητών του Γυμνασίου και του Ελληνικού Σχολείου Λευκάδος και η δεύτερη τα στοιχεία για την πρόσβαση των μαθητών στη μέση εκπαίδευση, την κοινωνική τους προέλευση, τον τόπο καταγωγής τους και τη σχέση ανάμεσα στην κοινωνική τους προέλευση και την επίδοση τους. Η ανάγνωση των γραφημάτων θα οδηγούσε στην αποδέσμευση των πληροφοριών από το σώμα των αρχειακών μαρτυριών και, εκτός των απαντήσεων που θα έδινε για την τοπική εκπαίδευση, θα μας επέτρεπε να διαπιστώσουμε μετά λόγου γνώσεως τις συγκλίσεις ή αποκλίσεις της τοπικής εκπαίδευσης από την ελληνική στο σύνολο της – μάλλον θα πρόσθετε την τοπική ψηφίδα για την κατασκευή μιας αξιόπιστης, αρχειακά τεκμηριωμένης, εικόνας της ιστορίας της ελληνικής μέσης εκπαίδευσης, η οποία μέχρι τώρα δεν υπήρξε, τουλάχιστον για τους θεματικούς άξονες που προαναφέραμε. Έτσι θα υπερβαίναμε το στάδιο της αναλυτικής περιγραφής και θα περνούσαμε στο στάδιο της σύνθεσης αποφεύγοντας συγχρόνως το πρόβλημα της συγγραφής ενός ογκωδέστατου βιβλίου.
Εκδρομή και ξενάγηση σε αρχαιολογικό χώρο (1953;)
Κάπως έτσι το βιβλίο πήρε τη μορφή του: το πρώτο μέρος αποτελείται από μια μικρή ιστορική εισαγωγή και την εκτενή «ανάγνωση» των γραφημάτων που ακολουθούν. Το δεύτερο μέρος καταλαμβάνουν τα γραφήματα και το τρίτο μέρος ο Κατάλογος του Αρχείου. Για τα γραφήματα, που αποτελούν τον κεντρικό πυρήνα του βιβλίου, θέλω να πω μόνο ότι επιχειρούν να αποτυπώσουν τάσεις της διαχρονίας, συνολικά ποσοστά των εξεταζόμενων μεγεθών, ποικίλες συγκρίσεις των μεγεθών αυτών και, γενικά, επιχειρούν να τομογραφήσουν πολλαπλώς το σώμα της μέσης εκπαίδευσης στη Λευκάδα σε διάστημα ενός αιώνα – απαραίτητη προϋπόθεση για την αποδέσμευση των ζητουμένων πληροφοριών. Κρίθηκε όμως σκόπιμο να προστεθεί και ένα παράρτημα σε ηλεκτρονική μορφή, δηλαδή το CD ROM που κρατάτε στα χέρια σας, στο οποίο να περιληφθούν όλα τα δεδομένα στα οποία στηρίχτηκε η κατασκευή των γραφημάτων και, συνεπώς, όλο το βιβλίο, δηλαδή όλα όσα αναφέραμε στην αρχή του παρόντος. Η μηχανή αναζήτησης επιτρέπει την αναζήτηση και ανεύρεση των στοιχείων από όλες τις δυνατές εισόδους του αποθηκευμένου υλικού. Παράλληλα τα ίδια στοιχεία, που περιέχει το CD ROM, να καταχωρηθούν και στο Διαδίκτυο, στην προαναφερθείσα ηλεκτρονική διεύθυνση www.iaen.gr.
Μετά την παρέλαση στην κεντρική πλατεία, 25-3-1965
Από τα ανωτέρω συνάγεται ότι το βιβλίο μου κινείται στο πεδίο της επεξεργασίας συγκεκριμένων ποσοτικών δεδομένων: αριθμός υπηρετησάντων, ειδικότητες και τόπος καταγωγής για το διδακτικό προσωπικό∙ πρόσβασης στη δημόσια μέση εκπαίδευση, κοινωνικής προέλευσης, φύλου, τόπου καταγωγής, σχολικής επίδοσης για το μαθητικό δυναμικό – δηλαδή τα δεδομένα που επεξεργάζεται και ο Κ. Τσουκαλάς στο βιβλίο του Εξάρτηση και αναπαραγωγή, ο κοινωνικός ρόλος των εκπαιδευτικών μηχανισμών στην Ελλάδα (1830-1922), Θεμέλιο, Αθήνα 61992 και συγκεκριμένα στο πρώτο κεφάλαιο του δευτέρου μέρους που έχει τίτλο «Η διείσδυση του σχολικού δικτύου». Αυτό σημαίνει ότι δεν μπαίνω καθόλου ή μπαίνω σπανίως στην εξέταση της «εσωτερικής δομής του σχολικού μηχανισμού» και του «ιδεολογικού περιεχομένου της διδασκαλίας» – οι όροι είναι, πάλι, του Κ. Τσουκαλά. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι γράφω τη «μονογραφία» ενός σχολείου και θα με ενδιέφερε αυτή η παράμετρος μόνο στο βαθμό που θα έβρισκα στο χώρο της Λευκάδος στοιχεία που δείχνουν την τομή του τοπικού με το γενικό είτε στις συγκλίσεις της είτε στις αποκλίσεις της. Τέτοια στοιχεία δεν έχω για λόγους υποκειμενικούς και αντικειμενικούς.
Είναι γνωστό ότι σπανίζουν οι εξαντλητικές μονογραφίες, δηλαδή οι μελέτες υποδομής πάνω στα θέματα της νεοελληνικής εκπαίδευσης, οι στηριγμένες στο αρχειακό υλικό των σχολικών μονάδων. Και η έλλειψη αυτή είναι καίρια: χωρίς τέτοιες μελέτες ο ιστορικός της νεοελληνικής εκπαίδευσης δεν έχει που να πατήσει για να θέσει στη βάσανο της δοκιμασίας τις ερευνητικές του υποθέσεις. Με άλλα λόγια, χωρίς τις μελέτες αυτές οι συνθετικές εργασίες είναι αδύνατο να γίνουν – αλλιώς αιωρούνται στο κενό. Ο Τσουκαλάς το ομολογεί ρητά στο βιβλίο του, σ. 404: «…Όμως, δυστυχώς, στο σημείο αυτό προσκρούομε στην πλήρη έλλειψη χρησιμοποιήσιμων στοιχείων….». Από την άποψη αυτή πιστεύω ότι η παρούσα εργασία αποτελεί μια μικρή μεν αλλά πρωτότυπη και αξιόπιστη συμβολή όχι μόνο σε τοπικό αλλά και σε εθνικό επίπεδο. Και η συμβολή αυτή δεν περιορίζεται στο καθαυτό πεδίο της εκπαίδευσης αλλά θα μπορούσε να επεκταθεί και σε άλλα: π.χ. τα στοιχεία για το «επάγγελμα πατρός», τα οποία περιέχονται σ’ αυτό εδώ το CD ROM και είναι καταχωρημένα στο Διαδίκτυο, μπορούν να δώσουν τη στρωματογραφία της κοινωνίας της Λευκάδος ακριβέστερα από ό,τι επιτρέπουν οι διαθέσιμες πηγές και οι ως τώρα αναγνώσεις τους.
Τελειώνοντας, να ευχαριστήσω τον Τριαντάφυλλο Σκλαβενίτη, Διευθυντή Ερευνών του ΕΙΕ/ΚΝΕ (σημ. Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών / Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών) με τον οποίο καταρτίσαμε από κοινού τις «καταστατικές προδιαγραφές» του CD-ROM, τις οποίες ανέλαβε να κάνει πράξη η Silk Tech ΟΕ. Τον Γιάννη Κόκκωνα, Επίκουρο Καθηγητή της Βιβλιολογίας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, που με περισσή γνώση επισκόπησε το CD-ROM και συνέβαλε στην ολοκλήρωση του. Την Αλεξάνδρα Τσερέ, υποψήφια Διδάκτορα της Κλασικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, που με εξαιρετική επιμέλεια και πολυήμερο μόχθο αποκατάστησε ένα σωρό δικές μου ατέλειες στα μητρώα του «Μαθητικού Δυναμικού». Και, φυσικά, τον Πάνο Καλαμπάκα και τη Νατάσα Κανδύλη της Silk Tech ΟΕ, οι οποίοι με ζήλο, ενδιαφέρον και υπομονή, που υπερβαίνει την επαγγελματική υποχρέωση, έφεραν σε αίσιο πέρας την αποστολή που τους αναθέσαμε. […]
Δημήτρης Σ. Τσερές
Πηγή:
Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας (ΙΑΕΝ)
Συγγραφέας Τσερές, Δημήτρης Σ.
Επεξεργασμένα στοιχεία για τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές με τη βάση δεδομένων σε CD-ROM. Κατάλογος του αρχείου του γυμνασίου και του ελληνικού σχολείου.
[…] Το βιβλίο πήρε τη μορφή του: το πρώτο μέρος αποτελείται από μια μικρή ιστορική εισαγωγή και την εκτενή «ανάγνωση» των γραφημάτων που ακολουθούν. Το δεύτερο μέρος καταλαμβάνουν τα γραφήματα και το τρίτο μέρος ο Κατάλογος του Αρχείου. Για τα γραφήματα, που αποτελούν τον κεντρικό πυρήνα του βιβλίου, θέλω προεξαγγελτικά να πω μόνο ότι επιχειρούν να αποτυπώσουν τάσεις της διαχρονίας, συνολικά ποσοστά των εξεταζόμενων μεγεθών, ποικίλες συγκρίσεις των μεγεθών αυτών και γενικά, επιδιώκουν να τομογραφήσουν πολλαπλώς το σώμα της μέσης εκπαίδευσης στην Λευκάδα σε διάστημα ενός αιώνα – απαραίτητη προϋπόθεση για την αποδέσμευση των ζητούμενων πληροφοριών. Κρίθηκε όμως σκόπιμο να προστεθεί και ένα παράρτημα σε ηλεκτρονική μορφή, δηλαδή ένα cd-rom, στο οποίο να περιληφθούν όλα τα δεδομένα στα οποία στηρίχτηκε η κατασκευή η των γραφημάτων και συνεπώς, όλo το βιβλίο. […] (από τον πρόλογο του συγγραφέα).
Τσερές, Δημήτρης Σ. (Συγγραφέας)
Εκδόσεις Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς. Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας, [2006, (σ. 414) ISBN 978-960-7138-36-8]
Κτίριο οδού Θ. Στράτου 3: Γυμνάσιο 1876-1961. Άλλοι τύποι Γυμνασίων 1961-1983
Το CD-ROM είναι καταχωρημένο στον εδώ (www.iaen.gr) ιστότοπο.
Εμπεριέχει το Διδακτικό Προσωπικό (Καθηγητές Γυμνασίου Λευκάδος, Δάσκαλοι Ελληνικού Σχολείου Λευκάδος, Δάσκαλοι Προκαταρκτικού Σχολείου Λευκάδος, Διευθυντές – Γυμνασιάρχες), το Μαθητικό Δυναμικό (Ελληνικό Σχολείο Λευκάδος, Τετρατάξιο Γυμνάσιο Λευκάδος, Μαθητικό Δυναμικό 1829-1866) και Αναζήτηση (Διδακτικό Προσωπικό, Διευθυντές – Γυμνασιάρχες, Μαθητικό Δυναμικό, Μαθητικό Δυναμικό 1829-1866). Περιλαμβάνει επίσης φωτοθήκη, απ” όπου πήραμε και τις φωτογραφίες της ανάρτησης, υπόμνημα και τους συντελεστές του πονήματος.
Ψάξαμε λίγο από περιέργεια στο επίθετο Κολυβάς όπου και βρήκαμε κάποιους από την πόλη της Λευκάδας, τη Βασιλική -από το 1926 μέχρι το 1929 φοιτά μάλιστα στο Τετρατάξιο Γυμνάσιο Λευκάδας και η κόρη ενός γιατρού από τη Βασιλική (Κολυβά Ελένη του Νικολάου)- και έναν από το Θιάκι. Τον μοναδικό που βρήκαμε από το χωριό Αλέξανδρος με το επίθετο αυτό είναι κάποιος Κολυβάς Σπυρίδων του Κωνσταντίνου, ο πατέρας του οποίου ήταν γεωργός. Φοίτησε με επιτυχία κατά τα σχολικά έτη 1926-27, 1927-28, 1928-29, οπότε και απελύθη. Το Ελληνικό Σχολείο, όπως ονομαζόταν, ήταν τότε το πρώτο σχολείο ανώτερο του Δημοτικού. Την Τρίτη τάξη του την έλεγαν Σχολαρχείο.
Αντιγράφουμε από τον άνω αναφερόμενο ιστότοπο:
Νεόδμητο κτίριο (δίπλα στο Γήπεδο) 6ταξίου Γυμνασίου Αρρένων 1970-76. Άλλοι τύποι Γυμνασίων 1976-94
[…] Με το αρχείο του Γυμνασίου και του Ελληνικού Σχολείου Λευκάδος (σήμερα αρχείο 1ου Ενιαίου Λυκείου Λευκάδας) είχα μια πρώτη επαφή από τα πρώτα χρόνια που διορίστηκα στη μέση εκπαίδευση στο νομό Λευκάδος και συγκεκριμένα στο τότε Εξατάξιο Γυμνάσιο Λευκάδος (1975), το οποίο είναι πρόγονος του σημερινού 1ου Ενιαίου Λυκείου και το οποίο είχε κληρονομήσει το αρχείο όλων των προγενέστερων Σχολείων της μέσης εκπαίδευσης της Λευκάδος μέχρι το 1960 και ορισμένων από το 1960 μέχρι το 1980. Άνοιγα τα παλιά κατάστιχα, που φυλάσσονταν σε μια μεταλλική ντουλάπα στον προθάλαμο του γραφείου του Συλλόγου των καθηγητών, και, στις ώρες των διαλειμμάτων ή των διδακτικών κενών, περιδιάβαζα μοναχικά άλλες φορές τις μαθητικές επιδόσεις του Σικελιανού, άλλες φορές τις δυσανάγνωστες επιστολές του Ψαλίδα, άλλες φορές ορισμένα περίεργα πρακτικά («…τιμωρούνται διά εφταημέρου αποβολής διότι έπινον ούζο προκλητικώς…»), άλλες φορές τα ονόματα και τα πεπραγμένα γνωστών συμπολιτών μας, ζωντανών ή νεκρών, επιφανών ή αφανών, τα οποία η ατομική ή η συλλογική μνήμη τα έφτασε ως εμένα. Ειδικά η ταραγμένη δεκαετία 1940-1950 άλλες φορές με αιχμαλώτιζε και άλλες με πλήγωνε. Και είχα πάντα την αίσθηση ότι να, εδώ δίπλα μας, ατόφια και αφτιασίδωτη η ιστορία του μικρού μας τόπου μας περιμένει υπομονετική.
Δάσκαλοι και μαθητές Ελληνικού Σχολείου (τέλη 19ου αι.)
Άρχισα λοιπόν σιγά-σιγά να καταγράφω τους καθηγητές και τους δασκάλους που δίδαξαν στο Γυμνάσιο και στο Ελληνικό Σχολείο αντίστοιχα. Σκοπός διττός: να συνθέσω ένα πλήρες corpus του εκπαιδευτικού δυναμικού της Μ.Ε. από τις αρχές του 19ου αιώνα μέχρι το 1960 -προτελευταία χρονιά κατά την οποία υπήρχε στο Νομό Λευκάδος μόνο ένα Γυμνάσιο- με απαιτήσεις επιστημονικής πληρότητας και από την άλλη να προσφέρω αυτό το corpus ως ανάγνωσμα στους συντοπίτες μου που θα επιθυμούσαν να ανιχνεύσουν κάτω από την ψυχρότητα των πινάκων σκιρτήματα ζωής, κάποια εκ των οποίων η συλλογική μνήμη τα συντηρούσε στο σεντούκι της. Ήταν μια εμπειρία ενδιαφέρουσα, σχεδόν ποιητική. Ψάχνοντας και αποκωδικοποιώντας τις υπογραφές τους μέσα στις κιτρινισμένες σελίδες των Ελέγχων και των Πρακτικών τους ένοιωθα να ζωντανεύουν -κάτι σαν αυτό που παθαίνει ο Καβάφης στον Καισαρίωνα- και να θέλουν να βγουν στο φως, είδωλα καμόντων που ψάχνουν να πάρουν μορφή – και αυτό μπορεί να τους το χαρίσει μόνο το αίμα της δικής μας καρδιάς.
Καθηγητές και μαθητές Γυμνασίου, 1928 (;)
Τη συγκομιδή αυτή είχα την καλή τύχη να τη φιλοξενήσει στις εκδόσεις της το 2002 η Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών στο Αφιέρωμα στο Γυμνάσιο Λευκάδος. Αλλά εν τω μεταξύ είχα ήδη προχωρήσει στο σχεδιασμό της επόμενης επιχείρησης: να ανιχνεύσω και να εντάξω σε πίνακες, εύκολα αναγνώσιμους, όλα τα στοιχεία που παρέχουν τα κατάστιχα του Αρχείου: Πίνακες του μαθητικού δυναμικού κατά σχολικό έτος (ονομαστικούς-αναλυτικούς πίνακες και συνοπτικά στατιστικά δελτία), φοίτηση γενικώς και κατά φύλο, προαγωγή και απόρριψη γενικώς και κατά φύλο, διαγωγή γενικώς, διαγωγή και φύλο ειδικώς, τόπος καταγωγής των μαθητών (Πόλη-χωριό, Λευκάδα-άλλος τόπος), επάγγελμα πατέρα γενικώς, επάγγελμα πατέρα κατά φύλο, διδακτέα και εξεταστέα ύλη και πολλά άλλα. Φιλοδοξούσα με άλλα λόγια να κάνω την πλήρη ανατομία του σχολείου με πολλαπλές τομογραφίες και ποικίλες συσχετίσεις στοιχείων-δεδομένων απ’ την ανάγνωση των οποίων να προκύπτουν αβίαστα και εμφανώς τα ερωτήματα και οι απαντήσεις τους με τρόπο επαγωγικό και σαφή. Η σχολική μονάδα, λοιπόν θα γινόταν πεδίο δοκιμής ερευνητικών υποθέσεων ευρύτερου βεληνεκούς – αυτονόητα περιορισμένο από την παράμετρο του τόπου.
Μετά την παρέλαση της 24-3-1940. Στο προαύλιο του Γυμνασίου
Παρά την κατ’ αρχήν σφαιρική σύλληψη του ερωτήματος, ο αγνωστικισμός μου με απέτρεπε να δω το παζλ στο σύνολό του αλλά μόνο τα κομμάτια του. Όμως στο πίσω μέρος του μυαλού μου εδραιωνόταν η πεποίθηση ότι τα επί μέρους θα δώσουν αναγκαστικά στο τέλος της πορείας όχι πανσπερμία στοιχείων αλλά το ζωντανό σύνολο που τώρα απωθούσα. Ένας θετικιστικός πυρετός με κατηύθυνε: η μεγάλη τομογραφία του οργανισμού «Μέση Εκπαίδευση στη Λευκάδα» θα προέκυπτε αυτόματα από τη συνένωση πλήθους μικρών εξαντλητικών τομογραφιών. Και ο πυρετός αυτός συνεπάγονταν ένα πολύ σκληρό -και ίσως αναίτιο πολλές φορές- μόχθο μέσα στο δύσβατο αρχειακό υλικό.
Τελειόφοιτοι Γυμνασίου στο φωτογραφείο Μενέλαου, 25-6-1951
Στο σημείο αυτό ήρθε η πρόκληση του ΙΑΕΝ (σημ. Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας), που μου ανέθεσε το 2002 την έρευνα «Το αρχείο του Ελληνικού Σχολείου και του Γυμνασίου Λευκάδος (1829-1960). Κατάλογος και επεξεργασμένα στοιχεία». Μετά από επίπονη δουλειά κατάρτισα το σώμα της μελέτης, που έπρεπε να υποβάλλω. Η δομή του στηρίχτηκε ακριβώς στις προαναφερόμενες κατευθύνσεις. Το τι κατάφερα, βέβαια, να περισώσω από αυτό το ενθουσιώδες θετικιστικό μου σχέδιο, θα το κρίνουν οι αναγνώστες του υλικού αυτού. Εγώ, πάντως, ξέρω ότι έχω αφήσει πολλούς λογαριασμούς ανοιχτούς και, αν το συγχωρήσει ο καιρός, θα συνεχίσω για να το ολοκληρώσω.
Η Ζ' τάξη Γυμνασίου με τον καθηγητή Π.Γ. Ροντογιάννη, 1953-1954
Η συγγραφή όμως του βιβλίου με βάση το υλικό αυτό, αποτέλεσε μια καινούργια πρόκληση. Από κοινού με την επιτροπή -και, κυρίως, με τον Τριαντάφυλλο Σκλαβενίτη- καταλήξαμε ότι τα στοιχεία που είχαν συγκεντρωθεί θα ήταν καλύτερο από κάθε άποψη να αναδιαμορφωθούν σε γραφήματα ομαδοποιημένα σε δύο μεγάλες κατηγορίες: στο διδακτικό προσωπικό και στο μαθητικό δυναμικό. Η πρώτη κατηγορία θα αποτύπωνε τα ποσοτικά δεδομένα (αριθμό υπηρετησάντων, ειδικότητες, τόπο καταγωγής) των καθηγητών του Γυμνασίου και του Ελληνικού Σχολείου Λευκάδος και η δεύτερη τα στοιχεία για την πρόσβαση των μαθητών στη μέση εκπαίδευση, την κοινωνική τους προέλευση, τον τόπο καταγωγής τους και τη σχέση ανάμεσα στην κοινωνική τους προέλευση και την επίδοση τους. Η ανάγνωση των γραφημάτων θα οδηγούσε στην αποδέσμευση των πληροφοριών από το σώμα των αρχειακών μαρτυριών και, εκτός των απαντήσεων που θα έδινε για την τοπική εκπαίδευση, θα μας επέτρεπε να διαπιστώσουμε μετά λόγου γνώσεως τις συγκλίσεις ή αποκλίσεις της τοπικής εκπαίδευσης από την ελληνική στο σύνολο της – μάλλον θα πρόσθετε την τοπική ψηφίδα για την κατασκευή μιας αξιόπιστης, αρχειακά τεκμηριωμένης, εικόνας της ιστορίας της ελληνικής μέσης εκπαίδευσης, η οποία μέχρι τώρα δεν υπήρξε, τουλάχιστον για τους θεματικούς άξονες που προαναφέραμε. Έτσι θα υπερβαίναμε το στάδιο της αναλυτικής περιγραφής και θα περνούσαμε στο στάδιο της σύνθεσης αποφεύγοντας συγχρόνως το πρόβλημα της συγγραφής ενός ογκωδέστατου βιβλίου.
Εκδρομή και ξενάγηση σε αρχαιολογικό χώρο (1953;)
Κάπως έτσι το βιβλίο πήρε τη μορφή του: το πρώτο μέρος αποτελείται από μια μικρή ιστορική εισαγωγή και την εκτενή «ανάγνωση» των γραφημάτων που ακολουθούν. Το δεύτερο μέρος καταλαμβάνουν τα γραφήματα και το τρίτο μέρος ο Κατάλογος του Αρχείου. Για τα γραφήματα, που αποτελούν τον κεντρικό πυρήνα του βιβλίου, θέλω να πω μόνο ότι επιχειρούν να αποτυπώσουν τάσεις της διαχρονίας, συνολικά ποσοστά των εξεταζόμενων μεγεθών, ποικίλες συγκρίσεις των μεγεθών αυτών και, γενικά, επιχειρούν να τομογραφήσουν πολλαπλώς το σώμα της μέσης εκπαίδευσης στη Λευκάδα σε διάστημα ενός αιώνα – απαραίτητη προϋπόθεση για την αποδέσμευση των ζητουμένων πληροφοριών. Κρίθηκε όμως σκόπιμο να προστεθεί και ένα παράρτημα σε ηλεκτρονική μορφή, δηλαδή το CD ROM που κρατάτε στα χέρια σας, στο οποίο να περιληφθούν όλα τα δεδομένα στα οποία στηρίχτηκε η κατασκευή των γραφημάτων και, συνεπώς, όλο το βιβλίο, δηλαδή όλα όσα αναφέραμε στην αρχή του παρόντος. Η μηχανή αναζήτησης επιτρέπει την αναζήτηση και ανεύρεση των στοιχείων από όλες τις δυνατές εισόδους του αποθηκευμένου υλικού. Παράλληλα τα ίδια στοιχεία, που περιέχει το CD ROM, να καταχωρηθούν και στο Διαδίκτυο, στην προαναφερθείσα ηλεκτρονική διεύθυνση www.iaen.gr.
Μετά την παρέλαση στην κεντρική πλατεία, 25-3-1965
Από τα ανωτέρω συνάγεται ότι το βιβλίο μου κινείται στο πεδίο της επεξεργασίας συγκεκριμένων ποσοτικών δεδομένων: αριθμός υπηρετησάντων, ειδικότητες και τόπος καταγωγής για το διδακτικό προσωπικό∙ πρόσβασης στη δημόσια μέση εκπαίδευση, κοινωνικής προέλευσης, φύλου, τόπου καταγωγής, σχολικής επίδοσης για το μαθητικό δυναμικό – δηλαδή τα δεδομένα που επεξεργάζεται και ο Κ. Τσουκαλάς στο βιβλίο του Εξάρτηση και αναπαραγωγή, ο κοινωνικός ρόλος των εκπαιδευτικών μηχανισμών στην Ελλάδα (1830-1922), Θεμέλιο, Αθήνα 61992 και συγκεκριμένα στο πρώτο κεφάλαιο του δευτέρου μέρους που έχει τίτλο «Η διείσδυση του σχολικού δικτύου». Αυτό σημαίνει ότι δεν μπαίνω καθόλου ή μπαίνω σπανίως στην εξέταση της «εσωτερικής δομής του σχολικού μηχανισμού» και του «ιδεολογικού περιεχομένου της διδασκαλίας» – οι όροι είναι, πάλι, του Κ. Τσουκαλά. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι γράφω τη «μονογραφία» ενός σχολείου και θα με ενδιέφερε αυτή η παράμετρος μόνο στο βαθμό που θα έβρισκα στο χώρο της Λευκάδος στοιχεία που δείχνουν την τομή του τοπικού με το γενικό είτε στις συγκλίσεις της είτε στις αποκλίσεις της. Τέτοια στοιχεία δεν έχω για λόγους υποκειμενικούς και αντικειμενικούς.
Είναι γνωστό ότι σπανίζουν οι εξαντλητικές μονογραφίες, δηλαδή οι μελέτες υποδομής πάνω στα θέματα της νεοελληνικής εκπαίδευσης, οι στηριγμένες στο αρχειακό υλικό των σχολικών μονάδων. Και η έλλειψη αυτή είναι καίρια: χωρίς τέτοιες μελέτες ο ιστορικός της νεοελληνικής εκπαίδευσης δεν έχει που να πατήσει για να θέσει στη βάσανο της δοκιμασίας τις ερευνητικές του υποθέσεις. Με άλλα λόγια, χωρίς τις μελέτες αυτές οι συνθετικές εργασίες είναι αδύνατο να γίνουν – αλλιώς αιωρούνται στο κενό. Ο Τσουκαλάς το ομολογεί ρητά στο βιβλίο του, σ. 404: «…Όμως, δυστυχώς, στο σημείο αυτό προσκρούομε στην πλήρη έλλειψη χρησιμοποιήσιμων στοιχείων….». Από την άποψη αυτή πιστεύω ότι η παρούσα εργασία αποτελεί μια μικρή μεν αλλά πρωτότυπη και αξιόπιστη συμβολή όχι μόνο σε τοπικό αλλά και σε εθνικό επίπεδο. Και η συμβολή αυτή δεν περιορίζεται στο καθαυτό πεδίο της εκπαίδευσης αλλά θα μπορούσε να επεκταθεί και σε άλλα: π.χ. τα στοιχεία για το «επάγγελμα πατρός», τα οποία περιέχονται σ’ αυτό εδώ το CD ROM και είναι καταχωρημένα στο Διαδίκτυο, μπορούν να δώσουν τη στρωματογραφία της κοινωνίας της Λευκάδος ακριβέστερα από ό,τι επιτρέπουν οι διαθέσιμες πηγές και οι ως τώρα αναγνώσεις τους.
Τελειώνοντας, να ευχαριστήσω τον Τριαντάφυλλο Σκλαβενίτη, Διευθυντή Ερευνών του ΕΙΕ/ΚΝΕ (σημ. Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών / Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών) με τον οποίο καταρτίσαμε από κοινού τις «καταστατικές προδιαγραφές» του CD-ROM, τις οποίες ανέλαβε να κάνει πράξη η Silk Tech ΟΕ. Τον Γιάννη Κόκκωνα, Επίκουρο Καθηγητή της Βιβλιολογίας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, που με περισσή γνώση επισκόπησε το CD-ROM και συνέβαλε στην ολοκλήρωση του. Την Αλεξάνδρα Τσερέ, υποψήφια Διδάκτορα της Κλασικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, που με εξαιρετική επιμέλεια και πολυήμερο μόχθο αποκατάστησε ένα σωρό δικές μου ατέλειες στα μητρώα του «Μαθητικού Δυναμικού». Και, φυσικά, τον Πάνο Καλαμπάκα και τη Νατάσα Κανδύλη της Silk Tech ΟΕ, οι οποίοι με ζήλο, ενδιαφέρον και υπομονή, που υπερβαίνει την επαγγελματική υποχρέωση, έφεραν σε αίσιο πέρας την αποστολή που τους αναθέσαμε. […]
Δημήτρης Σ. Τσερές
Πηγή:
Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας (ΙΑΕΝ)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου