1ο Δημοτικό Σχολείο Θεσσαλονίκης

     Η ιστορία του σχολείου μας, μέσα από τις προσωπικές μαρτυρίες των μαθητών του
Το σχολείο ξεκίνησε να λειτουργεί το 1930. Την εποχή εκείνη, το σχολικό αυτό κτίριο ήταν νεόδμητο και ονομαζόταν «16ο Δημοτικό Σχολείο Αγ. Ελευθερίου», καθώς η κατασκευή του σχετίζεται χρονολογικά με την κατασκευή του όμορου ναού. Εκείνη τη χρονιά, η Α’ τάξη του δημοτικού διέθετε 72 μαθητές. Το σχολείο λειτουργούσε πρωί και απόγευμα, παρέμενε κλειστό την Τετάρτη το απόγευμα και το Σαββατοκύριακο, ενώ αναλάμβανε και τη σίτιση των μαθητών. Διευθυντής ήταν ο Παπαϊωάννου, ενώ ως δάσκαλος αναφέρεται ο Καλτάγκας. Το σχολικό κτίριο βρισκόταν στα θεμέλια το 1928, όταν υπουργός παιδείας ήταν ο Γ. Παπανδρέου, παράλληλα με το σχολείο της Καλαμαριάς, της Κάτω Τούμπας και της Ικτίνου. Τα τέσσερα αυτά σχολικά κτίσματα ανεγέρθηκαν για να καλύψουν τις ανάγκες του ανατολικού τομέα της Θεσσαλονίκης, οι οποίες μάλιστα είχαν αυξηθεί ραγδαία από την εγκατάσταση των προσφύγων στην Καλαμαριά και την Αρετσού το 1922. Περί το 1928 ανεγέρθηκε η βόρεια πτέρυγα του σχολικού συγκροτήματος, ενώ η ανατολική κατασκευάστηκε σε δύο φάσεις, το 1975 και το 1995. Στον ελεύθερο προαύλιο χώρο του σχολείου λάμβαναν χώρο οι αθλητικές δραστηριότητες. Ο Αθανάσιος Καραπατάκης υπήρξε ένας από τους πρώτους μαθητές του σχολείου, όταν αυτό ξεκίνησε να λειτουργεί το 1930.
Φωτογράφιση των μαθητών της α’ τάξης του δημοτικού, το έτος 1933.
Ο Γεώργιος Νένος υπήρξε μαθητής του δημοτικού κατά τα έτη 1942 – 1947. Μετά τον Παπαϊωάννου, διευθυντές υπήρξαν ο Καλτάγκας και ο Βαφόπουλος. Την εποχή εκείνη, τα μοναδικά μεγάλα κτίρια της περιοχής ήταν το σχολείο, η Ναυτική Διοίκηση, η Νομαρχία και η Βίλλα Αλλατίνη. Στις αρχές του πολέμου, το 1940, το σχολείο χρησιμοποιήθηκε ως νοσοκομείο για ελαφριές παθήσεις και τραυματισμούς, λειτουργώντας συμπληρωματικά ως προς το 424 στρατιωτικό νοσοκομείο στην περιοχή των πανεπιστημίων. Στα κεραμίδια του έφερε το σήμα του Ερυθρού Σταυρού, ώστε να αποφεύγει τους βομβαρδισμούς. Το 1941, με την έλευση των Γερμανών, στο κτίριο αποδίδεται και πάλι η σχολική του χρήση. Παρότι οι Γερμανοί επέταξαν ένα δωμάτιο από κάθε σπίτι της περιοχής, το σχολείο ποτέ δε χρησιμοποιήθηκε από αυτούς. Για μικρό χρονικό διάστημα, έως της έλευση των Άγγλων, το σχολείο λειτουργούσε, για να ανοίξει και πάλι οριστικά μετά το 1945. Κατά την περίοδο που παρέμεινε κλειστό, τα μαθήματα διεξάγονταν σε μια μονοκατοικία της ευρύτερης περιοχής. Την εποχή εκείνη, εντός του σχολικού συγκροτήματος διέμενε και η οικογένεια του επιστάτη. Η βόρεια πτέρυγα διέθετε 7 αίθουσες διδασκαλίας, ενώ μια πτυσσόμενη θύρα επέτρεπε τη συνένωση των δύο, ώστε να δημιουργείται χώρος αμφιθεάτρου για τη διεξαγωγή εκδηλώσεων. Επίσης, σημειώνεται μια δεύτερη φάση του ναού, κατά την οποία αυτός αποκτά μεγαλύτερο μέγεθος. Το παρακείμενο ρέμα, το οποίο διέθετε μεγάλο βάθος και εκτεινόταν από το Χορτιάτη έως τους Αλευρόμυλους Αλλατίνη, παρελάμβανε τα όμβρια ύδατα, ενώ, μετά την κατοχή καταπατήθηκε, δημιουργώντας σοβαρά αποχετευτικά προβλήματα στην οδό Κηφισίας, νοτιοδυτικά του σχολικού συγκροτήματος.
Ο Γρηγόριος Ραπτόπουλος φοίτησε στο σχολείο το έτος 1946 - 1947, ενώ την επόμενη χρονιά, αυτό σταμάτησε να λειτουργεί, καθώς εκεί βρήκαν καταφύγιο οι ανταρτόπληκτοι της επαρχίας. Την εποχή εκείνη, το σχολείο ονομαζόταν «1ο Δημοτικό Σχολείο Θεσσαλονίκης» και ως δασκάλα αναφέρεται η Κολοκοτρώνη. Η σίτιση γινόταν σε ενιαίο χώρο, στο υπόγειο της βόρειας πτέρυγας. Ο χώρος εξακολουθούσε να μη διαθέτει περίφραξη. Ο Βασίλειος Χατζηβασιλείου φοίτησε στο σχολείο κατά τα έτη 1957 – 1959, όταν διευθυντής ήταν ο Σκοτεινιώτης. Όπως δηλώνει ο ίδιος, το σχολείο διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην μετέπειτα εξέλιξή του, ενώ αποτέλεσε την έμπνευση για ένα από τα βιβλία που συνέγραψε, «Το τρύπιο βουνό», το οποίο μάλιστα βραβεύτηκε από την Ακαδημία. Την εποχή εκείνη, η ευρύτερη περιοχή διέθετε χαμηλή και αραιά δόμηση, ενώ τον περιβάλλοντα χώρο του σχολείου αποτελούσε μια ελεύθερη, επίσης μη περιφραγμένη έκταση. Εντός του οικοδομικού τετραγώνου, στο σημείο όπου σήμερα βρίσκονται ορισμένα διατηρητέα κτίσματα της Ναυτικής Διοίκησης Θεσσαλονίκης, γίνονταν προβολές ταινιών, τις οποίες παρακολουθούσαν όλοι οι κάτοικοι της περιοχής Ντεπώ. Επίσης, κάτω από το Ι. Ν. Αγ. Ελευθερίου, ο οποίος βρίσκεται στα βόρεια του σχολικού συγκροτήματος, υπήρχε καταφύγιο, το οποίο χρησιμοποιήθηκε κατά την κατοχή. Τότε, το κτίριο αυτό στέγαζε τόσο το 1ο όσο και το 2ο Δημοτικό σχολείο Θεσσαλονίκης.
Αναφορά του σχολείου ως «16ον , συνοικία Ντεπώ»
στον οδηγό Θεσσαλονίκης και περιχώρων του 1933.
Φωτογραφία από σχολική εκδήλωση στο προαύλιο, νότια του ιστορικού κτιρίου.
Οι πληροφορίες όσον αφορά την ιστορία κατασκευής και λειτουργίας του 1ου Ολοήμερου Δημοτικού Σχολείου Θεσσαλονίκης έχουν αντληθεί από την διπλωματική εργασία της Μοστρού Ευανθίας, φοιτήτριας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης στο τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών. Η παρούσα μελέτη επιδίωκε να καταγράψει την ιστορία του 1ου Ολοήμερου Δωδεκαθέσιου Δημοτικού Σχολείου Θεσσαλονίκης επί της οδού Κασσανδρέως 2 (περιοχή Ντεπώ). Ωστόσο, κατά τη διενέργεια των σχετικών ερευνών, διαπιστώθηκε η παντελής απουσία οποιασδήποτε βιβλιογραφικής πηγής αναφερόμενης στο εν λόγω κτίριο. Έτσι, η προσέγγιση των ιστορικών φάσεων και γεγονότων, βασίζεται σε μαρτυρίες παλιών μαθητών του Σχολείου.