ΕΘΝΙΚΟΙ ΕΥΕΡΓΕΤΕΣ

««Όταν θέλουν οι Έλληνες να καυχηθούν», γράφει ο Καβάφης, «τέτοιους βγάζει το Έθνος μας, θα λένε». Και είναι, πράγματι, άξιος ο έπαινος αυτός για ανθρώπους που δίδαξαν με το δικό τους τρόπο την προσφορά στην Πατρίδα, τον άνθρωπο, τον Πολιτισμό. Ανθρώπους με υψηλό αίσθημα φιλοπατρίας, φιλανθρωπίας, κοινωνικής αλληλεγγύης.

Η ευποιία αποτελεί έμπρακτη εκδήλωση συμπαράστασης προς τον πάσχοντα συνάνθρωπο. Αίτιο της μπορεί να είναι ένα απλό συναίσθημα συμπάθειας και οίκτου που γεννιέται αυθόρμητα στη ψυχή του ανθρώπου όταν βρίσκεται αντιμέτωπος με τη δυστυχία. Στον άνθρωπο αυτόν γεννιέται το συναίσθημα της φιλαλληλίας καθώς επίσης και το συναίσθημα της ανιδιοτελούς αγάπης προς τους άλλους. Αυτή η αγάπη ξεκινά από τα φιλικά και συγγενικά πρόσωπα και στη συνέχεια εκτείνεται στο κοινωνικό περιβάλλον έχοντας ως σκοπό να γίνει αφετηρία όλων των κοινωνικών αρετών.

Από τα αρχαία χρόνια όμως μπορούμε να δούμε μορφές θεσμοθετημένης και πολύτιμης υπηρεσίας προς την κοινωνία.

Εθνικός ευεργέτης δεν μπορεί βεβαίως να αποκληθεί ο συνάνθρωπος που περιγράψαμε μόλις. Άλλωστε, οι νέες οικονομικές κλίμακες, έχουν δημιουργήσει όπως και στη δομή των επιχειρήσεων που είναι πλέον μετοχικές, νέα δεδομένα στην δυνατότητα προς «εθνική ευεργεσία»

---

Μεγάλα, κεντρικής -κρατικής σημασίας έργα δεν είναι δυνατό να αναληφθούν πλέον από μεμονωμένα πρόσωπα. Όμως, ούτε τα τοπικής εμβέλειας έργα (γέφυρες, λιμενοβραχίονες, οδοστρ΄ψσεις. διανοίξεις δρόμων, πλατειών και τα σχετικά), είχαν σταματήσει στην Ελλάδα, τουλάχιστον πριν η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα εκπονήσει τα περιφερειακά της προγράμματα. Όμως ιδού το πρόβλημα και τα επιμέρους ερωτήματά του: πώς θα ορίσουμε τον εθνικό ευεργέτη, είναι ή δεν είναι εθνικός ευεργέτης ο χρηματοδότης ενός μεγάλης τοπικής σημασίας έργου, το διαφέρει ο ευεργέτης από τον χορηγό και τον δωρητή; Πίσω βέβαια από τα ερωτήματα αυτά, υπάρχει ένα ακόμη, εξίσου σημαντικό, που συνέχει όλα τα προηγούμενα: σε ποιά χρονική στιγμή αναφερόμαστε;

Ο θεσμός των «εθνικών κληροδοτημάτων» φαίνεται να είναι έμφυτος στην ψυχοσύνθεσή μας και αυτό επειδή εμφανίζεται στην ελληνική αρχαιότητα, σε πολλές μορφές. Ακόμη και η μυθολογία μας εμπεριέχει στοιχεία του ευεργετισμού. Σύμφωνα με το μύθο λοιπόν, ο πρώτος «έλληνας» ευεργέτης ήταν ο Προμηθέας, ο οποίος έκλεψε τη φωτιά από τους Θεούς ώστε να ωφεληθεί η ανθρωπότητα. Παράλληλα, η θεά Αθηνα, χάρησε το μέγα ευεργέτημα στους Αθηναίους –την ελιά. Οι πλούσιοι Αθηναίοι πάντοτε έδιναν δωρεές στο κράτος –Στον θεσμό της χορηγίας στην αρχαία Αθήνα, συνεπάγονταν η χορηγία από πλούσιους πολίτες, αθλητικών αγώνων καθώς και θεατρικών ή μουσικών έργων, προς τιμήν του θεού Διόνυσου. Ήταν από την χορηγία τέτοιων αγώνων όπου εκπαιδεύονταν οι αρχαίοι αθλητές στο σημείο όπου κρίνονταν έτοιμοι να συναγωνιστούν στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Αυτό όπως θα δούμε αργότερα, θα έχει αντίκτυπο άνα των αιώνων. Παράλληλα, στο θεσμό του Γυμνασιοαρχείου, οι πλούσιοι χορηγούσαν δαδοδρομία προς τιμήν του Ήφαιστου. Αργότερα, στον θεσμό αυτόν συνεπάγονταν η διατήρηση των γυμνασίων, σταδίων και άλλων αθλητικών εγκαταστάσεων. Επίσης, οι πλούσιοι πολίτες χορηγούσαν των θεσμό των εστιάσεων –δηλαδή, την χορήγηση δημοσίου δείπνου για όλόκληρη τη φυλή στην οποία ανήκε ο επιφανής πολίτης. Ο Πλούταρχος; στους βίους του, αναφέρεται στον Κίμωνα, ο οποίος στάθηκε ως ευεργέτης των φτωχών Αθηναίων. Κατήργησε το περίφραγμα των κτιμάτων του, ώστε να επωφελούνται οι πάντες από τα οπωροφόρα δέντρα του. Επίσης, στους δημόσιους δείπνους που χορηγούσε, προσπαθούσε αφιλοκερδώς να ακροαστεί και να λύσει αφιλοκερδώς τα προβλήματα των φτωχών.

Υπήρχε επίσης η αρχιθεωρία, δηλαδή η διατήρηση των προξενείων κατά των ιερών αγώνων και πανυγηριών, καθώς και η αρρεφορία, -η χορήγηση πομπών. Ιδιαίτερη τιμή προσέφερε η τριηραρχία, η οποία αφορούσε τον εξοπλισμό του στόλου (πλοίο και πλήρωμα με τον πλήρη εξοπλισμό του) με τον οποίον η Αθήνα έγινε θαλασσοκράτειρα. Σ’ αυτές η δωρέές λοιπόν –οι οποίες ήταν μεν προαιρετικές αλλά στην αλήθεια, επιβάλλονταν κοινωνικώς στους οικονομικά έυρωστους της εποχής, αντλούμε την απαρχή της ιδέας του ευεργετισμού.Υπήρχαν πάντοτε βέβαια εκείνοι που ήθελαν να αποφύγουν τον υποχρεωτικό ευεργετισμό. Εφόσον η τριηραρχία απονείμονταν στον πλουσιότερο Αθηναίο, με μία συγκεκριμένη διαδικασία η οποία ονομάζονταν «αντίδωσης»ο πλούσιος δύναται να προτείνει κάποιον άλλον ως πλουσιότερο, οπότε το κράτος προβούσε σε ανατίμηση των περιουσιών και των δύο προς εξακρίβωση του λόγου το αληθές.

Στην αντίληψη του αρχαίου έλληνα πάντος, ο ευεργετισμός αποτελούσε κοινωνικό πρότυπο, σύμφωνα με το οποίο ο καθένας βοηθούσε εκείνους που τον είχαν βοηθήσει ήδη –κάτι παρόμοιο με την δική μας αντίληψης της κοινωνικής υποχρέωσης.

Δύο φιλόσοφοι θα εξετάσουν και θα εκλεπτύνουν την έννοια του ευεργετισμού. Ο Αριστοτέλης Έκανε λόγο στα "Ηθικά" για τον "μεγαλοπρεπή" άνθρωπο, εκείνον δηλαδή, ο οποίος ασχολείται με τα κοινά ώστε να ωφελήσει τον συνάνθρωπό του - με κοινοφελείς δραστηριότητες με τις προσωπικές του δαπάνες. Παράλληλα, στη Ρητορική, αναφέρεται στον ότι ο πραγματικός πλούτος έγκειται στο να πράττει κανείς το καλό - δηλαδή να δωρίζει χρήματα ή δώρα στον συνάνθρωπό του και να τον βοηθά. Στην Κυροπάιδεια, ο Ξενοφώντας εξυμνύει τον Κύρο, για την φιλανθρωπία του, ενώ ο Πλάτωνας θεωρούσε την διδασκαλία γνώσεως ως το μέγιστο ευεργέτημα, όπως προκύπτει από τον Ευθύφρωνα.

Από τους πρώτους ευεργέτες λοιπόν ήταν ο Ιπποκράτης, όχι μόνον επειδή οι γιατρευτικές του ικανότητες ήταν τεράστιες αλλά επειδή συμβούλευε τους συνάδελφους του να περιθάλπτουν όσους ασθενείς δεν είχαν οικονομική άνεση, δωρεάν.

Βέβαια, ο ευεργετισμός ως θεσμός υιοθετήθηκε και από τους Ρωμαίους. ….

Στο Βυζάντιο, αυτή η παράδοση ευεργετισμού σνεχίζεται. ….

Ο θεσμός της ευεργεσίας, παίρνει νέες διαστάσεις στη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η ανάγκη για πνευματική αναβάθμιση του Γένους ώθησε, τότε, την Εκκλησία, αλλά και πολλούς εύπορους Έλληνες να δραστηριοποιηθούν για την ίδρυση σχολείων, τη μισθοδοσία εκπαιδευτικών, αλλά και την παροχή οικονομικής αρωγής σ’ εκείνους που είχαν μεγαλύτερη ανάγκη. Έλληνες της διασποράς πρωταγωνιστούν στο κίνημα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, στην ανέγερση σχολείων, την αποστολή βιβλίων, τη χορήγηση υποτροφιών. Η έμπρακτη εκδήλωση φιλοπατρίας με πράξεις ευεργεσίας παίρνει ακόμη μεγαλύτερες διαστάσεις στα χρόνια της Εθνεγερσίας Πλούσιοι ομογενείς συμπαρίστανται στην Πατρίδα που μάχεται και γίνονται αρωγοί στον αγώνα της Ελευθερίας. Η «Φιλική Εταιρεία»,αλλά και πολλά από τα μέσα που χρησιμοποιούνται στους αγώνες του Έθνους χρηματοδοτούνται από αγωνιστές και εθνικούς ευεργέτες, γυναίκες και άνδρες.

Αρχή φόρμας