…………Ας δούμε όμως την ιστορία του Σχολείου κι ας αρχίσουμε αρκετά χρόνια πιο πριν από την ανέγερσή του.
Σύμφωνα με τις πηγές, στο χώρο του σημερινού σχολείου είχε χτιστεί το πρώτο ελληνικό σχολείο της Προσοτσάνης στα 1820, την ίδια περίπου εποχή που χτίστηκε και η πρώτη εκκλησία των Εισοδίων της Θεοτόκου στην αυλή του σημερινού Σχολείου, το οποίο λειτούργησε ως Επτατάξιο Αστικό Σχολείο Αρρένων. Στην κατασκευή και σύσταση του Σχολείου αυτού προέβη η τότε Χριστιανική Κοινότητα Προσοτσάνης υπό την άμεση επίβλεψη του Οικουμενικού Πατριαρχείου και φαίνεται πως λειτούργησε με πλήρες προσωπικό με σκοπό την εξύψωση και διατήρηση του εθνικού και θρησκευτικού φρονήματος. Μην ξεχνάμε ότι η Προσοτσάνη όπως και όλος ο βορειοελλαδικός χώρος αποτελούσε ακόμη υποδουλωμένη επαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Για τη μισθοδοσία των δασκάλων εφορολογούντο οι Χριστιανοί κάτοικοι της κωμόπολης χωρίς καμία διαμαρτυρία και με ιδιαίτερη χαρά. Για το σκοπό αυτό είχε συσταθεί Σχολική Εφορία που έργο της ήταν η συγκέντρωση των απαραίτητων πόρων. Το έργο της Σχολικής Εφορείας ενίσχυε και η Εκκλησιαστική Επιτροπή η οποία επιχορηγούσε το ταμείο της Εφορείας από χρήματα που συγκέντρωνε από τους κατοίκους στις μεγάλες γιορτές και τα πανηγύρια. Ο ταμίας της Επιτροπής πλήρωνε τους μισθούς των δασκάλων οι οποίοι κυμαίνονταν ανάμεσα σε 15 με 40 λίρες Τουρκίας, κατά έτος.Οι επόμενες πέντε δεκαετίες, ως αυτή του 1870 κυλούν χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα για την Ελληνική Κοινότητα της Προσοτσάνης, βεβαίως και για το Σχολείο.
Τότε είναι που ξεκινά μια φάση δύσκολη για τον τόπο, όπως εξάλλου και για όλη τη Μακεδονία. Ήταν η εποχή που άρχισε η διαμάχη μεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων για την κυριαρχία της Μακεδονίας. Στις 29 Αυγούστου του 1872 επέρχεται το Σχίσμα ανάμεσα στην Ελληνορθόδοξη Εκκλησία και αυτή της Βουλγαρίας. Η διαμάχη όπως ήταν φυσικό έφτασε και στην Προσοτσάνη.
Κρίσιμο και αποφασιστικό ρόλο στη διαμάχη αυτή και βεβαίως υπέρ των Εθνικών Δικαίων διαδραμάτισε η Φιλεκπαιδευτική Αδελφότης «Ηώς». Η «Ηώς» ήταν μια οργάνωση από αυτές που ιδρύθηκαν σε όλη τη Μακεδονία και Θράκη και σκοπός τους ήταν όχι μόνο η διάδοση της Ελληνικής Παιδείας, αλλά ουσιαστικά η εθνική αφύπνιση του υπόδουλου Ελληνισμού και η προετοιμασία του επερχόμενου Μακεδονικού Αγώνα.
Στον Κανονισμό λειτουργίας της «Ηούς»-του οποίου το εξώφυλλο θα δείτε ανηρτημένο σε περίοπτη θέση στο Διδακτήριο και ο οποίος εκδόθηκε και τυπώθηκε στην Κωνσταντινούπολη, αναφέρεται πως την πρώτη Διοικούσα Επιτροπή της αποτελούσαν: ο Παπα-Οικονόμος, ο Νικόλαος Λιάμης, ο Μαυρουδής Βουλτσιάνου, ο Γεώργιος Βούλτσου, ο Χατζη Χρήστου Βουλτσιάνου, ο Στέργιος Αθανασιάδης και ο Γ. Αστεριάδης, δάσκαλος.
Από τις πρώτες ενέργειες της «Ηούς» ήταν η επισκευή του υπάρχοντος Αρρεναγωγείου και η ίδρυση στον ίδιο χώρο ενός Παρθεναγωγείου. Δύο σχολεία από τα πιο εκλεκτά όλης της περιοχής Δράμας. Χαρακτηριστική ήταν και η εντοιχισμένη πλάκα στο Παρθεναγωγείο.
Αξίζει εδώ να σημειώσουμε πως στα 1882 ο Μητροπολίτης Γερμανός σε μία επίσκεψή του στην Προσοτσάνη αναθέτει στην εκκλησιαστική επιτροπή την ανέγερση διώροφου οικοδομήματος το οποίο θα γινόταν Αναγνωστήριο. Στα 1886 το Αναγνωστήριο ήταν έτοιμο και λειτούργησε έτσι μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα. Τότε μετατράπηκε σε χαρτοπαιχτική λέσχη ο όροφος και σε καφενείο το ισόγειο. Έτσι πήρες το όνομά του το καφενείο «Καζίνο». Το κτίριο εκείνο καταστράφηκε από πυρκαγιά στις 7 Ιανουαρίου 1988 και στη θέση του κτίστηκε το σημερινό κτίριο που στεγάζει το ιστορικό πλέον-όχι βεβαίως αρχιτεκτονικά- καφενείο «Καζίνο».
Στις 22 Ιουλίου του 1902 η Δράμα υποδέχεται τον 35χρονο νέο της Μητροπολίτη Χρυσόστομο, μετέπειτα Εθνομάρτυρα Μητροπολίτη Σμύρνης. Η μεγάλη αυτή μορφή των εθνικών αγώνων, ο κατά κόσμο Χρυσόστομος Καλαφάτης υπήρξε και καθοριστικός παράγοντας της ανέγερσης του Σχολείου, την εκατονταετηρίδα του οποίου εορτάζουμε.
Το Σεπτέμβριο του 1905, διευθυντής της Αστικής Σχολής Αρρένων αλλά και του σχολείου των Θηλέων ορίζεται ο Στρατής Σπληναρίδης. Πρόκειται, βεβαίως, για τον Ανθυπολοχαγό Πυροβολικού Κωνσταντίνο Νταή, ο οποίος ήρθε εδώ σταλμένος από το ελεύθερο ελληνικό κράτος για τις ανάγκες του Μακεδονικού Αγώνα. Αργότερα θα γίνει ο διάσημος Μακεδονομάχος Καπετάν-Τζάρας.
Εν τω μεταξύ, καθώς ο αριθμός των μαθητών στα δύο σχολεία μεγαλώνει, αλλά και η ένταση μεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων θεριεύει. Η Διοικούσα Επιτροπή της «Ηούς» αποφασίζει να αναγείρει νέο μεγαλύτερο και πολύ πιο όμορφο διδακτήριο. Σε πολλές από τις συνεδριάσεις της Επιτροπής συμμετέχει και ο Χρυσόστομος, ο οποίος ενθαρρύνει τους Προσοτσανιώτες, αλλά και βοηθά στην οργάνωση του εγχειρήματος. Μάλιστα, στις 14 Σεπτεμβρίου 1906, τη μέρα που γιορταζόταν η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού, λειτούργησε ο Χρυσόστομος και στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε συνέλευση της Κοινότητας στην οποία και προήδρευσε. Στη συνέλευση αυτή ανακοινώθηκε οριστικά η ανέγερση νέου, λαμπρού διδακτηρίου. Συγκεντρώθηκαν, μάλιστα, από τους προύχοντες της Προσοτσάνης 90 λίρες και αποφασίστηκε να γίνει έρανος δέκα παράδων για κάθε οκά καπνού εκείνης της σοδειάς από κάθε ελληνική προσοτσανιώτικη οικογένεια.
Η Επιτροπή που είχε συσταθεί για το παραπάνω έργο, απευθύνθηκε επίσης για την εξεύρεση κι άλλων πόρων στο Υποπροξενείο της Ελλάδας στην Καβάλα, στο Προξενείο της Θεσσαλονίκης, σε άλλες Μητροπόλεις, σε ομάδες Μακεδονικού Αγώνα και σε διάφορα ιδρύματα της ελεύθερης Ελλάδας.
Εδώ πρέπει να αναφερθούμε στο Ίδρυμα Μελά το όνομα του οποίου αναφέρεται και στην εντοιχισμένη πλάκα που βρίσκεται μέχρι και σήμερα στο Σχολείο.
Ο Βασίλειος Μελάς, αδερφός του πατέρα του Μακεδονομάχου Παύλου Μελά, δηλαδή θείος του Παύλου Μελά, ήταν απόγονος παλιάς ηπειρώτικης οικογένειας και γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1819. Καθώς ο πατέρας του ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρίας, η οικογένεια Μελά εγκαταλείπει την Πόλη για να αποφύγει τη σύλληψη. Μετά τις σπουδές του στην Κέρκυρα βρέθηκε στο Λονδίνο όπου και ίδρυσε Εμπορικό Οίκο με την επωνυμία « Αδερφοί Μελά» που του επέτρεψε να δημιουργήσει τεράστια περιουσία. Επιστρέφοντας στην Αθήνα το 1873 αγόρασε οικόπεδα συνολικής έκτασης 1.600 τ.μ. στη σημερινή πλατεία Κοτζιά, όπου κι έχτισε το μέγαρό του. Μη έχοντας ο ίδιος παιδιά, στη διαθήκη του κληροδότησε το μέγαρο αυτό σε ένα ίδρυμα που συνέστησε με το όνομα «Νηπιακό Επιμελητήριο Μελά». Σκοπός του ιδρύματος ήταν η ίδρυση, η ανέγερση και η λειτουργία Νηπιαγωγείων και Σχολείων στην ελεύθερη τότε Ελλάδα-εκτός των Αθηνών-αλλά και στην υπόδουλη ακόμη Μακεδονία. Μετά το θάνατο του Βασιλείου Μελά το 1884 το Νηπιακό Επιμελητήριο Μελά και μετά το 1902 φέρεται να κατασκεύασε και να επισκεύασε πάνω από 160 σχολικά ιδρύματα, τόσο μέσα στα σύνορα του ελληνικού κράτους, όσο και σε αλύτρωτες περιοχές.
Στο ίδρυμα αυτό λοιπόν, ήδη από το Νοέμβριο του 1903 η Διοικούσα Επιτροπή της «Ηούς» είχε απευθυνθεί ζητώντας οικονομική στήριξη για την ανέγερση διδακτηρίου. Το ίδρυμα Μελά τότε αρνήθηκε επειδή χρηματοδοτούσε την ανέγερση διδακτηρίου στο Λαγκαδά. Ως μεσάζων των Προσοτσανιωτών στο Επιμελητήριο Μελά ήταν ο τότε Πρόξενος της Θεσσαλονίκης Ευγένιος Ευγενιάδης.
Η «Ηώς» συνεχίζει να πιέζει τον Πρόξενο Ευγενιάδη κι αυτός με τη σειρά του επαναφέρει το αίτημα στο Νηπιακό Επιμελητήριο Μελά, μεταφέροντας και τον προϋπολογισμό της δαπάνης. Αυτή τη φορά το ίδρυμα Μελά πείθεται και αναλαμβάνει το ποσό που λείπει, δηλαδή 300 οθωμανικές λίρες, βάζει όμως όρο πως το ποσό θα διατεθεί, αφού ολοκληρωθεί η νομότυπη διαδικασία, η έκδοση, δηλαδή, των σχετικών φιρμανιών από τη Μεγάλη Πύλη στην Κωνσταντινούπολη.
Έτσι, όπως είδαμε παραπάνω το ζήτημα της ανέγερσης του νέου διδακτηρίου κλείνει αισίως για την Προσοτσάνη στα τέλη του 1906.
Σε λίγο άρχισε η κατασκευή. Για τη μελέτη και τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό του έργου αναφέρονται τα ονόματα των Χατζημιχαήλ και Παιονίδη. Οι Προσοτσανιώτες δε βαρυγκωμούν και προσφέρουν πάλι χρήματα στην καπνοπούληση, αλλά και προσωπική εργασία. Αυτό γίνεται για τρεις χρονιές. Χρήματα, όμως διέθεσε και η Μητρόπολη Δράμας από τα ενοίκια των ακινήτων της.
Το νέο σχολείο χτίζεται στη θέση του Αρρεναγωγείου, ενώ το κτίριο του Παρθεναγωγείου θα μείνει στη θέση του λειτουργώντας ωε Νηπιαγωγείο μέχρι το 1930.
Και φτάνουμε στην ημέρα των εγκαινίων, Τετάρτη 15 Σεπτεμβρίου του 1909.
Η τελετή ήταν προγραμματισμένη να γίνει μέσα στο νεόδμητο κτίριο, αλλά ήταν τόσος ο συγκεντρωμένος κόσμος που οι εκπρόσωποι της «Ηούς» αποφάσισαν να την πραγματοποιήσουν στην αυλή. Όπως και σήμερα, έτσι και τότε η Φιλαρμονική παιάνιζε όμορφους σκοπούς δίνοντας έναν ιδιαίτερα γιορταστικό τόνο στην εκδήλωση.
Καλεσμένοι όλοι οι επίσημοι. Ο Μοεδίρης, ο Δήμαρχος και οι Δημοτικοί Σύμβουλοι-Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι-ο στρατιωτικός διοικητής, η αστυνομία και όλοι οι Πρόκριτοι. Εκτός, όμως από τους Έλληνες της Προσοτσάνης, στα εγκαίνια βρέθηκαν και πολλοί Τούρκοι. Μέγας απών της εκδήλωσης εκείνης, ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος, ο οποίος βρισκόταν σχεδόν εξόριστος στην πατρίδα του την Τρίγλια, κωμόπολη κοντά στην Προύσα.
Τον αγιασμό έψαλλαν οι Ιερείς, Παπα-Γιάννης Οικονόμου και Παπα-Γιάννης Παυλίδης. Μετά τον αγιασμό οι δάσκαλοι και οι εκπρόσωποι της «Ηούς» δεξιώθηκαν τους επισήμους και τους ξενάγησαν στο εσωτερικό του νέου κτιρίου.
Ο ενθουσιασμός των Ελλήνων της Προσοτσάνης ήταν μεγάλος. Επιτέλους είχαν το κτίριο-έμβλημα που δέσποζε στην κωμόπολη. Το κτίριο που διατράνωνε την ελληνικότητα της Προσοτσάνης, το κτίριο που ύψωνε το εθνικό τους φρόνημα, τέλος το κτίριο μέσα στο οποίο τα παιδιά τους θα μυούνταν τα γλυκά μυστήρια και την εκαπιδευση του ελληνικού πολιτισμού.
Στο νέο διδακτήριο στεγάστηκαν τα δύο σχολεία. Στον κάτω όροφο το εξατάξιο Παρθεναγωγείο και στον πάνω όροφο το επτατάξιο Αρρεναγωγείο. Οι δύο όροφοι δεν επικοινωνούσαν μεταξύ τους. Η είσοδος του Παρθεναγωγείου βρισκόταν στη νότια πλευρά του κτιρίου, ενώ η είσοδος του Αρρεναγωγείου ήταν αυτή που είναι σήμερα. Δε θα αναφερθώ στην εξωτερική εμφάνιση του κτιρίου, επειδή ήταν όπως είναι τώρα, με τη διαφορά ότι τώρα λείπει η σκάλα και η είσοδος της νότιας πλευράς, ενώ αντί για κάγκελα στις άκρες της σκάλας της εισόδου υπήρχαν πλατιά στηθαία, κατηφορικά, επικαλυμμένα με άσπρο, λείο μάρμαρο. Ο πάνω όροφος είχε έξι αίθουσες κι ένα γραφείο. Μάλιστα, οι δύο βορινές αίθουσες ήταν χωρισμένες με ξυλοκατασκευή που όταν άνοιγε, δημιουργούνταν ένας αρκετά μεγάλος χώρος για τελετές και θεατρικές παραστάσεις που επιμελούνταν στα πρώτα χρόνια το πολιτιστικό τμήμα της «Ηούς» και αργότερα Προσοτσανιώτες και Προσοτσανιώτισσες με υποκριτικό ταλέντο, καθώς και μαθητές και μαθήτριες των Σχολείων.
Ο κάτω όροφος είχε πέντε αίθουσες. Δημιουργήθηκε και υπόγειο με κάλυψη περίπου το 1/3 της κάτοψης και είσοδο από την εσωτερική πλευρά του Π που δημιουργούν οι πτέρυγες του κτιρίου, που το οποίο την εποχή εκείνη πήρε συμβολικές προεκτάσεις. Π=Παύλος Μελάς ή Π=Πατρίς. Όμως, το σχέδιο δόθηκε στο κτίριο για να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες τότε αρχιτεκτονικές τάσεις που ζητούσαν άνετο φωτισμό και εύκολο αερισμό του κτιρίου.
Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στην αναθηματική πλάκα που βρίσκεται εντοιχισμένη στο μέσο της σκάλας που οδηγεί στον πάνω όροφο και που σε ελεύθερη μετάφραση αναφέρει: «Με Αρχιερέα το Χρυσόστομο, χρηματοδότη το Μελά, συγχρηματοδότες τους Ορθόδοξους Έλληνες της Προσοτσάνης χτίστηκε αυτό το πανέμορφο μέγαρο του Πολιτισμού, όπου μπαίνοντας μέσα τα παιδιά των Ελλήνων θα ποτιστούν στα γάργαρα νερά της σοφίας των προγόνων και αυτής που θα λάβουν εδώ μέσα-1909». Κατά τις βουλγαρικές κατοχές η πλάκα καλυπτόταν από σοβά κι έτσι τελικά διασώθηκε.
Το παλιό Παρθεναγωγείο πίσω από το νέο κτίριο λειτούργησε όπως προαναφέρθηκε ως νηπιαγωγείο μέχρι το 1930, οπότε καταστράφηκε από πυρκαγιά. Στο χώρο εκείνο, δηλαδή δυτικά του διδακτηρίου το 1933 δημιουργήθηκε σχολικός κήπος συνολικής έτασης 319 τ.μ. όπου οι μαθητές καλλιεργούσαν λουλούδια, λαχανικά ωε και μοκρά φυτά οπωροφόρων δέντρων. Ο κήπος διατηρήθηκε ως τις αρχές της δεκαετίας του ΄60 και στη θέση του δημιουργήθηκε παιδική χαρά, για να δώσει κι αυτή με τη σειρά της τη θέση της σε μία αίθουσα που χρησίμευσε και χρησιμεύει ακόμη ως αίθουσα εκδηλώσεων του Σχολείου, ενώ σήμερα εκεί στεγάζεται το Ολοήμερο Σχολείο.
Στο χώρο της αυλής του σχολείου πραγματοποιούνταν οι γυμναστικές επιδείξεις όπου συγκεντρωνόταν το σύνολο σχεδόν των Ελλήνων, αλλά έρχονταν και πολλοί Τούρκοι. Οι γυμναστικές επιδείξεις συνεχίστηκαν μέχρι τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα, ενώ σήμερα στο τέλος της σχολικής χρονιάς πραγματοποιούνται αθλητικές και πολιτιστικές δραστηριότητες. Το σημερινό αύλειο χώρο χρησιμοποιεί και ο «Μουσικοχορευτικός Σύλλογος Προσοτσάνης-Ο Μέγας Αλέξανδρος» για τις κεντρικές του καλοκαιρινές εκδηλώσεις.
Όπως προαναφέρθηκε, από το 1909 λειτουργούσαν στο διδακτήριο το Αρρεναγωγείο και το Παρθεναγωγείο υπό την επίβλεψη της Αδελφότητας «Ηώς». Μετά την απελευθέρωση και το 1914, τα σχολεία περιήλθαν στη δικαιοδοσία του ελληνικού κράτους και λειτούργησαν έτσι μέχρι το 1922. Τότε, συνενώθηκαν σε ένα. Το 1925 πάλι διαχωρίστηκαν σε Α΄ τριτάξιο αρρένων και Β΄ διτάξιο θηλέων. Σε τρία χρόνια όμως, το 1928 τα σχολεία, για σύγχρονους τότε παιδαγωγικούς σκοπούς έγιναν 1ο και 2ο μεικτά δημοτικά σχολεία, ενώ δημιουργήθηκε και 3ο δημοτικό σχολείο, το σημερινό 2ο. Τέλος, το 1960 τα δύο σχολεία συγχωνεύτηκαν σε ένα. Είναι το 1ο Δημοτικό Σχολείο Προσοτσάνης που λειτουργεί μέχρι σήμερα με αυτή την επωνυμία. Η λειτουργικότητα των δύο σχολείων μέχρι το 196ο, και του ενός μετά, άλλαζε κατά καιρούς. Σήμερα το Σχολείο είναι 10/θέσιο και φοιτούν σ΄ αυτό 83 μαθητές, αριθμός πολύ μικρός σε σχέση μ΄ αυτόν των αρχών του προηγούμενου αιώνα, αλλά και των τελευταίων δεκαετιών. Λόγοι, η ίδρυση του καινούργιου 3ου Δημοτικού Σχολείου, η μεγάλη μετανάστευση κυρίως της δεκαετίας του ΄60 και φυσικά η υπογεννητικότητα.
Το Σχολείο μετά την ίδρυσή του απέκτησε ακίνητη περιουσία όπως χωράφια, καταστήματα και άλλα ακίνητα. Αυτή η περιουσία, όπως και το διδακτήριο μαζί με την αυλή του πέρασαν στο Δήμο Προσοτσάνης με νόμο της Πολιτείας του 1990.
Με άλλη της απόφαση η Πολιτεία δια του Υπουργείου Πολιτισμού και της 4ης Εφορείας Νεοτέρων Μνημείων, χαρακτήρισε το Διδακτήριο και τον αύλειο χώρο του Έργο Τέχνης και Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο, γιατί αποτελεί μαρτυρία έντονης πνευματικής και εθνικής δράσης του ελληνικού στοιχείου στις αρχές του 20ου αιώνα.*
Το 1953 ιδρύθηκε σχολική βιβλιοθήκη η οποία αριθμούσε 25 τόμους. Σήμερα η βιβλιοθήκη αριθμεί πολλά βιβλία, άφθονο οπτικοακουστικό υλικό και εμπλουτίζεται διαρκώς.
Στις δεκαετίες του προηγούμενου αιώνα και κυρίως σε περιόδους ανέχειας στο σχολείο διανεμόταν συσσίτιο. Παλαιότερα το συσσίτιο ήταν πλήρες για την εποχή γεύμα και αργότερα μόνο πρωινό. Κατά καιρούς και ανεξάρτητα από τα συσσίτια διανεμόταν γάλα, πορτοκάλια και άλλα αγαθά.
Σε αρκετά μεγάλες περιόδους στο σχολείο λειτούργησαν Νυχτερινό Σχολείο και Κέντρο Διδασκαλίας Ενηλίκων. Σκοπός τους ήταν η εκμάθηση-κυρίως γραφής- στους αγράμματους ενήλικες Προσοτσανιώτες και η βασική κατάρτιση σε διάφορες τέχνες και επαγγέλματα. Μέσα σ΄ αυτόν τον αιώνα λειτουργίας του Σχολείου μορφώθηκαν τέσσερις γενιές Προσοτσανιωτών.
Θέλω να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες για τη βοήθεια που μου προσέφεραν στη συγκέντρωση υλικού με αλφαβητική σειρά στους:
-Βουλτσιάδη Γεώργιο, επιφανή Προσοτσανιώτη, συγγραφέα, μέλος της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών.
-Γεωργιάδη Νικόλαο, Διευθυντή Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Νομού Δράμας.
-Καρσανίδη Ευάγγελο, πρώην Σχολικό Σύμβουλο Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, ερευνητή, συγγραφέα.
-Κουτουξιάδου Αικατερίνη του Θεμιστοκλή, Προσοτσανιώτισσα, φιλόλογο-ιστορικό, Διδάκτορα του Παντείου Πανεπιστημίου.
-Λάλα Βασίλειο, φιλόλογο-καθηγητή του Γυμνασίου Σιταγρών.
-Παπαδόπουλο Κωνσταντίνο, Πρόεδρο και τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του Μουσικοχορευτικού Συλλόγου «Ο Μέγας Αλέξανδρος».
-Παυλίδου Αναστασία, δασκάλα-Διευθύντρια του 1ου Δημοτικού Σχολείου Προσοτσάνης
- Τους ανώνυμους Προσοτσανιώτες και Προσοτσανιώτισσες.
Σημείωση: (δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «ΗΩΣ» στο Α’ εξάμηνο του 2010 στα αρ. φύλλα 55, 56, 57).
*Με την υπ’ αρίθμ. ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/280/39548/1-8-2000 (ΦΕΚ 1036 τ. Β’ /23-8-2000) Υπουργική Απόφαση το κτίριο των Εκπαιδευτηρίων Προσοτσάνης μαζί με τον αύλειο χώρο του, χαρακτηρίστηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν. 1469/50. Όπως τεκμηριώνεται στην υπουργική απόφαση: «…διότι αποτελεί μαρτυρία της έντονης πνευματικής δράσης του ελληνικού στοιχείου στις αρχές του 20ου αιώνα, ιστορική περίοδο ιδιαίτερα κρίσιμη για το Μακεδονικό χώρο. Επίσης, αποτελεί σημαντικό αρχιτεκτονικό έργο με νεοκλασικές επιρροές σύμφωνα με τις προδιαγραφές της εποχής για την ανέγερση δημοσίων κτιρίων μεγάλης κλίμακας».
Στην Προσοτσάνη: Ονόματα δασκάλων
114.Άννα Πατραμάνη, από Σέρρες, δασκάλα στο Οικοτροφείο Θηλέων Προσοτσάνης και στο σχολείο Καλλιθέας, από το έτος 1905.
115. Αθανάσιος Τριανταφυλλίδης, δάσκαλος στο σχολείο Προσοτσάνης και μέλος της Επιτροπής Άμυνας Προσοτσάνης, από το έτος 1905, μετέπειτα γιατρός.
116. Αστέριος Ζήκος, δάσκαλος στο σχολείο Αρρένων Προσοτσάνης, από το έτος 1925. Έφερε επί του σώματος του ίχνη βιοπραγιών από τους Βουλγάρους και Τούρκους.
117. Βασίλειος Αυλίδης, δάσκαλος στη Σχολή Αρρένων Προσοτσάνης και μέλος της Επιτροπής Άμυνας Προσοτσάνης, από το έτος 1905, μετέπειτα γιατρός.
118. Βασίλειος Βάμβας, δάσκαλος στη Σχολή Αρρένων Προσοτάνης, από χο έτος 1905.
119. Γεώργιος Στόίδης, απόΛιμπάχοβο, δάσκαλος στο σχολείο Προσοτσάνης, από το έτος 1863.
120. Γ. Αοτεριάδης, δάσκαλος στο σχολείο Προσοτσάνης, από το έτος 1880.
121. Δημήτριος Βογιατζής, δάσκαλος στο σχολείο Βώλακα (1902-1905), ταμίας της Επιτροπής Άμυνας Προσοτσάνης από το έτος 1905 και Αρχιμανδρίτης στην περιοχή Προσοτσάνης αργότερα.
122. Ελιοαβέττα Μέλφου, από Σέρρες, δασκάλα στο Οικοτροφείο Θηλέων Προσοτσάνης, από το έτος 1905.
123. Κων/νος Καλαϊτζής, από Πετρούσα, δάσκαλος στη Σχολή Αρρένων Προσοτσάνης, από το έτος 1905.
124. Κων/νος Νταής, Ανθυπολοχαγός, Δ/ντής Σχολών Προσοτσάνης και Επιθ/τής σχολείων της περιοχής Προσοτσάνης, από το έτος 1905.
125. Κλεομένης (αγν. επωνύμου), Δ/ντής στο σχολείο Προσοτσάνης, από χο έτος 1848.
126. Νικόλαος Αστεριάδης, Δ/ντής στο σχολείο Προσοτσάνης και γραμματέας της Επιτροπής Άμυνας Προσοτσάνης, από το έτος 1905.
127. Όλγα Ηλιοπούλου, από Καβάλα, Επιθ/τρια των σχολείων Προσοτσάνης, από το έτος 1907.
Σύμφωνα με τις πηγές, στο χώρο του σημερινού σχολείου είχε χτιστεί το πρώτο ελληνικό σχολείο της Προσοτσάνης στα 1820, την ίδια περίπου εποχή που χτίστηκε και η πρώτη εκκλησία των Εισοδίων της Θεοτόκου στην αυλή του σημερινού Σχολείου, το οποίο λειτούργησε ως Επτατάξιο Αστικό Σχολείο Αρρένων. Στην κατασκευή και σύσταση του Σχολείου αυτού προέβη η τότε Χριστιανική Κοινότητα Προσοτσάνης υπό την άμεση επίβλεψη του Οικουμενικού Πατριαρχείου και φαίνεται πως λειτούργησε με πλήρες προσωπικό με σκοπό την εξύψωση και διατήρηση του εθνικού και θρησκευτικού φρονήματος. Μην ξεχνάμε ότι η Προσοτσάνη όπως και όλος ο βορειοελλαδικός χώρος αποτελούσε ακόμη υποδουλωμένη επαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Για τη μισθοδοσία των δασκάλων εφορολογούντο οι Χριστιανοί κάτοικοι της κωμόπολης χωρίς καμία διαμαρτυρία και με ιδιαίτερη χαρά. Για το σκοπό αυτό είχε συσταθεί Σχολική Εφορία που έργο της ήταν η συγκέντρωση των απαραίτητων πόρων. Το έργο της Σχολικής Εφορείας ενίσχυε και η Εκκλησιαστική Επιτροπή η οποία επιχορηγούσε το ταμείο της Εφορείας από χρήματα που συγκέντρωνε από τους κατοίκους στις μεγάλες γιορτές και τα πανηγύρια. Ο ταμίας της Επιτροπής πλήρωνε τους μισθούς των δασκάλων οι οποίοι κυμαίνονταν ανάμεσα σε 15 με 40 λίρες Τουρκίας, κατά έτος.Οι επόμενες πέντε δεκαετίες, ως αυτή του 1870 κυλούν χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα για την Ελληνική Κοινότητα της Προσοτσάνης, βεβαίως και για το Σχολείο.
Τότε είναι που ξεκινά μια φάση δύσκολη για τον τόπο, όπως εξάλλου και για όλη τη Μακεδονία. Ήταν η εποχή που άρχισε η διαμάχη μεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων για την κυριαρχία της Μακεδονίας. Στις 29 Αυγούστου του 1872 επέρχεται το Σχίσμα ανάμεσα στην Ελληνορθόδοξη Εκκλησία και αυτή της Βουλγαρίας. Η διαμάχη όπως ήταν φυσικό έφτασε και στην Προσοτσάνη.
Κρίσιμο και αποφασιστικό ρόλο στη διαμάχη αυτή και βεβαίως υπέρ των Εθνικών Δικαίων διαδραμάτισε η Φιλεκπαιδευτική Αδελφότης «Ηώς». Η «Ηώς» ήταν μια οργάνωση από αυτές που ιδρύθηκαν σε όλη τη Μακεδονία και Θράκη και σκοπός τους ήταν όχι μόνο η διάδοση της Ελληνικής Παιδείας, αλλά ουσιαστικά η εθνική αφύπνιση του υπόδουλου Ελληνισμού και η προετοιμασία του επερχόμενου Μακεδονικού Αγώνα.
Στον Κανονισμό λειτουργίας της «Ηούς»-του οποίου το εξώφυλλο θα δείτε ανηρτημένο σε περίοπτη θέση στο Διδακτήριο και ο οποίος εκδόθηκε και τυπώθηκε στην Κωνσταντινούπολη, αναφέρεται πως την πρώτη Διοικούσα Επιτροπή της αποτελούσαν: ο Παπα-Οικονόμος, ο Νικόλαος Λιάμης, ο Μαυρουδής Βουλτσιάνου, ο Γεώργιος Βούλτσου, ο Χατζη Χρήστου Βουλτσιάνου, ο Στέργιος Αθανασιάδης και ο Γ. Αστεριάδης, δάσκαλος.
Από τις πρώτες ενέργειες της «Ηούς» ήταν η επισκευή του υπάρχοντος Αρρεναγωγείου και η ίδρυση στον ίδιο χώρο ενός Παρθεναγωγείου. Δύο σχολεία από τα πιο εκλεκτά όλης της περιοχής Δράμας. Χαρακτηριστική ήταν και η εντοιχισμένη πλάκα στο Παρθεναγωγείο.
Αξίζει εδώ να σημειώσουμε πως στα 1882 ο Μητροπολίτης Γερμανός σε μία επίσκεψή του στην Προσοτσάνη αναθέτει στην εκκλησιαστική επιτροπή την ανέγερση διώροφου οικοδομήματος το οποίο θα γινόταν Αναγνωστήριο. Στα 1886 το Αναγνωστήριο ήταν έτοιμο και λειτούργησε έτσι μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα. Τότε μετατράπηκε σε χαρτοπαιχτική λέσχη ο όροφος και σε καφενείο το ισόγειο. Έτσι πήρες το όνομά του το καφενείο «Καζίνο». Το κτίριο εκείνο καταστράφηκε από πυρκαγιά στις 7 Ιανουαρίου 1988 και στη θέση του κτίστηκε το σημερινό κτίριο που στεγάζει το ιστορικό πλέον-όχι βεβαίως αρχιτεκτονικά- καφενείο «Καζίνο».
Στις 22 Ιουλίου του 1902 η Δράμα υποδέχεται τον 35χρονο νέο της Μητροπολίτη Χρυσόστομο, μετέπειτα Εθνομάρτυρα Μητροπολίτη Σμύρνης. Η μεγάλη αυτή μορφή των εθνικών αγώνων, ο κατά κόσμο Χρυσόστομος Καλαφάτης υπήρξε και καθοριστικός παράγοντας της ανέγερσης του Σχολείου, την εκατονταετηρίδα του οποίου εορτάζουμε.
Το Σεπτέμβριο του 1905, διευθυντής της Αστικής Σχολής Αρρένων αλλά και του σχολείου των Θηλέων ορίζεται ο Στρατής Σπληναρίδης. Πρόκειται, βεβαίως, για τον Ανθυπολοχαγό Πυροβολικού Κωνσταντίνο Νταή, ο οποίος ήρθε εδώ σταλμένος από το ελεύθερο ελληνικό κράτος για τις ανάγκες του Μακεδονικού Αγώνα. Αργότερα θα γίνει ο διάσημος Μακεδονομάχος Καπετάν-Τζάρας.
Εν τω μεταξύ, καθώς ο αριθμός των μαθητών στα δύο σχολεία μεγαλώνει, αλλά και η ένταση μεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων θεριεύει. Η Διοικούσα Επιτροπή της «Ηούς» αποφασίζει να αναγείρει νέο μεγαλύτερο και πολύ πιο όμορφο διδακτήριο. Σε πολλές από τις συνεδριάσεις της Επιτροπής συμμετέχει και ο Χρυσόστομος, ο οποίος ενθαρρύνει τους Προσοτσανιώτες, αλλά και βοηθά στην οργάνωση του εγχειρήματος. Μάλιστα, στις 14 Σεπτεμβρίου 1906, τη μέρα που γιορταζόταν η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού, λειτούργησε ο Χρυσόστομος και στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε συνέλευση της Κοινότητας στην οποία και προήδρευσε. Στη συνέλευση αυτή ανακοινώθηκε οριστικά η ανέγερση νέου, λαμπρού διδακτηρίου. Συγκεντρώθηκαν, μάλιστα, από τους προύχοντες της Προσοτσάνης 90 λίρες και αποφασίστηκε να γίνει έρανος δέκα παράδων για κάθε οκά καπνού εκείνης της σοδειάς από κάθε ελληνική προσοτσανιώτικη οικογένεια.
Η Επιτροπή που είχε συσταθεί για το παραπάνω έργο, απευθύνθηκε επίσης για την εξεύρεση κι άλλων πόρων στο Υποπροξενείο της Ελλάδας στην Καβάλα, στο Προξενείο της Θεσσαλονίκης, σε άλλες Μητροπόλεις, σε ομάδες Μακεδονικού Αγώνα και σε διάφορα ιδρύματα της ελεύθερης Ελλάδας.
Εδώ πρέπει να αναφερθούμε στο Ίδρυμα Μελά το όνομα του οποίου αναφέρεται και στην εντοιχισμένη πλάκα που βρίσκεται μέχρι και σήμερα στο Σχολείο.
Ο Βασίλειος Μελάς, αδερφός του πατέρα του Μακεδονομάχου Παύλου Μελά, δηλαδή θείος του Παύλου Μελά, ήταν απόγονος παλιάς ηπειρώτικης οικογένειας και γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1819. Καθώς ο πατέρας του ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρίας, η οικογένεια Μελά εγκαταλείπει την Πόλη για να αποφύγει τη σύλληψη. Μετά τις σπουδές του στην Κέρκυρα βρέθηκε στο Λονδίνο όπου και ίδρυσε Εμπορικό Οίκο με την επωνυμία « Αδερφοί Μελά» που του επέτρεψε να δημιουργήσει τεράστια περιουσία. Επιστρέφοντας στην Αθήνα το 1873 αγόρασε οικόπεδα συνολικής έκτασης 1.600 τ.μ. στη σημερινή πλατεία Κοτζιά, όπου κι έχτισε το μέγαρό του. Μη έχοντας ο ίδιος παιδιά, στη διαθήκη του κληροδότησε το μέγαρο αυτό σε ένα ίδρυμα που συνέστησε με το όνομα «Νηπιακό Επιμελητήριο Μελά». Σκοπός του ιδρύματος ήταν η ίδρυση, η ανέγερση και η λειτουργία Νηπιαγωγείων και Σχολείων στην ελεύθερη τότε Ελλάδα-εκτός των Αθηνών-αλλά και στην υπόδουλη ακόμη Μακεδονία. Μετά το θάνατο του Βασιλείου Μελά το 1884 το Νηπιακό Επιμελητήριο Μελά και μετά το 1902 φέρεται να κατασκεύασε και να επισκεύασε πάνω από 160 σχολικά ιδρύματα, τόσο μέσα στα σύνορα του ελληνικού κράτους, όσο και σε αλύτρωτες περιοχές.
Στο ίδρυμα αυτό λοιπόν, ήδη από το Νοέμβριο του 1903 η Διοικούσα Επιτροπή της «Ηούς» είχε απευθυνθεί ζητώντας οικονομική στήριξη για την ανέγερση διδακτηρίου. Το ίδρυμα Μελά τότε αρνήθηκε επειδή χρηματοδοτούσε την ανέγερση διδακτηρίου στο Λαγκαδά. Ως μεσάζων των Προσοτσανιωτών στο Επιμελητήριο Μελά ήταν ο τότε Πρόξενος της Θεσσαλονίκης Ευγένιος Ευγενιάδης.
Η «Ηώς» συνεχίζει να πιέζει τον Πρόξενο Ευγενιάδη κι αυτός με τη σειρά του επαναφέρει το αίτημα στο Νηπιακό Επιμελητήριο Μελά, μεταφέροντας και τον προϋπολογισμό της δαπάνης. Αυτή τη φορά το ίδρυμα Μελά πείθεται και αναλαμβάνει το ποσό που λείπει, δηλαδή 300 οθωμανικές λίρες, βάζει όμως όρο πως το ποσό θα διατεθεί, αφού ολοκληρωθεί η νομότυπη διαδικασία, η έκδοση, δηλαδή, των σχετικών φιρμανιών από τη Μεγάλη Πύλη στην Κωνσταντινούπολη.
Έτσι, όπως είδαμε παραπάνω το ζήτημα της ανέγερσης του νέου διδακτηρίου κλείνει αισίως για την Προσοτσάνη στα τέλη του 1906.
Σε λίγο άρχισε η κατασκευή. Για τη μελέτη και τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό του έργου αναφέρονται τα ονόματα των Χατζημιχαήλ και Παιονίδη. Οι Προσοτσανιώτες δε βαρυγκωμούν και προσφέρουν πάλι χρήματα στην καπνοπούληση, αλλά και προσωπική εργασία. Αυτό γίνεται για τρεις χρονιές. Χρήματα, όμως διέθεσε και η Μητρόπολη Δράμας από τα ενοίκια των ακινήτων της.
Το νέο σχολείο χτίζεται στη θέση του Αρρεναγωγείου, ενώ το κτίριο του Παρθεναγωγείου θα μείνει στη θέση του λειτουργώντας ωε Νηπιαγωγείο μέχρι το 1930.
Και φτάνουμε στην ημέρα των εγκαινίων, Τετάρτη 15 Σεπτεμβρίου του 1909.
Η τελετή ήταν προγραμματισμένη να γίνει μέσα στο νεόδμητο κτίριο, αλλά ήταν τόσος ο συγκεντρωμένος κόσμος που οι εκπρόσωποι της «Ηούς» αποφάσισαν να την πραγματοποιήσουν στην αυλή. Όπως και σήμερα, έτσι και τότε η Φιλαρμονική παιάνιζε όμορφους σκοπούς δίνοντας έναν ιδιαίτερα γιορταστικό τόνο στην εκδήλωση.
Καλεσμένοι όλοι οι επίσημοι. Ο Μοεδίρης, ο Δήμαρχος και οι Δημοτικοί Σύμβουλοι-Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι-ο στρατιωτικός διοικητής, η αστυνομία και όλοι οι Πρόκριτοι. Εκτός, όμως από τους Έλληνες της Προσοτσάνης, στα εγκαίνια βρέθηκαν και πολλοί Τούρκοι. Μέγας απών της εκδήλωσης εκείνης, ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος, ο οποίος βρισκόταν σχεδόν εξόριστος στην πατρίδα του την Τρίγλια, κωμόπολη κοντά στην Προύσα.
Τον αγιασμό έψαλλαν οι Ιερείς, Παπα-Γιάννης Οικονόμου και Παπα-Γιάννης Παυλίδης. Μετά τον αγιασμό οι δάσκαλοι και οι εκπρόσωποι της «Ηούς» δεξιώθηκαν τους επισήμους και τους ξενάγησαν στο εσωτερικό του νέου κτιρίου.
Ο ενθουσιασμός των Ελλήνων της Προσοτσάνης ήταν μεγάλος. Επιτέλους είχαν το κτίριο-έμβλημα που δέσποζε στην κωμόπολη. Το κτίριο που διατράνωνε την ελληνικότητα της Προσοτσάνης, το κτίριο που ύψωνε το εθνικό τους φρόνημα, τέλος το κτίριο μέσα στο οποίο τα παιδιά τους θα μυούνταν τα γλυκά μυστήρια και την εκαπιδευση του ελληνικού πολιτισμού.
Στο νέο διδακτήριο στεγάστηκαν τα δύο σχολεία. Στον κάτω όροφο το εξατάξιο Παρθεναγωγείο και στον πάνω όροφο το επτατάξιο Αρρεναγωγείο. Οι δύο όροφοι δεν επικοινωνούσαν μεταξύ τους. Η είσοδος του Παρθεναγωγείου βρισκόταν στη νότια πλευρά του κτιρίου, ενώ η είσοδος του Αρρεναγωγείου ήταν αυτή που είναι σήμερα. Δε θα αναφερθώ στην εξωτερική εμφάνιση του κτιρίου, επειδή ήταν όπως είναι τώρα, με τη διαφορά ότι τώρα λείπει η σκάλα και η είσοδος της νότιας πλευράς, ενώ αντί για κάγκελα στις άκρες της σκάλας της εισόδου υπήρχαν πλατιά στηθαία, κατηφορικά, επικαλυμμένα με άσπρο, λείο μάρμαρο. Ο πάνω όροφος είχε έξι αίθουσες κι ένα γραφείο. Μάλιστα, οι δύο βορινές αίθουσες ήταν χωρισμένες με ξυλοκατασκευή που όταν άνοιγε, δημιουργούνταν ένας αρκετά μεγάλος χώρος για τελετές και θεατρικές παραστάσεις που επιμελούνταν στα πρώτα χρόνια το πολιτιστικό τμήμα της «Ηούς» και αργότερα Προσοτσανιώτες και Προσοτσανιώτισσες με υποκριτικό ταλέντο, καθώς και μαθητές και μαθήτριες των Σχολείων.
Ο κάτω όροφος είχε πέντε αίθουσες. Δημιουργήθηκε και υπόγειο με κάλυψη περίπου το 1/3 της κάτοψης και είσοδο από την εσωτερική πλευρά του Π που δημιουργούν οι πτέρυγες του κτιρίου, που το οποίο την εποχή εκείνη πήρε συμβολικές προεκτάσεις. Π=Παύλος Μελάς ή Π=Πατρίς. Όμως, το σχέδιο δόθηκε στο κτίριο για να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες τότε αρχιτεκτονικές τάσεις που ζητούσαν άνετο φωτισμό και εύκολο αερισμό του κτιρίου.
Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στην αναθηματική πλάκα που βρίσκεται εντοιχισμένη στο μέσο της σκάλας που οδηγεί στον πάνω όροφο και που σε ελεύθερη μετάφραση αναφέρει: «Με Αρχιερέα το Χρυσόστομο, χρηματοδότη το Μελά, συγχρηματοδότες τους Ορθόδοξους Έλληνες της Προσοτσάνης χτίστηκε αυτό το πανέμορφο μέγαρο του Πολιτισμού, όπου μπαίνοντας μέσα τα παιδιά των Ελλήνων θα ποτιστούν στα γάργαρα νερά της σοφίας των προγόνων και αυτής που θα λάβουν εδώ μέσα-1909». Κατά τις βουλγαρικές κατοχές η πλάκα καλυπτόταν από σοβά κι έτσι τελικά διασώθηκε.
Το παλιό Παρθεναγωγείο πίσω από το νέο κτίριο λειτούργησε όπως προαναφέρθηκε ως νηπιαγωγείο μέχρι το 1930, οπότε καταστράφηκε από πυρκαγιά. Στο χώρο εκείνο, δηλαδή δυτικά του διδακτηρίου το 1933 δημιουργήθηκε σχολικός κήπος συνολικής έτασης 319 τ.μ. όπου οι μαθητές καλλιεργούσαν λουλούδια, λαχανικά ωε και μοκρά φυτά οπωροφόρων δέντρων. Ο κήπος διατηρήθηκε ως τις αρχές της δεκαετίας του ΄60 και στη θέση του δημιουργήθηκε παιδική χαρά, για να δώσει κι αυτή με τη σειρά της τη θέση της σε μία αίθουσα που χρησίμευσε και χρησιμεύει ακόμη ως αίθουσα εκδηλώσεων του Σχολείου, ενώ σήμερα εκεί στεγάζεται το Ολοήμερο Σχολείο.
Στο χώρο της αυλής του σχολείου πραγματοποιούνταν οι γυμναστικές επιδείξεις όπου συγκεντρωνόταν το σύνολο σχεδόν των Ελλήνων, αλλά έρχονταν και πολλοί Τούρκοι. Οι γυμναστικές επιδείξεις συνεχίστηκαν μέχρι τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα, ενώ σήμερα στο τέλος της σχολικής χρονιάς πραγματοποιούνται αθλητικές και πολιτιστικές δραστηριότητες. Το σημερινό αύλειο χώρο χρησιμοποιεί και ο «Μουσικοχορευτικός Σύλλογος Προσοτσάνης-Ο Μέγας Αλέξανδρος» για τις κεντρικές του καλοκαιρινές εκδηλώσεις.
Όπως προαναφέρθηκε, από το 1909 λειτουργούσαν στο διδακτήριο το Αρρεναγωγείο και το Παρθεναγωγείο υπό την επίβλεψη της Αδελφότητας «Ηώς». Μετά την απελευθέρωση και το 1914, τα σχολεία περιήλθαν στη δικαιοδοσία του ελληνικού κράτους και λειτούργησαν έτσι μέχρι το 1922. Τότε, συνενώθηκαν σε ένα. Το 1925 πάλι διαχωρίστηκαν σε Α΄ τριτάξιο αρρένων και Β΄ διτάξιο θηλέων. Σε τρία χρόνια όμως, το 1928 τα σχολεία, για σύγχρονους τότε παιδαγωγικούς σκοπούς έγιναν 1ο και 2ο μεικτά δημοτικά σχολεία, ενώ δημιουργήθηκε και 3ο δημοτικό σχολείο, το σημερινό 2ο. Τέλος, το 1960 τα δύο σχολεία συγχωνεύτηκαν σε ένα. Είναι το 1ο Δημοτικό Σχολείο Προσοτσάνης που λειτουργεί μέχρι σήμερα με αυτή την επωνυμία. Η λειτουργικότητα των δύο σχολείων μέχρι το 196ο, και του ενός μετά, άλλαζε κατά καιρούς. Σήμερα το Σχολείο είναι 10/θέσιο και φοιτούν σ΄ αυτό 83 μαθητές, αριθμός πολύ μικρός σε σχέση μ΄ αυτόν των αρχών του προηγούμενου αιώνα, αλλά και των τελευταίων δεκαετιών. Λόγοι, η ίδρυση του καινούργιου 3ου Δημοτικού Σχολείου, η μεγάλη μετανάστευση κυρίως της δεκαετίας του ΄60 και φυσικά η υπογεννητικότητα.
Το Σχολείο μετά την ίδρυσή του απέκτησε ακίνητη περιουσία όπως χωράφια, καταστήματα και άλλα ακίνητα. Αυτή η περιουσία, όπως και το διδακτήριο μαζί με την αυλή του πέρασαν στο Δήμο Προσοτσάνης με νόμο της Πολιτείας του 1990.
Με άλλη της απόφαση η Πολιτεία δια του Υπουργείου Πολιτισμού και της 4ης Εφορείας Νεοτέρων Μνημείων, χαρακτήρισε το Διδακτήριο και τον αύλειο χώρο του Έργο Τέχνης και Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο, γιατί αποτελεί μαρτυρία έντονης πνευματικής και εθνικής δράσης του ελληνικού στοιχείου στις αρχές του 20ου αιώνα.*
Το 1953 ιδρύθηκε σχολική βιβλιοθήκη η οποία αριθμούσε 25 τόμους. Σήμερα η βιβλιοθήκη αριθμεί πολλά βιβλία, άφθονο οπτικοακουστικό υλικό και εμπλουτίζεται διαρκώς.
Στις δεκαετίες του προηγούμενου αιώνα και κυρίως σε περιόδους ανέχειας στο σχολείο διανεμόταν συσσίτιο. Παλαιότερα το συσσίτιο ήταν πλήρες για την εποχή γεύμα και αργότερα μόνο πρωινό. Κατά καιρούς και ανεξάρτητα από τα συσσίτια διανεμόταν γάλα, πορτοκάλια και άλλα αγαθά.
Σε αρκετά μεγάλες περιόδους στο σχολείο λειτούργησαν Νυχτερινό Σχολείο και Κέντρο Διδασκαλίας Ενηλίκων. Σκοπός τους ήταν η εκμάθηση-κυρίως γραφής- στους αγράμματους ενήλικες Προσοτσανιώτες και η βασική κατάρτιση σε διάφορες τέχνες και επαγγέλματα. Μέσα σ΄ αυτόν τον αιώνα λειτουργίας του Σχολείου μορφώθηκαν τέσσερις γενιές Προσοτσανιωτών.
Θέλω να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες για τη βοήθεια που μου προσέφεραν στη συγκέντρωση υλικού με αλφαβητική σειρά στους:
-Βουλτσιάδη Γεώργιο, επιφανή Προσοτσανιώτη, συγγραφέα, μέλος της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών.
-Γεωργιάδη Νικόλαο, Διευθυντή Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Νομού Δράμας.
-Καρσανίδη Ευάγγελο, πρώην Σχολικό Σύμβουλο Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, ερευνητή, συγγραφέα.
-Κουτουξιάδου Αικατερίνη του Θεμιστοκλή, Προσοτσανιώτισσα, φιλόλογο-ιστορικό, Διδάκτορα του Παντείου Πανεπιστημίου.
-Λάλα Βασίλειο, φιλόλογο-καθηγητή του Γυμνασίου Σιταγρών.
-Παπαδόπουλο Κωνσταντίνο, Πρόεδρο και τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του Μουσικοχορευτικού Συλλόγου «Ο Μέγας Αλέξανδρος».
-Παυλίδου Αναστασία, δασκάλα-Διευθύντρια του 1ου Δημοτικού Σχολείου Προσοτσάνης
- Τους ανώνυμους Προσοτσανιώτες και Προσοτσανιώτισσες.
Σημείωση: (δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «ΗΩΣ» στο Α’ εξάμηνο του 2010 στα αρ. φύλλα 55, 56, 57).
*Με την υπ’ αρίθμ. ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/280/39548/1-8-2000 (ΦΕΚ 1036 τ. Β’ /23-8-2000) Υπουργική Απόφαση το κτίριο των Εκπαιδευτηρίων Προσοτσάνης μαζί με τον αύλειο χώρο του, χαρακτηρίστηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν. 1469/50. Όπως τεκμηριώνεται στην υπουργική απόφαση: «…διότι αποτελεί μαρτυρία της έντονης πνευματικής δράσης του ελληνικού στοιχείου στις αρχές του 20ου αιώνα, ιστορική περίοδο ιδιαίτερα κρίσιμη για το Μακεδονικό χώρο. Επίσης, αποτελεί σημαντικό αρχιτεκτονικό έργο με νεοκλασικές επιρροές σύμφωνα με τις προδιαγραφές της εποχής για την ανέγερση δημοσίων κτιρίων μεγάλης κλίμακας».
Στην Προσοτσάνη: Ονόματα δασκάλων
114.Άννα Πατραμάνη, από Σέρρες, δασκάλα στο Οικοτροφείο Θηλέων Προσοτσάνης και στο σχολείο Καλλιθέας, από το έτος 1905.
115. Αθανάσιος Τριανταφυλλίδης, δάσκαλος στο σχολείο Προσοτσάνης και μέλος της Επιτροπής Άμυνας Προσοτσάνης, από το έτος 1905, μετέπειτα γιατρός.
116. Αστέριος Ζήκος, δάσκαλος στο σχολείο Αρρένων Προσοτσάνης, από το έτος 1925. Έφερε επί του σώματος του ίχνη βιοπραγιών από τους Βουλγάρους και Τούρκους.
117. Βασίλειος Αυλίδης, δάσκαλος στη Σχολή Αρρένων Προσοτσάνης και μέλος της Επιτροπής Άμυνας Προσοτσάνης, από το έτος 1905, μετέπειτα γιατρός.
118. Βασίλειος Βάμβας, δάσκαλος στη Σχολή Αρρένων Προσοτάνης, από χο έτος 1905.
119. Γεώργιος Στόίδης, απόΛιμπάχοβο, δάσκαλος στο σχολείο Προσοτσάνης, από το έτος 1863.
120. Γ. Αοτεριάδης, δάσκαλος στο σχολείο Προσοτσάνης, από το έτος 1880.
121. Δημήτριος Βογιατζής, δάσκαλος στο σχολείο Βώλακα (1902-1905), ταμίας της Επιτροπής Άμυνας Προσοτσάνης από το έτος 1905 και Αρχιμανδρίτης στην περιοχή Προσοτσάνης αργότερα.
122. Ελιοαβέττα Μέλφου, από Σέρρες, δασκάλα στο Οικοτροφείο Θηλέων Προσοτσάνης, από το έτος 1905.
123. Κων/νος Καλαϊτζής, από Πετρούσα, δάσκαλος στη Σχολή Αρρένων Προσοτσάνης, από το έτος 1905.
124. Κων/νος Νταής, Ανθυπολοχαγός, Δ/ντής Σχολών Προσοτσάνης και Επιθ/τής σχολείων της περιοχής Προσοτσάνης, από το έτος 1905.
125. Κλεομένης (αγν. επωνύμου), Δ/ντής στο σχολείο Προσοτσάνης, από χο έτος 1848.
126. Νικόλαος Αστεριάδης, Δ/ντής στο σχολείο Προσοτσάνης και γραμματέας της Επιτροπής Άμυνας Προσοτσάνης, από το έτος 1905.
127. Όλγα Ηλιοπούλου, από Καβάλα, Επιθ/τρια των σχολείων Προσοτσάνης, από το έτος 1907.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου