Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΟ 1874 ΚΑΙ 1880 ΣΤΗΝ ΕΠΙΣΚΟΠΗ ΣΕΡΒΙΩΝ ΚΑΙ ΚΟΖΑΝΗΣ-ΕΥΕΡΓΕΤΕΣ ΣΧΟΛΕΙΩΝ
Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου
Εισαγωγικά
Η Κοζάνη, ένας οικισμός άσημος αρχικά, αποτέλεσε τον 14ον αιώνα πόλο έλξης πολλών Ελλήνων για εγκατάσταση από διάφορες περιοχές. Οι πλούσιες υδάτινες πηγές, τα βοσκοτόπια, η ασφάλεια της περιοχής ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά που συνέβαλαν να ιδρυθεί συνοικισμός στην περιοχή Σιώποτου. Ακολούθησαν το 1392 άποικοι από την Κόσδιανη της Ηπείρου στους οποίους οφείλεται και η ονομασία της σημερινής πόλης. Οι πλησιόχωροι οικισμοί συνέχισαν να εγκαθίστανται στην περιοχή όπως από το Δρέπανο, την περιοχή Σερβίων, από περιφέρειες που εγκαταστάθηκαν οι Οθωμανοί μετά την κατάληψη της περιοχής το 1390.
Το 1612 στην πολίχνη της Κοζάνης μετοίκησαν πλήθος Αγραφιώτες, οι οποίοι σε ανάμνηση του γεγονότος τελούν ετήσια αγρυπνία στις 14 Σεπτεμβρίου στον ιερό ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, χαμηλός Αϊ-Λιάς . Το 1646 ο Παπαγκίκας από το Χόρμοβο της Ηπείρου με πενήντα ένοπλες οικογένειες εγκαθίσταται στη Σκίρκα. Λίγο αργότερα ο Ιωάννης Τράντας από το κατεστραμμένο Χτένι, με πολυπληθείς οικογένειες βρίσκει καταφύγιο στην πόλη.
Εκείνο που πρέπει να τονιστεί είναι ότι οι αλλεπάλληλοι εποικισμοί έγιναν με ειρηνικό τρόπο. Τούτο φαίνεται και στις μέρες μας. Οι γηγενείς αγκαλιάζουν τον κάθε νεοφερμένο και με τον τρόπο τους τούτο δρα αφομοιωτικά με αποτέλεσμα η κοινωνία της Κοζάνης να έχει μία ζηλευτή κοινωνική συνοχή και ένα πλήθος ανθρώπων από διάφορες περιοχές να συμμετέχει στα κοινά σε όλα τα πολιτικά και πολιτιστικά επίπεδα.
Ο οικισμός της Κοζάνης επί Τουρκοκρατίας ανήκε στο σαντζάκι (Νομαρχία) Σερβίων με πρωτεύουσα τα Σέρβια (τουρκικά Σέρφιτζε). Οι κάτοικοι που εγκαταστάθηκαν στην πόλη ανέπτυξαν αξιόλογη οικονομική δραστηριότητα κι ως είναι φυσικό επακόλουθο, εκεί που παρατηρείται οικονομική άνθιση, υπάρχει και εκπαίδευση, πολιτιστικές δραστηριότητες.
Θα προσπαθήσω σύντομα να παρουσιάσω τους σημαντικούς σταθμούς της εκπαίδευσης της πόλης της Κοζάνης ως το 1874.
Πρώτη Σχολή- Ελληνική Σχολή Κοζάνης (1668-1745)
Ως αναφέρει ο ιστορικός της Κοζάνης Παναγιώτης Λιούφης (1869-1926) η πρώτη σχολή που ιδρύθηκε και λειτούργησε στην Κοζάνη ήταν το 1668 με πρώτο δάσκαλο το Γεώργιο Κονταρή, τον μετέπειτα επίσκοπο Σερβίων και Μητροπολίτη Αθηνών Γρηγόριο ο οποίος δίδαξε για τρία χρόνια.
Στη συνέχεια για τέσσερα έτη χρημάτισε δάσκαλος ο Κοζανίτης Νικόλαος ο Ορφανός. Παράλληλα δίδαξε για δεκαέξι έτη ο εκ Σερβίων έλκων την καταγωγή Νεόφυτος ο ιερομόναχος.
Το έτος 1694 ο Κοζανίτης Γεώργιος Παρακείμενος διαδέχεται το Νεόφυτο ο οποίος διδάσκει για δεκατρία συναπτά έτη και συνάμα επιτελεί και το έργο του ιεροκήρυκος. Παράλληλα ασκεί και την ιατρική, ως και φιλανθρωπικό έργο βοηθώντας τους συντοπίτες του ως προς την ένδυση και τον επισιτισμό.
Μετά την παραίτηση του Παρακείμενου Σχολάρχης αναλαμβάνει ο ιερεύς Σωτήριος Οικονόμος μέχρι τα εξήντα του χρόνια. Πρωτοστάτησε στην ανακαίνιση της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου και προσπάθησε να ανεγερθεί στην Κοζάνη αρχιερατικός οίκος και να ονομασθεί η επισκοπή Σερβίων σε Σερβίων και Κοζάνης. Τούτο επετεύχθη το 1745 επί Επισκόπου Μελετίου.
Το 1728 τα ηνία της εκπαίδευσης αναλαμβάνει ο εκ Καστορίας ιερεύς Σεβαστός Λεοντιάδης.
Τον διαδέχεται ο από Λιβαδίου Χριστάκης το έτος 1738. Μετά την αποχώρησή του η Σχολή της Κοζάνης για δύο έτη έμεινε έγκλειστος και οι μέτοχοι παιδείας ιερείς παρέδιδαν μαθήματα κατ’ οίκον.
Στοά (1747-1772)
Οι Κοζανίτες φιλομαθείς οι ίδιοι, φέρανε βαρέως το κλείσιμο της σχολής για τούτο δραστηριοποιήθηκαν. Πραγματοποιούν εράνους, ζητούν τη συνδρομή των απόδημων τέκνων, ιδρύουν τη νέα σχολή την επονομαζόμενη “Στοά”. Αρχικά λειτούργησε στο Επισκοπείο το οποίο κτίριο είχε περιστύλια και τόξα, στη συνέχεια μετετέθη στον περίβολο του Αγίου Νικολάου εκεί που σήμερα είναι το δημαρχείο.
Πρώτος δάσκαλος ο εκ Κερκύρας καταγόμενος, ο περιζήτητος διδάσκαλος του Γένους ο ιεροδιάκονος Ευγένιος Βούλγαρης, δίδαξε κατά τα έτη 1747-1752. Δεύτερος δάσκαλος της Στοάς ήταν ο επιλεγείς υπό του προκατόχου Νικόλαος Βαρκούσης από Ιωάννινα ο οποίος ήλθε εν έτει 1750 και διηύθυνε το δημόσιο σχολείο της πόλης επί οκταετία. Συνέχισε επί διετία ο εκ Ραψάνης μαθητής του Βούλγαρη Διονύσιος ο ιεροδιάκονος. Ακολούθησε για ένα έτος και ήμισυ ο εκ Κοζάνης ιερεύς Κωνσταντίνος. Για τρία έτη το 1757 χρημάτισε δάσκαλος ο Γεώργιος Σιανόπουλος ο εξ Ιωαννίνων. Το έτος 1760 για δύο έτη ο Ναουσαίος Δημήτριος Αναούτας. Για ένα έτος ο εξ Ηπείρου μοναχός Κωνστάντιος. Συνέχισε το 1763 για μία εξαετία ο εξ Αγράφων ιερομόναχος Κύριλλος ο οποίος με την αρτιότητα της διδασκαλίας του έδωσε αίγλη στη σχολή.
Κομπανία (1768-1772)
Το 1768 στην Κοζάνη λόγω διαφωνίας μονίμων κατοίκων της πόλης και αποδήμων ιδρύεται και δεύτερο σχολείο το επονομαζόμενο της Κομπανίας το οποίο λειτούργησε για τέσσερα έτη. Χρηματοδοτούνταν από τους Κοζανίτες εμπόρους της Ουγγαρίας. Επειδή η αυτοκράτειρα της Ουγγαρίας Μαρία Θηρεσία απαγόρευσε την εξαγωγή συναλλάγματος το σχολείο ελλείψει πόρων έκλεισε το έτος 1772. Τούτη την περίοδο στην μεν Στοά δίδασκε ο Κύριλλος Βαρκούσης στη δε νέα σχολή ο Καλλίνικος ο ιεροδιάκονος. Λόγω της λεηλασίας που υπέστη η πόλη το έτος 1770 για ένα διάστημα επτά ετών το σχολείο έπαψε να λειτουργεί.
Σχολείο Παγούνη (1776-1799)
Το έτος 1775 ο εκ Κοζάνης έμπορος Δημήτριος Παγούνης με δραστηριότητα στη Λειψία διαθέτει τον εν Κοζάνη οίκον του για σχολείο και οι οικονομίες του διατίθενται για τη λειτουργία του. Διδάσκουν οι δάσκαλοι Ιωάννης ο Αιτωλός ως το 1782, στη συνέχεια για ένα έτος ο Στέφανος Σταμκίδης. Το 1783 ο Ιωαννίτης ιερομόναχος της μονής Θεοτόκου της Ελασσώνος Αμφιλόχιος του Παρασκευά. Για επτά μήνες συνεχίζει ο Κοζανίτης Γεώργιος ο Παπαδόπουλος.
Επίσης ο Γεώργιος Λούιας συνεχίζει για δύο έτη. Παραιτήθηκε λόγω των δυσμενών οικονομικών συνθηκών καθότι το ταμείον του Παγούνη εξέλιπε και τα οικονομικά του κοινού ταμείου ήταν πενιχρά. Με την κατάληψη της Βενετίας υπό των Γάλλων εξηφανίσθησαν τα κατατεθέντα χρήματα και το σχολείο παραμένει κλειστό.
Ελληνικό Σχολείο –Νέον Σχολείο (1803-1913)
Το ελληνικό σχολείο το οποίο αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα άνοιξε το 1803 με δάσκαλο τον Κοζανίτη Γεώργιο Ιωννάκη ή Καρακάση ο οποίος δίδαξε επί τρία έτη. Τον αντικατέστησε ο μαθητής του Χριστόδουλος Κλωνάρης εξ Ιωαννίνων.
Με πρωτοστάτες το Χαρίσιο Μεγδάνη, τους αδελφούς Παπαδημητρίου και Τακιατζή κτίσθηκε νέο σχολείο όπισθεν του ιερού Βήματος του Αγίου Νικολάου όπου σήμερα το Δημαρχείο. Στη νέα σχολή δίδασκε ο Αμπελακιώτης Στέφανος Σταμκίδης, καλεσμένος από τους φιλοπάτριδες αδελφούς Τακιατζή του οποίου πληρώνουν εξ ιδίων πόρων το μισθόν του.
Ο Στέργιος Δαρδούφας εκ Κοζάνης δίδασκε στη σχολή από το 1831 συνεχώς μέχρι το 1872. Στη σχολή συνεργάζετο μετά του Νικ. Τριανταφυλλίδου. Το 1844 ανέλαβε τη διεύθυνση της σχολής για ένα έτος ο Γ. Ρουσιάδης. Το ίδιο έτος ο Παναγιώτης Μουράτης αφιερώνει για τα σχολεία της πατρίδας γρόσια 22.000. Ο Δημήτριος Αργυριάδης εκ Σιατίστης διδάσκει τα έτη 1850-53 και 1858-1861. Επίσης οι Θεόδωρος Γ. Σαρχατλής εκ Κοζάνης 1851-1856 και πολλοί άλλοι όπως εκ Μαυραναίων Γρεβενών Νικόλαος ο Μαυρανιώτης 1873-1874 .
Σημαντικοί σταθμοί της περιόδου τούτης ήταν η σύσταση το έτος 1813 επί επισκόπου Διονυσίου ο «Οίκος Βελτιώσεως», η σημερινή δημοτική βιβλιοθήκη. Επίσης η αλληλοδιδακτική σχολή η οποία συνεστήθη το έτος 1832 υπό του εν Ελλάδι σπουδάσαντος Γεωργ. Μανακίδου και η Αστική σχολή του Αγίου Νικολάου το 1845 με πρώτο διδάσκαλο τον εκ Ζαγορίου Ιωάννη Αλεξιάδη.
Γυμνάσιο ή Καμπαναριό
Ο αρχιερέας Ευγένιος ως επίσκοπος Σερβίων και Κοζάνης το 1849 θέτει ως στόχο την ίδρυση γυμνασίου στην Κοζάνη. Τα χρήματα όμως ήταν λιγοστά. Η δωρεά του προκατόχου Βενιαμίν με 25.000 γρόσια στο ελληνικό σχολείο της Κοζάνης ήταν η αρχή. Οι έφοροι της Σχολής με επιστολές κινητοποιούν τους απανταχού Κοζανίτες. Ζητούν τη συνδρομή των. Μέσα σε δύο έτη συγκεντρώνεται ποσό 185.636 γρόσια αρκετά μεγάλο για την εποχή. Αντί όμως να ιδρυθεί γυμνάσιο, ανηγέρθη το καμπαναριό το οποίο σήμερα αποτελεί σημείο αναφοράς της πόλης. Κόστισε 62.152 γρόσια και 37 παράδες με αρχιτεχνίτη τον Ανδρέα Κάλφα από την Εράτυρα.
1. Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΟΥ 1874
Από μία απάντηση προς του εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικό Φιλολογικό Σύλλογο για τα εκπαιδευτικά πράγματα της Επισκοπής Σερβίων με ημερομηνία 29 Ιανουαρίου 1874 λαμβάνουμε σημαντικές πληροφορίες για την εκπαιδευτική κατάσταση εκείνης της εποχής. Την απάντηση προς το Σύλλογο την έδωσαν οι Έφοροι των ελληνικών σχολείων.
«Κύριε πρόεδρε!
Εις την από 6 Ιουλίου παρελθόντος έτους εγκύκλιον του υμετέρου Πανελληνίου Σωματείου δι’ ης αιτείτε παρά των ελληνίδων κοινοτήτων συνοπτικήν περιγραφήν της καταστάσεως καθ’ όλου των Σχολείων αυτών και των πόρων, ασμένως απαντώμεν και ημείς οι έφοροι των ελληνικών Σχολών Κοζάνης και δι’ ολίγων μεν , αλλ’ ικανών ως φρονούμεν θέλομεν προσπαθήσει να ποιήσωμεν υμίν κατάδηλον την κατάστασιν των τε παρ’ ημίν και των κατά την ημετέραν περιφέρειαν Σχολείων. Και δε ακολουθούντες την τάξιν των υμετέρων ερωτήσεων απαντώμεν εις εκάστην εφεξής».
Α. Δημοτικά Σχολεία
Τα δημοτικά σχολεία της Κοζάνης και της περιφέρειας είναι συνολικά πέντε, 4 των αρρένων και ένα των θηλέων. Στην πόλη της Κοζάνης υπάρχει αρρένων και θηλέων, 1 εις Βελβενδό , 1 εις Καταφύγιο και 1 εις Σέρβια στα οποία φοιτούν αναμίξ (μεικτό) άρρενες μετά των θηλέων
Πλην τούτων σε ορισμένα χωριά της επαρχίας υπάρχουν γραμματοδιδασκαλεία στα οποία διδάσκονται οι παίδες των χωρικών απλή ανάγνωση και γραφή παρά των ιερέων. Ο αριθμός των μαθητών των γραμματοδιδασκαλείων είναι ικανός.
Β. Εφορία Σχολείων
Όλα τα παραπάνω σχολεία έχουν εφορία με τους παρακάτω εφόρους.
Στην Κοζάνη δύο ιατροί επιστήμονες Ιωάννης Ζ. Τσημηνάκης, Δημήτριος Στεργίου και τινές άλλοι κατά το μάλλον ή ήττον μέτοχοι παιδείας. Στο Βελβενδό οι κ. Γεώργιος Ζήσης, Ζήσης Εμμανουήλ και Χατζηζήσης. Στο Καταφύγιο οι κ. Δ. Κάλφας, Γ. Μπλάτζας και Ν. Νούλιας. Στα Σέρβια ο Ι. Θεοδώρου, Ι. Κωνσταντίνου και Δημ. Μαρίκος.
Γ. Διδάσκαλοι-Μισθός
Στην Κοζάνη στο μεν ελληνικό σχολείο διδάσκουν τρεις διδάσκαλοι, στο δημοτικό των αρρένων έτεροι τρεις και στο θηλέων δύο διδασκάλισσες.
Στο ελληνικό σχολείο είναι οι εξής: Οι Ι. Ν. Καλοστύπης Σχολάρχης απόφοιτος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών με μισθό 80 οθωμανικές λίρες. Χρίστος Δ. Γιαννόπουλος απόφοιτος επίσης της Φιλοσοφικής Σχολής με μισθό 75 οθωμανικές λίρες. Μάρκος Ν. Παυλίδης απόφοιτος Γυμνασίου έχων πτυχίο δημοδιδάκτου και πείρα ικανή με μισθό 4500 γρόσια.
Διδάσκαλοι του δημοτικού είναι οι εξής.: Ευάγγελος Ντιάφας (Διάφας), απόφοιτος γυμνασίου έχων πτυχίο δημοδιδασκάλου και πείρα ικανή με μισθό 4500 γρόσια. Παπα Ιωάννης Νικολάου με πτυχίο δημοδιδασκάλου με μισθό 3000 γρόσια και Στέφανος Βαρδάκας μαθητής της ενταύθα Σχολής με μισθό 1500 γρόσια. Στο θηλέων η Αικατερίνη Παιδακίου με πτυχίο δημοδιδασκαλίσσης και Φωτεινή Παπά του Δημητρίου μαθήτρια του ενταύθα Παρθεναγωγείου.
Στο Βελβενδό στο ελληνικό σχολείο οι Νικόλαος Παπα Ευαγγελίδης ως Σχολάρχης με 5000 γρόσια και Ν. Χ. Χατζηαντωνιάδης με 3000 γρόσια. Στο δημοτικό ο Αντώνιος Ν. Χατζηγιάννης με 2000 γρόσια.
Στο Καταφύγι οι Γ. Ρ. Παπαγεωργίου ως διευθυντής με 5000 γρόσια και Ι. Αθανασιάδης με 2000 γρόσια. Στα Σέρβια ο Αντώνιος Παναγιώτου με 3000 γρόσια.
Δ. Μαθήματα
Ελληνικό σχολείο
Στην Κοζάνη το ελληνικό Σχολείο έχει τρεις τάξεις την δε επομένη εξαμηνία θέλει προστεθεί και τετάρτη, επειδή όταν άρχισαν οι παραδόσεις δεν υπήρχαν μαθητές για την ανωτάτη τάξη ικανοί. Υπήρχαν μόνο δύο τους οποίους δίδασκε κατ’ οίκον ο Σχολάρχης Ι. Ν. Καλοστύπης ελληνικά μόνο, το Β΄ βιβλίο των Ιστοριών του Θουκυδίδη μετά πασών των δημηγοριών εκτός του Επιταφίου.
Στην Γ΄ τάξη διδάσκονται Ελληνικά: Ξενοφώντος. Απομνημονεύματα, ο Πανηγυρικός του Ισοκράτους και ο Κρίτων του Πλάτωνος. Στην αρχή του έτους έως να έλθουν τα αναγκαιούντα βιβλία διδάχθηκε ο Επιτάφιος του Λυσίου. Άπαντα ταύτα διδάχθηκαν μετά ικανής επιμελείας.
Μαθηματικά: Θεωρητική Αριθμητική και Γεωμετρία. Ιερά Κατήχησις και Ιστορία εκκλησιαστική. Λατινικά: Βίοι εκ του Κορνηλίου Νέπωτος και Καίσαρος εκ των Γαλλικών πολέμων. Ιστορία: Αρχαία Ελληνική μέχρι αλώσεως της Κορίνθου μετά ιδιαιτέρας επιμελείας και εκτάσεως εις τους Μηδικούς πολέμους και τους χρόνους του Μ. Αλεξάνδρου.
Γαλλικά εκλεκτά τεμάχια εκ της χρηστομαθείας, Λαστίκ. Γεωγραφία ο Νέος Κόσμος μετά Μαθηματικής και Φυσικής Γεωγραφίας. Καθ’ εκάστη εβδομάδα δίδονται άπαξ μεν θέματα εκθέσεως ιδεών.
Στη Β΄ τάξη Ελληνικά : Ο Πίναξ του Κέβητος και η Κύρου Παιδεία του Ξενοφώντος μετά δεούσης αναπτύξεως, Μαθηματικά ολόκληρος η Πρακτική Αριθμητική. Γαλλικά: Ανάγνωσις και εξήγησις μικρών τεμαχίων. Γεωγραφία όλος ο παλαιός κόσμος. Ιστορία ο Μεσαίων και η Νεοτάτη. Καλλιγραφία.
Στην Α΄ τάξη. Ελληνικά. Τα συνήθη μαθηματικά Αριθμητική πρακτική μέχρι των μεθόδων.
Ιερά: Η Παλαιά Διαθήκη. Γεωγραφία, τα μεσημβρινά κράτη της Ευρώπης. Ιστορία Ελληνική και Ρωμαϊκή. Στη σχολή διδάσκεται και η τουρκική γλώσσα εις όλας τας τάξεις υπό Οθωμανού διδασκάλου Μεχμέτ εφέντη.
Δημοτικό
Στο Δημοτικό διδάσκονται Ανάγνωση, Γραφή, Αριθμητική, Γραμματική, Ελλην. Ιστορία, Κατήχησις, Ιερά Ιστορία, Γεωγραφία και Φυσική.
Παρθεναγωγείο
Στο Παρθεναγωγείο εις μεν την A΄ τάξη του ελληνικού διδάσκονται μαθήματα μεταξύ των α΄ και β΄ του ελληνικού κατά το εν Ελλάδι σύστημα. Εις δε το δημοτικό Ανάγνωσις, Γραφή, Αριθμητική, Γεωγραφία, Γραμματική, Ιερά Ιστορία και Κατήχησις.
Στο Ελληνικό σχολείο Βελβενδού διδάσκονται στις τρεις τάξεις μαθήματα ανάλογα των τριών τάξεων Σχολαρχείου κατά το ελληνικό σύστημα. Στο Καταφύγι το Ελληνικό Σχολείο είναι συνηνωμένο μετά του δημοτικού και διδάσκονται τα ίδια μαθήματα στις δύο τάξεις όμοια με τις α΄ και β΄ τάξεις του ελληνικού κατά τα εν Ελλάδι.
Στα Σέρβια υπάρχει μία τάξη ελληνικού.
Πόροι των σχολείων
Κοζάνη. Οι πόροι ανέρχονται σε 32.000-35.000 γρόσια οι οποίοι προέρχονται από τόκους κτηματικών και συνεισφορών. Οι δαπάνες ανέρχονται στις 45.000, το δε έλλειμμα καλύπτεται δι’ ιδιωτικών εράνων.
Βελβενδός. Έξοδα 14.000 γρόσια. Οι πόροι προέρχονται από τα έσοδα των εκκλησιών και τόκων, το δε έλλειμμα καλύπτεται από εράνους.
Καταφύγι. Δαπάνες 10.000 γρόσια, πόροι όπως παραπάνω.
Σέρβια. Δαπάνες 7.000 γρόσια, πόροι όπως παραπάνω.
Μαθητές- κάτοικοι
Κοζάνη. Δημοτικό σχολείο 400. Θηλέων 150. Ελληνικό σχολείο 60. Κάτοικοι 7000.
Βελβενδός. Δημοτικό σχολείο 250 μαθητές. Ελληνικό σχολείο 35. Κάτοικοι 5000.
Καταφύγι. Δημοτικό σχολείο 80. Ελληνικό σχολείο 18. Κάτοικοι 1200.
Σέρβια. Δε δίδονται στοιχεία. Σύμφωνα με την απογραφή του 1905 οι ελληνόφωνοι κάτοικοι ήταν 1000, οι βλαχόφωνοι 250 και οι Τουρκόφωνοι 2000. Οι μαθητές της αστικής σχολής Σερβίων (δημοτικό) με την ίδια απογραφή ήταν 139, του Βελβενδού 292, του Καταφυγίου 201 και της Κοζάνης 528. Ακόμη το 1519 στην πόλη των Σερβίων κατοικούσαν 49 μουσουλμανικές οικογένειες και 646 μη μουσουλμανικές.
Αριστούχοι μαθητές
Εκ των μαθητών του ελληνικού σχολείου Κοζάνης οι κάλλιστοι είναι: παρά του Σχολάρχη κατ΄ οίκον διδασκομένου ο Ζήσης Νικολάου.
Από την Γ΄ τάξη ο Ι. Γκορτσούλης ικανός και εύπορος. Ο Αθανάσιος Κανάτσιος διακρίνεται για την επιμέλεια και ευφυΐα, είναι σεμνότατος αλλά τελείως άπορος. Για τούτο πίεσαν τον πτωχότατο πατέρα να μην αποσύρει αυτόν από το σχολείο. Ο Δημήτριος Θ. Χριστοδούλου σεμνότατος και επιμελέστατος αλλά τελείως άπορος. Εμμανουήλ Παππά Δημητρίου σεμνός, επιμελής αλλά εις άκρον άπορος.
Από τη Β΄ τάξη. Ο Ν. Ρεπανάς και ο Παπά Γεωργίου ευδοκιμούν επί επιμελεία.
Στην Α΄ τάξη ο κάλλιστος και κατά πολύ υπερακοντίζων τους συμμαθητές του αν και άπορος είναι ο Θεόδωρος Τζιάτζιος κοσμούμενος δια χρηστοτάτων ηθών και πνεύματος οξυτάτου, είναι ικανός. Πολλάκις βοηθά τον πατέρα του εις την εργασία του χωρίς να αμελεί τα μαθήματά του. Στη συνέχεια ως προς την επιμέλεια έρχονται ο άπορος Στέργιος Τζέλιος ο οποίος πολλάκις στερείται χαρτιού και άλλων χρειωδών ευτελεστάτων κι ο Μήλιος Αλεξίου επιμελής αλλά εις άκρον άπορος.
Ληπτέα μέτρα
Όλοι οι παραπάνω μαθητές ως άποροι αλλά ευφυέστατοι αργά ή γρήγορα θα εγκαταλείψουν τη σχολή λόγω πενίας. Γνωστοποιούν τις ουσιώδεις ελλείψεις των διδακτικών βιβλίων δια τους απόρους και προτείνουν να δίδονται μικρές βοήθειες για τους απόρους μαθητές.. Η ουσιωδέστατη ανάγκη είναι η έλλειψη ικανού διδασκάλου της τουρκικής γλώσσας. Την τουρκική γλώσσα διδάσκει ο Μεχμέτ εφέντης, «αν και ικανός, γινώσκει την τουρκική, αγνοεί παντελώς την ελληνική και μόνο λέξεις και φράσεις ένθεν κακείθεν γινώσκει. Ατελεστάτη ποιεί την διδασκαλίαν. Εις την ουσιωδεστάτη έλλειψιν παρακαλούμεν τα σεβαστά μέλη του συλλόγου και επιστήσωσι σπουδαίως την προσοχή των και να προθυμοποιηθώσιν το καθ’ εαυτούς προς άρσιν αυτής».
Ζητούν από το φιλολογικό σύλλογο να σταλεί δάσκαλος της τουρκικής γλώσσας που να γνωρίζει και την ελληνική. Ως προς τη μισθοδοσία του δασκάλου της Τουρκικής γλώσσας διατίθενται να παράσχουν μέχρι τεσσαράκοντα λίρες. Το τυχόν έλλειμμα προτείνουν να το αναπληρώσει ο Σύλλογος.
2. Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΟΥ 1880
Στις 28 Δεκεμβρίου 1878 ο Επίσκοπος Κοζάνης δέχθηκε Πατριαρχική εγκύκλιο με την οποία του ζητούσε λεπτομερή έκθεση για τη λειτουργία των σχολείων της περιφέρειας.
Αναφέρει ότι ήταν πρόθυμος, ήθελε να απαντήσει αμέσως αλλά επειδή δεινή λέπρα καταπλημμύρισε άπασα την παροικία, το οποίο δυστυχώς συμβαίνει και σήμερα και οι άνθρωποι κατάντησαν στο έπακρο της δυστυχίας.
Η δευτέρα Πατριαρχική επιστολή, επαναληπτική περί του αυτού αντικειμένου με Δεσποτικάς παρατηρήσεις στάλθηκε στις 11 Ιουνίου 1880.
Ο Επίσκοπος στέλνει την απάντησή του στις 10 Αυγούστου 1880.
Στην απάντησή του αναφέρει ότι η επαρχία συνίσταται εκ μιας πόλεως της Κοζάνης και τριών κωμοπόλεων Σέρβια, Βελβενδό, Καταφύγι και τεσσαράκοντα χωρία.
Σχολεία
Κοζάνη: Δύο των αρένων, δύο των θηλέων, Σχολαρχείο, Παρθεναγωγείο και νηπιαγωγείο, οργανωμένα κατά της Θεσσαλονίκης.
Βελβενδός: Δύο των αρένων, Σχολαρχείο και Δημοτικό σύμφωνα με τη λειτουργία των σχολείων της Κοζάνης.
Καταφύγι: Έν μόνο των αρένων, δημοτικό κατά το εν Θεσσαλονίκη.
Σέρβια: Έν μόνο των αρένων, δημοτικό.
Εις τα άλλα χωρία, εκτός του Παλαιογρατσάνου όπου υπήρχε πάντοτε δημοτικό, κατά το χειμώνα υπάρχουν μικρά σχολεία, το δε θέρος παύουν τη λειτουργία των ένεκα των γεωργικών εργασιών.
Πόροι των σχολείων.
Εκκλησιαστικά κτήματα, τόκοι, χρήματα εκ προσφορών. Οι ανάγκες αυτών είναι πλείστες όπως για την Κοζάνη, χρήματα και βιβλία. Για το Βελβενδό, χρήματα, βιβλία και Παρθεναγωγείο. Επίσης στο Καταφύγι, Σέρβια και στα χωρία τα πάντα ελλείπουν.
Μαθητές
Στην Κοζάνη, άρρενες και θήλεα, συνολικά επτακόσιοι (αρ. 700). Βελβενδός άρρενες μόνον τριακόσιοι (αρ.300). Καταφύγι, άρρενες ογδοήκοντα (80). Σέρβια, άρρενες πεντήκοντα (50)
3. ΕΥΕΡΓΕΤΕΣ ΣΧΟΛΕΙΩΝ
Η εκπαίδευση της περιφέρειας Κοζάνης πρωτίστως στηρίχθηκε από την κοινότητα της Κοζάνης, της οποίας πρόεδρος ήταν ο εκάστοτε Επίσκοπος και από το 1882 ο Μητροπολίτης, από τους μέτοχους παιδείας κυρίως ιερωμένους και από τους φιλόμουσους κατοίκους. Όλοι θέλανε να λειτουργούν σχολεία. Οι κατέχοντες δώριζαν κτήματα, οικίες στην εκκλησία με σκοπό τη συντήρηση και λειτουργία των εκπαιδευτηρίων.
Τα έσοδα των ιερών ναών και οι εισπράξεις από την τέλεση ιερών μυστηρίων αποκλειστικά διατίθεντο για την ίδρυση και λειτουργία σχολείων. Σοβαρότεροι πόροι ήταν τα κέρδη του ισχύοντος του μονοπωλίου του κηροπωλείου ως και από την ενοικίαση του φόρου δεκάτης της πόλεως Κοζάνης της οποίας τα κέρδη υπερέβαιναν τις 1500 χρυσές οθωμανικές λίρες.
Πολλοί ευεργέτησαν την πόλη ιδρύοντας πνευματικά ιδρύματα όπως οι Αδελφοί Βαλταδώρου με το ομώνυμο γυμνάσιο , ο Χαρίσιος Μούκας (1828-1905) με την ανέγερση του Παρθεναγωγείου, ο Παύλος Χαρίσης (1830-1902) με τη Γεωργική Σχολή στη Λευκόβρυση, ο Δημήτριος Παγούνης (1718-1775) όπως αναφέρουμε παραπάνω, ο μητροπολίτης Βενιαμίν (1781-1851) ο οποίος δώρισε 22.000 γρόσια για τα σχολεία, ο Ιωάννης Μουράτης που ενίσχυσε με σημαντικά ποσά τα σχολεία, ο Γεώργιος Σπ. Τιόλης (1866-1942) και η Ελένη Τιόλη δώρισαν οικόπεδο για την ανέγερση του 5ου Δημοτικού σχολείου , παιδικού σταθμού, οι Τακιατζήδες με οικονομικές ενισχύσεις για λειτουργία σχολείων και πρωτίστως οικονομική αρωγή για χρηματοδότηση εκδόσεων Κοζανιτών συγγραφέων , ο Μητροπολίτης Ιωακείμ διάθεση μέρους του Μητροπολιτικού κήπου για ανέγερση του Αου Δημοτικού Σχολείου.
Προσωνυμίες σχολείων με τους ευεργέτες.
Σήμερα οι φιλογενείς Κοζανίτες νοιάζονται για την εκπαιδευτική ανέλιξη της πόλης. Οι προσφορές είναι σημαντικές όπως η χρηματοδότηση ανέγερσης του 21ου νηπιαγωγείου από την κ. Ελένη Χατζηκώστα στην οδό Φιλίππου, ο Μανόλης Δημουδιάς το 12ο νηπιαγωγείο στην περιοχή Αγίου Αθανασίου, ο Μάρκος Λιάπης το 11ο νηπιαγωγείο (πάνω από τη στροφή προς το Νοσοκομείου και Αγία Παρασκευή, κοντά στην οδό Πόντου), ο Κωνσταντίνος και η Αναστασία Σιαλβέρα το 17ο νηπιαγωγείο στην περιοχή Πλατάνια (δίπλα από τον ενοριακό ναό της Παναγίας της Φανερωμένης), η Μαριάνθη Κλείδη οικόπεδο στην οδό Ολύμπου για ανέγερση νηπιαγωγείου.
Ο Διαμαντής και η Ρηγούλα Βαντή σημαντική οικονομική ενίσχυση στο 1ο Λύκειο Κοζάνης για εκσυγχρονισμό του γυμναστηρίου, αγορά μουσικών οργάνων ως και σημαντικών δωρεών στο δήμο και σωματεία. Η προσφορά οικίας από την Ουρανία Παπαγιάννη, αδερφή του αοίδιμου δημάρχου Ιωάννη Παπαγιάννη , επί της οδού Παύλου Μελά για τη στέγαση των γραφείων του συλλόγου Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Κοζάνης (π. δασκάλων και νηπιαγωγών).
Όλους τους παραπάνω και πολλούς άλλους που συνέβαλαν στην εκπαιδευτική αναβάθμιση της πόλης η εκπαιδευτική κοινότητα θα τους ευγνωμονεί αϊδίως.
Οι εκπαιδευτικοί σύλλογοι της πόλης μας σε συνεργασία με τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση, Δημοτικές Αρχές και Συνδέσμου Γραμμάτων και Τεχνών Ν. Κοζάνης οφείλουν κατά την εορτή των τριών Ιεραρχών να οργανώνουν από κοινού εκδήλωση (ομιλία, απαγγελίες, βραβεύσεις) στην οποία θα τιμούν τους ευεργέτες των σχολείων ως και τους εκπαιδευτικούς που συνταξιοδοτήθηκαν κατά το προηγούμενο έτος. Μετά να ακολουθεί η καθιερωμένη δεξίωση.
Μία καταγραφή των μέχρι τώρα δωρεών προς τα σχολεία ως και κατ’ έτος συμπλήρωση με τους τωρινούς δωρητές κρίνεται επιβεβλημένη. Και το πολυσέλιδο βιβλίο των ευεργετών προς την εκπαίδευση του Νομού έχει ακόμη πολλές σελίδες άγραφες.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αδάμου Γιάννη: «Η Κοζάνη μέσα από τα ανέκδοτα αρχεία του Ελληνικού Προξενείου
Ελασσόνος», Δυτικομακεδονικά Γράμματα, Σύνδεσμος Γραμμάτων και Τεχνών Ν. Κοζάνης, Κοζάνη 1994.
Αποστόλου Βασίλη: «Οι οικισμοί της Ανασελίτσης το 1922», Δήμος Ασκίου, Κοζάνη 2006.
Αποστόλου Βασίλη: «Προτομές-Ανδριάντες Μνημεία Κοζάνης», Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κοζάνης, Κοζάνη 2006.
Δελιαλή Νικόλαου: «Διαθήκαι Ευεργετών της πόλεως Κοζάνης», Θεσσαλονίκη 1970.
Δημόπουλου Δ. Ιωάννου: «Τα παρά τον Αλιάκμονα εκκλησιαστικά», Θεσσαλονίκη 1994.
Ζάρας Κ. Θεόδωρος: «Η Εκπαιδευτική δραστηριότητα στην πόλη της Κοζάνης κατά την Τουρκοκρατία»,
Δυτικομακεδονικά Γράμματα, Σύνδεσμος Γραμμάτων και Τεχνών Ν. Κοζάνης, Κοζάνη 2002.
Κώδιξ Επισκοπής 1863-1875: ΓΑΚ-Αρχεία Νομού Κοζάνης , ΑΒΕ 77-ΣΑΕ 11.
Λιούφη Παναγιώτη: «Ιστορία της Κοζάνης», Εν Αθήναις 1924.
Παπαδόπουλου Ι. Στέφανου «Εκπαιδευτική και κοινωνική δραστηριότητα του Ελληνισμού της Μακεδονίας κατά τον τελευταίο αιώνα της Τουρκοκρατίας», Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 1970.
Τσαρμανίδη Γ. Αθανασίου: «Συμβολή στην Ιστορία της Επαρχίας Σερβίων», Τόμος Πρώτος σ.26.
Δημοσιεύτηκε στα Δυτικομακεδονικά Γράμματα
Βασίλης Αποστόλου
Δάσκαλος του Δημοτικού Σχολείου Γ. Κονταρής Κοζάνης (πρώην 1ο Δημοτικό Σχολείο)
Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου
Εισαγωγικά
Η Κοζάνη, ένας οικισμός άσημος αρχικά, αποτέλεσε τον 14ον αιώνα πόλο έλξης πολλών Ελλήνων για εγκατάσταση από διάφορες περιοχές. Οι πλούσιες υδάτινες πηγές, τα βοσκοτόπια, η ασφάλεια της περιοχής ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά που συνέβαλαν να ιδρυθεί συνοικισμός στην περιοχή Σιώποτου. Ακολούθησαν το 1392 άποικοι από την Κόσδιανη της Ηπείρου στους οποίους οφείλεται και η ονομασία της σημερινής πόλης. Οι πλησιόχωροι οικισμοί συνέχισαν να εγκαθίστανται στην περιοχή όπως από το Δρέπανο, την περιοχή Σερβίων, από περιφέρειες που εγκαταστάθηκαν οι Οθωμανοί μετά την κατάληψη της περιοχής το 1390.
Το 1612 στην πολίχνη της Κοζάνης μετοίκησαν πλήθος Αγραφιώτες, οι οποίοι σε ανάμνηση του γεγονότος τελούν ετήσια αγρυπνία στις 14 Σεπτεμβρίου στον ιερό ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, χαμηλός Αϊ-Λιάς . Το 1646 ο Παπαγκίκας από το Χόρμοβο της Ηπείρου με πενήντα ένοπλες οικογένειες εγκαθίσταται στη Σκίρκα. Λίγο αργότερα ο Ιωάννης Τράντας από το κατεστραμμένο Χτένι, με πολυπληθείς οικογένειες βρίσκει καταφύγιο στην πόλη.
Εκείνο που πρέπει να τονιστεί είναι ότι οι αλλεπάλληλοι εποικισμοί έγιναν με ειρηνικό τρόπο. Τούτο φαίνεται και στις μέρες μας. Οι γηγενείς αγκαλιάζουν τον κάθε νεοφερμένο και με τον τρόπο τους τούτο δρα αφομοιωτικά με αποτέλεσμα η κοινωνία της Κοζάνης να έχει μία ζηλευτή κοινωνική συνοχή και ένα πλήθος ανθρώπων από διάφορες περιοχές να συμμετέχει στα κοινά σε όλα τα πολιτικά και πολιτιστικά επίπεδα.
Ο οικισμός της Κοζάνης επί Τουρκοκρατίας ανήκε στο σαντζάκι (Νομαρχία) Σερβίων με πρωτεύουσα τα Σέρβια (τουρκικά Σέρφιτζε). Οι κάτοικοι που εγκαταστάθηκαν στην πόλη ανέπτυξαν αξιόλογη οικονομική δραστηριότητα κι ως είναι φυσικό επακόλουθο, εκεί που παρατηρείται οικονομική άνθιση, υπάρχει και εκπαίδευση, πολιτιστικές δραστηριότητες.
Θα προσπαθήσω σύντομα να παρουσιάσω τους σημαντικούς σταθμούς της εκπαίδευσης της πόλης της Κοζάνης ως το 1874.
Πρώτη Σχολή- Ελληνική Σχολή Κοζάνης (1668-1745)
Ως αναφέρει ο ιστορικός της Κοζάνης Παναγιώτης Λιούφης (1869-1926) η πρώτη σχολή που ιδρύθηκε και λειτούργησε στην Κοζάνη ήταν το 1668 με πρώτο δάσκαλο το Γεώργιο Κονταρή, τον μετέπειτα επίσκοπο Σερβίων και Μητροπολίτη Αθηνών Γρηγόριο ο οποίος δίδαξε για τρία χρόνια.
Στη συνέχεια για τέσσερα έτη χρημάτισε δάσκαλος ο Κοζανίτης Νικόλαος ο Ορφανός. Παράλληλα δίδαξε για δεκαέξι έτη ο εκ Σερβίων έλκων την καταγωγή Νεόφυτος ο ιερομόναχος.
Το έτος 1694 ο Κοζανίτης Γεώργιος Παρακείμενος διαδέχεται το Νεόφυτο ο οποίος διδάσκει για δεκατρία συναπτά έτη και συνάμα επιτελεί και το έργο του ιεροκήρυκος. Παράλληλα ασκεί και την ιατρική, ως και φιλανθρωπικό έργο βοηθώντας τους συντοπίτες του ως προς την ένδυση και τον επισιτισμό.
Μετά την παραίτηση του Παρακείμενου Σχολάρχης αναλαμβάνει ο ιερεύς Σωτήριος Οικονόμος μέχρι τα εξήντα του χρόνια. Πρωτοστάτησε στην ανακαίνιση της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου και προσπάθησε να ανεγερθεί στην Κοζάνη αρχιερατικός οίκος και να ονομασθεί η επισκοπή Σερβίων σε Σερβίων και Κοζάνης. Τούτο επετεύχθη το 1745 επί Επισκόπου Μελετίου.
Το 1728 τα ηνία της εκπαίδευσης αναλαμβάνει ο εκ Καστορίας ιερεύς Σεβαστός Λεοντιάδης.
Τον διαδέχεται ο από Λιβαδίου Χριστάκης το έτος 1738. Μετά την αποχώρησή του η Σχολή της Κοζάνης για δύο έτη έμεινε έγκλειστος και οι μέτοχοι παιδείας ιερείς παρέδιδαν μαθήματα κατ’ οίκον.
Στοά (1747-1772)
Οι Κοζανίτες φιλομαθείς οι ίδιοι, φέρανε βαρέως το κλείσιμο της σχολής για τούτο δραστηριοποιήθηκαν. Πραγματοποιούν εράνους, ζητούν τη συνδρομή των απόδημων τέκνων, ιδρύουν τη νέα σχολή την επονομαζόμενη “Στοά”. Αρχικά λειτούργησε στο Επισκοπείο το οποίο κτίριο είχε περιστύλια και τόξα, στη συνέχεια μετετέθη στον περίβολο του Αγίου Νικολάου εκεί που σήμερα είναι το δημαρχείο.
Πρώτος δάσκαλος ο εκ Κερκύρας καταγόμενος, ο περιζήτητος διδάσκαλος του Γένους ο ιεροδιάκονος Ευγένιος Βούλγαρης, δίδαξε κατά τα έτη 1747-1752. Δεύτερος δάσκαλος της Στοάς ήταν ο επιλεγείς υπό του προκατόχου Νικόλαος Βαρκούσης από Ιωάννινα ο οποίος ήλθε εν έτει 1750 και διηύθυνε το δημόσιο σχολείο της πόλης επί οκταετία. Συνέχισε επί διετία ο εκ Ραψάνης μαθητής του Βούλγαρη Διονύσιος ο ιεροδιάκονος. Ακολούθησε για ένα έτος και ήμισυ ο εκ Κοζάνης ιερεύς Κωνσταντίνος. Για τρία έτη το 1757 χρημάτισε δάσκαλος ο Γεώργιος Σιανόπουλος ο εξ Ιωαννίνων. Το έτος 1760 για δύο έτη ο Ναουσαίος Δημήτριος Αναούτας. Για ένα έτος ο εξ Ηπείρου μοναχός Κωνστάντιος. Συνέχισε το 1763 για μία εξαετία ο εξ Αγράφων ιερομόναχος Κύριλλος ο οποίος με την αρτιότητα της διδασκαλίας του έδωσε αίγλη στη σχολή.
Κομπανία (1768-1772)
Το 1768 στην Κοζάνη λόγω διαφωνίας μονίμων κατοίκων της πόλης και αποδήμων ιδρύεται και δεύτερο σχολείο το επονομαζόμενο της Κομπανίας το οποίο λειτούργησε για τέσσερα έτη. Χρηματοδοτούνταν από τους Κοζανίτες εμπόρους της Ουγγαρίας. Επειδή η αυτοκράτειρα της Ουγγαρίας Μαρία Θηρεσία απαγόρευσε την εξαγωγή συναλλάγματος το σχολείο ελλείψει πόρων έκλεισε το έτος 1772. Τούτη την περίοδο στην μεν Στοά δίδασκε ο Κύριλλος Βαρκούσης στη δε νέα σχολή ο Καλλίνικος ο ιεροδιάκονος. Λόγω της λεηλασίας που υπέστη η πόλη το έτος 1770 για ένα διάστημα επτά ετών το σχολείο έπαψε να λειτουργεί.
Σχολείο Παγούνη (1776-1799)
Το έτος 1775 ο εκ Κοζάνης έμπορος Δημήτριος Παγούνης με δραστηριότητα στη Λειψία διαθέτει τον εν Κοζάνη οίκον του για σχολείο και οι οικονομίες του διατίθενται για τη λειτουργία του. Διδάσκουν οι δάσκαλοι Ιωάννης ο Αιτωλός ως το 1782, στη συνέχεια για ένα έτος ο Στέφανος Σταμκίδης. Το 1783 ο Ιωαννίτης ιερομόναχος της μονής Θεοτόκου της Ελασσώνος Αμφιλόχιος του Παρασκευά. Για επτά μήνες συνεχίζει ο Κοζανίτης Γεώργιος ο Παπαδόπουλος.
Επίσης ο Γεώργιος Λούιας συνεχίζει για δύο έτη. Παραιτήθηκε λόγω των δυσμενών οικονομικών συνθηκών καθότι το ταμείον του Παγούνη εξέλιπε και τα οικονομικά του κοινού ταμείου ήταν πενιχρά. Με την κατάληψη της Βενετίας υπό των Γάλλων εξηφανίσθησαν τα κατατεθέντα χρήματα και το σχολείο παραμένει κλειστό.
Ελληνικό Σχολείο –Νέον Σχολείο (1803-1913)
Το ελληνικό σχολείο το οποίο αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα άνοιξε το 1803 με δάσκαλο τον Κοζανίτη Γεώργιο Ιωννάκη ή Καρακάση ο οποίος δίδαξε επί τρία έτη. Τον αντικατέστησε ο μαθητής του Χριστόδουλος Κλωνάρης εξ Ιωαννίνων.
Με πρωτοστάτες το Χαρίσιο Μεγδάνη, τους αδελφούς Παπαδημητρίου και Τακιατζή κτίσθηκε νέο σχολείο όπισθεν του ιερού Βήματος του Αγίου Νικολάου όπου σήμερα το Δημαρχείο. Στη νέα σχολή δίδασκε ο Αμπελακιώτης Στέφανος Σταμκίδης, καλεσμένος από τους φιλοπάτριδες αδελφούς Τακιατζή του οποίου πληρώνουν εξ ιδίων πόρων το μισθόν του.
Ο Στέργιος Δαρδούφας εκ Κοζάνης δίδασκε στη σχολή από το 1831 συνεχώς μέχρι το 1872. Στη σχολή συνεργάζετο μετά του Νικ. Τριανταφυλλίδου. Το 1844 ανέλαβε τη διεύθυνση της σχολής για ένα έτος ο Γ. Ρουσιάδης. Το ίδιο έτος ο Παναγιώτης Μουράτης αφιερώνει για τα σχολεία της πατρίδας γρόσια 22.000. Ο Δημήτριος Αργυριάδης εκ Σιατίστης διδάσκει τα έτη 1850-53 και 1858-1861. Επίσης οι Θεόδωρος Γ. Σαρχατλής εκ Κοζάνης 1851-1856 και πολλοί άλλοι όπως εκ Μαυραναίων Γρεβενών Νικόλαος ο Μαυρανιώτης 1873-1874 .
Σημαντικοί σταθμοί της περιόδου τούτης ήταν η σύσταση το έτος 1813 επί επισκόπου Διονυσίου ο «Οίκος Βελτιώσεως», η σημερινή δημοτική βιβλιοθήκη. Επίσης η αλληλοδιδακτική σχολή η οποία συνεστήθη το έτος 1832 υπό του εν Ελλάδι σπουδάσαντος Γεωργ. Μανακίδου και η Αστική σχολή του Αγίου Νικολάου το 1845 με πρώτο διδάσκαλο τον εκ Ζαγορίου Ιωάννη Αλεξιάδη.
Γυμνάσιο ή Καμπαναριό
Ο αρχιερέας Ευγένιος ως επίσκοπος Σερβίων και Κοζάνης το 1849 θέτει ως στόχο την ίδρυση γυμνασίου στην Κοζάνη. Τα χρήματα όμως ήταν λιγοστά. Η δωρεά του προκατόχου Βενιαμίν με 25.000 γρόσια στο ελληνικό σχολείο της Κοζάνης ήταν η αρχή. Οι έφοροι της Σχολής με επιστολές κινητοποιούν τους απανταχού Κοζανίτες. Ζητούν τη συνδρομή των. Μέσα σε δύο έτη συγκεντρώνεται ποσό 185.636 γρόσια αρκετά μεγάλο για την εποχή. Αντί όμως να ιδρυθεί γυμνάσιο, ανηγέρθη το καμπαναριό το οποίο σήμερα αποτελεί σημείο αναφοράς της πόλης. Κόστισε 62.152 γρόσια και 37 παράδες με αρχιτεχνίτη τον Ανδρέα Κάλφα από την Εράτυρα.
1. Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΟΥ 1874
Από μία απάντηση προς του εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικό Φιλολογικό Σύλλογο για τα εκπαιδευτικά πράγματα της Επισκοπής Σερβίων με ημερομηνία 29 Ιανουαρίου 1874 λαμβάνουμε σημαντικές πληροφορίες για την εκπαιδευτική κατάσταση εκείνης της εποχής. Την απάντηση προς το Σύλλογο την έδωσαν οι Έφοροι των ελληνικών σχολείων.
«Κύριε πρόεδρε!
Εις την από 6 Ιουλίου παρελθόντος έτους εγκύκλιον του υμετέρου Πανελληνίου Σωματείου δι’ ης αιτείτε παρά των ελληνίδων κοινοτήτων συνοπτικήν περιγραφήν της καταστάσεως καθ’ όλου των Σχολείων αυτών και των πόρων, ασμένως απαντώμεν και ημείς οι έφοροι των ελληνικών Σχολών Κοζάνης και δι’ ολίγων μεν , αλλ’ ικανών ως φρονούμεν θέλομεν προσπαθήσει να ποιήσωμεν υμίν κατάδηλον την κατάστασιν των τε παρ’ ημίν και των κατά την ημετέραν περιφέρειαν Σχολείων. Και δε ακολουθούντες την τάξιν των υμετέρων ερωτήσεων απαντώμεν εις εκάστην εφεξής».
Α. Δημοτικά Σχολεία
Τα δημοτικά σχολεία της Κοζάνης και της περιφέρειας είναι συνολικά πέντε, 4 των αρρένων και ένα των θηλέων. Στην πόλη της Κοζάνης υπάρχει αρρένων και θηλέων, 1 εις Βελβενδό , 1 εις Καταφύγιο και 1 εις Σέρβια στα οποία φοιτούν αναμίξ (μεικτό) άρρενες μετά των θηλέων
Πλην τούτων σε ορισμένα χωριά της επαρχίας υπάρχουν γραμματοδιδασκαλεία στα οποία διδάσκονται οι παίδες των χωρικών απλή ανάγνωση και γραφή παρά των ιερέων. Ο αριθμός των μαθητών των γραμματοδιδασκαλείων είναι ικανός.
Β. Εφορία Σχολείων
Όλα τα παραπάνω σχολεία έχουν εφορία με τους παρακάτω εφόρους.
Στην Κοζάνη δύο ιατροί επιστήμονες Ιωάννης Ζ. Τσημηνάκης, Δημήτριος Στεργίου και τινές άλλοι κατά το μάλλον ή ήττον μέτοχοι παιδείας. Στο Βελβενδό οι κ. Γεώργιος Ζήσης, Ζήσης Εμμανουήλ και Χατζηζήσης. Στο Καταφύγιο οι κ. Δ. Κάλφας, Γ. Μπλάτζας και Ν. Νούλιας. Στα Σέρβια ο Ι. Θεοδώρου, Ι. Κωνσταντίνου και Δημ. Μαρίκος.
Γ. Διδάσκαλοι-Μισθός
Στην Κοζάνη στο μεν ελληνικό σχολείο διδάσκουν τρεις διδάσκαλοι, στο δημοτικό των αρρένων έτεροι τρεις και στο θηλέων δύο διδασκάλισσες.
Στο ελληνικό σχολείο είναι οι εξής: Οι Ι. Ν. Καλοστύπης Σχολάρχης απόφοιτος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών με μισθό 80 οθωμανικές λίρες. Χρίστος Δ. Γιαννόπουλος απόφοιτος επίσης της Φιλοσοφικής Σχολής με μισθό 75 οθωμανικές λίρες. Μάρκος Ν. Παυλίδης απόφοιτος Γυμνασίου έχων πτυχίο δημοδιδάκτου και πείρα ικανή με μισθό 4500 γρόσια.
Διδάσκαλοι του δημοτικού είναι οι εξής.: Ευάγγελος Ντιάφας (Διάφας), απόφοιτος γυμνασίου έχων πτυχίο δημοδιδασκάλου και πείρα ικανή με μισθό 4500 γρόσια. Παπα Ιωάννης Νικολάου με πτυχίο δημοδιδασκάλου με μισθό 3000 γρόσια και Στέφανος Βαρδάκας μαθητής της ενταύθα Σχολής με μισθό 1500 γρόσια. Στο θηλέων η Αικατερίνη Παιδακίου με πτυχίο δημοδιδασκαλίσσης και Φωτεινή Παπά του Δημητρίου μαθήτρια του ενταύθα Παρθεναγωγείου.
Στο Βελβενδό στο ελληνικό σχολείο οι Νικόλαος Παπα Ευαγγελίδης ως Σχολάρχης με 5000 γρόσια και Ν. Χ. Χατζηαντωνιάδης με 3000 γρόσια. Στο δημοτικό ο Αντώνιος Ν. Χατζηγιάννης με 2000 γρόσια.
Στο Καταφύγι οι Γ. Ρ. Παπαγεωργίου ως διευθυντής με 5000 γρόσια και Ι. Αθανασιάδης με 2000 γρόσια. Στα Σέρβια ο Αντώνιος Παναγιώτου με 3000 γρόσια.
Δ. Μαθήματα
Ελληνικό σχολείο
Στην Κοζάνη το ελληνικό Σχολείο έχει τρεις τάξεις την δε επομένη εξαμηνία θέλει προστεθεί και τετάρτη, επειδή όταν άρχισαν οι παραδόσεις δεν υπήρχαν μαθητές για την ανωτάτη τάξη ικανοί. Υπήρχαν μόνο δύο τους οποίους δίδασκε κατ’ οίκον ο Σχολάρχης Ι. Ν. Καλοστύπης ελληνικά μόνο, το Β΄ βιβλίο των Ιστοριών του Θουκυδίδη μετά πασών των δημηγοριών εκτός του Επιταφίου.
Στην Γ΄ τάξη διδάσκονται Ελληνικά: Ξενοφώντος. Απομνημονεύματα, ο Πανηγυρικός του Ισοκράτους και ο Κρίτων του Πλάτωνος. Στην αρχή του έτους έως να έλθουν τα αναγκαιούντα βιβλία διδάχθηκε ο Επιτάφιος του Λυσίου. Άπαντα ταύτα διδάχθηκαν μετά ικανής επιμελείας.
Μαθηματικά: Θεωρητική Αριθμητική και Γεωμετρία. Ιερά Κατήχησις και Ιστορία εκκλησιαστική. Λατινικά: Βίοι εκ του Κορνηλίου Νέπωτος και Καίσαρος εκ των Γαλλικών πολέμων. Ιστορία: Αρχαία Ελληνική μέχρι αλώσεως της Κορίνθου μετά ιδιαιτέρας επιμελείας και εκτάσεως εις τους Μηδικούς πολέμους και τους χρόνους του Μ. Αλεξάνδρου.
Γαλλικά εκλεκτά τεμάχια εκ της χρηστομαθείας, Λαστίκ. Γεωγραφία ο Νέος Κόσμος μετά Μαθηματικής και Φυσικής Γεωγραφίας. Καθ’ εκάστη εβδομάδα δίδονται άπαξ μεν θέματα εκθέσεως ιδεών.
Στη Β΄ τάξη Ελληνικά : Ο Πίναξ του Κέβητος και η Κύρου Παιδεία του Ξενοφώντος μετά δεούσης αναπτύξεως, Μαθηματικά ολόκληρος η Πρακτική Αριθμητική. Γαλλικά: Ανάγνωσις και εξήγησις μικρών τεμαχίων. Γεωγραφία όλος ο παλαιός κόσμος. Ιστορία ο Μεσαίων και η Νεοτάτη. Καλλιγραφία.
Στην Α΄ τάξη. Ελληνικά. Τα συνήθη μαθηματικά Αριθμητική πρακτική μέχρι των μεθόδων.
Ιερά: Η Παλαιά Διαθήκη. Γεωγραφία, τα μεσημβρινά κράτη της Ευρώπης. Ιστορία Ελληνική και Ρωμαϊκή. Στη σχολή διδάσκεται και η τουρκική γλώσσα εις όλας τας τάξεις υπό Οθωμανού διδασκάλου Μεχμέτ εφέντη.
Δημοτικό
Στο Δημοτικό διδάσκονται Ανάγνωση, Γραφή, Αριθμητική, Γραμματική, Ελλην. Ιστορία, Κατήχησις, Ιερά Ιστορία, Γεωγραφία και Φυσική.
Παρθεναγωγείο
Στο Παρθεναγωγείο εις μεν την A΄ τάξη του ελληνικού διδάσκονται μαθήματα μεταξύ των α΄ και β΄ του ελληνικού κατά το εν Ελλάδι σύστημα. Εις δε το δημοτικό Ανάγνωσις, Γραφή, Αριθμητική, Γεωγραφία, Γραμματική, Ιερά Ιστορία και Κατήχησις.
Στο Ελληνικό σχολείο Βελβενδού διδάσκονται στις τρεις τάξεις μαθήματα ανάλογα των τριών τάξεων Σχολαρχείου κατά το ελληνικό σύστημα. Στο Καταφύγι το Ελληνικό Σχολείο είναι συνηνωμένο μετά του δημοτικού και διδάσκονται τα ίδια μαθήματα στις δύο τάξεις όμοια με τις α΄ και β΄ τάξεις του ελληνικού κατά τα εν Ελλάδι.
Στα Σέρβια υπάρχει μία τάξη ελληνικού.
Πόροι των σχολείων
Κοζάνη. Οι πόροι ανέρχονται σε 32.000-35.000 γρόσια οι οποίοι προέρχονται από τόκους κτηματικών και συνεισφορών. Οι δαπάνες ανέρχονται στις 45.000, το δε έλλειμμα καλύπτεται δι’ ιδιωτικών εράνων.
Βελβενδός. Έξοδα 14.000 γρόσια. Οι πόροι προέρχονται από τα έσοδα των εκκλησιών και τόκων, το δε έλλειμμα καλύπτεται από εράνους.
Καταφύγι. Δαπάνες 10.000 γρόσια, πόροι όπως παραπάνω.
Σέρβια. Δαπάνες 7.000 γρόσια, πόροι όπως παραπάνω.
Μαθητές- κάτοικοι
Κοζάνη. Δημοτικό σχολείο 400. Θηλέων 150. Ελληνικό σχολείο 60. Κάτοικοι 7000.
Βελβενδός. Δημοτικό σχολείο 250 μαθητές. Ελληνικό σχολείο 35. Κάτοικοι 5000.
Καταφύγι. Δημοτικό σχολείο 80. Ελληνικό σχολείο 18. Κάτοικοι 1200.
Σέρβια. Δε δίδονται στοιχεία. Σύμφωνα με την απογραφή του 1905 οι ελληνόφωνοι κάτοικοι ήταν 1000, οι βλαχόφωνοι 250 και οι Τουρκόφωνοι 2000. Οι μαθητές της αστικής σχολής Σερβίων (δημοτικό) με την ίδια απογραφή ήταν 139, του Βελβενδού 292, του Καταφυγίου 201 και της Κοζάνης 528. Ακόμη το 1519 στην πόλη των Σερβίων κατοικούσαν 49 μουσουλμανικές οικογένειες και 646 μη μουσουλμανικές.
Αριστούχοι μαθητές
Εκ των μαθητών του ελληνικού σχολείου Κοζάνης οι κάλλιστοι είναι: παρά του Σχολάρχη κατ΄ οίκον διδασκομένου ο Ζήσης Νικολάου.
Από την Γ΄ τάξη ο Ι. Γκορτσούλης ικανός και εύπορος. Ο Αθανάσιος Κανάτσιος διακρίνεται για την επιμέλεια και ευφυΐα, είναι σεμνότατος αλλά τελείως άπορος. Για τούτο πίεσαν τον πτωχότατο πατέρα να μην αποσύρει αυτόν από το σχολείο. Ο Δημήτριος Θ. Χριστοδούλου σεμνότατος και επιμελέστατος αλλά τελείως άπορος. Εμμανουήλ Παππά Δημητρίου σεμνός, επιμελής αλλά εις άκρον άπορος.
Από τη Β΄ τάξη. Ο Ν. Ρεπανάς και ο Παπά Γεωργίου ευδοκιμούν επί επιμελεία.
Στην Α΄ τάξη ο κάλλιστος και κατά πολύ υπερακοντίζων τους συμμαθητές του αν και άπορος είναι ο Θεόδωρος Τζιάτζιος κοσμούμενος δια χρηστοτάτων ηθών και πνεύματος οξυτάτου, είναι ικανός. Πολλάκις βοηθά τον πατέρα του εις την εργασία του χωρίς να αμελεί τα μαθήματά του. Στη συνέχεια ως προς την επιμέλεια έρχονται ο άπορος Στέργιος Τζέλιος ο οποίος πολλάκις στερείται χαρτιού και άλλων χρειωδών ευτελεστάτων κι ο Μήλιος Αλεξίου επιμελής αλλά εις άκρον άπορος.
Ληπτέα μέτρα
Όλοι οι παραπάνω μαθητές ως άποροι αλλά ευφυέστατοι αργά ή γρήγορα θα εγκαταλείψουν τη σχολή λόγω πενίας. Γνωστοποιούν τις ουσιώδεις ελλείψεις των διδακτικών βιβλίων δια τους απόρους και προτείνουν να δίδονται μικρές βοήθειες για τους απόρους μαθητές.. Η ουσιωδέστατη ανάγκη είναι η έλλειψη ικανού διδασκάλου της τουρκικής γλώσσας. Την τουρκική γλώσσα διδάσκει ο Μεχμέτ εφέντης, «αν και ικανός, γινώσκει την τουρκική, αγνοεί παντελώς την ελληνική και μόνο λέξεις και φράσεις ένθεν κακείθεν γινώσκει. Ατελεστάτη ποιεί την διδασκαλίαν. Εις την ουσιωδεστάτη έλλειψιν παρακαλούμεν τα σεβαστά μέλη του συλλόγου και επιστήσωσι σπουδαίως την προσοχή των και να προθυμοποιηθώσιν το καθ’ εαυτούς προς άρσιν αυτής».
Ζητούν από το φιλολογικό σύλλογο να σταλεί δάσκαλος της τουρκικής γλώσσας που να γνωρίζει και την ελληνική. Ως προς τη μισθοδοσία του δασκάλου της Τουρκικής γλώσσας διατίθενται να παράσχουν μέχρι τεσσαράκοντα λίρες. Το τυχόν έλλειμμα προτείνουν να το αναπληρώσει ο Σύλλογος.
2. Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΟΥ 1880
Στις 28 Δεκεμβρίου 1878 ο Επίσκοπος Κοζάνης δέχθηκε Πατριαρχική εγκύκλιο με την οποία του ζητούσε λεπτομερή έκθεση για τη λειτουργία των σχολείων της περιφέρειας.
Αναφέρει ότι ήταν πρόθυμος, ήθελε να απαντήσει αμέσως αλλά επειδή δεινή λέπρα καταπλημμύρισε άπασα την παροικία, το οποίο δυστυχώς συμβαίνει και σήμερα και οι άνθρωποι κατάντησαν στο έπακρο της δυστυχίας.
Η δευτέρα Πατριαρχική επιστολή, επαναληπτική περί του αυτού αντικειμένου με Δεσποτικάς παρατηρήσεις στάλθηκε στις 11 Ιουνίου 1880.
Ο Επίσκοπος στέλνει την απάντησή του στις 10 Αυγούστου 1880.
Στην απάντησή του αναφέρει ότι η επαρχία συνίσταται εκ μιας πόλεως της Κοζάνης και τριών κωμοπόλεων Σέρβια, Βελβενδό, Καταφύγι και τεσσαράκοντα χωρία.
Σχολεία
Κοζάνη: Δύο των αρένων, δύο των θηλέων, Σχολαρχείο, Παρθεναγωγείο και νηπιαγωγείο, οργανωμένα κατά της Θεσσαλονίκης.
Βελβενδός: Δύο των αρένων, Σχολαρχείο και Δημοτικό σύμφωνα με τη λειτουργία των σχολείων της Κοζάνης.
Καταφύγι: Έν μόνο των αρένων, δημοτικό κατά το εν Θεσσαλονίκη.
Σέρβια: Έν μόνο των αρένων, δημοτικό.
Εις τα άλλα χωρία, εκτός του Παλαιογρατσάνου όπου υπήρχε πάντοτε δημοτικό, κατά το χειμώνα υπάρχουν μικρά σχολεία, το δε θέρος παύουν τη λειτουργία των ένεκα των γεωργικών εργασιών.
Πόροι των σχολείων.
Εκκλησιαστικά κτήματα, τόκοι, χρήματα εκ προσφορών. Οι ανάγκες αυτών είναι πλείστες όπως για την Κοζάνη, χρήματα και βιβλία. Για το Βελβενδό, χρήματα, βιβλία και Παρθεναγωγείο. Επίσης στο Καταφύγι, Σέρβια και στα χωρία τα πάντα ελλείπουν.
Μαθητές
Στην Κοζάνη, άρρενες και θήλεα, συνολικά επτακόσιοι (αρ. 700). Βελβενδός άρρενες μόνον τριακόσιοι (αρ.300). Καταφύγι, άρρενες ογδοήκοντα (80). Σέρβια, άρρενες πεντήκοντα (50)
3. ΕΥΕΡΓΕΤΕΣ ΣΧΟΛΕΙΩΝ
Η εκπαίδευση της περιφέρειας Κοζάνης πρωτίστως στηρίχθηκε από την κοινότητα της Κοζάνης, της οποίας πρόεδρος ήταν ο εκάστοτε Επίσκοπος και από το 1882 ο Μητροπολίτης, από τους μέτοχους παιδείας κυρίως ιερωμένους και από τους φιλόμουσους κατοίκους. Όλοι θέλανε να λειτουργούν σχολεία. Οι κατέχοντες δώριζαν κτήματα, οικίες στην εκκλησία με σκοπό τη συντήρηση και λειτουργία των εκπαιδευτηρίων.
Τα έσοδα των ιερών ναών και οι εισπράξεις από την τέλεση ιερών μυστηρίων αποκλειστικά διατίθεντο για την ίδρυση και λειτουργία σχολείων. Σοβαρότεροι πόροι ήταν τα κέρδη του ισχύοντος του μονοπωλίου του κηροπωλείου ως και από την ενοικίαση του φόρου δεκάτης της πόλεως Κοζάνης της οποίας τα κέρδη υπερέβαιναν τις 1500 χρυσές οθωμανικές λίρες.
Πολλοί ευεργέτησαν την πόλη ιδρύοντας πνευματικά ιδρύματα όπως οι Αδελφοί Βαλταδώρου με το ομώνυμο γυμνάσιο , ο Χαρίσιος Μούκας (1828-1905) με την ανέγερση του Παρθεναγωγείου, ο Παύλος Χαρίσης (1830-1902) με τη Γεωργική Σχολή στη Λευκόβρυση, ο Δημήτριος Παγούνης (1718-1775) όπως αναφέρουμε παραπάνω, ο μητροπολίτης Βενιαμίν (1781-1851) ο οποίος δώρισε 22.000 γρόσια για τα σχολεία, ο Ιωάννης Μουράτης που ενίσχυσε με σημαντικά ποσά τα σχολεία, ο Γεώργιος Σπ. Τιόλης (1866-1942) και η Ελένη Τιόλη δώρισαν οικόπεδο για την ανέγερση του 5ου Δημοτικού σχολείου , παιδικού σταθμού, οι Τακιατζήδες με οικονομικές ενισχύσεις για λειτουργία σχολείων και πρωτίστως οικονομική αρωγή για χρηματοδότηση εκδόσεων Κοζανιτών συγγραφέων , ο Μητροπολίτης Ιωακείμ διάθεση μέρους του Μητροπολιτικού κήπου για ανέγερση του Αου Δημοτικού Σχολείου.
Προσωνυμίες σχολείων με τους ευεργέτες.
Σήμερα οι φιλογενείς Κοζανίτες νοιάζονται για την εκπαιδευτική ανέλιξη της πόλης. Οι προσφορές είναι σημαντικές όπως η χρηματοδότηση ανέγερσης του 21ου νηπιαγωγείου από την κ. Ελένη Χατζηκώστα στην οδό Φιλίππου, ο Μανόλης Δημουδιάς το 12ο νηπιαγωγείο στην περιοχή Αγίου Αθανασίου, ο Μάρκος Λιάπης το 11ο νηπιαγωγείο (πάνω από τη στροφή προς το Νοσοκομείου και Αγία Παρασκευή, κοντά στην οδό Πόντου), ο Κωνσταντίνος και η Αναστασία Σιαλβέρα το 17ο νηπιαγωγείο στην περιοχή Πλατάνια (δίπλα από τον ενοριακό ναό της Παναγίας της Φανερωμένης), η Μαριάνθη Κλείδη οικόπεδο στην οδό Ολύμπου για ανέγερση νηπιαγωγείου.
Ο Διαμαντής και η Ρηγούλα Βαντή σημαντική οικονομική ενίσχυση στο 1ο Λύκειο Κοζάνης για εκσυγχρονισμό του γυμναστηρίου, αγορά μουσικών οργάνων ως και σημαντικών δωρεών στο δήμο και σωματεία. Η προσφορά οικίας από την Ουρανία Παπαγιάννη, αδερφή του αοίδιμου δημάρχου Ιωάννη Παπαγιάννη , επί της οδού Παύλου Μελά για τη στέγαση των γραφείων του συλλόγου Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Κοζάνης (π. δασκάλων και νηπιαγωγών).
Όλους τους παραπάνω και πολλούς άλλους που συνέβαλαν στην εκπαιδευτική αναβάθμιση της πόλης η εκπαιδευτική κοινότητα θα τους ευγνωμονεί αϊδίως.
Οι εκπαιδευτικοί σύλλογοι της πόλης μας σε συνεργασία με τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση, Δημοτικές Αρχές και Συνδέσμου Γραμμάτων και Τεχνών Ν. Κοζάνης οφείλουν κατά την εορτή των τριών Ιεραρχών να οργανώνουν από κοινού εκδήλωση (ομιλία, απαγγελίες, βραβεύσεις) στην οποία θα τιμούν τους ευεργέτες των σχολείων ως και τους εκπαιδευτικούς που συνταξιοδοτήθηκαν κατά το προηγούμενο έτος. Μετά να ακολουθεί η καθιερωμένη δεξίωση.
Μία καταγραφή των μέχρι τώρα δωρεών προς τα σχολεία ως και κατ’ έτος συμπλήρωση με τους τωρινούς δωρητές κρίνεται επιβεβλημένη. Και το πολυσέλιδο βιβλίο των ευεργετών προς την εκπαίδευση του Νομού έχει ακόμη πολλές σελίδες άγραφες.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αδάμου Γιάννη: «Η Κοζάνη μέσα από τα ανέκδοτα αρχεία του Ελληνικού Προξενείου
Ελασσόνος», Δυτικομακεδονικά Γράμματα, Σύνδεσμος Γραμμάτων και Τεχνών Ν. Κοζάνης, Κοζάνη 1994.
Αποστόλου Βασίλη: «Οι οικισμοί της Ανασελίτσης το 1922», Δήμος Ασκίου, Κοζάνη 2006.
Αποστόλου Βασίλη: «Προτομές-Ανδριάντες Μνημεία Κοζάνης», Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κοζάνης, Κοζάνη 2006.
Δελιαλή Νικόλαου: «Διαθήκαι Ευεργετών της πόλεως Κοζάνης», Θεσσαλονίκη 1970.
Δημόπουλου Δ. Ιωάννου: «Τα παρά τον Αλιάκμονα εκκλησιαστικά», Θεσσαλονίκη 1994.
Ζάρας Κ. Θεόδωρος: «Η Εκπαιδευτική δραστηριότητα στην πόλη της Κοζάνης κατά την Τουρκοκρατία»,
Δυτικομακεδονικά Γράμματα, Σύνδεσμος Γραμμάτων και Τεχνών Ν. Κοζάνης, Κοζάνη 2002.
Κώδιξ Επισκοπής 1863-1875: ΓΑΚ-Αρχεία Νομού Κοζάνης , ΑΒΕ 77-ΣΑΕ 11.
Λιούφη Παναγιώτη: «Ιστορία της Κοζάνης», Εν Αθήναις 1924.
Παπαδόπουλου Ι. Στέφανου «Εκπαιδευτική και κοινωνική δραστηριότητα του Ελληνισμού της Μακεδονίας κατά τον τελευταίο αιώνα της Τουρκοκρατίας», Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 1970.
Τσαρμανίδη Γ. Αθανασίου: «Συμβολή στην Ιστορία της Επαρχίας Σερβίων», Τόμος Πρώτος σ.26.
Δημοσιεύτηκε στα Δυτικομακεδονικά Γράμματα
Βασίλης Αποστόλου
Δάσκαλος του Δημοτικού Σχολείου Γ. Κονταρής Κοζάνης (πρώην 1ο Δημοτικό Σχολείο)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου