•  

Εκπαίδευση και Παιδεία: Δύο έννοιες με ουσιώδη διαφορά

Όλοι οι  ασχολούμενοι ,διαχρονικά, με τα θέματα της Παιδείας και της εκπαίδευσης των νέων μας,  ενώ φαίνεται να αναγνωρίζουν τον καταλυτικό ρόλο της παιδείας στη διαμόρφωση της κοινωνίας και του έθνους, μολαταύτα στην πράξη παρατηρούμε ότι, πολλές φορές, οι λύσεις που δίδονται ,με τον  βαρύγδουπο  μάλιστα τίτλο των μεταρρυθμίσεων, είναι ημιτελείς, αποσπασματικές και συχνά εκτός στόχου και το χειρότερο οπισθοδρομικές.  

Ο Πλάτων κάπου στον 5ο με 4ο αιώνα π.Χ. τόνιζε : «Πάσα τε επιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης και της άλλης αρετής, πανουργία τις, και ου σοφία φαίνεται», δηλαδή κάθε επιστήμη, όταν χωρίζεται από τη δικαιοσύνη και την υπόλοιπη αρετή, γίνεται πανουργία και όχι σοφία. Μήπως το απόφθεγμα αυτό μας θυμίζει κάτι; Δεν είναι κάποιοι τεχνοκράτες επιστήμονες ,με τα τεχνολογικά επιτεύγματά τους, που συχνά  στηρίζουν τη σύγχρονη παγκόσμια επιβολή αντιδημοκρατικών ενεργειών;

Η αλήθεια  ,βέβαια,για την περιπέτεια  της σύγχρονης εκπαίδευσης κρύβεται πίσω από τις λέξεις που χρησιμοποιεί ο Πλάτων. Ας τις δούμε μία-μία:

Αρετή: Αποτελεί ουσιαστικά την υλοποίηση της ηθικής με έργα και στάση ζωής. Η ηθική εκπηγάζει από τη βιοθεωρία του ανθρώπου και τον οδηγεί προς τα άνω (άνω-θρώσκων). Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Ηρακλής πριν ξεκινήσει τους άθλους του, δηλαδή κατ’ ουσίαν τον δημόσιό του βίο, έπρεπε να επιλέξει μεταξύ αρετής και κακίας.

Επιστήμη: Ετυμολογικά επ-ίσταμαι, γνωρίζω κάτι καλά, γνωρίζω σε βάθος. Και σ’ αυτό το σημείο ίσως υπάρχουν ελλείψεις ως προς το εκπαιδευτικό σύστημα, έχουμε  όμως  ως αποτέλεσμα μια νεολαία με τις κατά τεκμήριο περισσότερες -κυρίως τεχνικές- γνώσεις απ’ ό,τι οι προηγούμενες γενιές.

Σοφία: Είναι το απόσταγμα

της εμπειρίας και της γνώσης που φιλτράρονται μέσα από τη δοκιμασμένη αρετή. Η σοφία δεν είναι απλή γνώση  αλλά η ανώτερη αντίληψη του ανθρώπου για τη ζωή και τα πράγματα ως αποτέλεσμα της ώριμης σκέψεως. Είναι χαρακτηριστική η έλλειψη σοφίας στις μέρες μας ακόμη και σε μεγάλους και ώριμους ανθρώπους, διότι ακριβώς εξέλιπε η αρετή.

Πανουργία: δολιότητα εκπεφρασμένη – υλοποιημένη με περίτεχνους τρόπους. Αυτή είναι η κατάντια του υποδουλωμένου στην κακία ανθρώπου, ο οποίος όμως σήμερα είναι ιδιαίτερα επικίνδυνος γιατί διαθέτει πληθώρα γνώσεων και δεξιοτήτων.

Είναι αδήριτη η ανάγκη να στραφεί η σύγχρονη εκπαίδευση και η ευρύτερη παιδεία στην καλλιέργεια της ηθικής και της αρετής.

 Λόγω της ραγδαίας τεχνολογικής προόδου, η  Επιστήμη, η Παιδεία, η Τέχνη, η Επικοινωνία, η Παραγωγή, το Περιβάλλον, αλλά και η ίδια η καθημερινότητα μας, επανακαθορίζονται από τους όρους και τις νέες εφαρμογές που προκύπτουν από την τεχνολογική ανάπτυξη αν και συχνά η κοινωνία δυσκολεύεται να παρακολουθήσει και να προσαρμοστεί στους ρυθμούς της..

Τίποτα δεν μένει πλέον ανεπηρέαστο από την αλματώδη πρόοδο που συντελείται στο χώρο της τεχνολογίας.

Η σύγχρονη κοινωνία, όπως κάθε κοινωνία προσβλέπει στην τεχνολογική πρόοδο και οφείλουμε να προσεγγίσουμε αυτή τη νέα πραγματικότητα χωρίς δαιμονολογικούς αφορισμούς αλλά και χωρίς μεσιανικές προσδοκίες. Δεν πρέπει άλλωστε να ξεχνάμε ότι ο άνθρωπος ορίζει το μέσον και καθορίζει τη χρήση του. Και η δύναμη του ανθρώπου βρίσκεται ακριβώς στο να προσπαθεί να υπερβεί τη φύση όχι για να την καταργήσει αλλά για να κάνει τον κόσμο καλύτερο.  

Η τεχνολογία με τη δίδυμη αδελφή της την Επιστήμη έχουν κυριαρχήσει στην ζωή μας υποσχόμενες να απελευθερώσουν τον άνθρωπο από ποικίλες στερήσεις εμφανιζόμενες ως δυνάμεις του καλού.

Κάθε όμως νέα επιτυχία της επιστήμης και της τεχνολογίας εμπεριέχει, τεράστιους κινδύνους για τη ζωή και την ελευθερία του ανθρώπου. Αυτές οι επιτυχίες έχουν γίνει πολλές φορές ένα σύγχρονο «κουτί της Πανδώρας» που είναι ανά πάσα στιγμή έτοιμο να σκορπίσει  μύρια όσα δεινά εναντίον της ανθρωπότητας. Πρόκειται άραγε για μια σύγχρονη εκδικητικότητα των «θεών» ενάντια  στο σύγχρονο Προμηθέα –άνθρωπο- που τους έκλεψε «το πυρ της γνώσης;»;

Όπως όμως στο μύθο έτσι και σήμερα ο άνθρωπος προσβλέπει στο μοναδικό καλό που είναι βαθιά χωμένο στον πάτο του «Κουτιού της Πανδώρας» ανάμεσα σε τόσα άλλα κακά. Αυτό δεν είναι τίποτα άλλο από την «Ελπίδα».

Εδώ ευρίσκεται το μυστικό της σωτηρίας του ανθρώπου στο σημερινό ταραγμένο κόσμο μας. Που μπορεί να ελπίζει ο σύγχρονος άνθρωπος; Ποια είναι η αγαθοποιός δύναμη που θα του μεταβάλλει στάση ζωής ώστε μεταλλασσόμενος να σωθεί;

Αυτή η δύναμη είναι η Παιδεία ως παράγοντας φρονηματισμού του ανθρώπου.

Ενώ η εκπαίδευση βελτιώνει νοητικά τον άνθρωπο και του παρέχει τη γνώση για την μεγιστοποίηση των υλικών του αγαθών και την επικράτηση του πάνω στη φύση, η Παιδεία απευθύνεται στην καρδιά και στην ανθρώπινη φύση του, που τον διαφοροποιεί από τα άλλα όντα του ζωικού βασιλείου και τον διδάσκει τις πανανθρώπινες αξίες της Αλήθειας, της Δικαιοσύνης και της Ελευθερίας.

Εδώ εντοπίζεται η ουσιώδης διαφορά ανάμεσα στις δύο επίμαχες έννοιες ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ-ΠΑΙΔΕΙΑ.

Η Eκπαίδευση προσφέρει στον άνθρωπο τις γνώσεις και τις δεξιότητες για να λειτουργήσει ορθολογικά με στόχο στην αύξηση της παραγωγής, την βελτίωση των συνθηκών της ζωής του ή την κάλυψη των βιοτικών αναγκών του χωρίς όμως να ενδιαφέρεται για το που θα οδηγήσει η αναπόφευκτη σύγκρουση συμφερόντων, υποτασσόμενη μάλιστα σ’ αυτά.

Η Παιδεία αντίθετα του χαρίζει ηθική και πνευματική ολοκλήρωση, αναβαθμίζει πολιτιστικά τον άνθρωπο και τον θέτει προ  των ευθυνών του για το μέλλον του τονίζοντας του την κοινή μοίρα των θνητών  κατοίκων του πλανήτη γη.

Χωρίς λοιπόν την Παιδεία η Επιστήμη οδηγεί την οικονομία της αγοράς σε ένα ληστρικό σύστημα εκμετάλλευσης, τον ανταγωνισμό σε απροσχημάτιστη βία και την γνώση σε επικίνδυνη δύναμη καταστροφής και