Ποιός ήταν ο Διονύσιος Πύρρος (1774 Καστανιά Τρικάλων - 1853, Αθήνα)

Γιατρός, κληρικός και δάσκαλος, ο Διονύσιος Πύρρος ανέπτυξε ευρεία συγγραφική δραστηριότητα με κείμενα ποικίλου περιεχομένου. Παρακολούθησε μαθήματα σε σχολές του ελλαδικού χώρου αλλά και την Ευρώπη και αναγνωρίστηκε με τον τίτλο του ²ιατροφιλοσόφου², ενώ τιμήθηκε και με το αξίωμα του ²αρχιμανδρίτη του οικουμενικού θρόνου². Ακόμη, υπήρξε -μεταξύ άλλων- ο ιδρυτής επιστημονικού σχολείου και χαρτοποιείων στον ελλαδικό χώρο συμμετέχοντας παράλληλα ως ιδρυτικό στέλεχος σε επιστημονικές εταιρίες, που λειτούργησαν μετεπαναστατικά.

Γεννήθηκε στην Καστανιά Τρικάλων το 1774 –ή σύμφωνα με άλλες πηγές το 1777- και έμεινε ορφανός από πατέρα σε ηλικία πέντε ετών. Στην οικογενειακή του κατάσταση αναφέρεται η ύπαρξη ενός ακόμη αδελφού, του ιερομονάχου Ιωακείμ. Είναι γνωστός ως Διονύσιος Πύρρος ²ο Θετταλός², ενώ το αρχικό του επίθετο ήταν Πούρος ή Μπούρος. [Σάθας, 1868: 709 και ΕΕΕ, 1988: 397]

Έμαθε τα πρώτα γράμματα στη γενέτειρά του και κατόπιν χειροτονήθηκε ιεροδιάκονος στη μονή Μεταμορφώσεως στα Μετέωρα από τον Αμβρόσιο τον πρώην Τρίκκης. Στη συνέχεια μετέβη στα Τρίκαλα για να διδαχθεί την ελληνική γραμματική από τον Κοζανίτη Στάμκο και μετά από σύντομο διάστημα βρέθηκε στον Τύρναβο, όπου άκουσε τις παραδόσεις του Ιωάννη Πέζαρου. Θα ακολουθήσει περιοδεία του στη Θεσσαλία, τη Μακεδονία, το Άγιο Όρος, τη Λήμνο, την Τένεδο και τη Θράκη με τελικό προορισμό του την Κωνσταντινούπολη. Εκεί εργάστηκε αρχικά ως οικοδιδάσκαλος και έπειτα από κάποιο διάστημα ως γραμματέας του μητροπολίτη Χαλκηδόνος Ιερεμία. Κατά την παραμονή του στην Πόλη χειροτονείται ιερέας από τον μητροπολίτη Δέρκων Γρηγόριο και εν συνεχεία αναχωρεί με τον αδελφό του Ιωακείμ για τα Ιεροσόλυμα, όπου πρόκειται να επισκεφτεί τους Αγίους Τόπους. [Σάθας, 1868: 710]

Από το 1803 έως και το 1805 βρίσκεται στις Κυδωνιές και παρακολουθεί μαθήματα στην τοπική σχολή, που φημιζόταν εκείνη την περίοδο ως κέντρο ελληνικής παιδείας [Aραβαντινός, 1960: 174]. Όπως ο ίδιος αναφέρει, διδάχθηκε εκεί μαθηματικά, φυσική και φιλοσοφία από το Βενιαμίν το Λέσβιο καθώς και αρχαίους Έλληνες συγγραφείς μαζί με κάποια άλλα μαθήματα από τον Γρηγόριο. Επόμενος σταθμός του η Χίος, όπου συμπλήρωσε την εκπαίδευσή του με παραδόσεις ρητορικής, θεολογίας και αστρονομίας από τον Ιωάννη Τσελέπη. Θα επιστρέψει στην Μικρά Ασία για να διδάξει έπειτα από αίτημα των Σμυρναίων να σταλεί από τη Χίο ιερομόναχος διδάσκαλος. Παραμένει στη θέση αυτή για σύντομο διάστημα και κατόπιν αναχωρεί για την Ιταλία εφοδιασμένος με επιστολές προυχόντων της Χίου (πρόκειται για τους Ράλληδες και τους Ροδοκανάκηδες ) προς τους εμπόρους του Λιβόρνο. [ΕΕΕ, 1988: 397και 398]

Φθάνει στην πατρίδα του και από εκεί φεύγει για την Νεάπολη διαμέσου Κέρκυρας. Μετά από ολιγοήμερη παραμονή στην πόλη συνεχίζει το ταξίδι του προς την Τοσκάνη, όπου αποδέχεται πρόταση τ

ων Ορθοδόξων του Λιβόρνο να ασκήσει καθήκοντα εφημέριου στην τοπική εκκλησία για τους επόμενους οκτώ μήνες [ΜΜΕ, 1926: 946]. Στη συνέχεια θα επισκεφθεί την Πίζα, τη Φλωρεντία, τη Μπολώνια και το Μιλάνο, στο αστεροσκοπείο του οποίου παρακολούθησε μαθήματα πρακτικών μαθηματικών και αστρονομίας. Από εκεί μεταβαίνει στην Παβία και εγγράφεται στο πανεπιστήμιο της πόλης το 1807. Σπουδάζει ιατρική και φιλοσοφία και λαμβάνει το διδακτορικό του δίπλωμα στις 14 Απριλίου 1813 για να βρεθεί κατόπιν ως ακροατής των διαλέξεων στις ακαδημίες του Μιλάνο και της Πάδοβας. Θα ολοκληρώσει την περιοδεία του στην Ευρώπη για την συμπλήρωση της εγκυκλοπαιδικής του μόρφωσης με την επίσκεψή του στο πανεπιστήμιο της Βιέννης, όπου θα φτάσει διαμέσου Βενετίας και Τεργέστης. Διαμένει στην αυστριακή πρωτεύουσα για σύντομο διάστημα και έπειτα αναχωρεί για το Μιλάνο με σκοπό να επιστρέψει στον ελλαδικό χώρο και να ασκήσει στη Χίο το επάγγελμα του γιατρού. [Σάθας, 1868: 710]

Από την Ιταλία θα μεταβεί στη Ζάκυνθο για να καταλήξει στην Πάτρα, όπου κατά την σύντομη παραμονή του εκεί συναντήθηκε με τον Χαρίλαο Τρικούπη. Επόμενος σταθμός του η Αθήνα, όπου μεταβαίνει για λόγους περιέργειας, όπως αναφέρει ο ίδιος, Θα παρατείνει τελικά την επίσκεψή του στην πόλη μετά από παρότρυνση του αρχιερέα Γρηγορίου και του ηγουμένου της μονής Αγίων Ασωμάτων Πετράκη [ΕΕΕ, 1988: 398]. Ο τελευταίος τον έπεισε να μείνει και να διδάξει ιατρική, φυσικές επιστήμες, μαθηματικά και φιλοσοφία. Διαμένει στην Αθήνα από το 1813 έως το 1815, περίοδο κατά την οποία ιδρύει το πρώτο επιστημονικό σχολείο (από εκεί αποφοίτησαν οι πρώτοι γιατροί της μετέπειτα ελληνικής πρωτεύουσας), ένα βοτανικό κήπο με 300 είδη φυτών και ένα ορυκτολογικό μουσείο στο σπίτι του Δημήτρη Καλλιφρονά. Έπειτα από παράκληση του πασά της Ευβοίας Οσμάν, θα αναχωρήσει κατόπιν για την Εύβοια προκειμένου να του προσφέρει τις ιατρικές του υπηρεσίες και θα μείνει μαζί του για τους επόμενους οκτώ μήνες.

Στο μεταξύ, όμως, έχει διαλυθεί η επιστημονική σχολή στην Αθήνα και ο Δ. Πύρρος αποφασίζει να περιοδεύσει στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο για ένα διάστημα είκοσι μηνών περίπου. Ανάμεσα στις περιοχές που επισκέφθηκε ήταν τα νησιά του Σαρωνικού, η Σύρος, η Πελοπόννησος και η Στερεά με τελικό προορισμό την Κωνσταντινούπολη, όπου έφτασε το 1818. Νωρίτερα είχε προσκληθεί από την 'Φιλόμουσο Εταιρεία' (1817) ως δάσκαλος της ιατρικής και των επιστημών στο νεοσύστατο 'Γυμνάσιο των Αθηνών' [Βρετός, 1857: 324]. Κατά την παραμονή του στην Πόλη ήρθε σε επαφή με τον αρχίατρο του σουλτάνου, Μουσταφά Πεχξέτ Εφένδην, ο οποίος τον εφοδίασε με την απαιτούμενη ιατρική άδεια και τον συνέστησε σε πολλούς άλλους προύχοντες. Εξασκεί το επάγγελμά του εκεί για τα επόμενα δύο χρόνια και στις 20 Φεβρουαρίου 1820 ο πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε΄ τον τιμά με το αξίωμα του ²αρχιμανδρίτου του Οικουμενικού Θρόνου² αναθέτοντάς του παράλληλα να εκφωνεί λόγους στις εκκλησίες. [ΕΕΕ, 1988: 397και 398]

Μετά την έκρηξη της ελληνικής επανάστασης βρίσκεται στο Άγιο Όρος και προσπαθεί να κατασκευάσει πυρίτιδα σύμφωνα με την Φαρμακοποιία του, αλλά αποτυγχάνει λόγω έλλειψης των απαραίτητων υλικών. Ο Σάθας αναφέρει την παραμονή του στην Αθήνα κατά την ίδια περίοδο [Σάθας, 1868: 711]. Εν συνεχεία λαμβάνει την εντολή από την κοινότητα του Αγίου Όρους να περιοδεύσει σε διάφορες περιοχές της επαναστατημένης χώρας προς ενίσχυση των ομογενών του. Στάλθηκε, λοιπόν, αρχικά στην Σκόπελο και την Ύδρα για να βοηθήσει τις απειλούμενες από τους Τούρκους μονές και στη συνέχεια πήγε στην Πελοπόννησο. Στην Τρίπολη συνέβαλε στη διάσωση των τραυματιών του Αγώνα και την καταπολέμηση της επιδημίας πανούκλας που είχε πλήξει την πόλη, ενώ εκφωνούσε και κηρύγματα σε εκκλησίες για να ενθαρρύνει τους κατοίκους. Με την εισβολή του Ιμπραήμ στη Λακωνία τον συναντούμε στο Μυστρά, όπου είχε ιδρύσει στα 1827 το πρώτο χαρτοποιείο σε ελληνικό χώρο και το οποίο αναγκάστηκε σύντομα να εγκαταλείψει και να καταφύγει διαμέσου Κυθήρων στο Ναύπλιο. Ένα δεύτερο εργαστήριο παρασκευής χαρτιού, που είχε συστήσει τον ίδιο χρόνο μαζί με τον οπλαρχηγό Νικηταρά κοντά στο Άργος, οδηγήθηκε στην χρεοκοπία όταν δεν χρηματοδοτήθηκε από τον Ιω. Καποδίστρια λόγω έλλειψης των απαιτούμενων οικονομικών πόρων. [Σάθας, 1868: 711]

Με την έλευση του Όθωνα θα βρεθεί στην Αθήνα, όπου τα τελευταία χρόνια της ζωής του εξασκεί με επιτυχία το επάγγελμα του γιατρού. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος και πρώτος πρόεδρος της Ιατρικής Εταιρείας Αθηνών, αλλά δεν επεδίωξε να εκλεγεί καθηγητής στη νεοσύστατη Ιατρική Σχολή (1837) του Οθωναίου Πανεπιστημίου. Ακόμη, ήταν ένα από τα πρώτα μέλη της Αρχαιολογικής Εταιρείας, που ιδρύθηκε επίσης το 1837. Θα πεθάνει στην Αθήνα στις 12 Φεβρουαρίου 1853. [ΕΕΕ, 1988: 398]

Ο Δ. Πύρρος υπήρξε πολυγραφότατος σε συγγράμματα ποικίλου περιεχομένου, όπως γεωγραφικά, παιδαγωγικά, γεωλογικά, ιστορικά, εκκλησιαστικά, μαθηματικά, αστρονομικά καθώς και ιατρικά. Μεταξύ αυτών αναφέρουμε ενδεικτικά την Γεωγραφία Μεθοδική Απάσης Οικουμένης, που αποτελεί εράνισμα από παλαιούς και νεότερους συγγραφείς, καθώς και το Χειραγωγία των Παίδων με δύο επανεκδόσεις [Βρετός, 1857: 156 και 170]. Εξέδωσε, ακόμη, μια Γραμματική, μια Αριθμητική και μια Πρακτική Αστρονομία, ενώ κυκλοφόρησε σε πολλές ανατυπώσεις το έργο του Περιγραφή της εν Τήνω ευρεθείσης αγίας και θαυματουργού εικόνας... Ανέκδοτα παρέμειναν το κείμενο της Ορυκτολογίας του Βερνέρου, η Διατριβή περί της αρχαίας ελληνική μουσικής, η Περιήγησις της Ελλάδος και πόλεμοι αυτής αρχαίοι και νεώτεροι κ.α.

Η ιατροφαρμακευτικού χαρακτήρα εργογραφία του περιλαμβάνει –συν τοις άλλοις- τα βιβλία: Φαρμακοποία, Εγκόλπιον των ιατρών και Βοτανική Πρακτική. Στο τελευταίο περιέχονται και 200 εικόνες βοτάνων, που ζωγράφισε ο ίδιος ο Δ. Πύρρος. Το όνομά του συνδέθηκε με την εισαγωγή στην φαρμακολογία πολλών νέων ουσιών για τη θεραπεία διαφόρων νοσημάτων. Μερικές από αυτές είναι το κινίνο για την ελονοσία, η δακτυλίδα η πορφυρά για τις καρδιοπάθειες, η ευθάλεια η άτροπος για την επιληψία κ.α. Ασχολήθηκε, ακόμη, με την μελέτη και περιγραφή ασθενειών όπως ο τύφος, η πανούκλα, η παγκρεατίτιδα κτλ., ενώ ερμήνευσε και την περίπτωση της εξωμητρίου κυήσεως συστήνοντας ως τρόπο αντιμετώπισής της την καισαρική τομή. Τέλος, ήταν ο πρώτος Έλληνας γιατρός που εφάρμοσε την τεχνητή αναπνοή όταν υπήρχε κίνδυνος πνιγμού, καθώς και την παρακέντηση περικαρδίου σε υγρή περικαρδίτιδα υπογραμμίζοντας την επικινδυνότητα αυτής της μεθόδου. [ΕΕΕ, 1988: 398]

Όσον αφορά τις αντιλήψεις του για την ψυχική υγεία, ο Δ. Πύρρος αντιμετώπισε το θέμα από την σκοπιά του θεολόγου και ιατροφιλοσόφου. Ο ίδιος έκανε λόγο για μια άυλη και αμετάβλητη ψυχή, την οποία ένωσε ο Θεός με το φθαρτό σώμα διακρίνοντάς την από την αρχή της ζωής, που ενυπάρχει στα υπόλοιπα ζώα. [ΕΕΕ, 1988: 398]

Εργογραφία

    Εκκλησιαστικόν Παραλληλοκύκλιον, Λιβόρνο, 1806
    Χειραγωγία των Παίδων, ήτοι πραγματεία περί χρεών του ανθρώπου, Βενετία, 1810
    Άτλας, ήτοι νέα Γεωγραφική Χάρτα, Μεδιόλανα, 1814
    Γεωγραφία Μεθοδική απάσης της Οικουμένης, Βενετία, 1818
    Φαρμακοποιΐα, γενική εκ των πλέον νεωτέρων σοφών χυμικών και φαρμακοποιών, Κωνσταντινούπολη, 1818
    Σαπιλερέ Φαζιλέτ Κουλαουζού, Ασιτανετέ, 1819
    Η προς Θεόν Ομολογία Πίστεως και το απάνθισμα του Ψαλτηρίου προς καθημερινήν χρήσιν και προσευχήν εκάστου Χριστιανού, Βενετία, 1827
    Γραμματική Διονυσιάς, Ναύπλιο, 1827
    Αριθμητική, Ναύπλιο, 1828
    Χυμική των τεχνών, Ναύπλιο, 1828
    Εγκόλπιον των ιατρών, ήτοι πρακτική ιατρική, Ναύπλιο, 1831
    Τριών ειδών Υδρόγειοι Σφαίραι, Αθήνα, 1835
    Πρακτική Αστρονομία, Αθήνα, 1836
    Επιστολή προς τον ευγενέστατον άρχοντα των Θεσσαλών κύριον Αθανάσιον Παπα-Πολημέρου, Αθήνα, 1837
    Βοτανική πρακτική προσαρμοσμένη εις την ιατρικήν και οικονομίαν, Αθήνα, 1838
    Η ζωή του Ιησού Χριστού, Αθήνα, 1843
    Άτλας νεώτερος περιέχων γενικώς τε και μερικώς όλας τας βασιλείας του παλαιού και νέου κόσμου εις είκοσι τέσσαρας γεωγραφικούς πίνακες, Αθήνα, 1845
    Βίος, πράξεις και κατορθώματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Αθήνα, 1846
    Ιερά Ιστορία και Βίοι των τριών βασιλέων Σούλ, Δαβίδ και Σολομώντος, συγκροτηθείσα κατ’ επιτομήν εκ της όλης ιεράς ιστορίας των εβδομήκοντα, Αθήνα, 1847
    Βίοι των δώδεκα στρατηγών και διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Αθήνα, 1848
    Περιήγησις ιστορική και βιογραφία Διονυσίου Πύρρου του Θετταλού, Αθήνα, 1848
    Περιγραφή της εν Τήνω ευρεθείσης αγίας και θαυματουργού εικόνος της κυρίας ημών Θεοτόκου και αειπαρθένου Μαρίας και των θαυμάτων αυτής, Αθήνα, 1849
    Φαρμακοποΐα γενική πλουσιωτάτη και εντελεστάτη του σοφού Αντωνίου Καμπανά, διδασκάλου της εν Ιταλία Φερράρας, Αθήνα, 1850
    Πανθέκτη ιερά εκκλησιαστική, Αθήνα, 1852
    Ορυκτολογία του Βερνέρου, (ανέκδοτο)
    Διατριβή περί της αρχαίας ελληνικής μουσικής, (ανέκδοτο)
    Περιγραφή της νήσου Κέω, (ανέκδοτο)
    Περιήγησις της Ελλάδος και πόλεμοι αυτής αρχαίοι και νεώτεροι, (ανέκδοτο)

Ε. ΑΜΥΓΔΑΛΑΚΗ
Α. ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΥ