Υπάρχει ελπίδα ;
Είναι παράξενο πλάσμα ο άνθρωπος! Διαθέτει μια μεγάλη βεντάλια πλεονεκτημάτων, έχει αξιοπρόσεκτες αρετές και τεράστιες δυνατότητες. Λόγω της έλλογης ικανότητάς του, στη πορεία του χρόνου, έγινε το κυρίαρχο ον στην φύση. Διαθέτει ισχυρά αισθήματα αγάπης και αλληλεγγύης για τον συνάνθρωπό του, αλλά συγχρόνως και με μια σειρά έμφυτα ελαττώματα και αδυναμίες. Οι κακές πλευρές του όμως είναι αυτές που τελικά καθορίζουν σε μεγαλύτερο ποσοστό τις ιστορικές εξελίξεις. Οι νόμοι, οι περιορισμοί, οι προβλεπόμενες ποινές και τιμωρίες για μια ακολουθία πράξεων και συμπεριφορών, είναι μια από τις κύριες έγνοιες μιας οργανωμένης κοινότητας. Με αυτά προσδοκά την αποτροπή του κακού. Η τιμωρία για το κακό πλειοψηφεί κατά κράτος του επαίνου για το οποιοδήποτε καλό.
Ένα από τα χειρότερα και συχνά απαντούμενα στην ιστορία ελαττώματα του ανθρώπου είναι η πλεονεξία. Ο άνθρωπος εύκολα γίνεται άπληστο και αχόρταγο πλάσμα. Δεν ικανοποιείται με αυτά που ήδη κατέχει. Θέλει αδιακόπως κι άλλα και ιδιαιτέρως αυτά που βλέπει να έχει ο διπλανός ή ο απέναντι του. Η ζήλεια και η συνεπαγόμενη εξ αυτής διάθεση διαρπαγής είναι η γενεσιουργός αιτία των διαιρέσεων, των δραμάτων και κατ’ επέκταση των πολέμων, που εκρήγνυνται λόγω αυτών των διαιρέσεων.
Η ανθρώπινη ιστορία, δίπλα στο έπος των ανακαλύψεων και εφευρέσεων που βελτίωσαν τις συνθήκες της ζωής του ανθρώπου, έχει συγχρόνως στο ενεργητικό της και μια αλυσίδα σφαγών, αφανισμών και λεηλασιών. Κάποιοι ισχυρίζονται ότι όλα αυτά τα αρνητικά χαρακτηριστικά μπορούν να ξεπεραστούν, αν επικρατήσει η «καλή θέληση» από όλους. Πιστεύουν ότι μπορεί να δημιουργηθεί μια παγκόσμια κοινότητα χωρίς πολέμους, χωρίς διενέξεις και δράματα.
Για την προετοιμασία και την οικοδόμηση μιας τέτοιας κοινωνίας έχουν διατυπωθεί αξιοθαύμαστα μοντέλα ιδανικής οργάνωσης, που η καλοπροαίρετη ανάγνωσή τους μπορεί να εμπνεύσει αισθήματα αισιοδοξίας για το μέλλον και να δημιουργήσει την ψευδαίσθηση της επερχόμενης λύτρωσης. Το σύνδρομο του Μεσσία είναι μια από τις καλύτερες εμπνεύσεις παρηγοριάς και ελπίδας για τη συνέχιση της ζωής. Ένα καλό παυσίπονο στην αγωνία, ένα κίνητρο υπομονής κι αναμονής των καλύτερων ημερών. Όλα αυτά τα μοντέλα έχουν όμως ένα εγγενές ελάττωμα. Οι ουτοπικές κοινωνίες που οραματίστηκαν κάποιοι θα απαρτίζονται από τα ανθρώπινα πλάσματα, που είναι σημαδεμένα με ανεξίτηλο τρόπο από τα έμφυτά ελαττώματά τους. Οι ιδανικές κοινωνίες έχουν ένα στοιχειώδες προαπαιτούμενο. Προϋποθέτουν και ιδανικά ανθρώπινα όντα, ένα είδος που είναι σπανιότατο, για να μην πω ανύπαρκτο, στη φύση. Έτσι η υπόσχεση των ιδανικών κοινωνιών από κάποιους ίσως να αποτελεί ένδειξη μιας ύποπτης επιδίωξης, προπέτασμα καπνού για μελλοντική εξαπάτηση και σίγουρο κριτήριο αρνητικής αξιολόγησης.
Ενώ η κοινωνία μεταφέρει το άχθος αυτού του προπατορικού αμαρτήματος δεν είναι- ντε και καλά- όλα τόσο αρνητικά και εκ των προτέρων καθορισμένα. Υπάρχει χώρος και άφθονη δυνατότητα σε αρκετούς τομείς να υπάρξουν βελτιωτικές κινήσεις. Εδώ έγκειται η ικανότητα, αλλά και το καθήκον των ηγετικών ομάδων: Να επιβάλλουν στην οργανωμένη κοινωνία τους όρους εκείνους, που θα περιορίζουν-κατά το δυνατόν- το κακό, θα ενθαρρύνουν το καλό και ακόμα περισσότερο και χρησιμότερο θα το επιβραβεύουν, έτσι δημιουργώντας προωθητικά κίνητρα γι’ αυτό το στόχο. Εδώ είναι κι ο αυξημένος ρόλος των ηγετών.
Τα βασικά στοιχεία της κοινωνίας θα συνεχίζουν να υπάρχουν στο διηνεκές. Μέσα στο σύνολο μιας κοινωνίας θα συναντάς ολόκληρη τη γκάμα και ποικιλία των χαρακτήρων, που πληθώρα επεισόδια του παρελθόντος έχουν καταγράψει. Θα επαναληφθούν οι ανταγωνισμοί, οι πόλεμοι και τα δράματα. Αλλά όχι μόνο αυτά. Δίπλα τους και συγχρόνως θα συναντήσουμε το ανθρώπινο μεγαλείο, τον ηρωισμό κάποιων για την κοινή ευτυχία, τη μεγαλοσύνη και την αλληλεγγύη.
Αυτός είναι ο αντιφατικός κόσμος μας. Ας το δεχτούμε! Είναι ματαιοπονία η άρνηση παραδοχής αυτού του δεδομένου. Ποια είναι τα καθήκοντα ενός συνεπούς μέλους της κοινωνίας σήμερα; Η τελικά θετική συμβολή του μέσα σ’ αυτήν. Πρώτον με το προσωπικό υπόδειγμα της ζωής του, και δεύτερον με τη γενικότερη συμμετοχή του στον προβληματισμό για τη βελτίωση των καθιερωμένων θεσμών, τον καλύτερο έλεγχο των αρνητικών συμπεριφορών. Κριτήριο αξιολόγησης ενός μέλους της κοινωνίας είναι στο πέρασμα του από αυτή τη ζωή να έχει συνεισφέρει κάτι περισσότερο από ό,τι αυτή η κοινωνία του πρόσφερε άμεσα ή έμμεσα σ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του. Εκείνο που έχει τελικώς σημασία είναι ο απολογισμός αυτός να είναι τελικώς θετικός. Αν αυτό γίνει χαρακτηριστικό των περισσοτέρων τότε και το γενικό ισοζύγιο θα είναι θετικό με συνέπεια τη βελτίωση της ζωής μας.
Είναι παράξενο πλάσμα ο άνθρωπος! Διαθέτει μια μεγάλη βεντάλια πλεονεκτημάτων, έχει αξιοπρόσεκτες αρετές και τεράστιες δυνατότητες. Λόγω της έλλογης ικανότητάς του, στη πορεία του χρόνου, έγινε το κυρίαρχο ον στην φύση. Διαθέτει ισχυρά αισθήματα αγάπης και αλληλεγγύης για τον συνάνθρωπό του, αλλά συγχρόνως και με μια σειρά έμφυτα ελαττώματα και αδυναμίες. Οι κακές πλευρές του όμως είναι αυτές που τελικά καθορίζουν σε μεγαλύτερο ποσοστό τις ιστορικές εξελίξεις. Οι νόμοι, οι περιορισμοί, οι προβλεπόμενες ποινές και τιμωρίες για μια ακολουθία πράξεων και συμπεριφορών, είναι μια από τις κύριες έγνοιες μιας οργανωμένης κοινότητας. Με αυτά προσδοκά την αποτροπή του κακού. Η τιμωρία για το κακό πλειοψηφεί κατά κράτος του επαίνου για το οποιοδήποτε καλό.
Ένα από τα χειρότερα και συχνά απαντούμενα στην ιστορία ελαττώματα του ανθρώπου είναι η πλεονεξία. Ο άνθρωπος εύκολα γίνεται άπληστο και αχόρταγο πλάσμα. Δεν ικανοποιείται με αυτά που ήδη κατέχει. Θέλει αδιακόπως κι άλλα και ιδιαιτέρως αυτά που βλέπει να έχει ο διπλανός ή ο απέναντι του. Η ζήλεια και η συνεπαγόμενη εξ αυτής διάθεση διαρπαγής είναι η γενεσιουργός αιτία των διαιρέσεων, των δραμάτων και κατ’ επέκταση των πολέμων, που εκρήγνυνται λόγω αυτών των διαιρέσεων.
Η ανθρώπινη ιστορία, δίπλα στο έπος των ανακαλύψεων και εφευρέσεων που βελτίωσαν τις συνθήκες της ζωής του ανθρώπου, έχει συγχρόνως στο ενεργητικό της και μια αλυσίδα σφαγών, αφανισμών και λεηλασιών. Κάποιοι ισχυρίζονται ότι όλα αυτά τα αρνητικά χαρακτηριστικά μπορούν να ξεπεραστούν, αν επικρατήσει η «καλή θέληση» από όλους. Πιστεύουν ότι μπορεί να δημιουργηθεί μια παγκόσμια κοινότητα χωρίς πολέμους, χωρίς διενέξεις και δράματα.
Για την προετοιμασία και την οικοδόμηση μιας τέτοιας κοινωνίας έχουν διατυπωθεί αξιοθαύμαστα μοντέλα ιδανικής οργάνωσης, που η καλοπροαίρετη ανάγνωσή τους μπορεί να εμπνεύσει αισθήματα αισιοδοξίας για το μέλλον και να δημιουργήσει την ψευδαίσθηση της επερχόμενης λύτρωσης. Το σύνδρομο του Μεσσία είναι μια από τις καλύτερες εμπνεύσεις παρηγοριάς και ελπίδας για τη συνέχιση της ζωής. Ένα καλό παυσίπονο στην αγωνία, ένα κίνητρο υπομονής κι αναμονής των καλύτερων ημερών. Όλα αυτά τα μοντέλα έχουν όμως ένα εγγενές ελάττωμα. Οι ουτοπικές κοινωνίες που οραματίστηκαν κάποιοι θα απαρτίζονται από τα ανθρώπινα πλάσματα, που είναι σημαδεμένα με ανεξίτηλο τρόπο από τα έμφυτά ελαττώματά τους. Οι ιδανικές κοινωνίες έχουν ένα στοιχειώδες προαπαιτούμενο. Προϋποθέτουν και ιδανικά ανθρώπινα όντα, ένα είδος που είναι σπανιότατο, για να μην πω ανύπαρκτο, στη φύση. Έτσι η υπόσχεση των ιδανικών κοινωνιών από κάποιους ίσως να αποτελεί ένδειξη μιας ύποπτης επιδίωξης, προπέτασμα καπνού για μελλοντική εξαπάτηση και σίγουρο κριτήριο αρνητικής αξιολόγησης.
Ενώ η κοινωνία μεταφέρει το άχθος αυτού του προπατορικού αμαρτήματος δεν είναι- ντε και καλά- όλα τόσο αρνητικά και εκ των προτέρων καθορισμένα. Υπάρχει χώρος και άφθονη δυνατότητα σε αρκετούς τομείς να υπάρξουν βελτιωτικές κινήσεις. Εδώ έγκειται η ικανότητα, αλλά και το καθήκον των ηγετικών ομάδων: Να επιβάλλουν στην οργανωμένη κοινωνία τους όρους εκείνους, που θα περιορίζουν-κατά το δυνατόν- το κακό, θα ενθαρρύνουν το καλό και ακόμα περισσότερο και χρησιμότερο θα το επιβραβεύουν, έτσι δημιουργώντας προωθητικά κίνητρα γι’ αυτό το στόχο. Εδώ είναι κι ο αυξημένος ρόλος των ηγετών.
Τα βασικά στοιχεία της κοινωνίας θα συνεχίζουν να υπάρχουν στο διηνεκές. Μέσα στο σύνολο μιας κοινωνίας θα συναντάς ολόκληρη τη γκάμα και ποικιλία των χαρακτήρων, που πληθώρα επεισόδια του παρελθόντος έχουν καταγράψει. Θα επαναληφθούν οι ανταγωνισμοί, οι πόλεμοι και τα δράματα. Αλλά όχι μόνο αυτά. Δίπλα τους και συγχρόνως θα συναντήσουμε το ανθρώπινο μεγαλείο, τον ηρωισμό κάποιων για την κοινή ευτυχία, τη μεγαλοσύνη και την αλληλεγγύη.
Αυτός είναι ο αντιφατικός κόσμος μας. Ας το δεχτούμε! Είναι ματαιοπονία η άρνηση παραδοχής αυτού του δεδομένου. Ποια είναι τα καθήκοντα ενός συνεπούς μέλους της κοινωνίας σήμερα; Η τελικά θετική συμβολή του μέσα σ’ αυτήν. Πρώτον με το προσωπικό υπόδειγμα της ζωής του, και δεύτερον με τη γενικότερη συμμετοχή του στον προβληματισμό για τη βελτίωση των καθιερωμένων θεσμών, τον καλύτερο έλεγχο των αρνητικών συμπεριφορών. Κριτήριο αξιολόγησης ενός μέλους της κοινωνίας είναι στο πέρασμα του από αυτή τη ζωή να έχει συνεισφέρει κάτι περισσότερο από ό,τι αυτή η κοινωνία του πρόσφερε άμεσα ή έμμεσα σ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του. Εκείνο που έχει τελικώς σημασία είναι ο απολογισμός αυτός να είναι τελικώς θετικός. Αν αυτό γίνει χαρακτηριστικό των περισσοτέρων τότε και το γενικό ισοζύγιο θα είναι θετικό με συνέπεια τη βελτίωση της ζωής μας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου