Κείμενα του Λευτέρη Τσίλογλου

Παμπλέκης Χριστόδουλος (1733-1793)

Ο Χριστόδουλος Παμπλέκης ή ο Ακαρνάν γεννήθηκε το 1733 στον οικισμό Απάνω Χώρα της Μπαμπίνης Ξηρομέρου. Από μικρός έμεινε ορφανός από μητέρα και στα 4 ή 5 του χρόνια προσβλήθηκε από ευλογιά χάνοντας έτσι το αριστερό του μάτι, από την αρρώστια αυτή του έμειναν αρκετά σημάδια στο πρόσωπο. Πατέρας του Χριστοδούλου ήταν ο Ευστάθιος, ο οποίος ήταν παλαιότερα κλέφτης στην περιοχή του Ολύμπου, απ’ όπου για άγνωστο λόγο έφυγε και ήρθε στην Μπαμπίνη όπου παντρεύτηκε. Γύρω στο 1740 ο Ευστάθιος πρωταγωνιστεί σε ένα αιματηρό επεισόδιο με τους Τούρκους και αναγκάζεται να φύγει πάλι κλέφτης στον Όλυμπο παίρνοντας μαζί του και το μικρό Χριστόδουλο. Ύστερα από λίγο συνελήφθηκε από τους Τούρκους, γδάρθηκε ζωντανός και στη συνέχεια κομματιάστηκε. Το μικρό Χριστόδουλο πήρε υπό την προστασία του ένας Λιτοχωρίτης με το όνομα Καλλίας, ο οποίος τον προστάτευσε και τον έστειλε σχολείο στο Λιτόχωρο και αργότερα στη Ραψάνη.

Ο Χριστόδουλος προόδευε στα γράμματα και έφυγε για το Άγιο Όρος, όπου γράφτηκε στην Αθωνιάδα Σχολή, που διεύθυνε τότε ο Ευγένιος Βούλγαρης (1753). Εκεί είχε συμμαθητές αξιόλογους νέους της εποχής (Σέργιος Μακραίος, Ιώσηπος Μοισιόδαξ, Κοσμάς ο Αιτωλός κ. ά.) και γρήγορα έγινε ικανότατος λόγιος. Ως ανήσυχος και φιλομαθής που ήταν, μπλέχτηκε γρήγορα στις εσωτερικές διαμάχες των Κολλυβάδων του Αγίου Όρους που ξέσπασαν το 1756. Έτσι ήρθε γρήγορα σε διαμάχες και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Σχολή και το Άγιο Όρος το 1759, αφού στο μεταξύ είχε γίνει μοναχός.

Τη δεκαετία 1760-1770 φέρεται να δίδασκε σε σχολεία της περιοχής του Ολύμπου. Το πότε και το γιατί έφυγε για την Ευρώπη δεν είναι εύκολο να το προσδιορίσουμε

. Αρχικά πήγε στη Βενετία και παράλληλα με τις σπουδές του εργαζόταν ως καθηγητής φιλοσοφίας. Επισκέφτηκε τη Γαλλία και τη Γερμανία μαθαίνοντας τις δύο γλώσσες και μελετώντας τα φιλοσοφικά συστήματα της εποχής.

Το 1781 δημοσίευσε στη Βενετία το πρώτο του βιβλίο με τίτλο «Αληθής Πολιτική», που τυπώθηκε στο τυπογραφείο του Ηπειρώτη Νικολάου Γλυκή. Από τη Βενετία έφυγε γρήγορα. Το 1786 τον βρίσκουμε στη Βιέννη, όπου δημοσιεύει το δεύτερό του βιβλίο με τίτλο «Περί φιλοσόφου».Το 1793 εκδίδει το τρίτο του βιβλίο στο νέο τόπο διαμονής του τη Λειψία. Ο τίτλος του τρίτου αυτού βιβλίου ήταν «Απάντησις, Ανωνύμου προς τους άφρονας αυτού κατηγόρους επ’ ονομασθείσα περί θεοκρατίας»και ήταν στην ουσία μια απάντηση στους επικριτές, τόσο της προφορικής διδασκαλίας του, όσο και των βιβλίων του.

Πριν προλάβει όμως να ολοκληρωθεί η έκδοση του τρίτου αυτού βιβλίου του ο Παμπλέκης αφήνει την τελευταία του πνοή, από άγνωστη αιτία, στο νοσοκομείο της Λειψίας τον Αύγουστο του 1793. Ο Ζαβίρας γράφει ότι, ο Χριστόδουλος έγινε «δε περίφημος μάλλον δια την ασεβειάν του ή δια την ευσεβειά του». Μετά το θάνατό του οι μαθητές του ανέγειραν σε κήπο της Λειψίας μνημείο προς τιμή του με την επιγραφή: «Ενταύτα κείται ο φιλοσοφική σπουδή και τι των όντων θεωρία των εαυτό βίου αφοσιώσας λογιώτατος Χριστόδουλος Ευσταθίου ο εξ Ακαρνανίας».

Έργα

1) Αληθής Πολιτική: Πρόκειται για μετάφραση του βιβλίου του Nicolas Remonddes Cours Lavéri table politique des personnes de qualité, που κυκλοφόρησε ανώνυμα. Αρχίζει με τις αρχές και τους κανόνες της ευγενής διακυβέρνησης, που μας τις διδάσκουν ο νόμος της φύσεως και της ηθικής και τους εφαρμόζει η καθόλου πολιτική. Μπορούμε να πούμε ότι οι επιδιώξεις του Παμπλέκη σε αυτό το έργο ήταν σύμφωνες με τα παραδεκτά ηθικά και πολιτικά πρότυπα που κυριαρχούσαν στην κοινωνία της εποχής. Με τις σημαντικές υποσημειώσεις στο έργο αυτό ο Παμπλέηκς εισάγεται για πρώτη φορά στη νεοελληνική βιβλιογραφία και στην κοινωνική μας φιλολογία την έννοια της πολιτικής,η οποία βέβαια ταυτίζεται απόλυτα με τη σημερινή σημασία και διάσταση της έννοιας

2) Περί φιλοσόφου , φιλοσοφίας, φυσικών, μεταφυσικών, πνευματικών και θείων αρχών: Είναι το κύριο φιλοσοφικό του έργο στο οποίο μεταφέρει τις απόψεις των Γάλλων εγκυκλοπαιδιστών. Δεν πρόκειται για συλλογιμαίο έργο, αλλά για φιλοσοφική σύνθεση με ενιαία γραμμή, όπου υιοθετεί τις θέσεις των Διαφωτιστών ενάντια στην αρχαιολατρία και τον Αριστοτελισμό και παρουσιάζει τις θέσεις των νεωτέρων φιλοσόφων. Δέχεται την ενότητα του κόσμου να εναντιώνεται στο μύθο. Καταδικάζει την αυθεντία και τη δεισιδαιμονία και κηρύσσει την πίστη του στον ορθό λόγο και την ελευθερία του πνεύματος. Απορρίπτει τον πανθεϊσμό του Spinoza και την αθεΐα του Holbach. Το έργο αυτό κάνει στροφή προς την σωκρατική αυτογνωσία και προκάλεσε την αντίδραση των εχθρών του δίνοντάς τους το πρόσχημα να ξεκαθαρίσουν μαζί του τους λογαριασμούς τους. Ο Παμπλέκης επιθυμεί να διαχωρίσει τη φιλοσοφία από την αθεΐα, αφού αυτή αφαιρεί από τη φιλοσοφία την ηθική στην πρακτική της ουσία. Καταδικάζει τα αυστηρά ήθη του Μεσαίωνα, καυτηριάζει τους σχολαστικούς και εκφράζει την απορία του για το πώς τόλμησαν να αυτοαποκληθούν φιλόσοφοι άνθρωποι με τέτοιο αντιφιλοσοφικό χαρακτήρα.

3) Απάντησις, Ανωνύμου προς τους άφρονας αυτού κατηγόρους επ’ ονομασθείσα περί θεοκρατίας, ότι άπας ο λόγος περί ταύτην στρεύει αρετής ου κατισχύσει ποτέ κακία: Επτά χρόνια μετά τη δημοσίευση του βιβλίου του Χριστόδουλου «Περί φιλοσόφου» ο παλιός συμμαθητής που στην Αθωνιάδα, επίσκοπος Πλαταμώνος Διονύσιος τότε, εξέδωσε ένα κείμενο με το οποίο στρέφονταν εναντίον του. Αυτό είχε τίτλο «Ακολουθία του ετεροφθάλμου και αντίχριστου Χριστόδουλου του εξ’ Ακαρνανίας 1793». Η βιαιότητα και οι ύβρεις του Διονυσίου οδήγησαν τον Χριστόδουλο να γράψει ένα έργο εκρηκτικό «αντίστοιχο του οποίου δεν βρίσκουμε άλλο στα χρονικά του νεοελληνικού Διαφωτισμού». Το έργο αυτό είναι μια βίαιη και αθυρόστομη κριτική στον ορθόδοξο κλήρο και φτάνει μέχρι την συνολική και κατηγορηματική απόρριψη των βασικών δογμάτων της χριστιανικής θρησκείας. Ο ίδιος ο Παμπλέκης δεν πρόλαβε να δει το βιβλίο αυτό τυπωμένο. Πέθανε λίγες μέρες πριν ολοκληρωθεί η εκτύπωση.

Η διαμάχη γύρω από το πρόσωπό του συνεχίστηκε και έφτασε έτσι στον συνοδικό αφορισμό του από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Νεόφυτο Ζ΄ το Νοέμβριο του 1793. Από το βιβλίο αυτό του Παμπλέκη δεν έχει σωθεί κανένα αντίτυπο. Το κείμενο μας είναι γνωστό γιατί περιέχεται στη δεύτερη έκδοση της «Ακολουθίας» του Διονυσίου.

Ενδεικτική βιβλιογραφία:Δημαράς Κ.Θ. Νεοελληνικός Διαφωτισμός. Αθήνα, 1989. Ζαβίρας Γ. Νέα Ελλάς ή Ελληνικός Θέατρον. Αθήνα, 1872.Ηλίου Φίλιππος. Η σιωπή για τον Χριστόδουλο Παμπλέκη. περ. Ιστορικά. Τευχ. 4, (1985). Κιτρομηλίδης Πασχάλης. Νεοελληνικός Διαφωτισμός Αθήνα, 1996. Κισσάβου Μαρία. Χριστόδουλος Ευσταθίου Ακαρνάν. Αθήνα, 1958.Κονδύλης Παναγιώτης. Νεοελληνικός Διαφωτισμός. Αθήνα, 1988.

Ακτίς

http://aitoloakarnaniko.net