Α ΠΡΟΔΡΟΜΙΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ
Απόσπασμα από το βιβλίο μου «Τα φροντιστήρια στην Ελλάδα. Ιστορία και οι άνθρωποι» Τόμος 1ος Έκδοση 2η
Ο
ικοδιδάσκαλοι υπήρχαν ανέκαθεν. Κάποιοι άνθρωποι, που κατείχαν μια γνώση, αλλά όχι και τα απαραίτητα υλικά μέσα για τη διαβίωσή τους, πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι να διδάξουν σε νέους, γόνους διαφόρων οικογενειών.
Οι οικογένειες αυτές πρέπει να έχουν τα εξής δύο χαρακτηριστικά.
Πρώτον να γνωρίζουν την αξία και σημασία της μόρφωσης των παιδιών τους και να έχουν εγκαίρως συνειδητοποιήσει την ανάγκη να αποκτήσουν τα απαραίτητα εφόδια για τη σταδιοδρομία τους.
Δεύτερον να διαθέτουν την οικονομική δυνατότητα πληρωμής των διδάκτρων στο δάσκαλο ή –ακόμη περισσότερο– να είναι αποφασισμένες να στερηθούν άλλες υλικές δαπάνες, ίσως και βασικές, γι’ αυτό το σκοπό.
Σε πρώτη φάση, οι αναγκαίες γνώσεις είναι στοιχειώδεις. Ανάγνωση, γραφή αλλά και η πάντα χρήσιμη πρακτική Αριθμητική. Με την πάροδο του χρόνου, τα πράγματα γίνονται πιο σύνθετα. Το εύρος των αναγκαίων γνώσεων μεγαλώνει. Γνώσεις Ιστορίας, Γεωγραφίας, Γεωμετρίας, Φυσικής Πειραματικής, Φυσιογνωσίας, Υγιεινής, μαζί με τις απαραίτητες ξένες γλώσσες –κυρίως τη Γαλλική– θεωρούνται οσονούπω απαραίτητες. Το νεοελληνικό κράτος οργανώνει τους απαραίτητους μηχανισμούς για τη λειτουργία του και επιδιώκει να τους επανδρώσει με τα κατάλληλα στελέχη. Στην αρχή, τα προβλήματα λύνονται «εκ των ενόντων», με τις υπάρχουσες πενιχρές δυνατότητες. Στο σημείο αυτό, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι στη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα διασπάται ο προϋπάρχον κοινωνικός ιστός, οι ανθρώπινες απώλειες είναι μεγάλες –κυρίως δραστήριων και ενεργών μελών των τοπικών κοινωνιών– ενώ συγχρόνως οι εκπαιδευτικές διαδικασίες ατονούν. Τα προβλήματα έχουν διογκωθεί και η δημιουργία κεντρικής ενιαίας διοίκησης μεγεθύνει τις απαιτήσεις. Η κάλυψη των πρώτων αναγκών γίνεται και από την πολυπληθή ομάδα των Βαυαρών, που έρχονται πριν τον Όθωνα, για να προετοιμάσουν το έδαφος.
Η εκπαίδευση δασκάλων, γιατρών, φαρμακοποιών, στρατιωτικών, δικηγόρων, ανθρώπων που γνωρίζουν λογιστικά και τραπεζικές εργασίες, ανθρώπων ικανών να μπουν στο εμπόριο, να ανοίξουν βιοτεχνίες και βιομηχανίες αναδεικνύεται σε πρώτιστο καθήκον.
Στο χώρο της προετοιμασίας των νέων, πέρα από τα επίσημα κρατικά και κοινοτικά σχολεία, εμφανίζονται παράλληλοι εκπαιδευτικοί θεσμοί. Είναι χαρακτηριστικό το πλήθος των ιδιωτικών εκπαιδευτηρίων, που υπάρχουν και λειτουργούν επιτυχώς στην Αθήνα στα μέσα του 19ου αιώνα. Υπάρχουν άνθρωποι που υπόσχονται συγκριτικό πλεονέκτημα σε σχέση με τους άλλους: καλύτερη και πιο αποτελεσματική γνώση: Άνθρωποι που υπόσχονται να καλύψουν πραγματικές ανάγκες, τις οποίες η επίσημη εκπαίδευση ακόμα δε μπορεί να ικανοποιήσει. Έτσι, πείθουν γονείς και μαθητές για τις ειδικές τους ικανότητες και που αρκετές φορές επαληθεύουν τους ισχυρισμούς τους εκ του αποτελέσματος.
Τότε, για πρώτη φορά, οι όροι αντιστρέφονται: Αντί να πηγαίνει ο δάσκαλος στο σπίτι του μαθητή, δέχεται στην έδρα του τους μαθητές, αρχικά στο δικό του σπίτι. Το μάθημα παραμένει ατομικό, αλλά σύντομα, με βάση τους νόμους της προσφοράς και ζήτησης οι μαθητές αποτελούν ολιγομελείς ομάδες. Έτσι, ο δάσκαλος, αντί να κάνει τα μαθήματα στο δικό του σπίτι, νοικιάζει ένα νέο χώρο και τον επιπλώνει ανάλογα. διαμορφώνεται μια αίθουσα με θρανία, πίνακα και κιμωλίες. Αυτά είναι τα πρώτα, τα προδρομικά φροντιστήρια.
Τίθεται το ερώτημα: Πότε τοποθετούμε χρονικά το νέο φαινόμενο; Η απάντηση σχετίζεται με την εξέλιξη της ίδιας της ελληνικής κοινωνίας, το ρυθμό οργάνωσης των δομών του νέου κράτους, την οικονομική ανάπτυξη. Αυτά καθορίζουν τις ανάγκες του ανθρώπινου δυναμικού και της απορροφητικότητας των νέων ανθρώπων στους νέους θεσμούς.
Οι πρώτοι διορισμοί και οι αντίστοιχες τοποθετήσεις γίνονται κυρίως με προσωπικά κριτήρια. Οι γόνοι των επιφανών οικογενειών, των ανθρώπων που έχουν πρόσβαση στην εξουσία στελεχώνουν τους πρώτους μηχανισμούς. Με την πάροδο του χρόνου, οι απαιτήσεις αυξάνονται, οι νέες θέσεις απαιτούν πιο εξειδικευμένες γνώσεις. Αρχίζουν, εκ των πραγμάτων να μπαίνουν κριτήρια και προαπαιτούμενα για τις προσλήψεις προσόντα.
Καθιερώνονται διαγωνίσματα στη στοιχειώδη εκπαίδευση, εισιτήριες εξετάσεις στη μέση, προαγωγικές ανά έτος, εξετάσεις μετεξεταστέων, απολυτήριες στο γυμνάσιο, εισαγωγικές εξετάσεις στη Σχολή Ευελπιδων, Ναυτικών δοκίμων, στις Σχολές υπαξιωματικών, στα διάφορα Διδασκαλεία, στη σχολή του Πολυτεχνείου, τη σχολή των Τηλεγραφητών, των Ταμειακών υπαλλήλων κτλ.
Για κάθε είδους εξετάσεις δημιουργούνται και τα αντίστοιχα τμήματα στα φροντιστήρια· εμφανίζονται οι αναγκαίοι και ικανοί άνθρωποι να καλύψουν τη ζήτηση που δημιουργείται. Στο Πανεπιστήμιο που ιδρύεται το 1837, δεν υπάρχουν μέχρι το 1926 εισιτήριες εξετάσεις. Αν είναι κάποιος απόφοιτος γυμνασίου, εγγράφεται αυτομάτως. Αλλά η αποφοίτηση από το γυμνάσιο εκείνη την εποχή δεν είναι τόσο εύκολη όσο σήμερα
Στην αρχή, ο φοιτητικός πληθυσμός είναι μικρός, σύντομα όμως αυξάνεται, ιδιαίτερα στα παραδοσιακά επαγγέλματα του δικηγόρου και του γιατρού. Οι απόφοιτοι αυτών των σχολών, πέρα από τη δυνατότητα να ασκήσουν επιτυχώς το επάγγελμά τους, γίνονται μαζί με τους στρατιωτικούς, τους τραπεζίτες, τους γαιοκτήμονες, τους καραβοκυραίους, κυρίαρχα στελέχη της πολιτικής και οικονομικής ζωής του τόπου.
Στα πρώτα χρόνια, δεν υπάρχουν ακόμη τμηματικές ανά έτος εξετάσεις αλλά μόνο πτυχιακές. Για να φτάσουν όμως σ’ αυτό το επίπεδο, πρέπει να περάσουν επιτυχώς μια σειρά ενδιάμεσες διαδικασίες. Να πάρουν τις απαιτούμενες υπογραφές από τα εργαστήρια, τις κλινικές, τα πανεπιστημιακά φροντιστήρια στις έδρες των καθηγητών. Τότε και μόνον τότε αποκτούν το δικαίωμα να προσέλθουν στις πτυχιακές και διδακτορικές τους εξετάσεις. Για την επιτυχή προπαρασκευή σε όλα αυτά τα αναγκαία βήματα, δημιουργούνται πρώιμοι παράλληλοι θεσμοί που υπόσχονται και εξασφαλίζουν την επιτυχία. Αυτά είναι τα πρώτα φοιτητικά φροντιστήρια.
Γενουσιουργός αιτία της εμφάνισης και ανάπτυξης των φροντιστηρίων είναι ο σιδερένιος νόμος της κοινωνίας: Όταν για μια θέση υπάρχουν δύο τουλάχιστον υποψήφιοι, εμφανίζεται αυτομάτως ο ανταγωνισμός. Στο βαθμό που μειώνονται οι υποκειμενικές συνιστώσες και οι έξωθεν επεμβάσεις, αρχίζει η σύγκριση των πραγματικών προσόντων. Είναι φανερό τότε ότι κατά κριτήριο θα προτιμηθεί αυτός που πλεονεκτεί.
Πρέπει να αναφέρουμε όμως και μια άλλη πτυχή. Οι άνθρωποι που καταλαμβάνουν μια θέση, που διορίζονται για να εξυπηρετήσουν ένα επίσημο σκοπό, συχνά-πυκνά, εκείνη την εποχή βρίσκονται εκτός της υπηρεσίας, απολυμένοι από τους νέους επιβήτορες της εξουσίας. Αν είναι εκπαιδευτικοί, συνεχίζουν το ίδιο επάγγελμα στους παράλληλους ανεπίσημους εκπαιδευτικούς θεσμούς που ήδη υπάρχουν ή οι ίδιοι από ανάγκη επιβίωσης δημιουργούν.
Με βάση αποχρώσες ενδείξεις, εικάζουμε ότι γύρω από τους –περιορισμένους εκείνη την εποχή– πανεπιστημιακούς χώρους υπήρχαν τοιχοκολλημένες λιθόγραφες ή και χειρόγραφες ανακοινώσεις, γνωστοποιήσεις, προσκλήσεις: ονόματα και διευθύνσεις για οποιαδήποτε πιθανή βοήθεια.
Αργότερα, τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, συναντάμε μικρές αγγελίες, διαφημίσεις και ανακοινώσεις, δημοσιευμένες σε εφημερίδες της εποχής. Ο αριθμός των φροντιστηρίων δεν είναι δυνατό να προσδιοριστεί με ακρίβεια. Θα μας βοηθήσει όμως μια απλή αναγωγή. Για να προσεγγίσουμε το πλήθος των φροντιστηρίων Σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν χιλιάδες φροντιστήρια που προετοιμάζουν μαθητές, φοιτητές και πτυχιούχους για τις πάσης φύσεως εξετάσεις. Από αυτόν τον τεράστιο αριθμό, ένα μικρό σχετικά ποσοστό εμφανίζεται διαφημιζόμενο στον Τύπο. Μπορούμε λοιπόν ευλόγως να υποθέσουμε ότι ο πραγματικός αριθμός των φροντιστηρίων ή των χώρων που παρέχουν ανάλογες υπηρεσίες είναι πολύ μεγαλύτερος από αυτόν που παρουσιάζεται στα έντυπα εκείνης της εποχής.
Απόσπασμα από το βιβλίο μου «Τα φροντιστήρια στην Ελλάδα. Ιστορία και οι άνθρωποι» Τόμος 1ος Έκδοση 2η
Ο
ικοδιδάσκαλοι υπήρχαν ανέκαθεν. Κάποιοι άνθρωποι, που κατείχαν μια γνώση, αλλά όχι και τα απαραίτητα υλικά μέσα για τη διαβίωσή τους, πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι να διδάξουν σε νέους, γόνους διαφόρων οικογενειών.
Οι οικογένειες αυτές πρέπει να έχουν τα εξής δύο χαρακτηριστικά.
Πρώτον να γνωρίζουν την αξία και σημασία της μόρφωσης των παιδιών τους και να έχουν εγκαίρως συνειδητοποιήσει την ανάγκη να αποκτήσουν τα απαραίτητα εφόδια για τη σταδιοδρομία τους.
Δεύτερον να διαθέτουν την οικονομική δυνατότητα πληρωμής των διδάκτρων στο δάσκαλο ή –ακόμη περισσότερο– να είναι αποφασισμένες να στερηθούν άλλες υλικές δαπάνες, ίσως και βασικές, γι’ αυτό το σκοπό.
Σε πρώτη φάση, οι αναγκαίες γνώσεις είναι στοιχειώδεις. Ανάγνωση, γραφή αλλά και η πάντα χρήσιμη πρακτική Αριθμητική. Με την πάροδο του χρόνου, τα πράγματα γίνονται πιο σύνθετα. Το εύρος των αναγκαίων γνώσεων μεγαλώνει. Γνώσεις Ιστορίας, Γεωγραφίας, Γεωμετρίας, Φυσικής Πειραματικής, Φυσιογνωσίας, Υγιεινής, μαζί με τις απαραίτητες ξένες γλώσσες –κυρίως τη Γαλλική– θεωρούνται οσονούπω απαραίτητες. Το νεοελληνικό κράτος οργανώνει τους απαραίτητους μηχανισμούς για τη λειτουργία του και επιδιώκει να τους επανδρώσει με τα κατάλληλα στελέχη. Στην αρχή, τα προβλήματα λύνονται «εκ των ενόντων», με τις υπάρχουσες πενιχρές δυνατότητες. Στο σημείο αυτό, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι στη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα διασπάται ο προϋπάρχον κοινωνικός ιστός, οι ανθρώπινες απώλειες είναι μεγάλες –κυρίως δραστήριων και ενεργών μελών των τοπικών κοινωνιών– ενώ συγχρόνως οι εκπαιδευτικές διαδικασίες ατονούν. Τα προβλήματα έχουν διογκωθεί και η δημιουργία κεντρικής ενιαίας διοίκησης μεγεθύνει τις απαιτήσεις. Η κάλυψη των πρώτων αναγκών γίνεται και από την πολυπληθή ομάδα των Βαυαρών, που έρχονται πριν τον Όθωνα, για να προετοιμάσουν το έδαφος.
Η εκπαίδευση δασκάλων, γιατρών, φαρμακοποιών, στρατιωτικών, δικηγόρων, ανθρώπων που γνωρίζουν λογιστικά και τραπεζικές εργασίες, ανθρώπων ικανών να μπουν στο εμπόριο, να ανοίξουν βιοτεχνίες και βιομηχανίες αναδεικνύεται σε πρώτιστο καθήκον.
Στο χώρο της προετοιμασίας των νέων, πέρα από τα επίσημα κρατικά και κοινοτικά σχολεία, εμφανίζονται παράλληλοι εκπαιδευτικοί θεσμοί. Είναι χαρακτηριστικό το πλήθος των ιδιωτικών εκπαιδευτηρίων, που υπάρχουν και λειτουργούν επιτυχώς στην Αθήνα στα μέσα του 19ου αιώνα. Υπάρχουν άνθρωποι που υπόσχονται συγκριτικό πλεονέκτημα σε σχέση με τους άλλους: καλύτερη και πιο αποτελεσματική γνώση: Άνθρωποι που υπόσχονται να καλύψουν πραγματικές ανάγκες, τις οποίες η επίσημη εκπαίδευση ακόμα δε μπορεί να ικανοποιήσει. Έτσι, πείθουν γονείς και μαθητές για τις ειδικές τους ικανότητες και που αρκετές φορές επαληθεύουν τους ισχυρισμούς τους εκ του αποτελέσματος.
Τότε, για πρώτη φορά, οι όροι αντιστρέφονται: Αντί να πηγαίνει ο δάσκαλος στο σπίτι του μαθητή, δέχεται στην έδρα του τους μαθητές, αρχικά στο δικό του σπίτι. Το μάθημα παραμένει ατομικό, αλλά σύντομα, με βάση τους νόμους της προσφοράς και ζήτησης οι μαθητές αποτελούν ολιγομελείς ομάδες. Έτσι, ο δάσκαλος, αντί να κάνει τα μαθήματα στο δικό του σπίτι, νοικιάζει ένα νέο χώρο και τον επιπλώνει ανάλογα. διαμορφώνεται μια αίθουσα με θρανία, πίνακα και κιμωλίες. Αυτά είναι τα πρώτα, τα προδρομικά φροντιστήρια.
Τίθεται το ερώτημα: Πότε τοποθετούμε χρονικά το νέο φαινόμενο; Η απάντηση σχετίζεται με την εξέλιξη της ίδιας της ελληνικής κοινωνίας, το ρυθμό οργάνωσης των δομών του νέου κράτους, την οικονομική ανάπτυξη. Αυτά καθορίζουν τις ανάγκες του ανθρώπινου δυναμικού και της απορροφητικότητας των νέων ανθρώπων στους νέους θεσμούς.
Οι πρώτοι διορισμοί και οι αντίστοιχες τοποθετήσεις γίνονται κυρίως με προσωπικά κριτήρια. Οι γόνοι των επιφανών οικογενειών, των ανθρώπων που έχουν πρόσβαση στην εξουσία στελεχώνουν τους πρώτους μηχανισμούς. Με την πάροδο του χρόνου, οι απαιτήσεις αυξάνονται, οι νέες θέσεις απαιτούν πιο εξειδικευμένες γνώσεις. Αρχίζουν, εκ των πραγμάτων να μπαίνουν κριτήρια και προαπαιτούμενα για τις προσλήψεις προσόντα.
Καθιερώνονται διαγωνίσματα στη στοιχειώδη εκπαίδευση, εισιτήριες εξετάσεις στη μέση, προαγωγικές ανά έτος, εξετάσεις μετεξεταστέων, απολυτήριες στο γυμνάσιο, εισαγωγικές εξετάσεις στη Σχολή Ευελπιδων, Ναυτικών δοκίμων, στις Σχολές υπαξιωματικών, στα διάφορα Διδασκαλεία, στη σχολή του Πολυτεχνείου, τη σχολή των Τηλεγραφητών, των Ταμειακών υπαλλήλων κτλ.
Για κάθε είδους εξετάσεις δημιουργούνται και τα αντίστοιχα τμήματα στα φροντιστήρια· εμφανίζονται οι αναγκαίοι και ικανοί άνθρωποι να καλύψουν τη ζήτηση που δημιουργείται. Στο Πανεπιστήμιο που ιδρύεται το 1837, δεν υπάρχουν μέχρι το 1926 εισιτήριες εξετάσεις. Αν είναι κάποιος απόφοιτος γυμνασίου, εγγράφεται αυτομάτως. Αλλά η αποφοίτηση από το γυμνάσιο εκείνη την εποχή δεν είναι τόσο εύκολη όσο σήμερα
Στην αρχή, ο φοιτητικός πληθυσμός είναι μικρός, σύντομα όμως αυξάνεται, ιδιαίτερα στα παραδοσιακά επαγγέλματα του δικηγόρου και του γιατρού. Οι απόφοιτοι αυτών των σχολών, πέρα από τη δυνατότητα να ασκήσουν επιτυχώς το επάγγελμά τους, γίνονται μαζί με τους στρατιωτικούς, τους τραπεζίτες, τους γαιοκτήμονες, τους καραβοκυραίους, κυρίαρχα στελέχη της πολιτικής και οικονομικής ζωής του τόπου.
Στα πρώτα χρόνια, δεν υπάρχουν ακόμη τμηματικές ανά έτος εξετάσεις αλλά μόνο πτυχιακές. Για να φτάσουν όμως σ’ αυτό το επίπεδο, πρέπει να περάσουν επιτυχώς μια σειρά ενδιάμεσες διαδικασίες. Να πάρουν τις απαιτούμενες υπογραφές από τα εργαστήρια, τις κλινικές, τα πανεπιστημιακά φροντιστήρια στις έδρες των καθηγητών. Τότε και μόνον τότε αποκτούν το δικαίωμα να προσέλθουν στις πτυχιακές και διδακτορικές τους εξετάσεις. Για την επιτυχή προπαρασκευή σε όλα αυτά τα αναγκαία βήματα, δημιουργούνται πρώιμοι παράλληλοι θεσμοί που υπόσχονται και εξασφαλίζουν την επιτυχία. Αυτά είναι τα πρώτα φοιτητικά φροντιστήρια.
Γενουσιουργός αιτία της εμφάνισης και ανάπτυξης των φροντιστηρίων είναι ο σιδερένιος νόμος της κοινωνίας: Όταν για μια θέση υπάρχουν δύο τουλάχιστον υποψήφιοι, εμφανίζεται αυτομάτως ο ανταγωνισμός. Στο βαθμό που μειώνονται οι υποκειμενικές συνιστώσες και οι έξωθεν επεμβάσεις, αρχίζει η σύγκριση των πραγματικών προσόντων. Είναι φανερό τότε ότι κατά κριτήριο θα προτιμηθεί αυτός που πλεονεκτεί.
Πρέπει να αναφέρουμε όμως και μια άλλη πτυχή. Οι άνθρωποι που καταλαμβάνουν μια θέση, που διορίζονται για να εξυπηρετήσουν ένα επίσημο σκοπό, συχνά-πυκνά, εκείνη την εποχή βρίσκονται εκτός της υπηρεσίας, απολυμένοι από τους νέους επιβήτορες της εξουσίας. Αν είναι εκπαιδευτικοί, συνεχίζουν το ίδιο επάγγελμα στους παράλληλους ανεπίσημους εκπαιδευτικούς θεσμούς που ήδη υπάρχουν ή οι ίδιοι από ανάγκη επιβίωσης δημιουργούν.
Με βάση αποχρώσες ενδείξεις, εικάζουμε ότι γύρω από τους –περιορισμένους εκείνη την εποχή– πανεπιστημιακούς χώρους υπήρχαν τοιχοκολλημένες λιθόγραφες ή και χειρόγραφες ανακοινώσεις, γνωστοποιήσεις, προσκλήσεις: ονόματα και διευθύνσεις για οποιαδήποτε πιθανή βοήθεια.
Αργότερα, τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, συναντάμε μικρές αγγελίες, διαφημίσεις και ανακοινώσεις, δημοσιευμένες σε εφημερίδες της εποχής. Ο αριθμός των φροντιστηρίων δεν είναι δυνατό να προσδιοριστεί με ακρίβεια. Θα μας βοηθήσει όμως μια απλή αναγωγή. Για να προσεγγίσουμε το πλήθος των φροντιστηρίων Σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν χιλιάδες φροντιστήρια που προετοιμάζουν μαθητές, φοιτητές και πτυχιούχους για τις πάσης φύσεως εξετάσεις. Από αυτόν τον τεράστιο αριθμό, ένα μικρό σχετικά ποσοστό εμφανίζεται διαφημιζόμενο στον Τύπο. Μπορούμε λοιπόν ευλόγως να υποθέσουμε ότι ο πραγματικός αριθμός των φροντιστηρίων ή των χώρων που παρέχουν ανάλογες υπηρεσίες είναι πολύ μεγαλύτερος από αυτόν που παρουσιάζεται στα έντυπα εκείνης της εποχής.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου