Virgjinesha: Οι «ανδρογυναίκες» της βόρειας Αλβανίας

Η «άλλη κοινότητα» της Αλβανίας

Αλβανίδες που επέλεξαν να ζουν σαν άνδρες και να θεωρούνται άνδρες

Το λυκόφως των «ορκισμένων παρθένων» της Αλβανίας…

Στα ορεινά χωριά της Αλβανίας ξεκίνησε πριν από εκατοντάδες χρόνια μία παράδοση που αρχίζει να χάνεται με τα χρόνια, αυτή των ορκισμένων παρθένων ή αλλιώς των “μπουρνέσας”. Οι ορκισμένες παρθένες είναι γυναίκες της Αλβανίας, που αποφάσισαν να αποποιηθούν την θηλυκή τους ταυτότητα και να ζήσουν σαν άντρες. Ωστόσο, η απόφασή τους αυτή φαίνεται να σχετίζεται περισσότερο με τους ρόλους των δύο φύλων στην αλβανική κοινωνία, παρά με τη σεξουαλικότητά τους.

Ειδικότερα, στη συντηρητική κοινωνία της Αλβανίας, οι γυναίκες δεν είχαν δικαιώματα και όφειλαν να ζουν σαν περιουσία των συζύγων τους. Μόνη διέξοδος τους, ήταν να ορκιστούν αιώνια παρθένες  («virgjinesha») για να να κερδίσουν το δικαίωμα ψήφου, να μπορούν να οδηγήσουν αυτοκίνητο, να πίνουν αλκοόλ, να καπνίζουν, να φορούν παντελόνια και να συμμετέχουν στη λήψη των αποφάσεων της οικογένειας. Διαφορετικά θα χρειαζόταν κατά πάσα πιθανότητα να παντρευτούν κάποιον άντρα πολλά χρόνια μεγαλύτερο τους και να ζήσουν μαζί του μια καταπιεσμένη και προβληματική ζωή.

Όπως διηγούνται το να είσαι «μπουρνέσα» δεν σημαίνει πως είσαι λεσβία, απλά σιχαίνονται να γίνονται αντικείμενο στα χέρια και τις επιθυμίες των ανδρών. «Φαντάσου να είσαι μια νεαρή κοπέλα 17 χρονών και να σε αναγκάζουν να παντρευτείς έναν άνδρα που είναι  50 και 60. Την πρώτη νύχτα του γάμου, ο πατέρας σου μπορεί να βάλει μια σφαίρα στη βαλίτσα σου, για να τη χρησιμοποιήσει ο σύζυγός σου σε περίπτωση που δεν είσαι παρθένα. […] Σύντομα, θα ζεις με την οικογένεια του συζύγου, όπου και αν ζει αυτή, σε καθεστώς δουλείας, λαμβάνοντας εντολές. Δεν θα μπορείς ποτέ να αντιμιλήσεις, ακόμα και αν το ζήτημα αφορά τα παιδιά που εσύ γέννησες”, ανέφερε σε παλαιότερη συνέντευξη μια από τις ορκισμένες παρθένες, που έχει πάρει τον όρκο από πολύ μικρή.

Η παράδοση των ορκισμένων παρθένων χρονολογείται από τον 15ο αιώνα και προέρχεται από τον Κάνουν (εκ του βυζαντινού ΚΑΝΟΝΑΣ), έναν εθιμοτυπικό κώδικα, που ρύθμιζε διάφορα πράγματα στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων, όπως την οικογένεια, το γάμο, την εργασία, την περιουσία, την τιμή και αποζημίωση για ζημιές. Σύμφωνα με τον Κανούν, η βεντέτα αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό ενός “έντιμου” Αλβανού και οι οικογένειες που έχαναν όλους τους άνδρες του σπιτιού, θα μπορούσαν να αναθέσουν το ρόλο του προστάτη στη μεγαλύτερη σε ηλικία κόρη τους, για να σώσει την τιμή της οικογένειας.

Ο όρκος ήταν σκληρός, καθώς δεν θα είχαν ποτέ δικαίωμα στη σεξουαλική ζωή, στο γάμο και στη δημιουργία οικογένειες, παρόλο αυτά φαίνεται ότι λίγες από αυτές το μετάνιωσαν. Το κέρδος μιας ελεύθερης ζωής ήταν πολύ μεγαλύτερο και σημαντικότερο, καθώς λάμβαναν το ρόλο του ηγέτη στην οικογένεια και ταυτόχρονα έπαιρναν στην κατοχή τους την περιουσία, που υπό άλλες συνθήκες θα πήγαινε σε κάποιον κοντινό συγγενή. Εκείνη την εποχή, στην Αλβανία, «ήταν καλύτερα να είσαι άντρας, γιατί μία γυναίκα και ένα ζώο θεωρούνταν το ίδιο πράγμα στην κοινωνία μας. Τώρα έχουν αλλάξει τα πράγματα και οι γυναίκες έχουν ίσα δικαιώματα με τους άντρες και συνεπώς πιστεύω ότι θα είναι πιο διασκεδαστικό να είσαι γυναίκα«, διηγείται μια από τις ορκισμένες παρθένες.

Η παράδοση αυτή συνεχίζεται μέχρι σήμερα, αλλά σταδιακά ξεθωριάζει. Oι περισσότερες Ορκισμένες Παρθένες είναι ηλικιωμένες πλέον και δεν είναι λίγοι αυτοί που πιστεύουν ότι η παράδοση ανήκει

στη σφαίρα του μύθου…

«Οσοι με αγαπούν με φωνάζουν Σκουρτάν, όσοι θέλουν να με προσβάλουν λένε Σκούρτα», το θηλυκό του ονόματος: λέει η ογδοντάχρονη Αλβανή, μία από τις τελευταίες «ορκισμένες παρθένες», αυτές τις γυναίκες της Αλβανίας που επέλεξαν να ζουν σαν άνδρες και να θεωρούνται άνδρες.

Αυτές οι«virgjinesha»έχουν ορκιστεί να μην παντρευτούν και να μην έχουν ποτέ σεξουαλικές σχέσεις. Στα βουνά της βόρειας Αλβανίας, μπορεί να προέρχονται από οικογένειες που δεν έχουν αρσενικούς απογόνους. Ή απλώς να είναι ο μόνος τρόπος για να ξεφύγουν από έναν συμφωνημένο γάμο χωρίς να ατιμάσουν την οικογένειά τους.

Σε αντάλλαγμα, μπορούν να ζουν τη ζωή του άνδρα: να εργάζονται, να φωτογραφίζονται με άνδρες, να καπνίζουν, να πίνουν ρακί στα καφενεία, να φορούν παντελόνι, να βγαίνουν χωρίς να ντροπιάζουν το οικογενειακό τους περιβάλλον, να συμμετέχουν στη λήψη των αποφάσεων της οικογένειας…

Και «να μην σερβίρουν το φαγητό στους άνδρες με κατεβασμένο το κεφάλι, πριν αποσυρθούν χωρίς να κοιτάξουν τους προσκεκλημένους», λέει η Ντιάνα Ρακίπι ή Λάλι, 62 ετών, η οποία κάθε μέρα πηγαίνει να εργασθεί σε ιχθυοπωλείο του Δυρραχίου για «να δώσει ένα χέρι».

Γραβάτα στον λαιμό και στρατιωτικό μπερέ, οι γροθιές της σιδερένιες, τα τσιγάρα συνεχή και η υπερηφάνειά της μεγάλη όταν ο φύλακας του λιμανιού την αποκαλεί «μεγάλο αρχηγό».

Η ελευθερία ήταν ταμπού

Στο χωριό της την Τροπόγια, στη βόρεια Αλβανία, η γέννηση της Σκούρτα και της δίδυμης αδελφής της το 1932, μετά τον θάνατο τριών αρσενικών παιδιών, θεωρήθηκε συμφορά.

Η αδελφή της ονομάζεται Σόσε (Σώσε, φτάνει), εξηγεί η Σκουρτάν Χασάνπαπατζ , που θυμάται την παιδική της ηλικία χωρίς σχολείο, αφιερωμένη στο κοπάδι των ζώων: «Ηθελα να βγω, αρνιόμουν να μείνω στα δωμάτια που προορίζονταν για τις γυναίκες , αποφάσισα να είμαι μαζί με τους άνδρες». Στα 16 της χρόνια, για να απορρίψει την πρόταση γάμου που της έκανε ένα αγόρι του χωριού, ο όρκος παρθενίας ήταν η μόνη επιλογή.

Η Λάλι, που γεννήθηκε επίσης στην περιοχή της Τροπόγια και έφτασε σε πολύ νεαρή ηλικία στο Δυρράχιο, δεν εξηγεί τους λόγους για τους οποίους πήρε την απόφαση, αλλά αναφέρεται στην αγάπη της για το ποδόσφαιρο, στην εξεγερμένη της φύση και στην επιλογή της ελευθερίας: «Για μία γυναίκα, ήταν δύσκολο να συμμετάσχει στη ζωή…η ελευθερία ήταν ταμπού για τις γυναίκες».

Οπως και για τη Σκουρτάν, που «δεν νοιάζεται για παιδιά», το θέμα μίας ζωής χωρίς έρωτα και σεξουαλικές σχέσεις δεν την απασχολεί: «Είμαι ερωτευμένος με τη φύση, τον ήλιο, ζωγραφίζω. Υπάρχει μεγαλύτερος έρωτας από αυτόν;».

Οι «ορκισμένες παρθένες» της Αλβανίας απορρίπτουν κατηγορηματικά την ομοφυλοφιλία. «Δεν είναι ηθικό», λέει η Λάλι που δεν δέχεται ότι ο τρόπος της ζωής της υπαγορεύεται από έναν τέτοιο σεξουαλικό προσανατολισμό: «Δύο άνδρες, δύο γυναίκες να παντρεύονται, τα ύστερα του κόσμου!».

Ούτε Γκέι, Ούτε Στρέητ: Η «άλλη» κοινότητα της Αλβανίας

Για τη βρετανίδα ανθρωπολόγο Αντόνια Γιουνγκ, συγγραφέα του «Albania sworn Virgins ( Οι ορκισμένες Παρθένες της Αλβανίας, Ed. Berg Publishers), το θέμα του σεξουαλικού προσανατολισμού είναι ανύπαρκτο.

Οι virgjinesha ζουν εντός του κόσμου των ανδρών, «βγαίνουν με τους άνδρες, πίνουν με τους άνδρες, ιδίως στα καφενεία», ακόμη και αν οι «ορκισμένες παρθένες» δεν έχουν ποτέ αναγνωρισθεί ως άνδρες στο ληξιαρχείο και αν η Σκουρτάν τελειώνει τις μέρες της στη γυναικεία πτέρυγα ενός γηροκομείου της Σκόδρα.

Υπό το καθεστώς του Εμβέρ Χότζα, η Σκουρτάν ήταν επικεφαλής της τοπικής οργάνωσης του Κομμουνιστικού Κόμματος και διοικητής μίας «μπριγκάντας μιας πενηνταριάς χωρικών», χωρίς πρόβλημα επιβολής: «Ημουν σκληρός», λέει.

Η Λάλι, που δεν κρύβει τη νοσταλγία της για το κομμουνιστικό καθεστώς, «το οποίο τη θεωρούσε πάντα άνδρα», ήταν στρατιωτικός και δίδασκε στους φοιτητές πώς να συναρμολογούν ένα καλάσνικοφ, πριν ενταχθεί στην αστυνομία.

Η Λάλι, όπως και η Σκουρτάν, δηλώνουν ότι επέλεξαν τη ζωή τους. Κάθε μία από τις «ορκισμένες παρθένες» «έχει τους λόγους της, αλλά η απόφασή τους επηρεάσθηκε από την κοινωνική κατάσταση», λέει ωστόσο η Αντόνια Γιουνγκ.

Ολες συμφωνούσαν με τις παραδοσιακές αξίες. Η απόφασή τους ελήφθη «στο όνομα της κοινότητας και σε σχέση με την οικογενειακή τους κατάσταση. Δεν ήταν προσωπική επιλογή», εξηγεί η ερευνήτρια.

Η παράδοση σβήνει. Αν νεαρές γυναίκες συνεχίσουν να δίνουν ίσως ακόμη τον όρκο, η σημασία θα είναι διαφορετική, προβλέπει η Αντόνια Γιουνγκ: θα πρόκειται μάλλον για γυναίκες που επιδιώκουν μία πιο ελεύθερη ζωή, αλλά θα είναι μία προσωπική απόφαση και όχι μία απόφαση για το καλό της κοινότητας ή της οικογένειας.