Οι γυναίκες στην εκπαίδευση τον 19ο αιώνα

Το Δημόσιο σύστημα εκπαίδευσης απευθυνόταν μόνο στα αγόρια και στόχευε στη διαμόρφωση των πολιτών του κράτους, Αποτελούνταν από τρεις βαθμίδες: πρωτοβάθμιο, δευτεροβάθμιο και τριτοβάθμιο. Μόνο στην πρώτη βαθμίδα επιτρεπόταν η φοίτηση κοριτσιών. Εννοείται ότι αυτό κυρίως αφορούσε εύπορες οικογένειες.
Tο δικαίωμα φοίτησης των Ελληνίδων στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση κατοχυρώνεται νομοθετικά με το διάταγμα του 1834. Η εκπαίδευσή τους όμως περιλαμβάνει πιο απλοποιημένα μαθήματα, ενώ απαγορεύεται η συνεκπαίδευση. Στόχος της εκπαίδευσης των κοριτσιών εκείνα τα χρόνια δεν είναι η επαγγελματική αποκατάσταση αλλά η «ηθικοποίησή» τους και η προετοιμασία για την επιτέλεση παραδοσιακών γυναικείων ρόλων ως μελλοντικές σύζυγοι και μητέρες. Η Μέση εκπαίδευση των κοριτσιών καλύπτεται από τα Παρθεναγωγεία με σκοπό να «καταστήσουν τας παιδευομένας καλάς θυγατέρας και οικοδεσποίνας» (Ζιώγου-Καραστεργίου, 1994).
Η ιδιωτική εκπαίδευση ωστόσο απευθύνεται και στα κορίτσια. Στοχεύει στη διαμόρφωση «φρονίμων δεσποινίδων» και «αρίστων μητέρων» και στην εκμάθηση της θηλυκότητας. Η ιδιωτική εκπαίδευση αποτελείται από Παρθεναγωγεία, Διδασκαλεία και Επαγγελματικές σχολές (οικιακές). Πολλά κορίτσια εύπορων οικογενειών εκπαιδεύονται στο σπίτι από ιδιώτες δασκάλους.
Επί Όθωνα ιδρύεται το 1837 η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, που ήταν σταθμός για τη γυναικεία εκπαίδευση. Το διδασκαλείο της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας μονοπωλούσε τη γυναικεία εκπαίδευση. Με το διάταγμα στις 13/10/1861 αναγνωρίζεται επίσημα το Παρθεναγωγείο της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας ως Διδασκαλείο Θηλέων. Ωστόσο επειδή η γυναικεία εκπαίδευση των διδασκαλισσών είναι υποβαθμισμένη το Υπουργείο με διάταγμα στις 24 Απριλίου 1881 επεμβαίνει στη λειτουργία της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας και καθορίζει το σκοπό και τα παιδαγωγικά μαθήματα και αναγνωρίζει ως Διδασκαλεία του κράτους τα σχολεία της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας σε Αθήνα και Κέρκυρα.
Το 1897 ιδρύεται το Διδασκαλείο Νηπιαγωγών από το εκπαιδευτικό τμήμα της «Ένωσις των Ελληνίδων». Εκπαίδευε νηπιαγωγούς, στις οποίες χορηγούνταν κρατικό δίπλωμα μετά από εξετάσεις . Τα τρία πρώτα έτη αποτελούνταν από μια τάξη, το 1900 έγινε διτάξιο και το 1908 τριτάξιο. Ως το 1920 λειτούργησαν τρία νηπιαγωγικά διδασκαλεία στην Αθήνα (Καλλιθέα), Θεσσαλονίκη και Ιωάννινα.
Από το 1886, όλο και περισσότερες Ελληνίδες ζητούν να φοιτήσουν στο Πανεπιστήμιο, γεγονός που προκαλεί αντιδράσεις. Την πρώτη Ελληνίδα φοιτήτρια Αγγελική Παναγιωτάτου, φοιτητές και καθηγητές την υποδέχτηκαν με τη ρυθμική κραυγή: «Σκούπα και φαράσι!.. Στην κουζίνα, στην κουζίνα!..».
Το 1894 εγγράφεται η πρώτη γυναίκα σπουδάστρια στη Σχολή Καλών Τεχνών του Πολυτεχνείου, ενώ το 1901 εισάγονται οι πρώτες γυναίκες στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Οι αντιλήψεις κατά της γυναικείας εκπαίδευσης οδήγησαν και σε ακραίες εκδηλώσεις, σύμφωνα με μαρτυρίες εκείνης της εποχής.
Για παράδειγμα, η δεκαοχτάχρονη Ελένη Παντελίδου, δε δίστασε να οδηγηθεί στην αυτοκτονία, γιατί το Πανεπιστήμιο Αθηνών δεν της επέτρεψε την εγγραφή της στην Ιατρική Σχολή. Η ίδια σε σημείωμα της έγραφε:
«Αυτοκτονώ, διαμαρτυρόμενη δια την αδικίαν. Ο θάνατος μου ας ακουστεί ως κραυγή εις εκείνους οίτινες θεωρούν τη γυναίκα ως μεσαιωνικήν δούλην». Επίσης, μια φοιτήτρια της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών έδειρε τον καθηγητή της Γρηγόρη Βερναρδάκη στην Πλατεία Συντάγματος, επειδή διαρκώς την απέρριπτε στις εξετάσεις, έχοντας τη δεδηλωμένη γνώμη ότι οι γυναίκες δεν πρέπει να γίνονται επιστήμονες. Η ανισότητα ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες φαίνεται και από την αντίληψη που είχαν εκπρόσωποι του αντίθετου φύλου ότι οι γυναίκες μάθαιναν γράμματα μόνο και μόνο για να μπορούν να στέλνουν ερωτικές επιστολές. Η Ελένη Μπουκουβάλα, αναφέρει ότι η σύσταση Σχολής Θηλέων

σ΄ ένα χωριό που πήγε να διδάξει ως δασκάλα, θεωρήθηκε από τους κατοίκους ως προσβολή θανάσιμη κατά της ηθικής του χωριού και ζήτησαν από το Υπουργείο Παιδείας την απομάκρυνση της. Η «Εφημερίς των Κυριών», η πρώτη γυναικεία εφημερίδα στην Ελλάδα (με εκδότρια την Καλλιρόη Παρρέν), έπαιξε σημαντικό ρόλο στην αφύπνιση των γυναικών της εποχής εκείνης. Οι δασκάλες που αποφοιτούν από το Διδασκαλείο του Αρσακείου διασκορπίζονται σε όλη την ελληνική επικράτεια και αρχίζουν να μεταδίδουν τις γνώσεις τους στα κορίτσια. Παράλληλα, δημιουργούνται εργαστήρια απόρων γυναικών και σχολεία κυριακάτικα για εργάτριες αναλφάβητες.
Όμως, οι γυναίκες από το 19ο, 20ό και 21ο αιώνα έχουν κάμει μεγάλο άλμα με τη συμμετοχή τους στα εκπαιδευτικά δρώμενα. Πολύ σημαντικός είναι ο ρόλος τους ως εκπαιδευτικών, όχι μόνο διότι επιτελούν το έργο τους υπεύθυνα, αλλά διότι επιτελούν και εθνικό έργο σε καιρούς δίσεκτους, ιδρύουν και διευθύνουν σχολεία, γαλουχούν με τα λογοτεχνικά τους κείμενα γενιές και γενιές ελληνοπαίδων.