Αναστάσιος Πολυζωΐδης

Όταν βρεθεί κανείς στην όμορφη πόλη των Σερρών και περπατήσει απ’ τη μεριά της κεντρικής πλατείας (ΠΛΑΤΕΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ) στην κεντρική οδό όπου το νεοκλασικό κτίριο της Νομαρχίας, προχωρώντας λίγο πιο κάτω απ’ αυτό το κτίριο, θα δει στην άλλη πλευρά του δρόμου το νεοκλασικό κτίριο των Δικαστηρίων. Στα δεξιά του δικαστικού κτιρίου και μέσα σε μικρό πάρκο θα δει τη μαρμάρινη προτομή του Αναστασίου Πολυζωΐδη. Γράφει στην προτομή: ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΠΟΛΥΖΩΙΔΗΣ 1802 - 1873 ΤΟ ΣΥΜΒΟΛΟ ΤΗΣ ΔΙΚΑΣΤΙΚΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ.

Διαβάζει ακόμα κανείς στην προτομή, ότι στήθηκε στο έτος 1984, δηλαδή 150 χρόνια απ’ την πολύκροτη δίκη του Θ. Κολοκοτρώνη και άλλων αγωνιστών, στην οποία συμμετείχε ο Πολυζωΐδης ως Πρόεδρος του δικαστηρίου. Στη δίκη αυτή θ’ αναφερθούμε με περισσότερα λόγια πιο παρακάτω.

Σε κάποιο σημείο της προτομής διακρίνεται το όνομα ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ, που είναι ο δημιουργός του έργου και πρόκειται για ένα φημισμένο σύγχρονο γλύπτη και αρχιτέκτονα.

Το έργο έγινε με δαπάνη του Δικηγορικού Συλλόγου Σερρών, για να τιμηθεί ο Αναστ. Πολυζωΐδης, ως δικαστής ΣΥΜΒΟΛΟ ΤΗΣ ΔΙΚΑΣΤΙΚΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ, ένας απ’ τους εξέχοντες Έλληνες ως προς την προσφορά στο έθνος και στο λαό, τέκνο της πόλης του Μελενίκου, που ήταν μια πόλη της ευρύτερης περιοχής των Σερρών.

Ο Αναστάσιος Πολυζωΐδης ήταν έντιμος και φλογερός πατριώτης. Υπήρξε διακεκριμένος νομικός, πολιτικός και λόγιος. Ήταν πολύ μεγάλη η προσφορά του στο αγωνιζόμενο έθνος, στο συγκροτούμενο ελληνικό κράτος και στον ελληνικό λαό, όπως θα φανεί απ’ αυτά που θ’ αναφέρουμε σ’ αυτή την εργασία.

Να όμως που παρόλη τη μεγάλη αξία του και τη σημαντικότατη προσφορά του, είναι άγνωστος ή πολύ λίγο γνωστός ακόμα και στους πλείστους από εμάς τους νεοέλληνες, που έχουμε λάβει δευτεροβάθμια ή και παραπέρα εκπαίδευση.

Ας μην επεκταθούμε στο πώς και γιατί συμβαίνει αυτό. Το αντιλαμβάνονται, εξ άλλου, λιγότερο ή περισσότερο, οι αναγνώστες.

Ο Πολυζωΐδης γεννήθηκε το 1802 στην ελληνική πόλη Μελένικο της βορειοανατολικής Μακεδονίας. Η πόλη και η περιοχή αυτή ανήκει από το 1913 στο κράτος της Βουλγαρίας. Αξίζει ν’ αναφέρουμε κάτι παραπάνω για την πόλη αυτή.

Το Μελένικο αναφέρεται στην ιστορία απ’ τα βυζαντινά χρόνια (απ’ το 12ο αιώνα).

Είναι χτισμένο στις πλαγιές του όρους που ονομάζεται

‘Ορβηλος και σε μέρος της κοιλάδας που διασχίζει ο Μελενικιώτικος, παραπόταμος του Στρυμόνα. Βρίσκεται 70 χιλιομ. περίπου βορειοδυτικά της πόλης των Σερρών και 140 χιλιομ. περίπου νοτιοδυτικά της Φιλιππούπολης.

Επί τουρκοκρατίας το Μελένικο ήταν εστία ελληνισμού. Ήταν έδρα Μητρόπολης και είχε αρκετές βυζαντινές εκκλησίες. Ιδιαίτερη ήταν η ακμή της πόλης στο 19ο αιώνα και στις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι το 1913. Είχε φημισμένα σχολεία πρώτης και δεύτερης βαθμίδας, εφάμιλλα με τα σχολεία που είχε η πόλη των Σερρών, η Θεσσαλονίκη, το Μοναστήρι (“Μπιτόλια”) και η Κοζάνη, σχολεία με μεγάλα, γερά και όμορφα νεοκλασικά κτίρια και με πολύ άξιους δασκάλους. Είχε μουσική μπάντα, μορφωτικούς και κοινωνικούς συλλόγους. Είχε τοπική βιομηχανία, βιοτεχνία και εμπόριο. Έβγαζε πολλά και καλά κρασιά.

Το 1913 (στη δεύτερη φάση των Βαλκανικών Πολέμων του 1912 - 13) το Μελένικο ελευθερώθηκε απ’ τον ελληνικό στρατό, αλλά με τη συνθήκη ειρήνης περιήλθε στην ηττηθείσα Βουλγαρία. Οι κάτοικοι εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα. Οι περισσότεροι εγκαταστάθηκαν στο Σιδηρόκαστρο Σερρών και στην περιοχή του. Η μητρόπολη μεταφέρθηκε στο Σιδηρόκαστρο.

Ο Πολυζωΐδης έλαβε γενική μόρφωση στα σχολεία του Μελενίκου.

Σε πολύ νεαρή ηλικία πήγε στην Ευρώπη για ανώτερες σπουδές. Σπούδασε νομικά και ιστορία στο Πανεπιστή,ιο της Γοτίνγκης (Γκαίτινγκεν), στη Βιέννη και στο Βερολίνο.

Διέκοψε τις σπουδές του στο Βερολίνο το 1821, όταν είχε αρχίσει η Ελλην. Επανάσταση και κατέβηκε στην Ελλάδα.

Έλαβε μέρος στην Α’ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου (τέλη του 1821 0- αρχές του 1822). Αν και νεότατος τότε (μόλις 20 ετών), υπήρξε ο κύριος συντάκτης του Συντάγματος και συνέταξε σχεδόν εξ ολοκλήρου την περίφημη Διακήρυξη του 1822, με την οποία επιδιωκόταν να δειχτεί στην απολυταρχική Ευρώπη, ότι ο πόλεμος των Ελλήνων ήταν εθνικός και ιερός, έξω από δημαγωγικότητες και ιδιοτελείς αρχές. Έγινε τότε γραμματέας του εκτελεστικού (υπουργικού) συμβουλίου με Πρόεδρο τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο.

Κατά την πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου αντιπροσωπεία με επικεφαλής τον Πολυζωΐδη πήγε στο Λονδίνο και πέτυχε να συνάψει δάνειο για τους πολιορκούμενους. Ο ίδιος συμμετείχε στην τελευταία φάση της πολιορκίας του Μεσολογγιού και στην Έξοδο.

Ο Πολυζωΐδης είναι εκείνος, που, μετά την ηρωική Έξοδο του Μεσολογγίου και την καταστροφή του, σε μια επίσημη ομιλία του στο Ναύπλιο παρουσία και αρκετών αγωνιστών που σώθηκαν στην Έξοδο, - ήταν και δεινός ρήτορας - ονόμασε το Μεσολόγγι “ΙΕΡΑΝ ΠΟΛΙΝ”, ονομασία που επεκράτησε.

Το 1827 πήρε μέρος ως εκλεγμένος πληρεξούσιος στην Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας.

Το 1828 πήγε στο Παρίσι και συμπλήρωσε τις σπουδές του. Όταν τελείωσε, επέστρεψε στην Ελλάδα. Κυβερνήτης ήταν ο Ιωάννης Καποδίστριας, που προσπαθούσε να νοικοκυρέψει το νέο ελληνικό κράτος. Ο Πολυζωΐδης προσχώρησε στην αντιπολιτευτική παράταξη των φιλελευθέρων συνταγματικών. Για ένα διάστημα εξέδιδε στην Ύδρα την εφημερίδα “Απόλλων”, η οποία κατασχέθηκε.

Αργότερα (1832) η βαυαρική Αντιβασιλεία τον διόρισε πρόεδρο στο πενταμελές δικαστήριο (Πρωτοδικείο) του Ναυπλίου. Επειδή όμως αρνήθηκε να υπογράψει μαζί με το δικαστή Γ. Τερτσέτη την απόφαση καταδίκης εις θάνατον “επί εσχάτη προδοσία” του Θ. Κολοκοτρώνη, του Δ. Πλαπούτα, του Κίτσου Τζαβέλλα και άλλων γενναίων αγωνιστών, καταδιώχτηκε και φυλακίστηκε. Όταν ενηλικιώθηκε ο Όθων (20 Μαΐου 1835) και ανέλαβε τη βασιλεία, οι αγωνιστές έλαβαν χάρη(...!!!), ελευθερώθηκαν και παρασημοφορήθηκαν. Ο Αναστάσιος Πολυζωΐδης διορίστηκε Αντιπρόεδρος του Αρείου Πάγου και Σύμβουλος Επικρατείας.

Το 1837 (νέος 35 ετών), διορίστηκε Υπουργός Παιδείας, Θρησκευμάτων και Εσωτερικών. Ως αρμόδιος Υπουργός, συνέβαλε τα μέγιστα στην οργάνωση και λειτουργία του πρώτου πανεπιστημίου του ελεύθερου ελληνικού κράτους με τη σύνταξη των Διαταγμάτων “Περί συστάσεως του Πανεπιστημίου” και “Περί προσωρινού κανονισμού του Πανεπιστημίου”.

Μετά την εκθρόνιση του Όθωνα (1862), διορίστηκε Νομάρχης Αττικοβοιωτίας και αργότερα αποτραβήχτηκε απ’ τη δημόσια ζωή. Πέθανε στην Αθήνα το 1873.

Εκτός από το Σύνταγμα του 1822 του οποίου υπήρξε ο κύριος συντάκτης και τη Διακήρυξη του 1822, την οποία συνέταξε σχεδόν εξ ολοκλήρου, άλλα έργα του είναι:

“Σύντομος πραγματεία περί των ειρηνοποιών και ορκωτών κριτών της Αγγλίας”, “Γεωγραφικά”, “Ελληνικά”, “Νεοελληνικά” και “Γενική Ιστορία”.

Ο Αναστάσιος Πολυζωΐδης ως Πρόεδρος του δικαστηρίου στη δίκη του Θ. Κολοκοτρώνη και των λοιπών αγωνιστών

Ο Θεοδ. Κολοκοτρώνης, ο Δημ. Πλαπούτας και ο Κίτσος Τζαβέλλας μαζί με μερικούς άλλους ηρωικούς αγωνιστές συνελήφθησαν το Σεπτέμβριο του 1834 ως δήθεν ύποπτοι συνωμοσίας κατά της βαυαρικής Αντιβασιλείας και κλείστηκαν για εννιά μήνες στις φυλακές της Ακροναυπλίας.

Το κατηγορητήριο όριζε να δικαστούν στις 25 Μαΐου 1834 “επί εσχάτη προδοσία”, πράγμα που επέσυρε την επιβολή της ποινής του θανάτου.

Η πολύκροτη δίκη άρχισε με καθεστώς στρατιωτικού νόμου, που είχε επιβληθεί από τη νύχτα της σύλληψης των αγωνιστών. Παρουσιάζονται εγκάθετοι ψευδομάρτυρες, για να βοηθήσουν στη λήψη της εκ των προτέρων παρμένης απόφασης. Να όμως που παρουσιάζονται σοβαρά και απροσδόκητα εμπόδια στο δρόμο της διατεταγμένης δικαιοσύνης. Ο Μακεδόνας Αναστάσιος Πολυζωΐδης (μόλις 32 ετών) Πρόεδρος του Δικαστηρίου και ο κατά δύο χρόνια μεγαλύτερός του Ζακύνθιος Γεώργιος Τερτσέτης (δικαστικός και λόγιος, 1800 - 1874) αρνούνται να συμπράξουν στο ανοσιούργημα της βαυαρικής Αντιβασιλείας και των εντόπιων υπηρετών της.

Αναμφίβολα έχει αξία και ηθική βαρύτητα η γενναία στάση του δικαστή Γ. Τερτσέτη. Σίγουρα όμως έχει αυξημένη αξία και ηθική βαρύτητα η γενναία στάση του Αναστ. Πολυζωίδη, επειδή: α) Ο Πολυζωΐδης είναι Πρόεδρος του δικαστηρίου και ο Τερτσέτης απλός δικαστής και β) Ο Τερτσέτης έχει στενές σχέσεις με το δικαζόμενο κορυφαίο αγωνιστή Θ. Κολοκοτρώνη, αφού γράφει τα απομνημονεύματά του “Διήγησις συμβάντων της ελληνικής φυλής” κατά τις αφηγήσεις του Γέρου του Μωριά.

Οι χωροφύλακες του καθεστώτος με βρισιές και λασπολογίες και με προτεταμένη τη λόγχη προς τον Πρόεδρο του Δικαστηρίου, τον βιάζουν να υπογράψει τη θανατική καταδίκη των αγωνιστών. Η απάντηση του Πολυζωΐδη είναι: “Το σώμα μου δύνασθε να το κάμητε όπως θέλετε, αλλά τον στοχασμόν μου, την συνείδησίν μου, δεν θα δυνηθήτε να τα παραβιάσητε”.

Ο ίδιος ο Υπουργός Δικαιοσύνης Κ. Σχινάς έρχεται στη δίκη για ν’ αποσπάσει την υπογραφή κατά πρώτον λόγο του Προέδρου Πολυζωίδη, αλλά και του δικαστή Τερτσέτη. Θέλει να είναι “ομόφωνη” η απόφαση. Ορμά έξαλλος προς τον Πολυζωίδη, αξιώνοντας να υπογράψει, αλλά παίρνει την απάντηση: “Προτιμώ την αποκοπήν της χειρός μου, αλλά δεν υπογράφω”.

Οι αστυνομικοί τους τραβούν βιαίως απ’ το δωμάτιο των διασκέψεων, να τους βάλουν στην έδρα να υπογράψουν και να διαβαστεί η απόφαση. Τους χτυπούν με γροθιές, με κλωτσιές, με τους υποκόπανους των όπλων. Τους φτύνουν, τους βρίζουν, σχίζουν τα ρούχα του Προέδρου Πολυζωΐδη.

Ο Πρόεδρος Πολυζωΐδης, κατά πρώτον λόγο, αλλά και ο δικαστής Τερτσέτης εκείνες τις ώρες καθιέρωσαν έμπρακτα την ιδέα της ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ.

Η “απόφαση” είχε συνταχθεί απ’ το δικαστή Δ. Σούτσο, συγγενή του Σχινά και απαγγέλθηκε υπογραμμένη απ’ τους τρεις δικαστές Α. Βούλγαρη, Δ. Σούτσο και Φ. Φραγκούλη, υπηρέτες της αυθαιρεσίας και της βίας της κρατικής εξουσίας.

“Εις την ακρόασιν της αποφάσεως σταλαγματιές δακρύων έπεφταν από τους οφθαλμούς του Πλαπούτα. Εσυλλογίζετο την ορφάνεια των τέκνων του. Ο Κολοκοτρώνης με ατάραχον βλέμμα είπε: Μνήσθητί μου, Κύριε, όταν έλθης εν τη βασιλεία σου”. (Γ. Τερτσέτη, Άπαντα).

Η καταδίκη αυτή προκάλεσε κύμα λαϊκής αγανάκτησης και η Αντιβασιλεία αναγκάστηκε να μετατρέψει την ποινή του θανάτου σε ισόβια κάθειρξη και αργότερα σε εικοσαετή κάθειρξη. Τελικά, όταν ενηλικιώθηκε ο Όθων (20 Μαΐου 1835) και ανέλαβε τη βασιλεία, δόθηκε στους γενναίους αγωνιστές χάρη(...!!!). Αποφυλακίστηκαν και αργότερα παρασημοφορήθηκαν. Αναγνωρίστηκε η αξία και του ήθος του Αναστ. Πολυζωίδη και τοποθετήθηκε σε διάφορα υψηλά αξιώματα, όπως προαναφέραμε, απ’ όπου πρόσφερε με γνώση με ζήλο και με εντιμότητα πολύτιμες υπηρεσίες στην πατρίδα και στο λαό.

Στο τρέχον έτος 2004, 170 χρόνια από τη δίκη του 1834 στο Ναύπλιο και την "απόφαση" της θανατικής καταδίκης του Θ. Κολοκοτρώνη και των άλλων γενναίων αγωνιστών της Λευτεριάς, ας θυμηθούμε κι ας διδαχθούμε όλοι οι σύγχρονοι Έλληνες από το ήθος και την άκαμπτη εντιμότητα, που έδειξαν τότε ο Πρόεδρος του δικαστηρίου Αναστάσιος Πολυζωΐδης ο Μελενικιώτης και ο δικαστής Γεώργιος Τερτσέτης ο Ζακύνθιος. Γιατί “θέλει αρετήν και τόλμην” όχι μόνο ο αγώνας για την κατάκτηση της Λευτεριάς, αλλά και ο αγώνας για ηθική και πολιτική ελευθερία και για πραγματική δημοκρατία.

Κατά μείζονα λόγο ας θυμηθούν και ας διδαχθούν οι αξιωματούχοι της παντοειδούς εξουσίας της Πολιτείας και ιδιαίτερα οι ασκούντες την δικαστική εξουσία (δικαστές) και οι βασικοί βοηθοί και συντελεστές της καλής εκτέλεσής της (δικηγόροι).

Αν ίσως υπάρξουν Φορείς, Αρχές και Υπηρεσίες που έχουν διάθεση και δυνατότητα για να διοργανώσουν κάποιες ουσιώδεις εκδηλώσεις ΤΙΜΗΣ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗΣ μέσα στο 2004 για τον Πολυζωΐδη και τον Τερτσέτη, κάπως θα βοηθήσουν την νεολαία και τους άλλους πολίτες προς την κατεύθυνση της διδαχής και της μίμησης.

Αρμόδιοι προς τούτο Φορείς, Αρχές και Υπηρεσίες, (όπως συνάγεται από την εργασία αυτή), είναι:

Η Νομαρχία Σερρών, ο Δήμος Σιδηροκάστρου, το σώμα των Δικαστών και Εισαγγελέων Ν. Σερρών, ο Δικηγορικός Σύλλογος Σερρών, οι αντιπρόσωποι των πολιτών του Ν. Σερρών στο Κοινοβούλιο (οι βουλευτές), ο Δήμος Ναυπλίου, ο Δήμος Μεσολογγίου, η Νομαρχία Ζακύνθου, το Υπουργείο Δικαιοσύνης, το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, το Πανεπιστήμιο Αθηνών, η Πανελλήνια Ένωση Δικαστών και Εισαγγελέων, η Ομοσπονδία Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος, οι Νομικές Σχολές των Πανεπιστημίων της χώρας μας και άλλοι Φορείς, Αρχές, Υπηρεσίες.

Το γεγονός ότι η χώρα μας ανέλαβε το βαρύ έργο να τελέσει μέσα στο 2004 τους Ολυμπιακούς Αγώνες, δεν μας απαλλάσσει τους Έλληνες απ’ την υποχρέωση επετειακών εκδηλώσεων ΤΙΜΗΣ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗΣ σε πολύ άξιους Έλληνες, όπως ο Πολυζωΐδης και ο Τερτσέτης, των οποίων το φωτεινό μυαλό, η εντιμότητα, η αρετή και η τόλμη έλαμψαν στη δίκη εκείνη του 1834 και αναδείχτηκαν ευεργέτες του έθνους και φωτεινοί φάροι στην πορεία του Ελληνισμού.

Στο τρέχον έτος 2004 συμπληρώνονται 100 χρόνια απ’ το θάνατο του μακεδονομάχου Παύλου Μελά (Οκτώβρης του 1904). Πόσο άραγε δικαιολογούμαστε να παρακάμψουμε την επέτειο αυτή, δηλαδή τον ίδιο το Μακεδονικό Αγώνα, την άλλη Μεγάλη Ελληνική Επανάσταση, λόγω των Ολυμπιακών Αγώνων;

Οι εκδηλώσεις αυτές για τον Πολυζωΐδη και τον Τερτσέτη μπορεί να είναι από μια περιεκτική ομιλία μέχρι μια απόφαση να στηθεί προτομή. Προς τούτο είναι αρκετή η υπενθύμιση και η στοιχειώδης διαφώτιση και δεν έχει θέση καμιά άνωθεν επιβολή.

Αμπελώνας - Ν. Λάρισας, ΜΑΡΤΗΣ ΤΟΥ 2004

Άγγελος Παπαμάλαμας

ΒΑΣΙΚΑ ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ

1. Βασικότερο απ’ τα βοηθήματα ιστορίας: “ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ” ΤΟΜΟΣ ΙΓ’ (1833 - 1881), ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ, 1980.

2. ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ “ΚΟΣΜΟΣ”, Έκδοση ΚΟΝΤΕΟΥ, 1995.

3.ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ “ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΓΝΩΣΕΩΝ” ΧΑΡ. Θ. ΜΙΧΙΩΤΗ, ΑΘΗΝΑ 1961.

4. ΤΙΜΙΟΙ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Στ. Μ. Παπαθεμελή, ΕΚΔ. “ΜΗΝΥΜ” ΑΘΗΝΑ 1971 (σελ. 125 & 126)

5 & 6. ΑΠΑΝΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΩΝ ΚΛΑΣΙΚΩΝ - ΒΛΑΧΟΓΙΑΝΝΗΣ. ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ, ΕΚΔ. 1965 - ΑΘΗΝΑ. α) 1ος ΤΟΜΟΣ. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ β) 3ος ΤΟΜΟΣ. ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Ο Ά. Παπαμάλαμας είναι συνταξιούχος δάσκαλος, Λογοτέχνης-Συγγραφέας και κατάγεται απ’ το ΖΕΡΒΟΧΩΡΙ-ΣΕΡΡΩΝ.

Πηγή: Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σερρών
Δημοσιεύτηκε 25th November 2011 από τον χρήστη Athanasios Athanasiadis