Β) Τα φοιτητικά φροντιστήρια

Αυτά τα δύο στοιχεία αποτελούν το «υπόστρωμα» πάνω στο οποίο γεννιούνται και αναπτύσσονται οι νέοι φροντιστηριακοί θεσμοί, τα φοιτητικά φροντιστήρια. Καθηγητές και διευθύνσεις φοιτητικών φροντιστηρίων θα συναντήσουμε αργότερα υπό μορφή αγγελιών και διαφημίσεων στις εφημερίδες, διότι –επαναλαμβάνοντας το επιχείρημα– είναι εύκολη η άμεση πρόσβαση των υποψηφίων «πελατών...» στους περιορισμένους πανεπιστημιακούς χώρους που αυτοί κινούνται.
Το πρώτο φροντιστήριο, χωρίς όμως το όνομα του ιδιοκτήτη του, το εντοπίζουμε τον Μάρτιο του 1893 στην εφημερίδα ΚΑΙΡΟΙ:
ΤΟΙΣ ΝΟΜΙΚΟΙΣ ΤΕΛΕΙΟΦΟΙΤΟΙΣ
Αριστούχος δικηγόρος, διδάκτωρ της Νομικής αναλαμβάνει εντός βραχέως χρόνου εν ΝΟΜΙΚΩ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΩ πλήρη κατάρτισιν τελειοφοίτων διά διδακτορικάς ή δικηγορικάς εξετάσεις.
οδός Σοφοκλέους αρ.45
Στοιχεία που συλλέχθηκαν αργότερα έδειξαν ότι ο Αρχαίος καθηγητής αυτού του φροντιστηρίου είναι τελικώς ο γενάρχης μιας πολιτικής οικογένειας κι αργότερα πρωθυπουργός της Ελλάδος Παναγής Τσαλδάρης
Λίγο αργότερα, συναντάμε φροντιστήριο στην οδό Λυκαβηττού 21. Το ύφος της παρουσιάζει ομοιότητες με το προηγούμενο. Το ενδιαφέρον είναι ότι αυτή η καταχώριση στην ίδια εφημερίδα επαναλαμβάνεται 31 φορές, ίσως γιατί τον Σεπτέμβριο το φροντιστήριο μετακομίζει στη Μαυρομιχάλη 48.
ΝΟΜΙΚΟΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟΝ
Τελεία Παρασκευή δι’ εξετάσεις. Πάντες οι παρασκευασθέντες παρ’ ημίν επέτυχον διδάκτορες ή λίαν καλώς.
οδός Μαυρομιχάλη 48
ΚΑΙΡΟΙ, 8 Μαΐου 1894
Στην εφημερίδα ΚΑΙΡΟΙ του έτους 1894, συναντάμε δύο διαφορετικά νομικά φροντιστήρια. Το πρώτο (που προαναφέραμε) και το άλλο στην Χαριλάου Τρικούπη (τότε οδός Πινακωτών).
ΝΟΜΙΚΟΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟΝ
Προς τελείαν και εν βραχεί χρόνω Παρασκευή διδακτορικάς και δικηγορικάς εξετάσεις.
οδός Πινακωτών 67
Πάντες οι εν αυτώ παρασκευασθέντες επέτυχον ως διδάκτορες «λίαν καλώς».
ΚΑΙΡΟΙ, 5 Σεπτεμβρίου 1894
Η φρασεολογία υποδηλώνει σαφώς και προγενέστερη λειτουργία. Αν μάλιστα συνδυαστεί με την διαφήμιση που συναντάμε δέκα χρόνια αργότερα στην εφημερίδα ΧΡΟΝΟΣ, θα μπορούσε ίσως να γίνει ταυτοποίηση.
ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ
Το νομικόν φροντιστήριον Γεωργίου Ε. Βλαχοπούλου λειτουργούν τακτικώς από τον ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΝ του 1893 και υποβοήθησαν τας μελέτας πεντακοσίων δέκα (510) διδακτόρων εξ ων ανεδείχθησαν μέχρι τούδε 12 δικασταί, 8 διευθυνταί νομικών φροντιστηρίων(!), 18 αριστούχοι, 131 λίαν καλώς και οι λοιποί καλώς, καθιστά γνωστόν ότι επαναλαμβάνει τας διακοπείσας λόγω του θέρους εργασίας του την 18ην Σεπτεμβρίου Εργασία 2 ½ ωρών καθ’ εκάστην. Διεύθυνσις οδός Σολωμού 60Α.
ΧΡΟΝΟΣ, 21 Σεπτεμβρίου 1904

Ωστόσο, «πρύτανης» των νομικών φροντιστηρίων αυτή την περίοδο, μέχρι την έναρξη του πολέμου, είναι ο Λεωνίδας Π. Κωστάκης, ο οποίος χωρίς διακοπή διαφημίζεται σε διάφορες εφημερίδες όλα τα χρόνια από το 1896 έως τουλάχιστον το 1915. Η τελική οριστική του διεύθυνση είναι Αγίου Κωνσταντίνου 10. Όταν το 1906 τέθηκε ζήτημα να κλείσουν τα νομικά φροντιστήρια, δύο εφημερίδες (ΚΑΙΡΟΙ και ΧΡΟΝΟΣ) ζητούν από αυτόν συνέντευξη για να προτάξει τα δικά του επιχειρήματα.
Μάλιστα, στις εκλογές του 1910 ο Κωστάκης είναι υποψήφιος με το πρωτοεμφανιζόμενο κόμμα των Φιλελευθέρων του Βενιζέλου στο νομό της Αττικο-Βοιωτίας, αλλά δεν εκλέγεται. Άλλα ονόματα νομικών φροντιστηρίων πριν το 1900 αναφέρω ενδεικτικά τα:

• Ιωάννης Ο. Σταματόπουλος, Τζωρτζ 10, ίδρυση 1895
• Παναγιώτης Σουρέας, Βαλτετσίου 18, ίδρυση 1899
• Νικόλαος Φαραντάτος, Αισχύλου 45, ίδρυση πριν το 1897
• Νικόλαος Λ. Τζάνας, Αριστείδου 6, ίδρυση πριν το 1898

Αξίζει να σημειώσουμε τα στοιχεία της καταχώρισης του τελευταίου στην εφημερίδα ΚΑΙΡΟΙ του 1898, που δείχνει οργάνωση και επαγγελματισμό.

ΝΟΜΙΚΟΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟΝ
ΝΙΚΟΛΑΟΥ Λ. ΤΖΑΝΑ
αριστούχου διδάκτορος εις τα νομικά
α) Εκάστη τάξις δεν περιέχει πλείονας των 8 φοιτητών όπως είναι δυνατή η καθημερινή εξέτασις πάντων.
β) Διδάσκονται άπαντα τα μαθήματα.
γ) Επί 1 ½ μηνών προ των εξετάσεων γίνεται ιδιαίτερο μάθημα εις έκαστον ζεύγος άνευ αυξήσεως των διδάκτρων.
Ιδιαιτέρα τάξις επαναλήψεως.
Κανονισμός του φροντιστηρίου δίδεται δωρεάν
εις το βιβλιοπωλείον κ. Τζάνα (Χαυτεία).