Ο ελληνόφωνος τύπος πριν την Επανάσταση του ‘21
Σπουδαίο ρόλο στην εδραίωση των φιλελεύθερων ιδεών του Διαφωτισμού έπαιξε το ελληνόφωνο έντυπο, δηλαδή οι εφημερίδες, τα περιοδικά και τα βιβλία που εκδίδονταν στις ευρωπαϊκές πόλεις που είχαν μεγάλη ομογενειακή παροικία (Βιέννη, Βενετία, Τεργέστη, Παρίσι κλπ.). Στις πόλεις αυτές είχε συγκεντρωθεί μεγάλος αριθμός εγγράμματων Ελλήνων, οι οποίοι εγκατέλειπαν την πατρίδα, μεταφέροντας μαζί τους την πολιτιστική κληρονομιά και το πνεύμα των προγόνων τους.
Τα πρώτα έντυπα αυτής της εποχής γεννήθηκαν στο τέλος του 18ου αι. στην τη Βιέννη, έδρα της αυτοκρατορικής εξουσίας των Αψβούργων, που είχε εξελιχθεί σε ακμαίο εμπορικό, πνευματικό και διπλωματικό κέντρο και αποτελούσε σημαντικό πόλο έλξης για τους Έλληνες εμπόρους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Εκείνη την εποχή οι αυστριακές αρχές αποφάσισαν να επιτρέψουν την έκδοση εφημερίδων «εις όλας τας γλώσσας των εθνοτήτων που διαμένουν εις τας καισαροβασιλικάς χώρας». Αρχίζουν λοιπόν να υποβάλλονται προς την αυστριακή κυβέρνηση αλλεπάλληλες αιτήσεις χορήγησης άδειας για τη δημιουργία ελληνόφωνης εφημερίδας. Το 1784 η άδεια δίνεται στο Ζακυνθινό λόγιο, εκδότη και τυπογράφο Γεώργιο Βεντότη ή Βενδότη, ο οποίος εκδίδει και κυκλοφορεί τον Ιούνιο του ίδιου χρόνου την πρώτη ελληνική εφημερίδα, ο Ταχυδρόμος της Βιέννης. Το πρώτο φύλλο της εκδόθηκε στις 28 Ιουνίου του 1784. Ο Ταχυδρόμος κυκλοφορούσε μία φορά την εβδομάδα, κάθε Παρασκευή. Η κυκλοφορία του διεκόπη στις 15 Ιουλίου 1784 μετά από πιέσεις της Υψηλής Πύλης προς τις αυστριακές αρχές. Συνολικά εκδόθηκαν τρία φύλλα. Μέχρι σήμερα δεν έχει εντοπιστεί κανένα αντίτυπο του Ταχυδρόμου της Βιέννης.
Στις 31 Δεκεμβρίου 1790 κυκλοφορεί επίσης στη Βιέννη, από τους αδελφούς Πούλιο και Γεώργιο Μαρκίδη-Πούλιου, το πρώτο φύλλο της 'Εφημερίδος', της πρώτης ελληνικής εφημερίδας, αντίτυπα της οποίας έχουν διασωθεί. Η Εφημερίς που είχε ικανοποιητικό αριθμό συνδρομητών, σταμάτησε μετά από εφτά συνεχή χρόνια την κυκλοφορία της, τον Δεκέμβριο του 1797, μετά τη σύλληψη του Ρήγα Φεραίου στην Τεργέστη. Οι εκδότες της, οι αδελφοί Πούλιου που συνεργάζονταν με τον Ρήγα για την έκδοση των βιβλίων του και άλλων εντύπων, συνελήφθησαν ως συνεργοί του. Ήταν όμως αυστριακοί πολίτες και έτσι δεν παραδόθηκαν στην Υψηλή Πύλη, όπως ο Ρήγας και οι σύντροφοί του, που λίγους μήνες αργότερα βρήκαν τραγικό θάνατο στο Βελιγράδι.
Τρίτο ελληνόγλωσσο έντυπο που εκδόθηκε και αυτό στη Βιέννη ήταν ο 'Ερμής ο Λόγιος', το σημαντικότερο και μακροβιότερο από τα φιλολογικά έντυπα της εποχής. Κυκλοφορούσε συνεχώς από το 1811 ως το 1821. Πρώτος εκδότης του Ερμή ήταν ο εφημέριος της ορθόδοξης εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου Άνθιμος Γαζής για τη διετία 1811-13 και ακολούθησαν ο Θεόκλητος Φαρμακίδης {Ο ίδιος εξέδωσε την 1η Αυγούστου 1821 στην Καλαμάτα την πρώτη εφημερίδα που εκδόθηκε σε ελληνικό έδαφος με τίτλο Ελληνική Σάλπιγξ} και ο Κωνσταντίνος Κοκκινάκης. Ο Ερμής ο Λόγιος, προσπάθησε να μεταλαμπαδεύσει τις ιδέες της δυτικής παιδείας στον ελληνικό κόσμο.
Το 1811 εκδόθηκε από τον Αυστριακό λογοκριτή J. F. Hall και με συντάκτη τον Ευφρόνιο Ραφαήλ Πόποβιτς η εφημερίδα 'Ειδήσεις διά τα Ανατολικά Μέρη'. Το επόμενο χρόνο την έκδοση της εφημερίδας αναλαμβάνει ο Δημήτριος Αλεξανδρίδης με νέο τίτλο: Ελληνικός Τηλέγραφος. Η εφημερίδα εκδιδόταν κάθε Τρίτη και Παρασκευή και λίγο καιρό αργότερα και Σάββατο με τον τίτλο Παρατηλέγραφος. Ο Ελληνικός Τηλέγραφος υπήρξε από τα μακροβιότερα ελληνικά έντυπα του εξωτερικού. Το περιεχόμενο του ήταν πολιτικό, εμπορικό και φιλολογικό. Ο Ελληνικός Τηλέγραφος πέρασε πολλές δύσκολες στιγμές στην 24χρονη πορεία του (σταμάτησε την έκδοσή του το 1836), καθώς πολλές φορές κινδύνεψε να κλείσει. Από το 1817 η φιλολογική ύλη του περιοδικού εκδιδόταν σε ξεχωριστό περιοδικό με τον τίτλο «Φιλολογικός Τηλέγραφος».
Τα πρώτα έντυπα αυτής της εποχής γεννήθηκαν στο τέλος του 18ου αι. στην τη Βιέννη, έδρα της αυτοκρατορικής εξουσίας των Αψβούργων, που είχε εξελιχθεί σε ακμαίο εμπορικό, πνευματικό και διπλωματικό κέντρο και αποτελούσε σημαντικό πόλο έλξης για τους Έλληνες εμπόρους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Εκείνη την εποχή οι αυστριακές αρχές αποφάσισαν να επιτρέψουν την έκδοση εφημερίδων «εις όλας τας γλώσσας των εθνοτήτων που διαμένουν εις τας καισαροβασιλικάς χώρας». Αρχίζουν λοιπόν να υποβάλλονται προς την αυστριακή κυβέρνηση αλλεπάλληλες αιτήσεις χορήγησης άδειας για τη δημιουργία ελληνόφωνης εφημερίδας. Το 1784 η άδεια δίνεται στο Ζακυνθινό λόγιο, εκδότη και τυπογράφο Γεώργιο Βεντότη ή Βενδότη, ο οποίος εκδίδει και κυκλοφορεί τον Ιούνιο του ίδιου χρόνου την πρώτη ελληνική εφημερίδα, ο Ταχυδρόμος της Βιέννης. Το πρώτο φύλλο της εκδόθηκε στις 28 Ιουνίου του 1784. Ο Ταχυδρόμος κυκλοφορούσε μία φορά την εβδομάδα, κάθε Παρασκευή. Η κυκλοφορία του διεκόπη στις 15 Ιουλίου 1784 μετά από πιέσεις της Υψηλής Πύλης προς τις αυστριακές αρχές. Συνολικά εκδόθηκαν τρία φύλλα. Μέχρι σήμερα δεν έχει εντοπιστεί κανένα αντίτυπο του Ταχυδρόμου της Βιέννης.
Στις 31 Δεκεμβρίου 1790 κυκλοφορεί επίσης στη Βιέννη, από τους αδελφούς Πούλιο και Γεώργιο Μαρκίδη-Πούλιου, το πρώτο φύλλο της 'Εφημερίδος', της πρώτης ελληνικής εφημερίδας, αντίτυπα της οποίας έχουν διασωθεί. Η Εφημερίς που είχε ικανοποιητικό αριθμό συνδρομητών, σταμάτησε μετά από εφτά συνεχή χρόνια την κυκλοφορία της, τον Δεκέμβριο του 1797, μετά τη σύλληψη του Ρήγα Φεραίου στην Τεργέστη. Οι εκδότες της, οι αδελφοί Πούλιου που συνεργάζονταν με τον Ρήγα για την έκδοση των βιβλίων του και άλλων εντύπων, συνελήφθησαν ως συνεργοί του. Ήταν όμως αυστριακοί πολίτες και έτσι δεν παραδόθηκαν στην Υψηλή Πύλη, όπως ο Ρήγας και οι σύντροφοί του, που λίγους μήνες αργότερα βρήκαν τραγικό θάνατο στο Βελιγράδι.
Τρίτο ελληνόγλωσσο έντυπο που εκδόθηκε και αυτό στη Βιέννη ήταν ο 'Ερμής ο Λόγιος', το σημαντικότερο και μακροβιότερο από τα φιλολογικά έντυπα της εποχής. Κυκλοφορούσε συνεχώς από το 1811 ως το 1821. Πρώτος εκδότης του Ερμή ήταν ο εφημέριος της ορθόδοξης εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου Άνθιμος Γαζής για τη διετία 1811-13 και ακολούθησαν ο Θεόκλητος Φαρμακίδης {Ο ίδιος εξέδωσε την 1η Αυγούστου 1821 στην Καλαμάτα την πρώτη εφημερίδα που εκδόθηκε σε ελληνικό έδαφος με τίτλο Ελληνική Σάλπιγξ} και ο Κωνσταντίνος Κοκκινάκης. Ο Ερμής ο Λόγιος, προσπάθησε να μεταλαμπαδεύσει τις ιδέες της δυτικής παιδείας στον ελληνικό κόσμο.
Το 1811 εκδόθηκε από τον Αυστριακό λογοκριτή J. F. Hall και με συντάκτη τον Ευφρόνιο Ραφαήλ Πόποβιτς η εφημερίδα 'Ειδήσεις διά τα Ανατολικά Μέρη'. Το επόμενο χρόνο την έκδοση της εφημερίδας αναλαμβάνει ο Δημήτριος Αλεξανδρίδης με νέο τίτλο: Ελληνικός Τηλέγραφος. Η εφημερίδα εκδιδόταν κάθε Τρίτη και Παρασκευή και λίγο καιρό αργότερα και Σάββατο με τον τίτλο Παρατηλέγραφος. Ο Ελληνικός Τηλέγραφος υπήρξε από τα μακροβιότερα ελληνικά έντυπα του εξωτερικού. Το περιεχόμενο του ήταν πολιτικό, εμπορικό και φιλολογικό. Ο Ελληνικός Τηλέγραφος πέρασε πολλές δύσκολες στιγμές στην 24χρονη πορεία του (σταμάτησε την έκδοσή του το 1836), καθώς πολλές φορές κινδύνεψε να κλείσει. Από το 1817 η φιλολογική ύλη του περιοδικού εκδιδόταν σε ξεχωριστό περιοδικό με τον τίτλο «Φιλολογικός Τηλέγραφος».
Στην Βιέννη επίσης εκδόθηκε για μια διετία (1819-21) η συντηρητική φιλολογική, λογοτεχνική και επιστημονική δεκαπενθήμερη εφημερίδα 'Καλλιόπη' με εκδότη την καθηγητή της ελληνικής γλώσσας Αθανάσιο Σταγειρίτη.
Ο Ερμής ο Λόγιος και η Καλλιόπη σταμάτησαν να κυκλοφορούν το 1821, μετά την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης, όταν αρνήθηκαν να δημοσιεύσουν τους αφορισμούς του πατριάρχη Γρηγορίου του Ε’ προς τον αρχηγό της Φιλικής Εταιρίας Αλέξανδρο Υψηλάντη και τους Έλληνες επαναστάτες. Στη διαταγή αυτή υπέκυψε μόνο ο Αλεξανδρίδης, εκδότης του Ελληνικού Τηλέγραφου.
Το 1819 ως το 1821, κυκλοφόρησε στο Παρίσι η ριζοσπαστική, μαχητική και αντικληρική ελληνική εφημερίδα 'Μέλισσα' με πρώτο εκδότη τον Σπυρίδωνα Κονδό και δεύτερο τον οπαδό του Κοραή Κωνσταντίνο Νικολόπουλο. Η εφημερίδα αυτή συνάντησε σφοδρή αντίδραση τόσο από το γαλλικό συντηρητικό κατεστημένο όσο και από τους πολλούς συντηρητικής νοοτροπίας Έλληνες του Παρισιού
Στο Παρίσι επίσης εκδίδονται: Η διμηνιαία εφημερίδα 'Αθηνά' που εξέδωσε μόλις δυο φύλλα το 1819 και το 'Μουσείον' που βγήκε σε μόνο ένα τεύχος τον Ιούλιο του 1819. Και τα δυο έντυπα είχαν ως εκδότη τον αντίπαλο του Κοραή και καθαρευουσιάνο Παναγιώτη Ιωαννίδη.
Εκτός των εφημερίδων, τα ελληνικά τυπογραφεία της Βιέννης, της Βενετίας, της Τεργέστης, του Παρισιού και άλλων πόλεων με ελληνική παρουσία, εξέδιδαν πλήθος βιβλίων όλων των κατηγοριών: ελληνικής γραμματείας, βυζαντινών λογίων, θεολογικά και εκκλησιαστικά, βιβλία χρήσιμα για τους Έλληνες μαθητές (γραμματική, ιστορία, μαθηματικά, φυσική κλπ.) και πολλά φιλολογικά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου