Νύξεις σε θέματα παιδείας

Όλοι οι άνθρωποι δεν είναι το ίδιο κατάλληλοι για όλες τις δουλειές, δεν αντιδρούν με την ίδια επιτυχία κάτω απ’ τις ίδιες συνθήκες και δεν ευδοκιμούν σε όλες τις εποχές. Κάποιοι διαθέτουν περισσότερες δεξιότητες κι άλλοι λιγότερες. Όμως, με στήριγμα την πολύχρονη παρουσία μου στη ζωή και τη διδασκαλία, επιμένω ότι ΟΛΟΙ οι άνθρωποι έχουν ένα τουλάχιστον ταλέντο σε κάποιον τομέα, διαθέτουν μια κλίση και προδιάθεση προς μια χρήσιμη κατεύθυνση. Όσο  νωρίτερα το ανακαλύψουν οι ίδιοι ή το περιβάλλον τους, τόσο καλύτερα γι αυτούς και την κοινωνία.
Εδώ υπεισέρχεται ο ρόλος της εκπαίδευσης και ειδικότερα των λειτουργών της. Η γενική παιδεία είναι απαραίτητη και πολλαπλώς χρήσιμη, αλλά αν μείνουμε μόνο σε αυτό το επίπεδο από ένα σημείο και πέρα, καταντάει ανιαρή και γιατί όχι, μετασχηματίζεται σε φρένο για την πνευματική ανάπτυξη του νέου παιδιού. Σήμερα οι συνθήκες άλλαξαν δραστικά και το σχολείο έχει χάσει μεγάλο μέρος από την ελκυστικότητά του. Με την τηλεόραση, το διαδίκτυο, τα κοινωνικά μέσα, κάθε νέος βομβαρδίζεται καθημερινά, από χιλιάδες ήχους, μηνύματα και εικόνες. Θέλουμε δε θέλουμε όλα αυτά αφήνουν πάνω του θετικά, αλλά και αρνητικά αποτυπώματα. Και μάλιστα με ρυθμούς που το ανθρώπινο μυαλό δύσκολα προλαβαίνει να αφομοιώσει. Το θέμα είναι μεγάλο και απαιτεί σοβαρή και προσεκτική προσέγγιση.
Ο πιο ασφαλής δρόμος για το σκοπό αυτό είναι να ανατρέξουμε στις απαρχές της δημιουργίας του Ελληνικού κράτους. Πριν ακόμα οι Έλληνες κατακτήσουν την ανεξαρτησία τους χώθηκαν με εντυπωσιακή ορμή στις εμφύλιες διαμάχες, πληγή που τραυμάτισε πολλαπλώς την πορεία του νεοσύστατου κράτους. Το Ελληνικό κράτος δημιουργήθηκε εξαρχής με τη στήριξη των ξένων δυνάμεων. Ένα χαρακτηριστικό που σφράγισε διαχρονικά την συμπεριφορά του. Για όσους έχουν - έστω και χοντρική - αντίληψη των ιστορικών συμβάντων θα δουν ότι η πορεία της χώρας καλύπτεται από ανοιχτές ή καλυμμένες επεμβάσεις των ξένων συμμάχων μας, σε όλη την ιστορική μας διαδρομή. Το τραγικό είναι η γνώση ότι αυτές οι επεμβάσεις δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι πάντα έβλαψαν τη χώρα. Εκείνο που σίγουρα μπορούμε να ισχυριστούμε είναι η μόνιμη ανικανότητα της εγχώριας πολιτικής ηγεσίας να ελέγξουν τις καταστάσεις. Από την αρχή εμφανίστηκαν τα αρνητικά χαρακτηριστικά του γένους, που μας συνόδευσαν όλα τα επόμενα χρόνια
Εκείνοι που καθόρισαν τις βασικές κατευθύνσεις της εκπαιδευτικής μας πολιτικής είναι οι τότε υπάρχοντες σπουδαγμένοι λόγιοι Ελληνικής καταγωγής και μια σειρά φιλέλληνες με αγάπη που πήγαζε από τη γνώση για το ένδοξο παρελθόν αυτού του τόπου. Στο αρχικά απελευθερωμένο κομμάτι της χώρας δεν περιλαμβάνονται τα κύρια πνευματικά κέντρα, όπου προϋπήρχανε σχολεία υψηλού επιπέδου. Οι υπάρχουσες υποδομές είναι σε στοιχειώδες επίπεδο.

 Το κυρίαρχο όραμα είναι η αναβίωση του χαμένου παράδεισου.

Στόχος εξαρχής ανέφικτος και μη ωφέλιμος για τις ανάγκες του νέου κράτους, που πρέπει να πλαισιωθεί με στελέχη ικανά να το κινήσουν. Εδώ δεν πρέπει να ξεχάσουμε τις αυστηρές δεσμεύσεις που πηγάζουν από την ισχυρή επιρροή της ορθόδοξης Εκκλησίας σε όλες τις εκφάνσεις της τότε κοινωνίας

Ο πρώτος Κυβερνήτης της χώρας

έχει σαφή οράματα και στο χώρο της παιδείας. Από τα πρώτα μελήματά του ήταν να ιδρύσει γεωργικό σχολείο στην Τίρυνθα κα τεχνικό σχολείο στην Αίγινα κ.α. Αλλά δεν πρόλαβε να προχωρήσει τα σχέδιά του. Αυστηρός και ηθικός με οδηγό το προσωπικό του παράδειγμα, υπερβαίνει τις προσωπικές προσδοκίες διαφόρων ομάδων που ήθελαν για ίδιο όφελος να γίνουν μπέηδες και πασάδες στη θέση των προηγούμενων αφεντάδων. Ελεύθεροι να λαφυραγωγήσουν τις εκτάσεις και τον πλούτο της χώρας, ως ανταμοιβή για την «προσφορά τους στον αγώνα» Δεν υπήρξε καμιά δυσκολία να βρεθεί η πρόφαση και το εκτελεστικό όργανο για τον αφανισμό του. Μια δολοφονία, που αφάνισε το καλύτερο που διέθετε εκείνη την εποχή η χώρα κι έδειξε το επίπεδο και τις αντοχές ενός λαού που ακόμα δεν έχει σαφή ταυτότητα και δεν ήταν ικανός, παρά τους αντίθετους διαχρονικώς ισχυρισμούς του να διοικηθεί μόνος του
Έτσι μας επιβάλλεται εκ των πραγμάτων ένας ξένος ηγέτης, με τις εξουσίες του απόλυτου κι ανεύθυνου άρχοντα. Όταν ο Λουδοβίκος της Βαυαρίας στέλνει στην Ελλάδα τον δευτερότοκο γιο του Όθωνα η κύρια ιδέα, αλλά συγχρόνως και ψευδαίσθηση, είναι η αναβίωση στους ιερούς αυτούς τόπους του πνεύματος ότι θα δημιουργηθεί ένας νέος χρυσός αιώνας. Λάτρεις οι Ευρωπαίοι φιλέλληνες με τον αρχαίο Ελληνικό πολιτισμό πιστεύουν ότι μπορεί να επαναληφθεί το θαύμα. Χρειάστηκε αρκετός χρόνος να  συνειδητοποιηθεί ότι την κατάσταση που τώρα υπάρχει δεν αφήνει χώρο για τέτοια προοπτική. Αλλά η εξουσία είναι γλυκιά και επιχειρούν με αυταρχικούς μεθόδους να την διατηρήσουν.
Για πολλά χρόνια η εκπαίδευση στην Ελλάδα περιορίζεται στο σκοπό να μάθει το παιδί να διαβάζει, να κάνει κάποιους στοιχειώδεις λογαριασμούς, με ιδιαίτερη όμως μέριμνα να μάθει τα ιερά κείμενα και μέσω της κατηχήσεως στους αυστηρούς κανόνες της χρηστής συμπεριφοράς. Πρέπει να ψάξεις πολύ να βρεις στην πράξη στοιχεία προετοιμασίας για την έξοδο του νέου στη ζωή και στην βιοπάλη. Όλα τα χρήσιμα θα τ’ αντιμετωπίσει ο ίδιος στη ζωή. Εκεί θα μάθει πως λειτουργεί η αγορά, εκεί στον αντίστοιχο μάστορα θα αρχίσει να μπαίνει στα μυστικά μιας τέχνης.
Το Πανεπιστήμιο που αρχίζει τυπικά να λειτουργεί από το 1837 αργεί αφάνταστα να βγάλει χρήσιμους σε χρήσιμους τομείς πτυχιούχους πέρα από άφθονους δικηγόρους και γιατρούς. Κάποιοι φιλόλογοι, αρκετοί θεολόγοι και ολίγοι μαθηματικοί. Ο πρώτος φυσικός πτυχιούχος εμφανίζεται την όγδοη δεκαετία του 19ου αιώνα, ενώ πτυχιούχος χημικός εμφανίζεται τον 20ο αιώνα. Το ίδιο και χειρότερο ισχύει για τους οικονομολόγους. Αυτές οι ειδικότητες καλύπτονται, όσο αυτό είναι δυνατόν, από την ιδιωτική πρωτοβουλία.

Μια αξιοσημείωτη τέτοια περίπτωση είναι οι σχολές που άνοιξε την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα ένας πολυτάλαντος επιστήμονας, ο Όθωνας Ρουσόπουλος με ένα εκλεκτό επιτελείο συνεργατών. Ήταν η « ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΉ ΑΚΑΔΗΜΙΑ». Οι σχολές αυτές αξίζουν ειδικής μνείας για πολλούς και σοβαρούς λόγους. Κατ’ αρχήν ήταν η πιο πρώιμη –απ’ ότι γνωρίζω– προσπάθεια στροφής της κλασσικίζουσας παιδείας της χώρας μας σε πρακτικές, χρήσιμες και απαραίτητες επαγγελματικές σπουδές. Ήταν μια πρωτοπόρα και οραματική πρωτοβουλία του προοδευτικού τμήματος της ανερχόμενης αστικής τάξης, που εμπνεόμενη από την πορεία των ανεπτυγμένων χωρών της δύσης αποπειράται να προετοιμάσει τα αναγκαία και επιστημονικώς καταρτισμένα στελέχη, που θα ανοίξουν την οδό της εμπορικής, βιομηχανικής, τεχνολογικής και παραγωγικής ανάπτυξης της χώρας.
Κρινόμενη εκ του αποτελέσματος, αυτή η πολύχρονη προσπάθεια αναδεικνύεται επιτυχής και αποδοτική. Οι πτυχιούχοι αυτής της σχολής στελέχωσαν, ή ακόμα περισσότερο, δημιούργησαν τις πρώτες σύγχρονες για την εποχή τους χημικές βιομηχανίες, τις μονάδες επεξεργασίας και αξιοποίησης γεωργικών προϊόντων με επιστημονικό τρόπο. Στελέχωσαν ακόμα τράπεζες, κοινωφελείς οργανισμούς, που ιδρύονταν αυτή την εποχή στη χώρα, διασκορπίστηκαν σ’ όλες τις γωνιές που δρούσε και μεγαλουργούσε ακόμα ο ελληνισμός, ίδρυσαν παρόμοιες οικονομικές σχολές σε άλλες πόλεις της Ελλάδας και εκτός αυτής. Εξέδωσαν, σειρά χρήσιμων και πρακτικών βιβλίων σε τομείς όπως η ελαιουργία, η αμπελουργία, η οινοποιία, η μελισσοκομία, η πτηνοτροφία, η σηροτροφία, η γαλακτοκομία, η τυροκομία και όχι μόνο! Βιβλία για το εμπόριο και τις συναλλαγές όπως εμποριολογία, εμπορευματολογία, λογιστική, νομοθεσία τελωνείων, καταστιχογραφία κλπ. Βιβλία για αρώματα, για τη φωτογραφική τέχνη, τις ξένες γλώσσες, την εμπορική αλληλογραφία.
Ήταν τέτοια και τόση η επιτυχία της σχολής, που εκ των πραγμάτων μετά τη γενική παραδοχή αναγνωρίστηκε από το επίσημο υπουργείο σαν ανώτατη σχολή. Η αναγνώριση αυτή ήταν η αφορμή να ξεσηκωθούν όλα τα επίσημα κρατικά ιδρύματα, να συνασπιστούν παρά τις προηγούμενες μεταξύ τους διαφορές και να αρχίσουν έναν πόλεμο μέχρι εσχάτων για την ανάκληση της απόφασης, κάτι που στο τέλος το «κατόρθωσαν». Είναι χαρακτηριστικό ότι και το κτήριο που χτίστηκε με τη δωρεά του Γρηγορίου Μαρασλή για τη στέγαση της σχολής δόθηκε από τους κρατικούς ιθύνοντες για άλλη χρήση. Ο θάνατος του αδικημένου Ρουσόπουλου έλυσε τα διλλήματα

Από νωρίς υπήρξαν ανεξάρτητες φωνές αξιόλογων ανθρώπων που έβλεπαν το μονόπλευρο κι ελλιπή προσανατολισμό της παιδείας με τη σχεδόν αγνόηση του κρατικού σχολείου για τις μελλοντικές ασχολίες του νέου, την ομαλή είσοδό του στην επαγγελματική ζωή και τη γενικότερη έγνοια τους για την πρόοδο της κοινωνίας του νέου κράτους. Υπήρξαν άφθονοι σκαπανείς Έλληνες, που αγαπούσαν την πατρίδα τους, άνθρωποι που μ’ επιτυχία σταδιοδρόμησαν στον τόπο τους ή σε ξένες χώρες άπλωσαν το δημιουργικό ταλέντο τους κι ευτύχησαν ν’ αποκτήσουν σεβαστό πλούτο. Αυτό δε μπορεί να είναι τυχαίο, αλλά αποτέλεσμα της δημιουργικότητας τους και της επίμονης και πολύχρονης εργασίας τους. Κάποιοι αρέσκονται να ερμηνεύουν τη συσσώρευση του πλούτου σε δόλιες τακτικές και πράξεις. Σίγουρα υπάρχουν και τέτοια φαινόμενα, αλλά η εύκολη γενίκευση ίσως υποκρύπτει απόπειρα υποτίμησης των γεγονότων και έτσι εφησυχάζει τη μακαριότητα, σε αγκάλη με την προσωπική τους μετριότητα.
Τέτοιοι, λοιπόν άνθρωποι, έχοντας ίδια γνώση των τάσεων του πολιτισμού και της οικονομικής εξέλιξης προοδευμένων χωρών της Ευρώπης, με εξελιγμένη όσφρηση των μελλοντικών τάσεων, έγκαιρα συνειδητοποιούν την ανάγκη προσανατολισμού της εκπαίδευσης στην Ελλάδα στην προετοιμασία εξειδικευμένων στελεχών σε διάφορα επαγγέλματα για την εξυπηρέτηση των σημερινών αναγκών, αλλά και ως υπόβαθρο για μελλοντική ανάπτυξη της χώρας και πατρίδας τους και το άλμα που πρέπει η πατρίδα μας να τολμήσει.
Για το σκοπό αυτό εν ζωή ή με διαθήκες καταλείπουν στο κράτος σεβαστά για την εποχή ποσά, μέρος ή και το όλον της περιουσίας τους για το άνοιγμα τέτοιων σχολών, αναγκαία προϋπόθεση για τη μελλοντική πρόοδο. Δεν είναι μετρημένοι στα δάκτυλα. Είναι εκατοντάδες επώνυμοι δωρητές αλλά και αφανείς που τ’ όνομά τους χάθηκε άδοξα και άδικα μέσα στην αχλή του χρόνου. Ενδεικτικά θα αναφέρω μερικές περιπτώσεις και τα αντίστοιχα ονόματα

Ο καθηγητής μαθηματικών του Πανεπιστημίου Αθηνών Κυπάρισσος Στέφανος μέσα σε μια σειρά από προοδευτικές πρωτοβουλίες ιδρύει το 1892 την Ελληνική Βιοτεχνική Εταιρεία με βασικό στόχο την προώθηση της τεχνικής εκπαιδεύσεως. Πείθει τον Αριστείδη Λιπλάρη να αφήσει σε κληρονομιά την τεράστια περιουσία του σε αυτό το σκοπό. Πράγματι η Διπλάρειος σχολή χτίζεται στην πλατεία θεάτρου και αρχίζει να λειτουργεί το 1916 υπό την εποπτεία της Βιοτεχνικής Εταιρείας και στα χρόνια της λειτουργίας της κρύβει μεγάλη ιστορία και πολύτιμους θησαυρούς στον τομέα της.
Ο Δημήτριος Βικέλας και ο Γεώργιος Δροσίνης πρόεδρος και γραμματέας της Εταιρείας Ωφέλιμων Βιβλίων πείθουν τον Κωνσταντίνο Σεβαστόπουλο να χρηματοδοτήσει την ίδρυση εργατικής σχολής στα πλαίσια της ανάγκης για στροφή του σχολείου στην τεχνική εκπαίδευση, Πράγματι στις 2 Νοεμβρίου του 1907 πέθανε ὁ Κων/νος Σεβαστόπουλος και σε εκτέλεση της διαθήκης του ὁ Δημήτριος. Βικέλας ξεκινάει την ανέγερση της Σχολής στους Αμπελόκηπους, με βάση πρότυπο σχέδιο της σχολής Somasco της Γαλλίας. Για την ανέγερση του συνόλου των κτηριακών εγκαταστάσεων της Σχολής και τον εξοπλισμό της διατέθηκε και ποσόν 20.000 δρχ. κι από τον Μαρίνο Κοργιαλένιο. Με την ολοκλήρωση των εργασιών της ἡ Σχολή, εκτός από τις κύριες κτηριακές εγκαταστάσεις, διέθετε πλήρες εργαστήριο, γυμναστήριο μετά λουτρών, οίκημα για τον διευθυντή της Σχολής, σκοπευτήριο για τους μαθητές, καθώς και κήπο για την εξάσκηση τους στην κηπουρική

Άλλο παράδειγμα είναι η σχολή που ίδρυσε ο Παναγής Χαροκόπος με το όνομα «Οικοκυρική Σχολή Αθηνών” Χτίστηκε σε οικόπεδο που αγόρασε επί της Συγγρού με σκοπό να εκπαιδεύει κορίτσια σε θέματα οικοκυρικής. Για την ολοκλήρωση της επιθυμίας του δωρητή μετά το θάνατό του φρόντισε ο αδελφός του. Από μια χρονολογία και μετά οι απόφοιτες της σχολής διορίζονταν, ως καθηγήτριες στη μέση εκπαίδευση και παρέδιδαν το μάθημα της Οικιακής Οικονομίας.
Δε θα λησμονήσω να σημειώσω τη δωρεά που έκανε ο Βασίλειος Σιβιτανίδης για την ίδρυση δημόσιας σχολής τεχνών και επαγγελμάτων, που άρχισε να λειτουργεί το 1927 και από αυτήν αποφοίτησαν μια σειρά νέα παιδιά εξοπλισμένα με μια χρήσιμη τέχνη
Τέλος το θαύμα της Ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας στηρίχθηκε και στη στελέχωση νέων Ελληνοπαίδων που εκπαιδεύτηκαν στις πολυάριθμες σχολές Εμποροπλοιάρχων και Μηχανικών που ίδρυσαν εγκαίρως προνοητικοί άνθρωποι σε διάφορες πόλεις και νησιά της χώρας Ενδεικτικά ονόματα είναι ο Προμηθέας, ο Αρχιμήδης και ο Πυθαγόρας του Πειραιά,

Ας δούνε κάποιοι που τα ψιλοκοσκινίζουν τα πράγματα πόσο οι μεταγενέστεροι και κυρίως το μη αξιόπιστο κράτος σεβάστηκε τις επιθυμίες των γενναιόδωρων δωρητών. Σε αυτό κυρίως οφείλεται και η εξασθένηση του ευεργετικού ρεύματος των δωρητών και η νεότερη συνήθεια ο δωρητής να κάνουν ιδιωτικά ιδρύματα που να διαχειρίζονται τη δωρεά με ανθρώπους της δικής του εμπιστοσύνης

Θα ήταν παράλειψη να μην πω για τις εκατοντάδες άλλες σχολές, που για δεκαετίες λειτούργησαν κατά μήκος και πλάτος σε όλη την επικράτεια με χίλιες δυσκολίες και φρεναρίσματα από τους γραφιάδες του Υπουργείου που το μόνο κριτήριο που μαλάκωνε την αντίδρασή τους ήταν το ρεγάλο κάτω από το τραπέζι, αφορολόγητο, από τον ιδρώτα κάποιων άλλων. Ιδού ένας ακόμα μικρός ενδεικτικός κατάλογος
Ο Ευκλείδης της Θεσσαλονίκης, η Τριάντειος σχολή της Πάτρας, η Βαλλιάνειος Επαγγελματική Σχολή Ληξουρίου, η Παπαστράτειος Τεχνική σχολή στην Αθήνα , η Εμπορική σχολή του Βόλου, η Αβερώφειος γεωργική σχολή της Λάρισας, ο Πυθαγόρας της Καβάλας, η Αμερικάνικη γεωργική σχολή Θεσσαλονίκης, η γεωργική σχολή στο κτήμα Συγγρού στη Κηφισιά, οι σχολές Εμποροπλοιάρχων της Ύδρας και Σύρου κτλ.
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ιδιωτική σχολή που ίδρυσε ο Μιχάλης Αναστασιάδης το 1948. Προσωπικότητα σημαντική είχε από νωρίς κατανοήσει τις εξελίξεις της τεχνολογίας και σφράγισε σε πολλούς τομείς την παρουσία του στη ζωή. Επειδή είχε διοριστεί στο Πανεπιστήμιο τη σχολή την άνοιξε στο όνομα της γυναίκας του Αικατερίνης. Η σχολή είχε τον τίτλο « Ραδιοτεχνική Σχολή Αθηνών» Στη σχολή αυτή δίδαξαν καθηγητές κορυφές του τομέα τους, που στη συνέχεια σταδιοδρόμησαν στο Πανεπιστήμιο και το Πολυτεχνείο, ως καθηγητές πρυτάνεις και Ακαδημαϊκοί. Απόφοιτοι αυτής της σχολής στελέχωσαν τον ΟΤΕ τη ΔΕΗ και την Ελληνική Ραδιοφωνία και αργότερα την Τηλεόραση. Χωρίς τη δική τους συμβολή είναι άδηλο αν εγκαίρως και επιτυχώς θα μπορούσαν να λειτουργήσουν.
Αρκετές από τις δυναμικές αυτές σχολές απορροφήθηκαν ή εξαγοράστηκαν από το δημόσιο τομέα με αμφίβολη την επιτυχία στη συνέχεια.
Ήρθε τώρα η ώρα να κάνω για τη σημερινή πραγματικότητα του σχολείου κάποιες παρατηρήσεις και κάποιες, βεβαίως αποσπασματικές, προτάσεις. Ρίχνω απλώς κάποιες ιδέες στο τραπέζι του προβληματισμού

Όμως να πούμε και του στραβού το δίκιο. Πολλές φορές αναγνωρίστηκε η ανάγκη της στροφής της εκπαίδευσης σε πρακτικά και χρήσιμα προβλήματα της ζωής. Πολλές φορές πάρθηκαν αποφάσεις, ψηφίστηκαν αναλυτικοί νόμοι κι έγιναν φιλότιμες προσπάθειες προς αυτήν την κατεύθυνση. Κάτι όμως σύντομα τα σταματούσε. Δεν είναι πολύ δύσκολο να ερμηνευθεί το φαινόμενο.

Πρώτον οι αντικειμενικές περιπέτειες που πέρασε ο τόπος. Διχασμός, Μικρασιατική καταστροφή, Κατοχή και εμφύλιος. Δεύτερο τα υποκειμενικά δεδομένα. Το εργαστήριο, το πείραμα και οι πρακτικές εφαρμογές απαιτούν ολοκληρωτική συμμετοχή του δάσκαλου. Χρειάζονται το μεράκι του και προφανώς η κατοχή από τον ίδιο των αντίστοιχων γνώσεων. Αυτά τα χαρακτηριστικά δεν είναι τόσο διαδεδομένα στη δημόσια εκπαίδευση. Στον εφησυχασμένο δάσκαλο, που νιώθει ασφαλής πίσω από την μονιμότητα του και μη ελεγχόμενο εφ’ όλης της ύλης είναι πολύ εύκολο και βολικό να βάλει ένα θέμα στον πίνακα και να ζητήσει την ανάπτυξή του ή μια άσκηση και να ζητήσει τη λύση του. Είναι γνωστό ότι πολλές φορές οι κόλλες αυτών των πρόχειρων διαγωνισμάτων δεν επιστρέφονται διορθωμένες στο μαθητή.
Μια από τις τελευταίες προσπάθειες της επίσημης εκπαίδευσης για την πολυπόθητη στροφή της εκπαίδευσης σε χρήσιμες πρακτικές κατευθύνσεις ήταν η ίδρυση των πολυκλαδικών Λυκείων. Για την υλοποίηση αυτής της προσπάθειας δαπανήθηκαν σημαντικά ποσά για τα μέτρα της οικονομίας της χώρας, για τον εργαστηριακό εξοπλισμό τους Εκ των πραγμάτων μπαίνει το ερώτημα. Τι απέγινε ο πανάκριβος αυτός εξοπλισμός ; Ένα σημαντικό μέρος καταστράφηκε μέσα στην «αγωνιστική παραζάλη» των καταλήψεων. Ουδείς έχει κάνει έναν απολογισμό αυτών των ζημιών. Ιδιαίτερα από εκείνες τις πλευρές που κάλυψαν, υποστήριξαν κι ακόμα -λίγοι ευτυχώς- παρακίνησαν τις μαθητικές καταλήψεις. Όλοι βολεύτηκαν όταν εκ του προχείρου όλα αυτά -τα εγκλήματα για μένα - κρύφτηκαν κάτω από το χαλί
Αλήθεια ποιο ήταν τελικά το όφελος αυτής της αδιέξοδης για πολλά χρόνια «αγωνιστικής δραστηριότητας». Μια ειλικρινή έρευνα επί του θέματος θα έδινε τις σημαντικές αρνητικές συνέπειες. Δεν αναφέρομαι μόνο στο οικονομικό επίπεδο, που κι αυτό είναι σοβαρό. Περισσότερο μ’ ενδιαφέρει το εκπαιδευτικό επίπεδο και η γαλούχηση μιας γενιάς, που ακόμα βρισκόταν στην ευαίσθητη ηλικία της εφηβείας, με δικαιώματα που υπερέβαιναν την ωριμότητα τους. Μια ανεύθυνη πολιτική ηγεσία, που παριστάνει την ανεκτική εκεί που δεν πρέπει και είναι αντίθετα αυταρχική σε τομείς που χρειάζεται να είναι ανεκτική, ως ένα βαθμό. Θυμηθείτε πώς αντιμετωπιζόταν ένας διαμαρτυρόμενος γονέας, που ενδιαφερόταν για την εκπαίδευση του παιδιού του από κόμματα οργανώσεις και διάφορα ΜΜΕ

  Μέσα σε αυτήν την ατμόσφαιρα, πολιτικά κόμματα και περιθωριακές ομάδες αλίευσαν ανενόχλητες όλο το σημερινό συρφετό, που σπάει, καίει και λογαριασμό δε δίνει. Και το χειρότερο  μια κοινωνία που δεν ενοχλείται και θεωρεί σχεδόν φυσικό τέτοιες ενέργειες. Και αυτή η προσπάθεια των πολυκλαδικών Λυκείων μέσα σε λίγο χρόνο εξέπνευσε, μη αποδίδοντας σχεδόν καθόλου τη μεγάλη δαπάνη που έγινε για πάρτη της.

Έτσι ας κάνω κάποιες προκαταρκτικές παρατηρήσεις.

Σ χ ο λ ε ί ο . χ ω ρ ί ς . κ α ν ό ν ε ς . κ α ι  π ε ι θ α ρ χ ε ί α  δ ε ν . ε ί ν α ι . σ χ ο λ ε ίο 

α) Από τον αρχικό του σκοπό το σχολείο χρεώνεται με το καθήκον της διαμόρφωσης του χαρακτήρα ενός νέου.

β) Ύστερα έρχεται το καθήκον να τον εφοδιάσει με τις απαραίτητες χρήσιμες γνώσεις.

γ) Να αναπτύξει κατά το δυνατόν στον νέο την ικανότητα να κρίνει και ν΄ αξιολογεί γεγονότα και καταστάσεις

 Για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι οι δάσκαλοι και οι καθηγητές πρέπει να εξοπλιστούν με δικαιώματα, που θα τους καθιστούν ικανούς να επιβάλλουν την ηρεμία και πειθαρχεία μέσα στην τάξη. Αν κάποιοι έχουν την ψευδαίσθηση ότι υπάρχουν χιλιάδες ταλαντούχοι δάσκαλοι που έχουν την προσωπική ικανότητα να επιβάλλονται χωρίς υποχωρήσεις  είναι βαθιά γελασμένοι.

 Στο σχολείο όπως σωστά επαινείται και επιβραβεύεται η απόδοση, το ίδιο σωστά χωρίς τις δήθεν καλοσύνες κι επιείκειες, πρέπει να είναι η παραδειγματική τιμωρία και  η παραβίαση των σαφώς καθορισμένων εξαρχής κανόνων λειτουργίας. Κι αυτό δίχως εξαιρέσεις κι αναστολές.

Καλός δάσκαλος είναι ο αυστηρός δάσκαλος, αυτός που βαθμολογεί με αντικειμενικό τρόπο, υπερβαίνοντας τις προσωπικές του προτιμήσεις, τηρώντας με το δικό του παράδειγμα αυτούς τους κανόνες. Εδώ να τονιστεί και μια ακόμα πλευρά. Αλίμονο στο γονέα που στο παιδί του υπονομεύει το δάσκαλό. Στην πραγματικότητα να ξέρει ότι υπονομεύει το ίδιο του το παιδί.

Καλά όλα αυτά Λευτέρη, αλλά εσύ τι προτείνεις ;

Ξεκινάω προσγειωμένος στο έδαφος και τις αντικειμενικές δυνατότητες της χώρας, ιδιαίτερα μετά την κρίση που καθορίζει ένα νέο επίπεδο ισορροπίας. Φαίνεται ότι θα περάσει χρόνος για να αφομοιωθεί το γεγονός αυτό από την πλειοψηφία του λαού, που ζει με την προσμονή επανόδου στο «χαμένο παράδεισο» και δεν έχει δεχθεί ότι δημιουργήθηκε πλέον μια νέα κατάσταση.

 Εκείνο που προέχει δεν είναι το ΔΕΟΝ, αλλά το ΔΥΝΑΤΟΝ.

 Λύσεις ιδεατές και ευχάριστες όλοι μπορούν με την άνεσή τους να προτείνουν. Ξεχνάμε όμως ότι πάντα αυτές προσκρούουν σ’ ένα αδιαπέραστο τείχος της αδυναμίας στην εφαρμογή τους και – πολλές φορές - της αντίδρασης ή αδιαφορίας αυτών που καλούνται να τις εφαρμόσουν.

Γνωρίζω από πριν τι θα πουν εκείνοι που αφ’ υψηλού πάντα  ξινίζουν τα μούτρα τους. Που χωρίς δισταγμούς και με μια παράξενη βεβαιότητα βάζουν τις προσφιλείς τους ετικέτες σε απόψεις που διαφέρουν από τις δικές τους. Έχω παρατηρήσει ότι στη μεγάλη πλειοψηφία τους η κατηγορία αυτή σιτίζεται άμεσα ή έμμεσα από τον δημόσιο κορβανά. Σε αυτούς μια παρατήρηση έχω μόνο να κάνω. Είναι εύκολο, λέει κι ο λαός, να είσαι κουβαρντάς με ξένα κόλλυβα. Το κρίσιμο για μένα κριτήριο είναι πώς αντιδράς όταν κάποιο μέτρο ακουμπάει στον προσωπικό σου μπεζαχτά.

 Λοιπόν ας αρχίσουμε :  Θεωρήθηκε, στο παρελθόν, προοδευτική και χειροκροτήθηκε από τους πάντες η θεσμοθέτηση με νόμο της υποχρεωτικής δωδεκάχρονης εκπαίδευσης. Αστόχαστα, χωρίς υπολογισμό των δυνατοτήτων της χώρας και των αρνητικών συνεπειών, που αυτή η υποχρέωση συνεπάγεται. Αναρωτιέμαι γιατί να υποχρεώνεις ένα 15χρονο νέο ή νέα που έχει ακέραια τη δύναμη της νιότης, μα άλλο προσανατολισμό και δυνατότητες, να σέρνεται επί τριετία σ’ ένα σχολείο όταν δε θέλει να συνεχίσει στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και από ζωντανή ύπαρξη, γεμάτο με δύναμη και όνειρα να τον μετατρέπεις σε βαριεστημένο και πολλές φορές αντικοινωνικό στοιχείο. Αυτός ο νέος   θα μπορούσε να στραφεί μόνος ή με τη βοήθεια της οικογένειάς του σε μια χρήσιμη απασχόληση όπως είναι ένα επάγγελμα ή μια τέχνη. Πρότασή μου επιστροφή στην εννιάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση. Όσοι επιθυμούν ανεμπόδιστα να μπορούν να συνεχίζουν

Για τους μαθητές των γυμνασίων βάζω την εξής ιδέα πάνω στο τραπέζι. Θα μπορούσε σε κάθε πρωτεύουσα νομού να εκκενωθεί ένα από τα υπάρχοντα σχολεία και οι μαθητές του να κατανεμηθούν στα άλλα της πόλης. Δε θέλω ν’ ακούσω τα περί συνωστισμού και άλλες παρόμοιες υπερβολές. Να ιδρυθούν απ’ την αρχή νέα σχολεία δε το βλέπω. Το χώρο αυτόν να τον ονομάσουμε «Σχολείο Δημιουργικής δραστηριότητας» και να τον εξοπλίσουμε με τα στοιχειώδη εργαλεία. Όλοι οι μαθητές να υποχρεώνονται  κάθε τόσο να τον επισκέπτονται. Ένας ελάχιστος αριθμός παρουσιών για τον προβιβασμό στην επόμενη τάξη να είναι απαραίτητος όρος. Εκεί δε θα διορίσουμε νέο διδακτικό προσωπικό. Απλώς θα γίνουν συμβάσεις με καθορισμένους όρους με αντιπροσωπευτικούς μαστόρους και επαγγελματίες από διάφορους κλάδους, που σε αίθουσες θα δείχνουν την τέχνη τους. Κάποιος από τους υπάρχοντες καθηγητές να οργανώνει και να ανακοινώνει στο διαδίκτυο το πρόγραμμα των επισκέψεων των σχολείων. Κάθε νέο παιδί και κορίτσι να δει τον τεχνίτη ζωντανά την ώρα της δουλειάς και δημιουργίας του. Τον μαραγκό, ξυλουργό σκαλιστή επίπλων, τον υδραυλικό, την κομμώτρια, τον κομμωτή, τον μάγειρα, τον ηλεκτρολόγο και ό,τι άλλο κάποιος μπορεί να σκεφτεί. Χορτάσαμε από διπλωματούχους επιστήμονες που πήραν πτυχία και πτυχία, αλλά δεν ξέρουν τα στοιχειώδη της ζωής. Για τα απομονωμένα μέρη και τα μικρά νησιά να γίνει ειδική φροντίδα μέσα από τους θεσμούς των περιπάτων και των εκδρομών. Για το λύκειο, ένα μεγάλο ασθενή στη χώρα μας, προτείνω καθαρά και ξάστερα την κατάργηση της πενθήμερης εκδρομής. Ξέρω ότι θα ξεσηκωθούν μια σειρά σκληρά συμφέροντα να διαμαρτυρηθούν, αλλά τι να κάνουμε; Καλός ο φίλος αλλά φιλτάτη κι η αλήθεια. Γνωρίζω καλά το θέμα. Πρώτον δεν είναι πενθήμερη. Ο μαθητής από μέρες  πριν την αναχώρηση ασχολείται με αυτήν και αρκετές μετά την επιστροφή, Στην εκδρομή χάνεται ο έλεγχος, ο καθένας ξεσπά για πρώτη φορά τα απωθημένα του. Όποιος θέλει ας οργανώσει με όποιους θέλει πενθήμερη ή δεκαήμερη μετά την αποφοίτηση. Πόσες και πόσες υπερβολές, έως δράματα, δε μάθαμε να συμβαίνουν στη διάρκειά τους. Άσε τη μόδα των τελευταίων ετών με τα ταξίδια στο εξωτερικό. Και καλά για τους γονείς που μπορούν να σηκώσουν τη δαπάνη Ρώτα αυτούς που για να μην νιώσει το παιδί τους μειονεκτικά υποβάλλονται σε σκληρές θυσίες για να μην πληγωθεί το δικό τους παιδί; Δύσκολο να διορθωθεί αυτό το κομμάτι της εκπαίδευσης. Ας γίνει αυστηρότερος ο κανονισμός για τις απουσίες και να μην θεωρείται σχεδόν αυτονόητος ο προβιβασμός στην επόμενη τάξη. Η αξιοπρέπεια κι ο σεβασμός μέσα στην τάξη κερδίζονται Όχι με το φόβο, αλλά ούτε και με τις χωρίς αρχές υποχωρήσεις

Στη συνέχεια ας πω και λίγα λόγια για την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Μέσα στα χρόνια των αχαλίνωτων ελλειμάτων και του εύκολου δανεισμού συνέβη στη χώρα μας μια δυσανάλογη, σε σχέση  με τον πληθυσμό της, επέκταση των ανωτάτων ιδρυμάτων. Συγχρόνως κι ο άσκοπος και αντιπαιδαγωγικός διασκορπισμός  τους σε διάφορες πόλεις ιδρυμάτων αμφίβολης χρησιμότητας, πέρα από την τακτοποίηση κάποιων ημετέρων στη στελέχωση του ιδρύματος και των «ωφελειών»  της τοπικής κοινωνίας από τα χρήματα που θα φέρουν οι φοιτητές. Η ανώτερη πανεπιστημιακή και τεχνολογική εκπαίδευση χρειάζεται πρώτον ριζικό συμμάζεμα σε ορισμένα κέντρα και γενναίο περιορισμό της. Έγινε ποτέ μια έρευνα για τους ποιους  και πόσους  επιστήμονες χρειάζεται στην πραγματικότητα η χώρα; Γιατί να ξοδεύουμε τόσα και τόσα χρήματα για κάποιον που δε θ’ ασκήσει το επάγγελμά του ή αν το ασκήσει θα το κάνει σε άλλη χώρα; Κάθε χρόνο αποφοιτούν από τα Ελληνικά πανεπιστήμια χιλιάδες δικηγόροι, γιατροί, μηχανικοί φυσικομαθηματικοί, δάσκαλοι και άλλες ειδικότητες. Μελετήθηκε αν αυτούς μπορεί μα τους απορροφήσει η χώρα κι αν όχι γιατί δεν αναπροσαρμόζουμε τους αριθμούς εισαγωγής; Για τις αποφάσεις σε αυτόν τον τομέα απαιτείται θαρραλέα πολιτική ηγεσία κι ένας λαός που θα προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα. Αν υπάρχει περίπτωση για τη δημιουργία ενός ανώτατου νέου ιδρύματος αυτό θα είναι κυρίως για ξένους νέους που θα έρθουν στη χώρα να σπουδάσουν με δίδακτρα. Το κράτος θα εξασφαλίσει τους χώρους από τον περιορισμό των ήδη υπαρχουσών σχολών με την προοπτική από ένα σημείο και μετά να διεκδικήσει ένα λογικό νοίκι. Αν επιτραπεί κάτι τέτοιο μην εκπλήσσεστε; Θα βρεθούν Έλληνες που θα αναλάβουν και μάλιστα επιτυχώς μια τέτοια αποστολή και θα συμβάλλουν στην οικονομική ευρωστία του τόπου. Ας μας παραδειγματίσει το παράδειγμα του Πανεπιστημίου της Κύπρου. Οι πολιτικοί μας το μόνο που επιθυμούν είναι «Να ευχαριστήσουν το λαό», έστω και σε βάρος των στοιχειωδών αναγκών της χώρας. Μια ακόμα βιομηχανία παραγωγής πτυχίων. Όμως ήρθαν με τον τελευταίο αρμόδιο υπουργό τα κακά μαντάτα. Ίδρυση ενός νέου τμήματος Νομικής στην Πάτρα. Η Ανωτατοποίηση των ΤΕΙ Αθηνών και Πειραιώς με τη δημιουργία του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής. Έλεος και κατάντια

Μακρηγόρησα στο θέμα αλλά δεν το εξάντλησα. Κάνω μια παύση και θα επανέλθω αργότερα