Το άτομο και η κοινωνία

Πόσο όμορφο και συγχρόνως ανακουφιστικό είναι για έναν άνθρωπο να αγαπά και να ζει ευτυχισμένα με την οικογένειά του. Να σέβεται τους προπάτορες του, να κάνει απογόνους και να επιτελεί το καθήκον του για αυτούς. Πόσο απαραίτητο είναι να αγαπά κανείς τον τόπο του, τα χώματα, που τον έθρεψαν και του έδωσαν τις πρώτες εικόνες της ζωής. Είναι τόσο ανθρώπινο ν’ αγαπάς τους γείτονές σου και να ενδιαφέρεσαι για την ευτυχία τους. Επιπροσθέτως πόσο χρήσιμο και πρώτης προτεραιότητας καθήκον είναι να προσπαθεί ο καθένας να γίνει καλύτερος περιορίζοντας κατά το δυνατόν τα ελαττώματα του και να καλλιεργεί τις θετικές πλευρές του χαρακτήρα του. Να επιδιώκει τη γνώση και διαρκώς να διευρύνει τους ορίζοντές του. Να είναι συγκαταβατικός, αλλά όχι αδιάφορος, στα ελαττώματα του διπλανού του και να μην τρέφει ψευδαισθήσεις ότι όλα είναι θέμα καλών προθέσεων.

   Όχι!   Είναι παράξενο τελικώς πλάσμα ο άνθρωπος! Διαθέτει μια μεγάλη βεντάλια πλεονεκτημάτων, με αξιοπρόσεκτες αρετές, με τεράστιες δυνατότητες λόγω της έλλογης ικανότητάς του, που η πορεία του χρόνου τον έκανε κυρίαρχο ον στην φύση. Μπορεί να κατέχει δυνατά αισθήματα αγάπης και αλληλεγγύης για τον συνάνθρωπό του αλλά συγχρόνως εμφανίζει και με μια σειρά έμφυτα ελαττώματα και αδυναμίες.

       Οι κακές πλευρές του ανθρώπου όμως  είναι αυτές που τελικά καθορίζουν σε μεγαλύτερο ποσοστό τις ιστορικές εξελίξεις. Οι νόμοι, οι περιορισμοί, οι έγνοιες μιας κοινωνίας, οι προβλεπόμενες ποινές και τιμωρίες για μια ακολουθία πράξεων και συμπεριφορών, είναι μια από τις κύριες απασχολήσεις μιας οργανωμένης κοινότητας και κυρίως είναι αποτρεπτικοί του κακού. Η τιμωρία για το κακό πλειοψηφεί κατά κράτος του επαίνου για το οποιοδήποτε καλό.

    Ένα από τα χειρότερα και συχνά απαντούμενα στην ιστορία ελαττώματα του ανθρώπου είναι η πλεονεξία. Ο άνθρωπος εύκολα γίνεται άπληστο και αχόρταγο πλάσμα. Δεν ικανοποιείται με αυτά που ήδη κατέχει. Θέλει αδιακόπως κι άλλα και ιδιαιτέρως αυτά που βλέπει να έχει ο διπλανός ή ο απέναντι του. Η ζήλεια και η συνεπαγόμενη εξ αυτής διάθεση διαρπαγής είναι η γενεσιουργός αιτία των διαιρέσεων, των δραμάτων και κατ’ επέκταση των πολέμων, που εκρήγνυνται λόγω αυτών των διαιρέσεων. Η ανθρώπινη ιστορία, δίπλα στο έπος των ανακαλύψεων και εφευρέσεων που βελτίωσαν τις συνθήκες της ζωής του ανθρώπου, έχει συγχρόνως στο ενεργητικό της και μια αλυσίδα σφαγών, αφανισμών και λεηλασιών.

  Κάποιοι ισχυρίζονται ότι όλα αυτά τα αρνητικά χαρακτηριστικά μπορούν να ξεπεραστούν, αν επικρατήσει η «καλή θέληση» από όλους. Πιστεύουν ότι μπορεί να δημιουργηθεί μια παγκόσμια κοινότητα χωρίς πολέμους, χωρίς διενέξεις και δράματα.   Ένας μόνιμα ειρηνικός κόσμος, χωρίς πολέμους και αίματα. Ισχυρίζονται ακόμα ότι στη Γη μπορεί να επικρατήσει μια διαρκής ειρήνη, που φυσική συνέπειά της θα είναι και η διαρκής πρόοδος.

      Για την προετοιμασία και την οικοδόμηση μιας τέτοιας κοινωνίας έχουν διατυπωθεί αξιοθαύμαστα μοντέλα ιδανικής οργάνωσης ουτοπικών κοινωνιών, που η αφηρημένη και καλοπροαίρετη ανάγνωσή τους μπορεί να εμπνεύσει αισθήματα αισιοδοξίας για το μέλλον και να δημιουργήσει την ψευδαίσθηση της επερχόμενης λύτρωσης Το σύνδρομο του επερχόμενου Μεσσία είναι μια από τις καλύτερες εμπνεύσεις παρηγοριάς και ελπίδας για τη συνέχιση της ζωής. Ένα καλό παυσίπονο στην αγωνία, ένα κίνητρο υπομονής κι αναμονής των καλύτερων ημερών.  Όλα όμως αυτά τα μοντέλα έχουν ένα εγγενές ελάττωμα. Οι ουτοπικές κοινωνίες που οραματίστηκαν κάποιοι θα απαρτίζονται από τα ανθρώπινα πλάσματα, που είναι σημαδεμένα με ανεξίτηλο τρόπο  από τα έμφυτά ελαττώματά τους. Οι ιδανικές κοινωνίες έχουν ένα στοιχειώδες προαπαιτούμενο. Προϋποθέτουν και ιδανικά ανθρώπινα όντα. Όμως αυτό το είδος είναι σπανιότατο, για να μην πω ανύπαρκτο, στη φύση. Έτσι η επίκληση των ιδανικών μετασχηματισμών ίσως μπορεί να αποτελεί δικαιολογία, μιας ύποπτης και άνομης επιδίωξης, προπέτασμα καπνού για μελλοντική εξαπάτηση, σίγουρο κριτήριο αρνητικής αξιολόγησης για τους προνοητικούς κριτές των μελλόντων να συμβούν.

   Ενώ όμως η κοινωνία μεταφέρει το άχθος αυτού του προπατορικού αμαρτήματος δεν είναι και όλα τόσο αρνητικά και εκ των προτέρων καθορισμένα. Υπάρχει χώρος και άφθονη δυνατότητα σε αρκετούς τομείς να υπάρξουν βελτιωτικές κινήσεις, καλύτερες τακτοποιήσεις με σκοπό τον περιορισμό του όγκου των αρνητικών συνεπειών. Εδώ έγκειται η ικανότητα, αλλά και το καθήκον των ηγετικών ομάδων: Να επιβάλλουν στην οργανωμένη κοινωνία τους όρους εκείνους, που θα περιορίζουν-κατά το δυνατόν- το κακό, θα ενθαρρύνουν το καλό και ακόμα περισσότερο και χρησιμότερο θα το επιβραβεύουν, όποτε και εάν αυτό εκδηλώνεται και παρατηρείται, δημιουργώντας προωθητικά κίνητρα γι’ αυτό το στόχο. Εδώ είναι κι ο αυξημένος ρόλος των ηγετών που θα μπορούσαν με τα πρότυπα της προσωπικής τους ζωής να αποτελέσουν περιπτώσεις παραδειγματισμού και έμπνευσης για κάποιους τρίτους.

        Τα βασικά στοιχεία της κοινωνίας θα συνεχίζουν να υπάρχουν στο διηνεκές. Μέσα στο σύνολο των ανθρώπων θα συναντάς ολόκληρη τη γκάμα και ποικιλία των χαρακτήρων, που πληθώρα επεισόδια του παρελθόντος έχουν επανειλημμένως ιστορικά καταγράψει. Θα επαναληφθούν οι ανταγωνισμοί, οι πόλεμοι και τα δράματα. Αλλά όχι μόνο αυτά. Δίπλα τους και συγχρόνως θα συναντήσεις το ανθρώπινο μεγαλείο, τον ηρωισμό κάποιων για την κοινή ευτυχία, τη μεγαλοσύνη, την αλληλεγγύη. Αυτός είναι ο αντιφατικός κόσμος μας. Ας το δεχτούμε! Είναι ματαιοπονία η άρνηση παραδοχής αυτού του νομοτελειακού δεδομένου.

Δυστυχώς η ανθρώπινη φύση είναι τέτοια που δεν παραδειγματίζεται από τις εμπειρίες και τα δυστυχήματα των άλλων. Περίεργη κι εγωιστική, όπως είναι, θέλει το προσωπικό μερίδιο σ’ αυτά. Απαιτεί να ζήσει ιδίοις όμμασι, πάνω στο πετσί της, τη δική της περιπέτεια. Με άλλα λόγια η εμπειρία δε μεταβιβάζεται, απλώς βιώνεται. Είναι κάτι που το παρατηρείς γύρω σου, να επαναλαμβάνεται συνεχώς και άρα πρέπει να δεχτείς και να το σεβαστείς.

  Η δική μου σημερινή άποψη - που δυστυχώς στη διάρκεια της προσωπική μου ζωής δεν τήρησα, αλλά με το διάβα του χρόνου την αποδέχθηκα ως σωστή - είναι να μην αφήνεσαι μονόπλευρα κι ολοκληρωτικά σε μια επιδίωξη, σ’ ένα σκοπό, σε μια ιδεολογία, σ’ έναν έρωτα ή σε ό,τι άλλο σου τυχαίνει στην πορεία της ζωής. Οι αποκλειστικότητες είναι πέπλο περιορισμού, δέσμευση αναστολής των άπειρων ενδεχομένων, μονοδρόμηση μέσα στον άπλετο ελεύθερο χώρο.

 Είναι καλό να προνοείς εγκαίρως - κι ίσως δεν είναι τόσο δύσκολο να το πετύχεις - αν ένα μέρος του εαυτού σου  το κρατάς απέξω, σαν μυστικό πολύτιμο θησαυρό. Ένα θησαυρό που δεν τον μοιράζεσαι με κανέναν, που τον φυλάς σαν κρυφή ερωμένη μόνο κι αποκλειστικά για σένα. Να αποτελεί την καταφυγή σου στις δυσκολίες και τ’ αδιέξοδα που συχνά αισθάνεσαι ότι φτάνεις, να είναι ο τόπος όπου μπορείς να συνομιλείς ενώπιος ενωπίω μαζί του, να έχεις τη δυνατότητα να κοιτάς «απ’ έξω» τα πράγματα, σαν τρίτος παρατηρητής κι όχι ως πρωταγωνιστής ή απλώς συμμέτοχος. Για να μπορείς να κρίνεις, να ζυγιάζεις, να τοποθετείς τον εαυτό σου στη θέση του συνηγόρου του διαβόλου, να βάζεις δύσκολα ερωτήματα και να προσπαθείς χωρίς αναστολές, να ψάχνεις γι απαντήσεις..

 Ο καθένας μας είναι επιρρεπής στην αποκλειστική αφοσίωση σε κάτι που σε μια φάση αγάπησε, συμφώνησε κι έδωσε τα πάντα. Έχει την προδιάθεση εύκολά να γίνεται οπαδός και τότε με το φανατισμό που αυτόματα προκύπτει, περιορίζει τον οπτικό του ορίζοντα. Τότε παύει να σκέπτεται κριτικά, να βλέπει τους ενδεχόμενους εναλλακτικούς δρόμους και να παράγει το καινούριο. Όταν δίνεσαι ολοσχερώς σε κάτι το μόνο που μπορείς είναι να αναζητάς τρόπους για την πραγματοποίηση αυτού του συγκυριακού σκοπού.

 Όμως στο κόσμο υπάρχουν άπειρες δυνατότητες, χιλιάδες ενδιαφέροντα, μυριάδες εναλλακτικές λύσεις κι ενδεχόμενα Γιατί  εσύ να δαπανάσαι μόνο σ’ ένα σκοπό; Ο κόσμος έχει μια διάσταση; Προφανώς όχι! Γιατί λοιπόν να δεσμεύεσαι τότε στη μία και μοναδική; Εγώ αυτό θα έκανα στην φανταστική περίπτωση η ζωή να άρχιζε πάλι απ’ την αρχή.

     Ποια είναι τα καθήκοντα ενός συνεπούς μέλους της κοινωνίας σήμερα; Η τελικά θετική συμβολή του μέσα σ’ αυτήν. Πρώτον με το προσωπικό υπόδειγμα της ζωής του, και δεύτερον με τη γενικότερη συμμετοχή του στον προβληματισμό για τη βελτίωση των καθιερωμένων θεσμών, τον καλύτερο έλεγχο των αρνητικών συμπεριφορών.  Κριτήριο αξιολόγησης ενός μέλους της κοινωνίας είναι στο πέρασμα του από αυτή τη ζωή να έχει συνεισφέρει κάτι  περισσότερο από ό,τι αυτή η κοινωνία του πρόσφερε άμεσα ή έμμεσα σ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του. Εκείνο που έχει τελικώς σημασία είναι ο απολογισμός αυτός να είναι τελικώς θετικός. Αν αυτό γίνει χαρακτηριστικό των περισσοτέρων τότε και το γενικό ισοζύγιο θα είναι θετικό με συνέπεια τη βελτίωση της ζωής μας.