Διδάσκουμε με ό,τι είμαστε;

Του Νίκου Τσούλια //

– Μα μπορεί να ξεχνάμε ότι είμαστε παιδαγωγοί και να μη δημιουργούμε στη διδασκαλία μας κλίμα δημιουργικό και ευχάριστο;

– Ναι αλλά δεν μπορούμε να αντιδικούμε για τα παιδαγωγικά ζητήματα και να μην έχουμε νοοτροπία διαλόγου και σύνθεσης στο Σύλλογο Διδασκόντων.

– Μα πρέπει να είναι λυμένο το πιο βασικό ζήτημα του σχολείου. Ο εκπαιδευτικός πρέπει να αγαπάει τους μαθητές του, να τους ενθαρρύνει και όχι να τους απαξιώνει στα μάτια των άλλων συμμαθητών του. Εγώ έχω πλέον συνειδητοποιήσει ότι «διδάσκουμε με ό,τι είμαστε»!

«The Village School», 1912, Ralph Hedley (1848-1913)

Ήταν θυμωμένη με μια συνάδελφό της που εξέθεσε και ντρόπιασε έναν μαθητή της Β΄ Γυμνασίου μέσα στην τάξη με την αιτιολογία ότι δεν διαβάζει. Και πράγματι έτσι ήταν· δεν διάβαζε. Αλλά το ερώτημα είναι το εξής. Απλώς ο εκπαιδευτικός θα παρατηρεί με οξύ τρόπο δίκην κατηγόρου τους μαθητές του και θα τους απορρίπτει δημόσια ή θα προσπαθεί να βρει τις «αφετηρίες των» και να ενισχύει τα θετικά στοιχεία των τροφοδοτώντας τα όνειρά του και τις φιλοδοξίες του;

Κάθε εκπαιδευτικός έχει και μια θεωρία παιδαγωγικής και συγκεκριμένες μεθόδους διδασκαλίας. Και κάθε θεωρία παιδαγωγικής είναι και θεωρία για τη ζωή και αντίστροφα. Αν λοιπόν το αξιακό σύμπαν ενός εκπαιδευτικού δεν έχει βαθύ ουμανιστικό περιεχόμενο και δεν προάγει μια αγωνιστική στάση για τη ζωή, σε τι ακριβώς θα συνίσταται η παιδαγωγική του λειτουργία; Γιατί ενώ στη διδακτική των μαθημάτων υπάρχει μια σχετική ανεξαρτησία με την έννοια ότι θα υιοθετηθεί μια συγκεκριμένη επιστημονική αντίληψη και πρακτική, στην παιδαγωγική υπάρχουν μεν βασικές αρχές και αξίες αλλά υπεισέρχεται η κουλτούρα και η κοσμοθεωρία του εκπαιδευτικού – και θα είναι αυτές που θα δίνουν το στίγμα στην εκπαιδευτική λειτουργία.

Το όλο ζήτημα αποκτά τελικά και άλλες διαστάσεις. Αν ένας εκπαιδευτικός έχει κακό χαρακτήρα ή έστω κακή συμπεριφορά, μπορεί να διαπαιδαγωγεί ή θα αντιδιαπαιδαγωγεί οχυρωμένος πίσω από την αυτονομία που του παρέχει το επάγγελμά του και θα εμφανίζει μάλιστα την εικόνα του ως «υπερβολικό ενδιαφέρον» για τους μαθητές του με την επίκληση ότι δεν τους αφήνει να χαλαρώνουν; Προφανώς ο εκπαιδευτικός δεν είναι άγιος. Αλλά αν δεν μετασχηματίζει την προσωπική κοσμοθεωρία του και την κουλτούρα του – ως ένα βαθμό τουλάχιστον – από τα μεγάλα προτάγματα της παιδαγωγικής, τότε πλήττει ευθέως την εκπαιδευτική του αποστολή και τον κοινωνικό ρόλο του σχολείου.

Ο εκπαιδευτικός δεν μπορεί να ασκεί το επάγγελμά του με βάση τα επιστημονικά και μόνο προσόντα του. Οφείλει να κατακτήσει το σχήμα του εκπαιδευτικού – παιδαγωγού. Ο Paulo Freire στο εμβληματικό έργο του «Δέκα Επιστολές προς εκείνους που τολμούν να διδάσκουν» θέτει ένα ορθολογικό πλαίσιο προσανατολισμού. «Θα ήθελα να ξεκαθαρίσω ότι τα προσόντα για τα οποία θα μιλήσω, τα οποία θεωρώ απαραίτητα για τον προοδευτικό δάσκαλο, είναι προσόντα που αποκτώνται σταδιακά, μέσα από την καθημερινή πρακτική. Επιπλέον, αναπτύσσονται μέσα από την πρακτική, παράλληλα με την πολιτική απόφαση ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι εξαιρετικής σημασίας. Έτσι, τα προσόντα για τα οποία θα μιλήσω δεν μπορούμε να τα έχουμε εκ γενετής ούτε μπορούν να μας δοθούν με διάταγμα ή ως δώρο».

Ο εκπαιδευτικός στο πιο κρίσιμο σημείο πρέπει να θέσει τη βάση της διδασκαλίας του. Το αναδεικνύει η Μ. Μοντεσσόρι στο «Παιδαγωγικό Μανιφέστο» της. «Δύο δρόμοι ανοίγονται στην ανάπτυξη της προσωπικότητας – ο ένας οδηγεί στον άνθρωπο που αγαπάει κι ο άλλος στον άνθρωπο που κατέχει». Απ’ εδώ ξεκινάει ή η ακτινοβολία της αγάπης του εκπαιδευτικού και η διαμόρφωση ενός δημιουργικού μαθησιακού κλίματος ή η πρόκληση μιας ατμόσφαιρας πειθαναγκασμού ή και αυταρχισμού. Κατά τη γνώμη μου, αν ο εκπαιδευτικός δεν αγαπάει το σχολείο και τα παιδιά, αν δεν αγαπάει τους συγκεκριμένους μαθητές που έχει και τον καθένα χωριστά, δεν μπορεί να διαπαιδαγωγήσει. Δεν μπορεί να θεωρηθεί εκπαιδευτικός. Όλα τα άλλα: γνώσεις, δεξιότητες, προσόντα, μόρφωση, διδακτική είναι μετέωρα αν δεν ενοικούν στο φωτεινό ορίζοντα της αγάπης.

Και απ’ εδώ έχει την αφετηρία η κοινωνική και η βαθιά ανθρωπιστική λειτουργία του εκπαιδευτικού. Ο Π. Φρέιρε προσδιορίζει με σοφία το δημοκρατικό καθήκον μας. «Οι προοδευτικοί εκπαιδευτικοί πρέπει να πείσουν τον εαυτό τους ότι δεν είναι μόνο δάσκαλοι – κάτι τέτοιο δεν ευσταθεί – δεν είναι μόνο ειδικοί της διδασκαλίας. Είμαστε πολιτικοί αγωνιστές, επειδή είμαστε δάσκαλοι. Η δουλειά μας δεν τελειώνει στη διδασκαλία των μαθηματικών, της γεωγραφίας, του συντακτικού, της ιστορίας. Η δουλειά μας είναι να διδάξουμε αυτά τα πράγματα με σοβαρότητα και επιδεξιότητα, αλλά και να συμμετέχουμε, να αφιερωθούμε στον αγώνα για να νικηθεί η κοινωνική αδικία».