Από την απελευθέρωση ....

                    (Από την απελευθέρωση μέχρι τη νίκη

                    του Ελληνικού Συναγερμού  1944-1952)

                                     1. Ε ι σ α γ ω γ ή

Μετά την αποχώρηση των Γερμανών από την Ελλάδα, θα περίμενε κανείς να αρχίσει μια νέα εποχή για τη χώρα . Τα χρόνια της Κατοχής ο λαός μας έζησε πολλά δεινά και άντεξε. Θα φάνταζε αυτονόητο γεγονός να αρχίσει μια νέα εποχή για τη χώρα, ένας άνεμος χαράς και δημιουργίας να επικρατήσει. Μια, με δημοκρατικές διαδικασίες, εκλεγμένη κυβέρνηση, σύντομα να πάρει στα χέρια της τα ηνία της εξουσίας. Με βάση τις πρώτες ανάγκες αλλά και τις υπάρχουσες λιγοστές οικονομικές δυνατότητες, να βάλει μια τάξη, να εξορθολογήσει τους στόχους και τομείς της μελλοντικής ανοικοδόμησης. Να τιμωρήσει - όχι με εκδικητικότατα αλλά προς παραδειγματισμό- τους συνεργασθέντες με τον κατακτητή, τους παρανόμως πλουτήσαντες κατά την Κατοχή. Αντίθετα, να τιμήσει - αξιολογώντας τη δράση τους - όλους εκείνους που πάλεψαν από οποιοδήποτε μετερίζι για την απελευθέρωση της πατρίδας.

 

Αλίμονο, όμως!

Τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν καθόλου έτσι. Μια αλυσίδα πράξεων από διάφορα φανερά ή κρυφά κέντρα εξουσίας, που το καθένα έκανε τους δικούς του λογαριασμούς, άνοιξαν τον ασκό του Αιόλου. Τα γεγονότα που ακολούθησαν την απελευθέρωση ήταν πιο οδυνηρά και από τα χρόνια της ξενικής κατοχής. Το Ελληνικό αίμα συνέχισε να χύνεται, αλλά τώρα θύτες και θύματα ήταν Έλληνες. Άρχιζε η χειρότερη και η πιο βασανιστική μορφή του πολέμου : η εμφύλια διαμάχη.

Υπάρχουν κάποια αντικειμενικά δεδομένα που πρέπει από την αρχή να υπογραμμιστούν

Η ευρύτερη Αριστερά βγαίνει από την κατοχή με πλούσια και θετική προίκα: ουσιαστική συμμετοχή στα αντιστασιακά συμβάντα, ένα πανελλήνιας εμβέλειας  πυκνό δίκτυο οργανώσεων του Ε.Α.Μ. και της Ε.Π.Ο.Ν, στις τάξεις των οποίων είναι ενταγμένο μεγάλο πλήθος αξιόλογων ανθρώπων κάθε προέλευσης και ηλικίας με ιδιαίτερη έμφαση και δύναμη στις τάξεις της νέας γενιάς. Συγχρόνως, διαθέτει ένα ένοπλο και μπαρουτοκαπνισμένο παρακλάδι, τον Ε.Λ.Α.Σ. Έχει λοιπόν όλα τα εχέγγυα αλλά και την «καλήν έξωθεν μαρτυρίαν» να μπει με το σπαθί της στο κοινοβουλευτικό παιχνίδι που θα έπρεπε να ακολουθήσει.

Αντίθετα, η Δεξιά έχει αφετηριακά λιγότερες αντίστοιχες δυνατότητες. Διαθέτει όμως πολλούς έμπειρους και ΠΑΡΟΝΤΕΣ συμμάχους με σαφείς στόχους και με πλήρη αίσθηση και πληροφόρηση της επερχόμενης παγκόσμιας νέας ισορροπίας και κατανομής δυνάμεων. Ένα μειονέκτημα είναι ότι το συνεργασθέν με τον κατακτητή τμήμα του λαού προέρχεται κυρίως από τις τάξεις της.

Οι Άγγλοι, με εμπειρίες αιώνων, στήνουν με δεξιοτεχνία προκλήσεις - παγίδες, στις οποίες  η άπειρη και αφελής Αριστερά πέφτει συνεχώς μέσα. Σ’ αυτή τη φάση η ηγεσία της Αριστεράς είναι ανεπαρκής, ως προς τον τεράστιο ιστορικό ρόλο που καλείται να διαδραματίσει Αργότερα όταν αναλαμβάνει ο Νίκος Ζαχαριάδης γίνεται  και επικίνδυνη. Με συρροή λαθών, παραλείψεων και πρωτοβουλιών- με αποκορύφωμα την ένοπλη ανταρσία στα βουνά αυτοπυρπολεί  την πλούσια προίκα της και γίνεται άθυρμα στα χέρια των Άγγλων που σύντομα αντικαθίστανται από τα νέα αφεντικά, τους Αμερικάνους.

Η αποχώρηση των Εαμικών υπουργών από την Εθνική Κυβέρνηση, η αποχή από τις εκλογές του 1946 για την αναθεωρητική Βουλή, το λευκό ψηφοδέλτιο στο δημοψήφισμα για το βασιλιά ήταν βούτυρο στο ψωμί της Δεξιάς. Έτσι, αυτή, χωρίς διαδικαστικό αντίπαλο, καταλαμβάνει τους βασικούς τομείς της εξουσίας και αρχίζει την προπαγάνδα ότι η Αριστερά  με την «Δεκεμβριανή στάση» επεδίωξε την εξ εφόδου κατάληψη  της εξουσίας. Όλα αυτά έφεραν τον απλό κόσμο σε απόγνωση και τον μετέτρεψαν εύκολη λεία στο κυνηγητό που επακολούθησε.

Βεβαίως την Αριστερά την έπνιγε το δίκιο. Τα πράγματα τα καθόριζαν οι ξένοι, οι φερτοί, οι άκαπνοι, οι ενδοτικοί στον κατακτητή. Η ηγεσία της όμως δεν είχε το αναγκαίο απόθεμα  υπομονής και καρτερίας. Δεν είχε προ οφθαλμού  τις μακροπρόθεσμες εξελίξεις. Ζούσε με βάση την επικαιρότητα και την συναισθηματική φόρτιση των ημερών. Αντί να συγκρατεί τον απλό και αγανακτισμένο οπαδό της, αντί να οργανώνει το μακροπρόθεσμο παιγνίδι της μαζικής πάλης, επέτρεπε πράξεις αυτοδικίας και αντεκδίκησης. Είναι σωστό ότι η Δεξιά δε σεβάστηκε τις συμφωνίες, είναι σωστό ότι επιδόθηκε σε ένα κύμα τρομοκρατικών και δολοφονικών ενεργειών. Το να εξηγούμε όμως με αυτόν τον τρόπο τα γεγονότα είναι μια ρηχή, επίπεδη και βολική ερμηνεία. Το κρίσιμο ερώτημα είναι:

Ε σ ύ   τ ι   κ ά ν ε ι ς   σ τ ι ς   κ ρ ί σ ι μ ε ς   ώ ρ ε ς;

Έτσι, μετά τη ήττα στη μάχη της Αθήνας, μετά τη σχεδόν ομαδική αποχώρηση των μαχητών προς τα βόρεια, το επίσημο καθεστώς άρχισε να οργανώνεται: Άμυνα και επίθεση! Αντικειμενικός στόχος, η ενοχοποίηση της Αριστεράς και στη συνέχεια η  με κάθε τρόπο απομόνωσή της.

 Κάποιο οργανωμένο κέντρο ρύθμιζε με μαεστρία και σειρά όλα τα βήματα που ακολούθησαν. Πρώτα έγινε το μεγάλο ξεκαθάρισμα. Όλοι πέρασαν από ψιλό κόσκινο. Το ψήφισμα  Θ «περί εξυγιάνσεως των δημοσίων υπηρεσιών»   ο αναγκαστικός νόμος 512, που αφορούσε όλους τους φορείς που εφάπτονταν με τον κρατικό μηχανισμό, το ψήφισμα ΜΘ «περί ελέγχου νομιμοφροσύνης των υπάλληλων» , έγιναν  τα «κατάλληλα εργαλεία» στα χέρια  αυθαίρετων και προκατειλημμένων κριτών. Με την ευκαιρία αυτή λύθηκαν όλες οι εκκρεμείς προσωπικές αντιθέσεις του παρελθόντος, περιουσιακές διαφορές, προσωπικές ζήλιες κι ότι άλλο μπορεί να φανταστεί κάποιος. Αρκούσε μια καταγγελία κι αμέσως κινητοποιείτο ο μηχανισμός του εξωπετάγματος.

Συγχρόνως στήνεται ένας πυκνός ιστός απαγορεύσεων, ελέγχων για να μην περάσει στους «μηχανισμούς της εξουσίας» κανένας παλαιός αριστερός, κανένας φιλικά προσκείμενος και κάθε ανήξερος και αθώος συγγενής όλων αυτών. Το Γ ψήφισμα, τα «μέτρα τάξεως», ο διαβόητος νόμος 509 έγιναν η αιχμή του δόρατος για τις διώξεις που ακολούθησαν.

Η σιγουριά όμως του καθεστώτος ότι πήρε όλα τα μέτρα για την ήττα της Αριστεράς τελικά δεν επαληθεύτηκε στη μακροπρόθεσμη προοπτική. Η κάθε εξουσία έχει την ψευδαίσθηση ότι τα αναγκαστικά μέτρα, η βία και η αυθαιρεσία είναι το ελιξίριο της αθανασίας της.

Οποία όμως ψευδαίσθηση!

Τίποτα δεν είναι μόνιμο, τίποτα δεν είναι οριστικό και τελεσίδικο. Μέσα από τον πυκνό ιστό των απαγορεύσεων, μέσα από τα αλλεπάλληλα τείχη των δυσκολιών, η ζωή βρίσκει, αόρατα με το γυμνό μάτι, μονοπάτια για να εισχωρήσει και να δημιουργήσει τους πρώτους θύλακες της επόμενης φάσης.

 Έτσι είναι η ζωή! Ειπώθηκε ότι η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται. Κι όμως, αυτό κάνει συνεχώς. Η παγκόσμια ιστορία είναι μια αλυσίδα επαναλήψεων. Εντάξει! Σε άλλο κάθε φορά επίπεδο αν και προσωπικά δεν είμαι σίγουρος για αυτό. Τα προτερήματα και τα ελαττώματα του ανθρώπου υπήρχαν από την εποχή του Κάιν φτάνουν μέχρι της μέρες μας και μάλλον θα συνεχίσουν απτόητα στο μακρινό μέλλον.

Σ’ όλη τη διάρκεια της οκταετίας 1945-1952, η χώρα «κυβερνάται» από ασθενείς και αδύνατες κυβερνήσεις συνεργασίας διαφόρων κομμάτων, εννοείται πλην του Κ.Κ.Ε.. Άτολμες, άβουλες καταναλώνονται σε μια ατέλειωτη σειρά διαβουλεύσεων για την κατανομή των υπουργείων και των άλλων «νευραλγικών θέσεων» υπό την υψηλή και αποφασιστική εποπτεία του βασιλιά, Γεωργίου Β΄. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πίσω διακριτικά, τα νέα αφεντικά οι Αμερικάνοι κινούν τα νήματα. Ο Σοφοκλής Βενιζέλος, υποταγμένος στα κελεύσματα του παλατιού, δεν θέλει να έχει τα παθήματα του μεγάλου Πατέρα του. Ανυποχώρητα αντικομουνιστής, αντιδρά σε κάθε προσπάθεια των ανθρώπων, κυρίως γύρω από τον Νικόλαο Πλαστήρα, να βρεθεί ένα modus vivendi. Παραπλήσια στάση κρατά και ο Γεώργιος Παπανδρέου. Πρωθυπουργοί έρχονται και παρέρχονται: Γεώργιος Παπανδρέου, Νικόλαος Πλαστήρας, Στυλιανός Γονατάς, Αλέξανδρος Διομήδης, Κωνσταντίνος Βούλγαρης, Σοφοκλής Βενιζέλος, Θεμιστοκλής Σοφούλης, Κωνσταντίνος Τσαλδάρης.

Όμως, ενώ οι κυβερνήσεις είναι άβουλες και άτολμες, οι μηχανισμοί της καταστολής, ο στρατός, τα σώματα ασφαλείας λειτουργούν σαν καλοκουρντισμένο ρολόι. Τα έκτακτα στρατοδικεία, οι εκτελέσεις, οι εκτοπίσεις, οι αυτοδικίες και άλλες, πάσης φύσεως αυθαιρεσίες βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη. Το πρόβλημα του δοσιλογισμού ανοίγει, επιβάλλονται κάποιες τιμωρίες αλλά σύντομα κλείνει οριστικά. Στις κρίσιμες ώρες η δημιουργία «εσωτερικών ρηγμάτων» είναι περιττή πολυτέλεια. Ίσα-ίσα, αργότερα, όταν τα πράγματα χόντρυναν με το «δεύτερο αντάρτικο» οι δυνάμεις αυτές εμβαπτιζόμενες στην κολυμπήθρα του Σιλωάμ εντάσσονται στο «εθνικό μέτωπο» και παίζουν με ιδιαίτερη θέρμη το ρόλο τους. Αργότερα γίνονται αποδέκτες και των αντιστασιακών ευεργετημάτων από τα οποία a priori έχουν αποκλειστεί οι δυνάμεις του Ε.Α.Μ..

Μόλις πάνε να κερδίσουν έδαφος οι φωνές, μέσα στις αστικές δημοκρατικές δυνάμεις , που μιλάνε για λήθη, μέτρα κατευνασμού και επιείκειας, ότι φτάνει πια ο αδελφικός αλληλοσκοτωμός, ένα νέο κύμα συλλήψεων «κατασκόπων», ασυρμάτων, έρχεται να ακυρώσει κάθε προσπάθεια. Ο φόβος της συνοδοιπορίας επισείεται, ως συνεχής απειλή, μπαμπούλας συνενοχής. Οι τεχνητές οξύνσεις τρέφουν τους βρικόλακες. Η Ασφάλεια, με αρκετά συζητήσιμο τρόπο, έχει στο χέρι τους διάφορους παράνομους μηχανισμούς, και όποτε θεωρεί χρήσιμο ή αναγκαίο ανασύρει κάποιον από αυτούς στην επιφάνεια.

 Όταν αργότερα αρχίζουν οι αποστολές από το Βουκουρέστι για να υπενθυμίζουν και να διαιωνίζουν την εξουσία της εξόριστης ηγεσίας τότε, λες και η αστυνομία να έχει τακτικό ραπόρτο, κάνει τα κατάλληλα χτυπήματα στον κατάλληλο χρόνο και τόπο, διαιωνίζοντας και αυτή με την σειρά της το κλίμα των διωγμών και της μισαλλοδοξίας. Πράξεις απόγνωσης και απελπισίας. Αδικαιολόγητες ,ωστόσο, είναι και οι πράξεις αντιποίνων που ακολουθούν. Το μόνο που επιτυγχάνουν είναι να ρίχνουν λάδι στη φωτιά. Γιατί τα αντίποινα οδηγούν στην επόμενη ανταπάντηση. Έτσι ο φαύλος κύκλος συνεχίζεται και τελικός κερδισμένος βγαίνει αυτός που υλικά και στρατιωτικά έχει το πάνω χέρι. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η δολοφονία του υπουργού Δικαιοσύνης Χρήστου Λαδά. Είναι τραγικά εντυπωσιακό το πογκρόμ που ακολούθησε αυτή τη δολοφονία. Στέναξε από κορμιά ο πίσω τοίχος του Νοσοκομείου της Σωτηρίας, ο «συνήθης τόπος » εκτελέσεων στο Γουδή.

 « Ο τοίχος της μάντρας είναι σίδερο»

Σ’ όλες τις εκλογές που έγιναν μέχρι το 1952, κανένα κόμμα δεν συγκέντρωσε την  κοινοβουλευτική πλειοψηφία και πολύ περισσότερο την απόλυτη πλειοψηφία του λαού. Παρά το κλίμα της τρομοκρατίας, τις χιλιάδες εκτοπίσεις και εκτελέσεις, παρά τον εμφύλιο που μαίνεται στα βουνά, το παγκόσμιο κλίμα του Ψυχρού Πολέμου, τα δεξιά κόμματα με τυπικό εκπρόσωπο το Λαϊκό Κόμμα  του Κωνσταντίνου Τσαλδάρη ποτέ δεν μπόρεσαν να πάρουν πλειοψηφικό ποσοστό. Μόνο ο Αλέξανδρος Παπάγος, με το φωτοστέφανο του στρατάρχη κατόρθωσε να πάρει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία, εκβιάζοντας προηγουμένως τη Βουλή να αλλάξει το εκλογικό σύστημα σε πλειοψηφικό. Αρωγοί σ’ αυτό βρέθηκαν παράγοντες των αστικών δημοκρατικών κομμάτων και κάποιοι από αυτούς βλέποντας το ρεύμα, για να μην μείνουν εκτός νυμφώνος, προσχώρησαν στα ψηφοδέλτια του Ελληνικού Συναγερμού. Ένας  ήταν ο αρχηγός του Δημοκρατικού Σοσιαλιστικού  Κόμματος Γεώργιος  Παπανδρέου. Ο Παπάγος εξαφάνισε τους παλαιοκομματικούς του Λαϊκού Κόμματος. Μια νέα εποχή άρχιζε για την χώρα και  την οικονομική ανασυγκρότησή της. Τώρα υπήρχαν τα εργαλεία να παρθούν ριζοσπαστικά μέτρα, ένα εκ των οποίων ήταν η επιτυχημένη υποτίμηση της δραχμής από το Σπύρο Μαρκεζίνη…….

Απόσπασμα από το βιβλίο «Τα φροντιστήρια στην Ελλάδα. Ιστορία και οι άνθρωποι

2007